← Majowie i ChibchaHonduras Brytyjski i Belize →

Okres kolonialny w Ameryce Środkowej i Nowa Hiszpania

• 7 VII 1494 r. - Na podstawie Umowy z Tordesillas Ameryka Środkowa zostaje włączona do strefy mającej podlegać Hiszpanii.

• 1502 r. - Kolumb wciąż poszukujący drogi do Indii rusza na zachód od Hispanioli i dociera do kontynentalnej części Ameryki Środkowej. Odnaleziony kraj nazywa Hondurasem od hiszpańskiego słowa hondura oznaczającego głębinę, ponieważ urzekło go piękno wód przybrzeżnych. Wzdłuż brzegu posuwa się na południe, dopływa do Wybrzeża Moskitów Costa de los Mosquitos (zniekształcona nazwa miejscowych Indian Miskito) i dalej do kraju, który nazywa Kostaryką, czyli Costa Rica co oznacza bogate wybrzeże, ponieważ spodziewa się znaleźć tam złoto. Dowiaduje się o bogatych państwach na zachodzie (Majowie) i wielkim oceanie (Pacyfik), lecz nie potrafi do nich dotrzeć.

W jego ślady pójdą wkrótce kolejni hiszpańscy odkrywcy-awanturnicy, którzy inwestując swoje pieniądze lub zdobywając pieniądze od bankierów i arystokratów, będą dokonywać podbojów coraz to nowych krajów w Nowym Świecie.

Król Hiszpanii będzie miał sporo trudności w narzuceniu im swojego zwierzchnictwa i podporządkowaniu ich władzy metropolii.

• 1502 r. - Hiszpan Rodrigo de Bastidas zwiedza wybrzeża Przesmyku Panamskiego, gdzie natyka się na plemiona Cuna, Choco i Guaymi spokrewnione z Karaibami.

• 1503 - 1504 r. - Amerigo Vespucci, słynny podróżnik z Italii, pisze listy przedstawiające ląd za Atlantykiem jako nowy kontynent.

• 1508 r. - Hiszpanie Alonso de Hojeda (1468-1515) i Diego de Nicuesa (1464-1511) otrzymują od króla prawo do zagospodarowania ziem wokół Morza Karaibskiego. Zaczyna się hiszpańskie osadnictwo na atlantyckim wybrzeżu Przesmyku Panamskiego w Darién. Jest to porośnięty dżunglą bagnisty i malaryczny przesmyk między Ameryką Środkową i Południową. W najwęższym miejscu przesmyk ma zaledwie ok. 50 km szerokości od pacyficznej Zatoki Panamskiej na zachodzie do atlantyckiej zatoki Darién na wschodzie.

• 1509 r. - Początek importu do Ameryki Środkowej czarnoskórych niewolników potrzebnych na plantacjach.

• 1510 r. - A. de Hojeda zakłada pierwsze europejskie osiedle w Ameryce Południowej - San Sebastian u wejścia do zatoki Uraba (część zatoki Darién najbardziej wcinająca się w ląd), a Nicuesa osiedla się na bagnistym, malarycznym Przesmyku Panamskim, gdzie zakłada osadę Nombre de Dios (Imię Boga).

Jego oponentem jest Vasco Nuñez de Balboa (ok. 1475-1519), który marzy o przejęciu kontroli nad Przesmykiem Panamskim. Próbuje namówić Pizarro do przeniesienia się do Nombre de Dios i wspólnego odebrania władzy Nicuesowi. Pizarro jednak nie jest zainteresowany walką o Panamę, a po śmierci Hojedy przejmie dowództwo w San Sebastian na Hispanioli (1515).

Balboa zaś zostaje oskarżony o bunt i musi uciekać, aby uniknąć aresztowania i egzekucji.

• 1511 r. - Hiszpanie Aguilar i Guerrero przeżywają katastrofę okrętu koło Jukatanu i wpadają w ręce Majów. Cortes wykupi potem Aguilara z niewoli (1519). Natomiast Guerrero, ożeniony z Indianką i zasymilowany z Majami, nie chce wracać. Zginie później walcząc razem z Majami przeciw Hiszpanom.

• 1512 r. - Hiszpania wprowadza Prawa z Burgos regulujące stosunki kolonii i metropolii. Dzięki tym ustaleniom konkwistadorzy cieszą się sporą niezależnością na podbitych terenach.

• 1513 r. - Balboa na czele 190 Hiszpanów i 600 Indian przechodzi puszczę na wąskim pasie lądu w Przesmyku Panamskim. Potwierdza opowieści Indian o wielkim morzu po drugiej stronie lądu, kiedy 25 września dociera do wybrzeży Pacyfiku, który nazywa Mare del Sur (Morze Południowe).

Balboa ma nadzieję, że jego wyczyn, to znaczy przedarcie się przez niebezpieczną, zabagnioną i gorącą puszczę oraz odkrycie Oceanu Spokojnego dla europejskich konkwistadorów, podróżników i geografów pozwoli mu odzyskać łaskę korony hiszpańskiej. Niestety, po powrocie nad zatokę Darién odkrywca oceanu zastaje nowego namiestnika kraju P. A. de Avilę (rządzi do 1526 r.), który stawia sobie za cel zlikwidowanie groźnego i bardzo popularnego konkwistadora, potencjalnego kandydata do rządzenia kolonią na Przesmyku Panamskim. Po wielu wysiłkach Avila doprowadza wreszcie do skazania i ścięcia Balboi (1517) oskarżanego o złamanie rozkazów.

• 1514 r. - 1500 hiszpańskich osadników przybywa na Przesmyk Panamski. W większości są to mężczyźni, co szybko spowoduje dużą liczbę małżeństw z miejscowymi Indiankami, mimo protestów duchowieństwa. Tak powstaje społeczeństwo Metysów.

• 1517 r. - Przypadkowe lądowanie Cordovy na Jukatanie, chociaż nieudane, wskazuje Hiszpanom drogę do miast Majów.

• 1518 r. - Juan de Grijalva (ok. 1489 - 1527, ginie w Hondurasie) wysłany z Kuby na poszukiwanie wysokiej kultury opisanej przez Cordovę odkrywa brzegi Meksyku, gdzie po raz pierwszy styka się z Aztekami.

Wobec wrogiej postawy Indian nie może tu założyć osady, lecz przywozi na Kubę wieści o Aztekach.

• 1518 r. - Skłócony z Velasquezem Hernando Cortes (Kortez) ucieka z Kuby zabierając 6 statków i ląduje w Meksyku. Ryzykuje karę śmierci po powrocie lub w razie schwytania go przez Velasquza, który nie zgodził się na tę wyprawę. Liczy jednak na bogate łupy, które powinny uspokoić gniew królewskiego namiestnika.

• 1519 r. - De Avila zakłada miasto Panama na wybrzeżu Pacyfiku i czyni je stolicą kolonii znanej jako Złota Kastylia.

• 1519 r. - Hiszpan Juan de Castaneda odkrywa wysepkę Cano przy pacyficznym wybrzeżu Kostaryki.

• 1519 - 1521 r. - Hernando Cortes zakłada miasto Vera Cruz (Prawdziwy Krzyż) jako swoją bazę na brzegu Meksyku i stąd wyrusza na kolejne ekspedycje mające przygotować podbój państwa Azteków.

Hiszpanie spotykają się przy tym z nową dla siebie metodą walki Azteków przy użyciu os i pszczół rzucanych na przeciwnika. Sami też czasem stosują tę technikę.

Potem na północ od Vera Cruz powstanie ważny hiszpański port w Tampico, na miejscu dawnej indiańskiej osady.

