Kurlandia, Inflanty i Łotwa
- 1. tysiąclecie n.e. - W rejonie Dźwiny formują się bałtyjskie plemiona Letgarów (Łotyszów), a Półwysep Kurlandzki na zachód od terytoriów Letgarów zamieszkują pokrewne im plemiona Kurów.
Natomiast na północy dominują ugrofińskie plemiona Liwów, które wykazują językowe i kulturowe związki z Estami.
XII w. - Nad Zatoką Ryską i Dźwiną rozwija się duńskie i niemieckie osadnictwo związane z rozwojem kupiectwa. Kraj otrzymuje nazwę Inflanty od Livland, czyli Kraj Liwów.
1159 - 1160 r. - Niemieccy kupcy z Bremen zakładają miasto w ujściu Dźwiny, gdzie już od X w. funkcjonuje osada Liwów. Miasto otrzyma nazwę Ryga (1200). Wkrótce stanie się jednym z ważnych portów na Bałtyku i ośrodków Hanzy handlującej ze Skandynawią.
1170, 1194, 1197 r. - Duńskie najazdy rabunkowe na wybrzeża północnych Inflant.
1202 r. - Bremeński biskup Albert von Buxhovden, który rezyduje w Rydze od 1201 r., zakłada Fratres militiae Christi de Livonia, czyli Braci rycerzy Chrystusa z Liwonii znanych jako Zakon Kawalerów Mieczowych. Ich reguła opiera się na zasadach templariuszy, a głównym zadaniem ma być chrystianizacja Bałtów i ochrona diecezji ryskiej przed napadami pogan. Pierwszym mistrzem (Herrmeister) zakonu zostaje w 1204 r. niemiecki rycerz Wenno (Winne) von Rohrbach pochodzący z Kassel-Naumburga. Oficjalną siedzibą zakonu jest Ryga z okazałą gotycką katedrą z ok. 1211 r., Kościołem św. Jakuba wzmiankowanym w 1225 r. oraz ceglanym gotyckim zamkiem zbudowanym w latach 1330-1353.
1209 r. - Mistrz Wenno von Rohrbach ginie podczas kłótni zabity toporem przez rycerza Wickberta. Zabójca zostaje skazany na śmierć i stracony, a funkcję mistrza przejmuje Volkwin Schenk znany też jako Volkwin (Folkvin, Wolquinus) von Naumburg zu Winterstätten.
1209 r. - Duński arcybiskup Lund Andreas Sunonis oraz król Waldemar II najeżdżają i łupią wyspę Ozylię.
Zakonni rycerze zaś prowadzą podbój ziem Łotyszów i Kurów, a na północy Liwów i zachodnich Estów. Kolejne niszczycielskie ekspedycje rycerzy oraz starcia z broniącą się ludnością będą trwały 19 lat. Zakonni wojownicy słyną z licznych występków oraz okrucieństwa. Krwawo tłumią antyfeudalne powstania Liwów (1212) i Estów (1222-1223).
- 1218 r. - Próbując uniezależnić się od biskupa Alberta Zakon Kawalerów Mieczowych wywołuje otwartą wojnę. Albert zaś nie mogąc sobie poradzić z buntowniczymi zakonnikami sprowadza na pomoc Duńczyków.
Król Waldemar II jednak nie pomaga biskupowi. 15 czerwca 1219 r. rozbija siły Estów w bitwie pod Lindanise (Rewel) i opanowuje północną część Inflant oraz wyspy Ozylię i Dago. Podbój akceptuje papież Honoriusz III, tym samym legalizując duńską władzę w północnych Inflantach (Estonii). W 1220 r. zgodnie z wolą papieża biskup Rygi Albert von Buxhovden oddaje Duńczykom wszystkie terytoria północnych Inflant, aby nie wpadły w ręce zakonnych rycerzy. Niezrażony tym mistrz Volkwin Schenk odrzuca decyzję władz duchownych, a nawet każe uwięzić papieskiego posłańca.
Do 1227 r. - Zakon Kawalerów Mieczowych pacyfikuje Łotyszów i Liwów, a dalej na północy narzuca swoją władzę zachodnim Estom.