Cortes uzyskuje militarne wsparcie ze strony miejscowych Totonaków, którzy pół wieku wcześniej zostali podbici przez Azteków i tylko czekali na możliwość zrzucenia władzy najeźdźców.

• 1520 - 1521 r. - Cortes na czele hiszpańskich awanturników brawurowym atakiem wdziera się do państwa Azteków. Czynnie wspierany przez armię Totonaków podbija i plądruje aztecką stolicę oraz inne ośrodki wokół jeziora Texcoco.

• Od 1521 r. - Powstaje hiszpańska kolonia Nowa Hiszpania zarządzana przez Cortesa rezydującego w mieście Meksyk (Mejico, Mexico, dawny aztecki Tenochtitlan). Z czasem Hiszpanie osuszą jezioro Texcoco i na jego dnie rozbudują dawny Tenochtitlan przekształcając go w stolicę kolonii.

Hiszpanie wiele przejmują od podbitych Indian, na przykład kopal, czyli skamieniałą żywicę drzew stosowaną do wyrobu wonnych kadzideł spalanych podczas ceremonii religijnych i wodoodpornych lakierów. Z czasem nazwę kopalu Hiszpanie rozciągną na wszystkie pachnące żywice. Wśród świeżych żywic wyróżnia się jeszcze zestalony sok drzewa Myroxylon balsamum, który słynie z pięknego zapachu. Sposób jego otrzymywania tej substancji Hiszpanie opisują w roku 1576, a potem jeszcze raz w 1860. Wśród wonnych substancji zapożyczonych ze Środkowej Ameryki prym wiedzie jednak kumaryna otrzymywana z drzewa Aceratum mexicanum; będzie jednym z głównych składników perfum. Wanilia wykorzystywana przez Indian jako wonna przyprawa staje się jedną z cennych osobliwości Ameryki Środkowej. Dopiero w 1837 r. w szklarni w Liège (Francja) uda się otrzymać owoce wanilii, tym samym łamiąc kilkuwiekowy monopol Nowego Świata na tę przyprawę.

Hiszpanie zapoznają się też z uprawą roślin hodowanych przez Azteków w ich pływających ogrodach. Do najbardziej znanych należą mały pomarańczowy kwiat aksamitka i większa od niego dalia.

Do cennych zdobyczy cywilizacji meksykańskich przejętych przez Hiszpanów należy również koszenila (Dactylopius coccus) używana do produkcji czerwonego barwnika; od XVII w. hodowana w tropikalnej strefie całego świata. Dopiero barwniki z pochodnych aniliny (od 1826 r.) zakończą dominację koszenili.

Cortes organizuje pierwsze hiszpańskie kopalnie srebra w Taxco, a potem w innych miejscowościach, gdzie wcześniej istniały kopalnie Azteków. Wkrótce hiszpański Meksyk staje się światowym potentatem w dziedzinie produkcji srebra.

• 1522 r. - Francuzi zdobywają statek ze zrabowanymi skarbami wysłany przez Cortesa do Hiszpanii.

Usprawiedliwiając tę napaść król Franciszek I zadaje wtedy słynne pytanie, czy biblijny Adam zostawił testament przekazujący Nowy Świat tylko Hiszpanom i Portugalczykom. Zgłasza w ten sposób pretensje Francji do zamorskich kolonii w Nowym Świecie.

• 1522 r. - Hiszpan Andrés Niño (1475-1530) dopływa do ujścia rzeki Lempa, a potem do wyspy Meanguera w zatoce Fonseca, otwierając tym samym drogę do królestw Quiche.

Pascual de Andagoya organizuje kilka wypraw wzdłuż pacyficznych wybrzeży na południe aż od Przesmyku Panamskiego. Zbliża się do granic cywilizacji andyjskich.

• 1523 r. - De Avila grabi osady Veragua na atlantyckim wybrzeżu Ameryki Środkowej. Walczy z kacykiem Nicarao, stąd potem hiszpańska nazwa całego kraju - Nikaragua.

Tymczasem na obszarze Hondurasu nadal funkcjonują lokalne plemienne państewka opierające się próbom podboju. Pojawia się też legenda o Ciudad Blanca w języku Indian Pech zwanym Kaha Kamasa, czyli Białe Miasto. Legendarna osada pełna bogactw zwykle łączona z ludami Chibcha, zwłaszcza Pech, ma się znajdować gdzieś na obszarze północno-wschodniego Hondurasu lub na Wybrzeżu Moskitów. Przez kilka następnych stuleci będzie celem poszukiwawczych ekspedycji, które jednak zakończą się niepowodzeniem. Z Ciudad Blanca wiążą się legendy o klątwie, która ma dotykać ludzi wkraczających na teren miasta. Niektórzy opowiadają o niegojących się ranach powstałych po ukąszeniu owadów. Lekarze przypuszczają, że chodzi o zakażenie pasożytniczym pierwotniakiem Leishmana roznoszonym w obszarach tropikalnych przez muchówki żywiące się krwią.

• 1523 r. - Hiszpańska wyprawa, którą dowodzi Francisco de Garay, bada wybrzeże Zatoki Meksykańskiej w rejonie Panuco.

• 1523 - 1524 r. - Zaczyna się podbój Majów Quiche i państwa Cuzcatlán przez Pedro de Alvarado (1485-1541), świetnego żołnierza, uczestnika podboju Kuby i oficera Cortesa podczas najazdu na państwo Azteków. Wyprawa Alvarado rozpoczyna europejską penetrację atlantyckich wybrzeży późniejszej Nikaragui. Mimo militarnej przewagi i paru zwycięskich potyczek Hiszpanie wycofują się po kilku miesiącach nękani przez klimat. Nie mogą pokonać Indian, którzy uciekając przed najeźdźcami, zostawiają puste miasta. W rezultacie zamieszkane przez ludy Pipil i Quiche królestwo Cuzcatlán pozostaje niezależne.

• 1524 r. - Antyhiszpańskie powstanie Azteków zakończone klęską i okrutnymi egzekucjami oraz karami nałożonymi przez białych kolonizatorów. Do miasta Meksyk przybywa 12 pierwszych franciszkanów. Rusza akcja chrystianizacji.

• 1524 r. - Powstaje Consejo de Indias, czyli Rada Indii zarządzająca koloniami w Ameryce. Jest to początek ograniczania władzy konkwistadorów podbijających Nowy Świat.

Początkowo Rada jest bardzo wpływowa, lecz w ciągu stuleci utraci władzę na rzecz lokalnych zarządców.

• 1524 r. - Pod koniec roku Cortes prowadzi oddział żołnierzy z Meksyku, ścigając nieposłusznego mu konkwistadora Cristobala Olido. Przechodzi przez dżunglę na nizinie El Peten, napotykając osady Majów.

Wrogowie Cortesa, biskup Fonesca i wciąż obrażony Velasquez. zarzucają mu finansowe nadużycia. Cortes staje przed sądem, lecz ku niezadowoleniu oskarżycieli zostaje uniewinniony. Mimo to dworacy pozbawią go zaszczytów i każą wrócić do Hiszpanii. Zdobywca Meksyku pozostanie w Hiszpanii aż do śmierci.

• Od 1524 r. - F. Pizarro organizuje wyprawy na południe wzdłuż pacyficznych wybrzeży Ameryki w poszukiwaniu bogatego królestwa, o którym opowiadają Indianie. W końcu dotrze do Peru i podbije Inków.

• 1525 r. - Gonzalo de Alvarado, brat Pedro, zakłada miasto San Salvador (po hiszpańsku Święty Zbawiciel), hiszpańskie centrum na obszarze południowych Quiche. Miasto ma być bazą dla podboju królestwa Cuzcatlán, lecz zostaje zniszczone przez atak Indian w roku 1526.

• 1526 r. - Hiszpan J. Cabezas odkrywa bezludną Wyspę Kokosową ponad 500 km na zachód od Przesmyku Panamskiego.

• 1526 r. - Galeon Santiago z ekspedycji Garcii Jofre de Loaísy jako pierwszy statek dociera do Meksyku od strony Pacyfiku płynąc z Europy wokół Ameryki Południowej.

• 1527 r. - Hiszpanie zakładają miasto Ciudad Vieja u stóp wulkanu Agua jako centrum administracyjne ziem odebranych Majom Quiche na południe od Jukatanu. Noszą one nazwę Gwatemali od Quauhtemallan stolicy miejscowych Majów. W języku nahuatl nazwa znaczy Miejsce Między Drzewami, co jednoznacznie określa charakter środowiska.

• 1527 - 1541 r. - Hiszpan Juan de Montejo, a potem jego syn Francisco, prowadzą walki o opanowanie Jukatanu Majów. Podbój kończy się w 1541 r., kiedy Jukatan zostaje formalnie włączony do Nowej Hiszpanii.

• 1528 r. - Diego de Alvarado, kuzyn Pedra, odbudowuje San Salvador i zaczyna podbój Cuzcatlán.

• 1528 - 1532 r. - Kapitan Diego de Mazariegas zakłada fort na południowy zachód od Jukatanu jako centrum walki z Indianami Zoque i Chiapanec. Tak powstaje miasto San Cristobal, w przyszłości stolica meksykańskiego stanu Chiapas.

• 1529 r. - Diego de Rojas zaczyna podbój państwa Indian Lenca.

• 1529 r. - Franciszkanin Bernardino de Sahagún (ok. 1499-1590) przybywa do Nowej Hiszpanii. Działa jako katolicki misjonarz, ale też szczegółowo opisuje podbój Meksyku przez Hiszpanów i tworzy monumentalne dzieło etnograficzne o Meksyku Historia general de las cosas de la Nueva Hispania (1576).

• 1529 - 1534 r. - Gubernatorem Nowej Galicji (zachodnia Nowa Hiszpania) jest Nuño Beltrán de Guzmán (ok. 1490-1558), wcześniej gubernator prowincji Panuco nad Zatoką Meksykańską a od 1528 r. prezydent Sądu Najwyższego Nowej Hiszpanii. Pod jego rządami intensywnie rozwija się hiszpańskie osadnictwo i powstaje kilka miast.

• 1530 r. - Luis de Moscoso zakłada miasto San Miguel na terenach odebranych Lenca. Miasto zostanie opuszczone już w roku 1534 z powodu ataków Indian i nieprzyjaznego klimatu.

• 1530 r. - Karol V oficjalnie ustanawia miasto Meksyk stolicą Nowej Hiszpanii.

• 1530 - 1563 r. - Francisco Marroquin jest pierwszym biskupem Gwatemali.

• 1531 r. - Antyhiszpańskie powstanie Indian w mieście Meksyk (Tenochtitlan) zakończone zwycięstwem sił kolonialnych.

W XVI w. Hiszpanie zaczynają import czarnoskórych niewolników z zachodniej Afryki.

• 1531 r. - Ubogi Indianin Cuauhtlatoatzin (w nahuatl Mówiący Orzeł), po chrystianizacji (1524-1525) zwany Juanem Diego, podobno kilkakrotnie widzi Matkę Boską na wzgórze Tepeyac w Gwadelupie koło miasta Meksyk.

Zjawa każe mu zbudować tu kościół, a na dowód prawdziwości cudu daje Juanowi róże (w grudniu, kiedy kwiaty nie kwitną). Poza tym podarowała Juanowi swój wizerunek na płaszczu tilma, który będzie odtąd jedną z największych relikwii w Nowym Świecie. Kościół w Gwadelupie staje się centrum kultu maryjnego i celem pielgrzymek, a Najświętsza Maria Panna z Gwadelupy zostaje patronką Meksyku i chrystianizacji podbitego kraju.

W 1649 r. L. L. de la Vega opisze cztery objawienia Matki Boskiej w Gwadelupie. W 2001 r. zaś podczas badania malowidła peruwiański inżynier J. A. Tonsmann stwierdzi podobno, że w oczach Madonny znalazł odbicie trzynastu osób rzekomo obecnych przy wizerunku w 1531 r. Prawdopodobnie chodzi o atmosferę cudowności potrzebną Watykanowi, aby w 2002 r., żeby Juana Diego uznać za świętego (pierwszy indiański święty Kościoła katolickiego).

• 1531 r. - Hiszpanie zakładają miasto Puebla w centralnym Meksyku na wschód od stolicy.

• 1531 r. - Hiszpański Bask Cristóbal de Oñate (1504-1567), który został upoważniony przez Nuño de Guzmána do organizowania hiszpańskich faktorii w Nowej Galicji zakłada Nochistlan na miejscu indiańskiej osady istniejącej tam od XI w. W 1533 r. część mieszkańców opuszcza osadę z powodu braku wody i przenosi się do Tonali, a w 1537 r. Guzmán nakazuje przesiedlenie do Tlacotanu. Osada zmienia wtedy nazwę na Guadalajarę, aby upamiętnić miejsce urodzenia Guzmána – kastylijskie miasto Guadalajara w centrum Hiszpanii.

• 1532 r. - Juan Pablos zakłada pierwszą drukarnię w Meksyku a zarazem w Nowym Świecie i wydaje pierwszą książkę Doctrina christiana en la lengua mexicana e catellana. Przysłał go Juan Cromberger, syn Jacoba Crobergera, który w 1502 r. założył pierwszą drukarnię w Sewilli.

• 1532 - 1533 r. - Cortes wysyła na Pacyfik dwa statki pod wodzą Hernando de Grijalvy: odkrywają Zatokę Kalifornijską zwaną czasem Morzem Cortesa, Kalifornię i bezludne, wulkaniczne wyspy nazwane imieniem św. Tomasza (późniejsze Revillagigedo).

• 1535 r. - Utworzenie kolonialnego wicekrólestwa Nowej Hiszpanii ze stolicą w Meksyku. Mimo to nadal powszechnie używa się azteckiej nazwy kraju Mexico (Meksyk).

Gwatemala stanowi część Nowej Hiszpanii zarządzaną przez własnego gubernatora.

• 1535 r. - Cristóbal de la Cueva ponownie zasiedla osadę San Miguel i ostatecznie podbija państwo Indian Lenca.

• 1539 r. - Hiszpanie zakładają Santa Cruz del Quiche koło spalonego miasta Majów w Gumarcaah.

Ostatecznie niszczą też królestwo Cuzcatlán (w przyszłości ziemie te zostaną nazwane Salwadorem od miasta San Salvador) i włączają do Nowej Hiszpanii pod bezpośrednim zarządem gubernatora Gwatemali.

• 1539 r. - Mnich Marcos z Nowej Hiszpanii wyrusza na północ, poszukując legendarnych siedmiu miast, gdzie mieli rzekomo żyć potomkowie chrześcijan z Półwyspu Iberyjskiego, którzy w VIII w. uciekli przed muzułmanami. Dociera do osad Indian Zuni, a wioskę Shivina opisuje jako miasto Cibola, najmniejszą z legendarnych poszukiwanych miejscowości.

• 1539 r. - Hiszpan Alonso de Santa Cruz publikuje mapę El Yuacatán e Islas Adjecentes przedstawiającą Jukatan. Ciekawym szczegółem jest wysepka Bermeja na północny zachód od Jukatanu. Rok później Alonso de Chaves w wydanej w Sewilli książce Espejo de Navegantes (Lustro żeglarzy) opisuje wysepkę jako żółtawą lub rudawą. Potem Bermeja (Vermeja) pojawia się na kolejnych mapach, a po raz ostatni w meksykańskim atlasie geograficznym z roku 1921. W 2009 r. meksykański rząd wyśle specjalną ekspedycję, żeby odnalazła tajemniczy ląd, lecz okaże się, że wysepka nie istnieje.