1236 r. - Powstanie Kurów, którzy rozbijają zakonną armię pod Szawlami i zabijają mistrza Volkwina Schenka.
Po tej klęsce i pod wpływem kłopotów z papieżem Zakon Kawalerów Mieczowych uznaje się za podległy Zakonowi Niemieckiemu (1237), zachowując tylko częściową autonomię jako Zakon Inflancki. Pierwszym wspólnym mistrzem obu zakonów zostaje Herrmann Balk kierujący dotąd Zakonem Niemieckim w Prusach.
1282 r. - Ryga zostaje przyjęta do grona miast hanzeatyckich, co oznacza szybszy rozwój ekonomiczny.
1343 r. - Antyfeudalne powstanie Estów praktycznie usuwa Duńczyków z północnych Inflant. Zakonnicy wykorzystują nadarzającą się okazję, wkraczają zbrojnie i opanowują dużą część północnych Inflant.
1346 r. - Zakon Niemiecki kupuje od Danii północne Inflanty z centrum w mieście Rewel. Potem zaś odsprzedaje te ziemie Zakonowi Inflanckiemu. W ten sposób wspólne państwo dwóch zakonów rycerskich opanowuje wybrzeże Bałtyku od ujścia Wisły aż do Zatoki Fińskiej, z wyjątkiem litewskiej Żmudzi oraz należących do Danii zachodniej części Estonii, Ozylii i Dago.
1409 - 1411 r. - Wojna Zakonu Niemieckiego z Litwą i Polską o panowanie nad Żmudzią. Po stronie zakonnej staje wielu rycerzy z całej Europy, którzy przybywają jako krzyżowcy walczący w imię szerzenia wiary chrześcijańskiej i zwalczania pogaństwa. Starcie kończy się klęską pod Grunwaldem, oblężeniem Malborka przez wojska polsko-litewskie i rezygnacją zakonnych rycerzy z pretensji do Żmudzi, która ostatecznie przypada Litwie.
1466 r. - Po kolejnej wojnie z Rzeczpospolitą Zakon Niemiecki z Prus uznaje się za jej wasala.
Natomiast Zakon Inflancki ze stolicą w Rydze samodzielnie rządzi rozległym państwem obejmującym ziemie Łotyszów, Kurów, Liwów i Estów. W miastach dominuje żywioł niemiecki stanowiący element cywilizujący te obszary.
- 1523 r. - W ryskim Kościele św. Jakuba od 1522 r. należącym do luteran po raz pierwszy zostaje wygłoszone kazanie po łotewsku.
Po podporządkowaniu Rygi Rzeczpospolitej w 1582 r. kościół przejdzie w ręce jezuitów, a w 1621 r. pod władzą szwedzką wróci do luteran. W 1923 r. Kościół św. Jakuba jeszcze raz zostanie przekazany katolikom, a ryska katedra stanie się katedrą luterańską.
1557 r. - Rzeczpospolita zmusza słabnący Zakon Inflancki do zawarcia paktu, aby nie dopuścić do wkroczenia Szwedów i Moskwy. Oznacza to jednak początek wojny inflanckiej (1558-1583), ponieważ Moskwa podejmuje próbę zbrojnego utorowania sobie drogi do Bałtyku. W 1558 r. moskiewskie oddziały wkraczają od wschodu, a Szwedzi, którzy chcą opanować wschodnie wybrzeża Bałtyku, atakują z północy.
1561 r. - Następuje sekularyzacja katolickiego Zakonu Inflanckiego i wprowadzenie Reformacji, a ostatni mistrz Zakonu, Gotard Kettler, zostaje dziedzicznym księciem Kurlandii oraz Semigalii rozciągającej się wzdłuż południowego brzegu Dźwiny. Jako wasal Rzeczpospolitej Kettler rządzi do śmierci w 1587 r.
Środkowe Inflanty (do jeziora Pejpus) wraz z Ozylią zostają podporządkowane bezpośrednio Rzeczpospolitej pod wspólnym zarządem polsko-litewskim. Największymi miastami tego obszaru zwanego odtąd Inflantami Polskimi są Ryga i Dorpat (Tartu).