• 1540 - 1543 r. - Wojna Mixtón; plemiona Caxcan, Portecuex i Zacateco w Nowej Galicji buntują się przeciw okrutnemu traktowaniu przez ludzi Nuño de Guzmána, którzy zamieniają miejscową ludność w niewolników, a opornych mordują. Hiszpanie ponoszą duże straty, ginie na przykład Pedro de Alvarado, a wiele hiszpańskich osad zostaje zniszczonych. Dowództwo nad siłami hiszpańskimi obejmuje wicekról Antonio de Mendoza, lecz mimo zaciekłych walk nie potrafi zgnieść powstania. Ostatecznie uwalnia indiańskich niewolników i nakazuje zmienić sposób traktowania Indian.

• 1540 - 1573 r. - Nombre de Dios jest głównym hiszpańskim portem, gdzie jest przywożone srebro i złoto z Andów. Tam cenny kruszec jest ładowany na galeony i zabierany do Hiszpanii. Transport jest kłopotliwy, długotrwały i potencjalnie narażony na napaść rabusiów. Dlatego hiszpański król Karol V Habsburg wyraża opinię, że dobrze byłoby przekopać kanał przez Przesmyk Panamski. Wtedy statki mogłyby płynąć z Peru bezpośrednio do Hiszpanii.

• 1541 r. - Silne trzęsienie ziemi oraz lawina błota ze zbocza Agua niszczą Ciudad Vieja, zabijając przy tym wielu mieszkańców miasta. Hiszpanie przenoszą więc centrum administracyjne Gwatemali do założonego 10 marca 1543 r. u stóp wulkanu Agua nowego miasta Ciudad de Santiago de los Caballeros de Guatemala zwanego potem Antigua Guatemala lub Antigua.

• 1542 r. - Zamieszkana przez 126 osób osada Guadalajara z trudem przetrwała indiańskie ataki podczas wojny Mixtón: mieszkańcy są przekonani, że ocalenie zawdzięczają Archaniołowi Michałowi.

Osada jeszcze raz się przenosi - tym razem do Atemajac, gdzie ukształtowanie terenu sprzyja obronie przed ewentualnym atakiem. W tym samym roku zostaje siedzibą biskupstwa, hiszpański król nadaje osadzie status miasta i herb, a Archanioł Michał zostaje patronem Guadalajary.

• 1542 r. - Francisco de Montejo zakłada osadę Merida na gruzach miasta Majów T’ho na Jukatanie. Merida stanie się głównym ośrodkiem, a potem stolicą półwyspu. Słynie z pięciu piramid Majów i białych domów z wapienia.

• 1542 r. - Król Karol I wprowadza Nowe Prawo, ograniczając samowolę konkwistadorów na zdobytych ziemiach w Nowym Świecie i nakazuje lepiej traktować Indian, dotąd zamienianych w niewolników, tępionych i wypędzanych.

Jednakże postępowanie białych prawie się nie zmienia, co prowadzi do szeregu konfliktów zdobywców, którzy nie radzą sobie z gospodarowaniem na zajętych ziemiach. Ich miejsce stopniowo zajmują nowi przybysze z Hiszpanii lepiej rozumiejący zasady gospodarowania oparte na przepływie pieniądza, a nie na feudalnym wyzysku ludności.

Portugalczyk João Rodrigues Cabrilho (Cabrillo) płynie wzdłuż wybrzeży Pacyfiku od Zacatala do północnej Kalifornii. Tereny te skartuje S. Vizcaino (1602), zakonnik J. Crespi dokładnie je opisze (1769), J. Serra założy San Diego jako pierwszą osadę misyjną w Alta California (na północ od Półwyspu Kalifornijskiego).

W okolicy powstają wielkie gospodarstwa hodujące bydło.

• 1542 r. - Hiszpan Ruy Gonzales de Villalobos dociera do wysp Revillagigedo opisanych przez Hernando de Grijalvę.

Hiszpanie odkrywają też skały Alijos wystające z oceanu na zachód od Półwyspu Kalifornijskiego (na mapach od 1598 r.) opisane przez Clippertona w 1704 r. oraz bezludną wyspę Guadalupe - w przyszłości najdalej na zachód wysuniętą posiadłość Meksyku.

• 1545 r. - Odkrycie wielkich złóż srebra w Zacatecas w Meksyku. Początkowo srebro zrabowane Indianom lub wydobyte w kopalniach Nowego Świata było używane jako odważone kawałki metalowych sztabek. Jednak już od roku 1535 amerykańskie srebro jest przebijane na monety zwane peso. Na niemal 300 lat srebrne hiszpańskie (a właściwie meksykańskie) peso staje się podstawową walutą w Ameryce Środkowej i Północnej łącznie z brytyjską Kanadą oraz jedną z głównych walut w handlu międzynarodowym na całym świecie (na przykład w Chinach i Indonezji).

W latach 1770. stosowany w handlu symbol liczby mnogiej pesos P^s stopniowo przyjmuje postać nałożonych na siebie liter P i S, a następnie tylko litery S przekreślonej pionową linią. Jest to zapowiedź przyszłego symbolu amerykańskiego dolara.

Z meksykańskim srebrem wiąże się Srebrna Flota, czyli formowany co kilka lat konwój złożony z dziesiątek uzbrojonych i załadowanych cennym metalem statków, które razem płyną z Cieśniny Florydzkiej przez Atlantyk do Kadyksu w Hiszpanii. To oczywiście przyciąga uwagę piratów i flot innych państw.

• Lata 1545, 1562 1577, 1594 - Hiszpańskie władze wydają licencje na podbój Wybrzeża Moskitów, lecz wszystkie próby kończą się niepowodzeniem ze względu na trudne warunku naturalne (bagniste wybrzeże, lasy) oraz niezbyt wielką determinację Hiszpanów, którzy nie przewidują dużych zysków po ewentualnym podboju.

• Do 1550 r. - Hiszpanie poznają całe pacyficzne wybrzeże Meksyku i zakładają tu miasto a zarazem ważny port Acapaulco (1550). Pojawia się myśl o kanale łączącego Pacyfik i Atlantyk na przesmyku Tehuantepec, aby ustanowić połączenie między hiszpańskimi posiadłościami na Filipinach, w Nowym Świecie i w Europie. Projekt jest jednak niewykonalny.

• 1550 r. - Nieudane powstanie Zapoteków przeciw Hiszpanom.

• Od połowy XVI w. - Brytyjczycy stopniowo przekształcają wschodnie wybrzeża Jukatanu w swoją posiadłość.

• Od połowy XVI w. - Zgodnie z ustaleniami meksykańskiego historyka Luisa Gonzálesa Obregóna (1865-1938) mieszkańcy miasta Meksyk opowiadają o spotkaniach z duchem, które zdarzają się zwłaszcza podczas pełni Księżyca. Według tych relacji ubrana na biało kobieta głośno płacze szukając swoich zaginionych dzieci, a potem znika w wodzie. Kobieta znana jako La Llorona (po hiszpańsku Płaczka) to podobno duch kobiety, którą porzucił jej ukochany, a ona w rozpaczy utopiła swoje dzieci i popełniła samobójstwo. Zjawa bywa też wiązana z Malintzin (Malinche), czyli indiańską tłumaczką Cortesa, która porzuciła syna. Według innych interpretacji postać La Llorony może wywodzić się od azteckiej bogini Cihuacoatl, patronki kobiet zmarłych podczas porodu i kobiet składanych w ofierze bogom. Po chrystianizacji Meksyku duchowni uznają La Lloronę za kobietę rozpustną i złą, przeciwieństwo Matki Boskiej jako ideału chrześcijanki. Dlatego kolejne legendy opowiadają między innymi o wciąganiu mężczyzn do podziemi.

• 1553 r. - W mieście Meksyk powstaje najstarszy i najważniejszy uniwersytet Ameryki Środkowej.

• 1553 r. - Srebrna Flota płynąca z Veracruz zostaje rozproszona i zatopiona przez gwałtowną burzę przy wybrzeżach Teksasu. W XX w. poszukiwacze skarbów poświęcą wiele czasu, żeby odnaleźć leżące na dnie wraki.

W następnych latach stale powtarzają się zatonięcia statków wiozących srebro i złoto, choć nie zawsze aż tak spektakularne. Miejscem szczególnie częstych katastrof są Cieśnina Florydzka i Bermudy.

• 1553 - 1561 r. - W jukatańskim mieście Izamal, na ruinach zburzonej świątyni Słońca powstaje franciszkański klasztor, który wkrótce zasłynie wśród pielgrzymów jako miejsce cudownych uzdrowień. Są one przypisywane posągowi Matki Boskiej. Co ciekawe, w tym samym miejscu czczono niegdyś indiańskiego boga lekarzy i uzdrowień Itzamnę.

• 1554 r. - Pochodzący z Kraju Basków franciszkanin Gerónimo de Mendieta (1525-1604) przybywa do Nowej Hiszpanii jako misjonarz. W 1570 r. zawozi do Hiszpanii prace Bernardina de Sahagún i po trzech latach wraca do Nowej Hiszpanii. Większość czasu spędza w klasztorze w Tlatelolco, gdzie pisze słynne dzieło Historia ecclesiástica indiana o dziejach chrystianizacji Meksyku. Kościół nie godzi się jednak na publikację dzieła Mendiety, ponieważ zawiera elementy uznane za heretyckie i zbyt krytyczne wobec duchowieństwa. Książkę wyda dopiero Joaquin Garcia Icazbalceta w roku 1870.

• 1557 r. - Bartolome de Medina (urodzony w Sewilli ok. 1504 r.) proponuje nową metodę oczyszczania srebra wydobytego z kopalni bez kosztownego węgla drzewnego (lasy wycięto dla potrzeb hutnictwa). Medina używa rtęci i soli do strącenia srebra z roztworu. Po raz pierwszy sprawdza tę metodę w kopalni Ral del Monte koło Pachuca i już wkrótce staje się bardzo bogaty.

Podobno dowiedział się o tej metodzie od pewnego niemieckiego alchemika określanego jako Mistrz Lorenzo, którego spotkał na statku płynącym z Europy do Ameryki. Statek zatonął i ów alchemik zginął, ale wcześniej przekazał swoją tajemnicę właśnie Medinie.

• 1557 r. - Po kilku tragicznych epidemiach władze Guadalajary zakładają pierwszy w mieście szpital.

• 1558 r. - Nieudane antyhiszpańskie powstanie Majów w rejonie Chiapas.

• Ok. 1560 r. - Hiszpanie opanowują wysepkę Coiba przy pacyficznym wybrzeżu Przesmyku Panamskiego. Najeźdźcy likwidują miejscową władzę plemienną, a ludność zamieniają wkrótce w niewolników.

• 1560 r. - W północno-wschodnim Meksyku na południe od Rio Grande powstaje miasto Leon - ośrodek hiszpańskiej ekspansji w tym rejonie. Od 1596 r. jest znany pod nazwą Monterrey.

• 1560 r. - Guadalajara zostaje stolicą Nowej Galicji. W mieście powstanie szkoła jezuitów (1591), a potem słynna barokowa katedra (1618) i Kościół św. Franciszka z Asyżu (1692). W roku 1774 zaś gubernator przeniesie się do wielkiego pałacu zbudowanego w centrum miasta.

• 1561 - 1565 r. - Hiszpan Juan Vasquez de Coronado (1523-1565) podbija Costa Rica (Kostarykę) i zakłada jej pierwszą stolicę Cartago. Tym samym wicekrólestwo Nowego Meksyku rozciąga się na ogromnym obszarze od zachodnich wybrzeży Ameryki Północnej i Zatoki Meksykańskiej po Kostarykę. Ameryka Środkowa (bez Przesmyku Panamskiego) z czasem uznana za generalną kapitanię w ramach Nowej Hiszpanii ma swoją stolicę w Guatemali.

W tym czasie Przesmyk Panamski jest częścią wicekrólestwa Peru (do 1739 r.).

Nie ustają lokalne walki z Indianami, którzy wciąż stawiają opór Hiszpanom, a w odwecie są systematycznie tępieni.

• 1566 r. - Rzekomy spisek kolonistów w Meksyku. Na jego czele stoi Martin Cortes (1523 - ok. 1595, syn zdobywcy Meksyku Hernanda i Malintzin).

Jako sześciolatek Martin popłynął z ojcem do Hiszpanii, gdzie był znany jako El Mestizo – Metys. W 1529 r. papież Klemens VII wydał bullę uznającą Martina za prawowitego syna Hernanda. Mimo to Martin musiał potem sądownie udowadniać swoje prawa do spadku. W 1562 r. Martin wrócił do Nowej Hiszpanii wraz z przyrodnim bratem również noszącym imię Martin. W 1566 r. bracia popadają w konflikt z miejscowymi arystokratami i zostają oskarżeni o próbę obalenia aktualnej władzy rzekomo po to, aby Martina Cortesa, syna Juany de Zuñiga, ogłosić władcą Meksyku. Rzekomy pretendent do rządzenia Meksykiem zostaje ścięty, a Martin Cortes syn Malintzin odesłany do Hiszpanii. Tam się ożeni się i będzie miał dwie córki oraz syna.

• 1566 r. - Epidemia tyfusu dziesiątkuje Indian Przesmyku Panamskiego.

• 1571 r. - Hiszpańska inkwizycja zaczyna działalność w Nowej Hiszpanii.

• 1571 - 1577 r. - Na życzenie króla Filipa II hiszpański lekarz i przyrodnik Francisco Hernandez de Toledo (ok. 1514-1587) prowadzi pierwszą naukową ekspedycję w Ameryce. Bada Meksyk zbierając, rośliny, wypchane zwierzęta oraz minerały. Swoje obserwacje zapisuje i ilustruje rysunkami. Po powrocie do Hiszpanii zebrane informacje spisze w wielotomowych dziełach, które będą cenione jeszcze kilkaset lat później. Między innymi w roku 1577 po raz pierwszy w Europie opisuje lecznicze właściwości kakao.

• 1572 r. - Angielski korsarz Francis Drake plądruje i niszczy miasto Nombre de Dios na Przesmyku Panamskim. Ten port kluczowy dla transportu skarbów Nowego Świata do Hiszpanii nie ma i nie może mieć większych i ciężkich fortyfikacji, ponieważ stoi na bagnie.

• 1573 r. - Drake dogaduje się z bukanierem Guillaumem Le Testu i byłymi murzyńskimi niewolnikami, którzy uciekli z hiszpańskiej niewoli. Śledzą trasę karawany mułów niosących cenne towary do portu w Nombre de Dios. W marcu napadają taką karawanę i przejmują ok. 20 ton srebra i złota. Ponieważ nie mogą wszystkiego zabrać, większość kruszcu zakopują. Jest to przyczynek do krążących mniej lub bardziej prawdziwych opowieści o pirackich skarbach ukrytych w różnych częściach świata. Resztę z trudem przenoszą przez dżunglę do odległego o ok. 18 mil wybrzeża, gdzie czekają ich statki. Le Testu zostaje potem schwytany i ścięty przez Hiszpanów.