Północna część dawnego państwa zakonnego z centrum w Tallinnie nad Zatoką Fińską dostaje się pod panowanie Szwecji razem z wyspą Dago.
1563 r. - Moskwa próbuje budować w Inflantach wasalne księstwo pod władzą duńskiego księcia Magnusa. Udaremnia to jednak zwycięstwo Szwedów pod Rewelem (1571) i trzy zwycięskie wyprawy Batorego z Rzeczpospolitej (1579-1581).
1583 r. - Dania zajmuje należącą dotąd do Rzeczpospolitej wyspę Ozylię. To oznacza koniec wojny inflanckiej.
1585 r. - Powstaje pierwsza książka w języku łotewskim - katechizm katolicki.
Rzeczpospolita popiera katolicyzm (w 1582 r. Stefan Batory zakłada w Rydze kolegium jezuickie, jedną z najstarszych uczelni na terenach bałtyjskich), aby osłabić dominujący protestantyzm związany z żywiołem niemieckim. Od czasów Reformacji również większość Łotyszy jest protestantami i ulega silnym wpływom kultury niemieckiej. Od niemieckich osadników i zgermanizowanych Łotyszy wywodzą się Niemcy bałtyccy obecni tu aż do połowy XX w. Jedynie południowa i wschodnia część kraju wyznaje katolicyzm i wiąże swoje życiowe kariery z Rzeczpospolitą.
W całych Inflantach zaznaczają się silne wpływy kulturalne Gdańska.
1621 r. - Szwecja wypiera wojska polsko-litewskie, zdobywa Rygę i w ciągu roku opanowuje całe Inflanty. Wojna o te tereny będzie trwać z przerwami przez niemal czterdzieści lat.
Od 1637 r. - Kurlandzkie rycerstwo i kupcy podejmują próbę umocnienia swojego kraju poprzez założenie kolonii na Trynidadzie i Tobago. Szybko się jednak okazuje, że Kurlandia nie ma dość sił, aby utrzymać odległą faktorię. Ani Rzeczpospolita, ani Szwecja nie są specjalnie zainteresowane karaibską kolonią. Ostatecznie Kurlandia traci swoje posiadłości na Karaibach w roku 1689.
1660 r. - Na mocy pokoju w Oliwie Szwedzi zajmują Inflanty z Rygą. Rzeczpospolita zachowuje tylko Kurlandię na południe od Dźwiny i tak zwane Inflanty Polskie ze stolicą w Dyneburgu.
1700 - 1721 r. - Wojna północna wyniszcza Inflanty i całkowicie zmienia ich umiejscowienie polityczne.
1702 r. - Wojska Rzeczpospolitej ponoszą klęskę (husaria ucieka przed rozpoczęciem bitwy) pod Kliszowem, dzięki czemu zwycięski Karol XII przyłącza Inflanty do Szwecji. Król August II zapędzony aż do Saksonii uzna wyższość Szwedów i przyjmie narzucone warunki pokoju.
Jednym z nich jest wydanie Szwedom inflanckiego generała Johana Reinholda Patkula, który całe życie poświęcił walce przeciw Szwecji o zachowanie względnej samodzielności Inflant. Patkul umiera męczeńsko poddany egzekucji w Kazimierzu w roku 1707: ma łamane ręce i nogi, zostaje potem ścięty, a jego ciało porąbane na części jest wystawione na pokaz.
1721 r. - W wyniku wojny północnej Rosja zajmuje Inflanty Szwedzkie.
1737 - 1740 r. - Po wymarciu dynastii Kettlerów (książę Ferdynand, 1731-1737), Kurlandią rządzi książę Biron, faworyt rosyjskiej cesarzowej Anny. Po jego usunięciu panuje tu Karol (1759-1763, syn króla Augusta III z Polski), lecz w 1763 r. powraca Biron (do 1769 r.), który potem przekaże władzę swemu synowi Piotrowi (rządzi w latach 1769-1795).
1772 r. - Rosja zajmuje Inflanty Polskie (należące do Rzeczpospolitej), a w 1795 r. Kurlandię i Semigalię.
Inflancka i kurlandzka szlachta, mimo zmiany władcy, zachowuje daleko posuniętą swobodę i samorząd.