• Od 1573 r. - W mieście Meksyk zaczyna się budowa katedry, w przyszłości najważniejszej świątyni całego Meksyku.

• Lata 1575, 1625, 1719 - Katastrofalne trzęsienia ziemi niszczą miasto San Salvador.

• Od 1578 r. - Hiszpanie osiedlają się w indiańskiej wsi Tegucigalpa na wschód od San Salvador. Stopniowo przekształca się ona w górniczą osadę związaną z wydobyciem srebra.

• 1579 r. - Angielski korsarz Drake napada, rabuje i niszczy hiszpańskie osady w zatoce Fonseca na pacyficznym wybrzeżu Ameryki Środkowej.

• 1586 r. - Stolica Gwatemali Antigua (Santiago de los Caballeros de Guatemala) zostaje zniszczona przez trzęsienie ziemi. Po odbudowie, kolejne tragiczne trzęsienia ziemi nadchodzą w latach 1717, 1751 i 1773. Po ostatnim mieszkańcy wreszcie porzucają nieszczęśliwe miejsce.

Odtąd miasto jest tylko centrum pielgrzymek wielkanocnych oraz wielkich procesji i barwnych przedstawień pasyjnych. W XX w. zostanie uznane za zabytek wpisany na Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO i będzie celem wypraw turystycznych.

• Od 1586 r. - Na zlecenie króla Filipa II wojskowy inżynier z Italii Bautista Antonelli (1547-1616), który wcześniej zajmował się projektowaniem umocnień w Hiszpanii i nad Cieśniną Magellana, pracuje nad ufortyfikowaniem najważniejszych punktów hiszpańskich posiadłości w rejonie Karaibów i Ameryki Środkowej. Za jego radą karawany ze srebrem wędrujące dotychczas do Nombre de Dios mają iść do bezpieczniejszej zatoki Porto Bello (Portobelo). Chodzi o to, że bagniste podłoże Nombre de Dios nie nadaje się do stawiania ciężkich kamiennych fortyfikacji, a drewniane forty nie wystarczą, aby zatrzymać dobrze uzbrojonych piratów.

Antonelli opracowuje też plan ufortyfikowania miasta Panama, lecz nie zostanie on wprowadzony w życie. Potem zaś zajmie się fortyfikowaniem Hawany na Kubie.

• 1587 r. - Angielski pirat Thomas Cavendish najeżdża wybrzeża zatoki Fonseca.

• 1590 - 1767 r. - Hiszpańscy jezuici stopniowo opanowują północno-zachodni Meksyk aż po rzekę Concepción, wszędzie zakładając misyjne ośrodki (na przykład miasto La Paz w XVIII w.). Podbite ziemie pod nazwą Nowa Andaluzja wchodzą w skład wicekrólestwa Nowej Hiszpanii. Za pozwoleniem Filipa II Hiszpanie kolonizują (od 1595 r.) późniejszy Teksas i Nowy Meksyk, a Juan de Oñate zajmuje ziemie nad Rio Grande w miejscu zwanym Paso del Norte (1598), gdzie potem Juarez oficjalnie założy osadę o tej samej nazwie (1865), przemianowaną następnie na Juarez (1888). Będzie ona bliźniaczym miastem w stosunku do amerykańskiego El Paso po drugiej stronie Rio Grande.

• 1597 r. - Hiszpan Francisco Velarde y Mercado zakłada osadę Porto Bello (Portobelo) na karaibskim brzegu Przesmyku Panamskiego. Legenda głosi, że miejsce to odwiedził Kolumb w roku 1502 i nazwał Puerto Bello, czyli piękny port ze względu na spokojną i głęboką zatokę zapewniającą schronienie dla statków.

W XVII i XVIII wieku miasto stanie się bardzo ważnym i bogatym portem. Srebro z andyjskich kopalni, między innymi z Potosi, przewożone do Panamy od strony Pacyfiku i transportowane lądem na mułach przez przesmyk będzie trafiało nie do Nombre de Dios, lecz do Portobelo. Tam będzie ładowane na statki Srebrnej Floty płynące do Hiszpanii.

Miasto Portobelo stopniowo przekształca się w twierdzę zdolną odpierać ataki, zwłaszcza angielskich piratów.

Natomiast Nombre de Dios stanie się niewielką, senną osadą

• 1600 - 1800 r. - Największe miasto Ameryki Północnej Meksyk rośnie od kilkudziesięciu do 128 tysięcy mieszkańców. Ludzie budują dziesiątki studni, żeby wydobywać wodę z warstw ziemi pod miastem. Z drugiej strony trwa osuszanie jeziora Texcoco, a na odsłoniętym dnie są budowane kolejne domy. W początkach XX w, po jeziorze już nie będzie śladu, ale niestabilny, mulisty grunt sprawia coraz większe problemy, zwłaszcza przy stawianiu wysokich budynków.

• XVII w. - Mimo oporu Indian postępuje hiszpańskie osadnictwo na południu Gwatemali i wzdłuż pacyficznych wybrzeży Ameryki Środkowej. Przykładem może być miasta San Vicente na wschód od San Salvador założone przez 50 hiszpańskich rodzin w roku 1635. W krótkim czasie staje się ważnym ośrodkiem szerzenia hiszpańskiej kultury wśród Indian.

• 1601 r. - Brytyjczyk William Parker zdobywa i rabuje Porto Bello.

• Od 1604 r. - Nie mogąc zbrojnie podbić Wybrzeża Moskitów Hiszpanie wysyłają franciszkańskich misjonarzy, żeby przygotowali grunt pod przyszły podbój. Pierwszy etap tych wysiłków w roku 1612 kończy się niepowodzeniem. Następną akcję misyjną prowadzi ojciec Cristóbal Martinez w roku 1622, a trzecia przypada na lata 1667 - 1675.

• 1615 r. - Część indiańskich skarbów zrabowanych w Meksyku i wywiezionych do Hiszpanii trafia do katedry w Toledo jako ofiara. Tamtejszy obraz Madonny zostaje przystrojony 80 tysiącami indiańskich pereł. Nie przypadkiem perły są uznawane za łzy morza.

• 1616 r. - Antyhiszpańskie powstanie Indian nad zatoką Tehuantepec; upada po kilku miesiącach walk.

Skuteczniejsi okazują się wojowniczy Indianie Cora z niedostępnych gór Sierra del Nayar, którzy odrzucają zwierzchnictwo Hiszpanii i nie godzą się na przyjęcie katolicyzmu. Walki z nimi będą trwały jeszcze ponad 100 lat.

• 1620 r. - Inkwizycja uznaje za grzech zażywanie halucynogennych grzybków i nazywa je riaz diabolica (korzeń diabła).

• 1622 r. - Misjonarz Alonzo de Benavides pisze do Filipa IV, że tajemnicza zakonnica wyprzedza go w akcji nawracania Indian, którym rozdaje krzyże i różańce, a w jednej z wiosek pozostawiła mszalny kielich.

W 1630 r. Benavides jedzie do Hiszpanii i tam spotyka siostrę Marię, która podobno nigdy nie opuszczała klasztoru w Agreda. Maria opowiada o „cudownych lotach” do Meksyku odbywanych rzekomo w latach 1620-1631, o widzianej z góry kulistej Ziemi (mimo że Kościół potępia teorię Kopernika) i opisuje szczegóły meksykańskich realiów łącznie z topografią wioski. Benavides podobno stwierdza też, że kielich znaleziony u Indian ma znaki zakonu z Agreda.

Niektórzy twierdzą, że fenomen siostry Marii to efekt bilokacji, a według innych to tylko legenda.

• 1627 - 1667 r. - Zakonnik Pedro J. Betankur zakłada pierwszy gwatemalski szpital, hotel i bezpłatną szkołę.

• 1630 - 1655 r. - Brytyjczycy częściowo zasiedlają i formalnie opanowują bagniste Wybrzeże Moskitów (Mosquito Coast) na brzegu Morza Karaibskiego rozciągające się między Laguna de Caratasca i Laguna de Perlas. Niektórzy wodzowie miejscowego plemienia Indian Miskito uznają formalne brytyjskie zwierzchnictwo. Na przykład w roku 1638 jeden z nich odwiedza Londyn i podpisuje umowę o sojuszu z Brytyjczykami. Centrum brytyjskiej administracji zostaje założone w roku 1670 miasto Bluefields u ujścia rzeki Escondído.

Miskito zakładają tu rodzaj plemiennego państwa zwanego Moskitią, które do roku 1859 jest właściwie brytyjskim protektoratem związanym z pobliską Jamajką.

Pierwszym władcą państwa zostaje Oldman, który rządzi między rokiem 1650 i 1687. Następni to Jeremy I (do 1718 r.), Jeremy II (1718-1729), Peter I (1729-1739), Edward I (1739-1755), George I (1755-1776), George II (1776-1801), George Frederic Augustus I (1801-1824), Robert Charles Frederic (1824-1842) i George Frederic Augustus II (1842-1865).

Moskitię zamieszkują nie tylko Indianie, ale też Murzyni z Jamajki i innych brytyjskich kolonii na Karaibach, czyli zbiegli lub wyzwoleni niewolnicy. Tutaj znajdują swoje miejsce do życia i często zawierają małżeństwa z Miskito lub Karaibami. Tak powstaje ciemnoskóra społeczność zwana Garifuna.

W dolinie rzeki Wanks równolegle rozwija się grupa etniczna znana jako Zambos (Sambu) powstała ze zmieszania rozbitków pochodzących ze statków oraz miejscowej ludności.

• Od 1631 r. - Odkrycie srebra w meksykańskim Chihuahua powoduje masowy napływ białych.

Indianie Tarahumara zmuszani do pracy w kopalniach zaczynają stawiać opór. W 1648 r. wódz Teporaca organizuje powstanie skierowane przede wszystkim przeciw misjonarzom. Część Indian poddaje się i przyjmuje nową wiarę, a reszta ucieka w góry Sierra Madre, aby uniknąć przemocy białych. Uciekinierzy utrzymują się z rolnictwa i hodowli, mieszkają w chatach, a niektórzy w jaskiniach. W końcu przyjmą katolicyzm, lecz zachowają liczne elementy własnej wiary.

• 1642 r. - W mieście Meksyk inkwizytorzy aresztują Guilléna Lombardo pod zarzutem herezji.

Lombardo to z pochodzenia Irlandczyk William Lamport (1615-1659), niezwykle zdolny absolwent jezuickich szkół w Dublinie i Londynie. W roku 1627 został aresztowany za kolportaż katolickich ulotek, lecz uciekł i został piratem. W służbie Francji uczestniczył w oblężeniu La Rochelle Hugenotów, a jako hiszpański najemnik walczył przeciw Szwedom w Niderlandach i w pierwszej bitwie pod Nördlingen. Dzięki protekcji dostał się na dwór Filipa IV w Hiszpanii, skąd jednak został usunięty za skandaliczny romans z arystokratką i wysłany jako szpieg do Meksyku. W kolonii zetknął się z niesprawiedliwością, niewolnictwem, okrutnym traktowaniem Indian i ogromną korupcją. W rezultacie zmienił poglądy i napisał projekt konstytucji dla meksykańskiej monarchii elekcyjnej niezależnej od Hiszpanii, czym ściągnął na siebie nienawiść władz.

Lombardo trafia do więzienia tuż przed planowanymi zaręczynami z miejscową arystokratką Antonią Turcious. W roku 1650 ucieka z więzienia, kpiąc z inkwizycji. Rozlepia na ścianach miasta pismo ujawniające podłości inkwizytorów. Zostaje schwytany już po dwóch dniach i poddany okrutnym torturom. Skazany na stos jeszcze raz krzyżuje plany inkwizytorów, ponieważ zahacza kołnierz o hak nad swoją głową i umiera przez uduszenie, unikając przeznaczonych mu płomieni.

• Druga połowa XVII w. - Niemiecki jezuita Gilg próbuje nawracać plemię Seri (ok. 5000 osób) zamieszkujące pustynną Sonorę i utrzymujące się głównie z polowania na żółwie morskie. Indianie okazują się jednak oporni. Według misjonarza wynika to z ich prymitywizmu i braku jakiejkolwiek religii. W rzeczywistości Seri czczą Słońce i Księżyc oraz totemiczne zwierzęta żółwia oraz pelikana. Seri jednak nie chcą być niewolnikami i w roku 1662 wzniecają powstanie, w którym ginie kilkuset Indian. Do roku 1742 ok. 30% Seri zostaje zmuszonych do poddania się Hiszpanom i osiedlenia się na terenie misji, a w następnych latach ulegną chrystianizacji.

• 1668 r. - Angielski pirat Henry Morgan zdobywa ufortyfikowane miasto Porto Bello w Panamie. Przez 14 dni bandyci rabują, gwałcą, torturują i mordują mieszkańców, a zabudowania niszczą.

• 1671 r. - Piraci rabują i palą miasto Panamę. W następnych latach podnosi się z ruin, ponieważ spełnia ważną rolę jako port przeładunkowy srebra i innych towarów wiezionych do Hiszpanii.

• 1673 r. - Okrutnie stłumiony bunt ludności indiańskiej przeciw Hiszpanom w Kostaryce.

• 1673 r. - Tradycja głosi, że do Porto Bello przypływa statek uciekający przed sztormem. Aby uniknąć zatonięcia, załoga wyrzuciła większość ciężkich przedmiotów, a mieszkańcy Porto Bello wiele z nich potem wyłowili. W jednej ze skrzyń natrafili na czarny posąg Jezusa, który umieścili w kościele. Odtąd Czarny Jezus jest celem pielgrzymek i wizytówką miasta.

• 1676 r. - Pierwszy uniwersytet Gwatemali w Antigua (potem przeniesiony do miasta Guatemala).

• 1683 r. - Piraci rabują i burzą meksykańskie miasto Tampico. Zostanie odbudowane dopiero po 1823 r.

Z obawy przed piratami przybrzeżne miasta są ufortyfikowane, jak na przykład Campeche na zachodzie Jukatanu.

• 1684 r. - Brytyjscy piraci Edward Davis i William Dampier dowodząc francuskimi bukanierami pustoszą wybrzeża zatoki Fonseca. Niszczą między innymi miasto Santa Maria de Meanguera.

• 1692 r. - Antyrządowe zamieszki w stolicy: pałac wicekróla w Meksyku i ratusz zostają spalone.

• 1697 r. - Po ciężkich walkach Hiszpanie opanowują ostatni punkt oporu Majów na Jukatanie, miasto Itza.

• Lata 1673, 1709 - Wielkie antykolonialne powstania Indian w Kostaryce zakończone krwawą rzezią.

• XVII/XVIII w. - Zambos z Moskitii organizują łupieżcze najazdy na hiszpańskie kolonie od Jukatanu po Kostarykę, gdzie nie tylko rabują, ale też porywają ludzi do niewoli, żeby ich potem sprzedać do pracy na plantacjach Jamajki.