- 1817 - 1819 r. - W Inflantach zostaje zniesione osobiste poddaństwo i przywiązanie chłopów do ziemi.
Jednak ziemia zostaje uznana za własność szlachty, co pozwala rugować chłopów i powiększać szlacheckie folwarki. Powoduje to napływ chłopów do miast, a w konsekwencji ograniczenie niemieckiego charakteru miast.
Ryga jest trzecim po Moskwie i Petersburgu (do 1919 r.) centrum gospodarczym Rosji, zwłaszcza po wybudowaniu linii kolejowej (1861), dzięki czemu przez ryski port przechodzi 20% rosyjskiego eksportu.
1845 r. - W mieście Neuwelcke ma miejsce jedno z najdziwaczniejszych wydarzeń w dziejach Łotwy. Młoda nauczycielka Emilie Sagee jest wielokrotnie widywana w dwóch miejscach jednocześnie (Doppelgänger, bilokacja) w obecności wielu ludzi. W końcu musi zrezygnować z posady, co zresztą spotyka ją kolejny raz, bo podobne zjawiska towarzyszyły jej już wcześniej i pracodawca obawiał się tak dziwnej pracownicy.
1849 r. - Pod wpływem strajków i prób rewolucji rząd zakazuje łotewskiej szlachcie rugowania chłopów z ich ziem.
Druga połowa XIX w. - Ruch młodołotewski odradza łotewską kulturę. Powstaje język literacki.
Młodołotysze, jak J. Alunäns (1832-1864), K. Valdemärs (1825-1891) i K. Barons (1835-1923), wydają w języku narodowym gazety i książki, propagują łotewskie organizacje kulturalne, społeczne i ekonomiczne. K. Kruza (1884-1960) tworzy łotewską poezję. Pod wpływem Rosji powstaje realistyczne malarstwo narodowe (J. Fedders, K. Hüns), architektura (J. Baumanis) a potem plastyka impresjonistyczna i modernistyczna. Wyrazem zwrotu ku łotewskości są też organizowane od roku 1873 święta łotewskiej kultury (zwłaszcza chóralnego śpiewu), na które przybywa kilka tysięcy ludzi z całego kraju.
1877 - 1942 r. - Kärlis Augustus Vilhelms Ulmanis, agronom, specjalista od hodowli bydła. Po klęsce rewolucji 1905-1907 r. wyjeżdża do USA. Wraca do kraju po amnestii udzielonej mu przez cara w 1913 r.
1905 - 1907 r. - Powtarzające się antyrosyjskie wystąpienia robotników i bunty chłopskie oraz postulaty swobody kulturalnej i autonomii politycznej wymuszają zezwolenie na nauczanie języka łotewskiego w szkołach. Mimo to przywódcy buntu trafiają do więzienia.
Od 1908 r. - Carski plan przewiduje przesiedlenie do Łotwy aż 300 tysięcy rosyjskich chłopów w 1914 r. W odpowiedzi Niemcy wykupują (do 1912 r.) 160 tysięcy hektarów ziemi w Łotwie dla kolonistów z Niemiec.
1917 r. - Ulmanis zakłada Łotewski Związek Ludowy mający szerzyć narodową świadomość wśród Łotyszy i głosić program budowy niepodległego państwa.
1917/1918 r. - Niemieckie wojska zajmują Łotwę.
1918 r. - Po upadku Rosji Łotwa uzyskuje niepodległość. Na czele rządu staje Kärlus Ulmanis.
Tymczasem w grudniu komuniści pod wodzą P. Stučki ogłaszają powstanie państwa zależnego od bolszewików.
1919 - 1920 r. - Wojna z bolszewikami próbującymi podbić Łotwę.
1920 r. - Niemiecki generał R. von der Goltz rozbija komunistów, co daje Łotwie niepodległość.
16 II 1922 r. - Ogłoszenie republikańskiej konstytucji. Stolicą państwa zostaje Ryga, ośrodek administracyjny oraz duży port handlowy łączący kraj ze światem.
Łotewski jest językiem oficjalnym, ale blisko połowa z 1,6 miliona mieszkańców to Niemcy, Rosjanie i inne narody. Dominuje luteranizm. Łotewska flaga jest czerwona z pionowym, białym pasem, a w godle państwa pojawiają się lew i gryf z mieczem. Kraj jest rolniczy - reforma rolna likwiduje wielkie, głównie niemieckie, latyfundia, a ziemię oddaje chłopom.
Od 1924 i 1934 r. - Łotwa należy do Rady Bałtyckiej.
1931 - 1935 r. - Na miejscu pomnika Piotra Wielkiego zniszczonego w 1915 r. powstaje w Rydze Pomnik Wolności według projektu Kārlisa Zālego (1888-1942). Na obelisku wysokości 35 m jest umieszczona postać symbolizująca wolność Łotwy, a u stóp obelisku postacie w kajdanach patrzące na wschód i ludzie wolni spoglądający na zachód.
Po zajęciu Łotwy Sowieci będą chcieli wysadzić pomnik w powietrze, lecz uratuje go Rosjanka, uczennica Zālego.
- 15 V 1934 r. - Kärlis Ulmanis przeprowadza zamach stanu i przejmuje władzę jako prawicowy prezydent-dyktator. W obawie przed komunizmem likwiduje wszystkie partie polityczne łącznie ze swoim Łotewskim Związkiem Ludowm.
W przewrocie uczestniczą oddziały generała Jänisa Balodisa (1881-1965), uczestnika I wojny światowej i bohatera walk z Armią Czerwoną w obronie niepodległości w latach 1919-1920.
- 1940 r. - Na mocy traktatu z Niemcami Związek Sowiecki zaczyna okupację Łotwy.
Ulmanis rezygnuje z prezydentury w nadziei, że to pozwoli utrzymać namiastkę niezależności Łotwy. 21 lipca zostaje aresztowany przez NKWD i wysłany do obozu koło Krasnowodzka, gdzie wkrótce umrze.
- 1940 r. - Powstaje marionetkowy rząd A. Kirchensteina, który po sfałszowanych przez Sowietów wyborach formalnie godzi się na przyłączenie do ZSRS: powstaje Łotewska Republika Sowiecka.
Generał Balodis próbował przystąpić do „wyborów” zorganizowanych przez Sowietów, lecz jego kandydatura nie została przyjęta, a on sam jest aresztowany. Do 1956 r. wraz z żoną będzie tajnym więźniem specjalnym we Włodzimierzu nad Klaźmą. Potem władze pozwolą mu wrócić do Rygi.
1940 - 1941 r. - Stalinowskie represje niszczą inteligencję. Silna rusyfikacja kraju, liczne osadnictwo rosyjskie i ukraińskie. Około 700 tysięcy Łotyszy, czyli niemal połowa ludności, trafia do sowieckich obozów koncentracyjnych, głównie na Syberię. Największe nasilenie wywózki przypada na pierwszą połowę roku 1941.
1 VII 1941 r. - Niemcy wkraczają do Rygi, co dla Łotwy oznacza początek nowej okupacji.
Łotysze jednak prawie nie stawiają oporu, ponieważ postrzegają Niemców jako wyzwolicieli. Wielu podejmuje współpracę przeciw Sowietom: powstają łotewskie oddziały SS (1942-1943), które wsławią się potem okrucieństwem.
Niemcy i Łotysze planowo mordują miejscowych Żydów. W lesie Bikernieki na przedmieściach Rygi zostaje zabitych i pogrzebanych we wspólnych dołach ok. 35 tysięcy Żydów. Łącznie do 1945 r. zginie ok. 70 tysięcy łotewskich Żydów, a ich mienie przejmą Niemcy lub Łotysze. Na tym tle pozytywnie wyróżnia się kilku Łotyszy, którzy z narażeniem Życia ratują Żydów. Przykładem jest Janis (Žanis) Lipke (1900-1987), który do końca wojny ocali 56 osób, pomagając im uciec z ryskiego getta i przetrwać w ukryciu. Do 1945 r. przeżyje zalediwe ok 400 łotewskich Źydów.
1944 r. - Na Łotwę znów wkracza armia sowiecka i 13 września zajmuje Rygę.
1949 - 1950 r. - Szczyt stalinowskich represji podczas kolektywizacji, czyli przymusowego łączenia gospodarstw chłopskich w państwowe kołchozy. Łotyszy wywożonych do obozów zastępują Rosjanie. Upaństwowienie powoduje regres gospodarki.
1987 - 1988 r. - Wraz z postępującym rozkładem ZSRS nasila się łotewskie dążenie do niepodległości.
23 VIII 1989 r. - zostaje zorganizowany słynny bałtycki łańcuch złożony z trzymających się za ręce Litwinów, Łotyszy i Estończyków protestujących przeciw sowieckiej okupacji.
4 V 1990 r. - Powstaje Republika Łotwy ze stolicą w Rydze.
Parlament przywraca narodowe symbole i wkrótce wprowadzi narodową walutę łat. Chłopi odzyskują ziemię odebraną im przez komunistyczne władze Związku Sowieckiego. Łotewski zostaje uznany za język urzędowy, lecz rosyjski pozostaje językiem pomocniczym, bo Rosjanie stanowią ok. 30% z 2,47 milionów mieszkańców nowego państwa. Duża część Rosjan mieszkających na Łotwie nie chce uczyć się łotewskiego i żyje w rosyjskojęzycznych enklawach praktycznie wyłączonych spod kontroli łotewskiego państwa. Mają tam własne rosyjskojęzyczne sklepy, szkoły i urzędy. Rosjanie są ogromnym zagrożeniem, ponieważ wielu z nich odmawia przyjęcia łotewskiego obywatelstwa, a za to uzyskują obywatelstwo rosyjskie. To daje Moskwie podstawy do wtrącania się w wewnętrzne sprawy Łotwy, a nawet może być w przyszłości pretekstem do militarnej inwazji rzekomo „w obronie rosyjskiej mniejszości”. Duża część miejscowych Rosjan staje się bezpaństwowcami, którzy nie przyjęli obywatelstwa łotewskiego i nie są obywatelami Rosji.
2 I 1991 r. - Oddziały rosyjskie napadają na centrum prasowe w Rydze, lecz zostają odparte. Jest to ostatnia próba przywrócenia rosyjskiej władzy.
Początek XXI w. - Łotysze nie potrafią sobie poradzić z niełatwą historią. Nacjonaliści podkreślają łotewskie tradycje niepodległościowe i zwalczają groźne wpływy Rosji, jednocześnie odwołując się do współpracy z hitlerowcami. Organizują więc marsze byłych esesmanów i próbują gloryfikować ich działalność w czasie wojny. Z drugiej strony często ci sami ludzie uczestniczą w marszach i wiecach upamiętniających wymordowanych łotewskich Żydów.
Istotnym elementem destabilizującym kraj są łotewscy Rosjanie na ogół marzący o przyłączeniu Łotwy do Rosji. Nierzadko podejmują aktywną współpracę z prorosyjskimi organizacjami lub wręcz z rosyjskim wywiadem, przygotowując warunki dla przyszłego podboju przez Rosję.
Lata 2002, 2004, 2014 - Mimo rosyjskich protestów i gróźb Łotwa przystępuje do NATO, Unii Europejskiej i strefy euro. Rosja jednak nadal próbuje wpływać na Łotwę poprzez Rosjan osiedlonych tu podczas sowieckiej okupacji oraz przez prowokacje o charakterze militarnym organizowane na granicy.
2020 r. - Epidemia Covid-19.
2022 r. - Paradoksalnie po rosyjskim najeździe na Ukrainę wzrasta bezpieczeństwo Łotwy, ponieważ kraje zachodnie nareszcie zaczynają rozumieć, jakim zagrożeniem jest rosyjski imperializm, a Finlandia i Szwecja wstępując do NATO ograniczają swobodę działania Rosji na Bałtyku.
Łotwa wprowadzi też nowe prawo skierowane przeciw rosyjskim separatystom. Każdy mieszkaniec Łotwy powinien zdać egzamin z języka łotewskiego i przyjąć łotewskie obywatelstwo, a Rosjanie, którzy odmówią mają być deportowani do Rosji.
Z drugiej zaś strony Rosjanie organizują szereg prowokacji na granicy i zapowiadają ponowne zajęcie kraju.