• 1709 r. - Kostarykańscy Indianie jeszcze raz próbują uwolnić się spod hiszpańskiego ucisku, lecz bunt zostaje stłumiony z takim okrucieństwem, że większość ich ginie. Odtąd biali są dominującym elementem ludności Kostaryki.

• 3 IV 1711 r. - Francuscy żeglarze Martin de Chassiron i Michel Du Bocage dostrzegają maleńką wysepkę na Pacyfiku w odległości ok. 1200 km od wybrzeży Meksyku i ponad 940 km od wysp Revillagigedo. Nazywają ją Ile de la Passion i ogłaszają posiadłością Francji. W rzeczywistości nikt nie interesuje się zagubionym na oceanie atolem oprócz Johna Clippertona (1676-1722) z Anglii, uczestnika wypraw Dampiera, a od 1719 r. samodzielnego pirata, który na atolu zakłada swoją tajną bazę. Paradoksalnie to jego nazwisko a nie francuskich odkrywców zostanie potem uwiecznione w nazwie wysepki, chociaż Du Bocage przez kilka miesięcy w roku 1725 bada przyrodę atolu.

• 1712 r. - Antyhiszpańskie powstanie Majów Tzeltalos w meksykańskiej prowincji Chiapas.

• 1722 r. - Kapitan Juan Flores de la Torre prowadzi zbrojną ekspedycję przeciw Indianom Cora w górach Sierra Madre Occidental na zachodzie Meksyku i po ciężkich walkach zmusza ich do posłuszeństwa. Część Cora ucieka jeszcze dalej w góry, a pozostali zostają poddani chrystianizacji przez jezuitów, a po ich usunięciu, przez konkurencyjnych franciszkanów. W rzeczywistości jednak jeszcze na początku XX w. Cora nadal będą kultywować starą religię.

• 1736 - 1738 r. - Hiszpanie zakładają miasto Villa Nueva (późniejsze San Jose) w Przesmyku Panamskim.

• 1739 r. - Przesmyk Panamski należący dotąd do wicekrólestwa Peru zostaje włączony do wicekrólestwa Nowej Granady. Pod nowymi rządami miasto Panama przechodzi ekonomiczny regres.

• 1739 - 1741 r. - Wojna hiszpańsko-angielska. Brytyjski admirał Edward Vernon zdobywa Porto Bello (1739), lecz zostaje pokonany w bitwie pod Cartageną (1741) i zmuszony do wycofania się. Brytyjczycy nie zdołali więc odebrać Hiszpanom kontynentalnych posiadłości w Nowym Świecie.

• Lata 1740. - Początek uprawy krzewów kawowych w Meksyku.

• 1746 r. - Gubernator Kuby, Juan Francisco de Güemes y Horcasitas Revilla Gigedo (1682-1766), zostaje wicekrólem Nowej Hiszpanii. Popiera hiszpańskie osadnictwo i ekspansję na północ.

• 1748 r. - Na terenie Sonory powstaje fort Pitic, aby zachęcić Seri do osiedlenia się. Jednak odebranie im ziemi powoduje wkrótce ostry konflikt i w końcu doprowadza do powstania Seri i Pima przeciw Hiszpanom: niszczą misję w Guayamas. Walki przeciągają się do 1769 r., kiedy wreszcie część Indian decyduje się poddać i przyjąć katolicyzm.

Seri zostaną ostatecznie zdziesiątkowani na przełomie XIX i XX w., kiedy na ich terenach ranczer Encinas wprowadzi hodowlę bydła, a Indianie uznają, że krowy są zwierzyną łowną. Biali zastosują prosty przelicznik: za każdą zabitą krowę ma zginąć jeden Indianin. Do roku 1930 dożyje zaledwie 175 Indian Seri.

• 1761 r. - Charyzmatyczny przywódca Jacinto Canek organizuje wielkie powstanie Majów Itza przeciw kolonializmowi. Mimo poświęcenia bojowników, powstanie kończy się klęską i straceniem wodza.

• 1762 r. - W mieście Meksyk powstaje pierwsza biblioteka publiczna w Ameryce Łacińskiej.

• 1763 r. - Francuska Luizjana do Missisipi przechodzi w ręce Hiszpanii (układ z Paryża).

• Po 1767 r. - Po wypędzeniu jezuitów ich rolę w podboju i zagospodarowywaniu ziem na północnym zachodzie Meksyku przejmują zakony dominikanów i franciszkanów.

Junipero Serra zostaje przełożonym franciszkanów nad Zatoką Kalifornijską. Za jego rządów (do 1784 r.) powstaje szereg osad misyjnych nazwanych imionami świętych: San Diego del Alcala (1769), San Carlos Borromeo, czyli późniejsze Monterey (1770), San Antonio de Padua (1771), San Gabriel Arcangel, czyli Los Angeles (1771), San Luis Obispo (1772), San Francisco de Asis (1776), Santa Barbara (1786), San Antonio de Valero (później znane jako Alamo) i inne.

• Ok. 1772 r. - Hiszpanie formalnie podporządkowują sobie plemię Huicholów w dzikich górach Sierra Madre Occidental. Dzięki izolacji Huichole zachowują własne tradycje i religię gdzie indziej całkowicie zniszczone przez misjonarzy. Co więcej, nawet przyjęcie chrześcijaństwa okazuje się dość problematyczne. Huichole wierzą na przykład, że Józef poślubił Marię jako nagrodę za zwycięstwo w konkursie gry na skrzypcach. W licznych obrzędach sięgających czasów prekolumbijskich nadal używają pejotlu sprowadzanego z pustyni San Luis Potosi, dokąd odbywają doroczną pielgrzymkę.

W XX w. plemię stanie się przedmiotem zainteresowania etnografów i historyków badających kulturę Indian.

• 1776 r. - Hiszpańskie kolonie Floryda i Teksas zyskują status kapitanii, odrębnej jednostki gospodarczo-administracyjnej, co ma zaspokoić polityczne ambicje miejscowych władz i posiadaczy.

• 1776 r. - Po kolejnym trzęsieniu ziemi, które zniszczyło miasto Antigua (1773), powstaje miasto Guatemala w pobliżu dawnego miasta Majów Kaminaljuyu.

• 1777 r. - Coraz wyraźniejsze dążenia hiszpańskich kolonii do samodzielności, zwłaszcza gospodarczej, zmusza Hiszpanię do przyznania większej autonomii poszczególnym amerykańskim koloniom. W ten sposób powstaje kapitania Gwatemali (od 1779 r. jej stolicą jest miasto Guatemala) podporządkowana wicekrólestwu Nowej Hiszpanii.

Mimo tych działań antyhiszpańskie nastroje wcale się nie zmniejszają, ponieważ ekonomicznie Ameryka Łacińska nadal pozostaje w kolonialnej zależności od Madrytu.

• 1777 - 1782 r. - Franciszkanin Jose Antonio Goicochea jako wykładowca na uniwersytecie w Guatemali wprowadza nauki ścisłe i przyrodnicze oraz zaopatruje bibliotekę uczelni w nowoczesne podręczniki.

• 1779 r. - Hiszpan Don Francisco Xavier Navarro przywozi z Kuby do Kostaryki pierwsze kawowce odmiany arabika. Wkrótce potem uprawa szlachetnej arabiki z Karaibów rozpowszechnia się w Meksyku (1790) i na całym obszarze Ameryki Środkowej.

• 1783 r. - Powstaje kolonia Honduras Brytyjski na południowo wschodnich wybrzeżach Jukatanu.

• 1786 r. - Klęska głodu dotyka Guadalajarę.

• 1789 - 1794 r. - Juan Vicente Güemes Pacheco de Padillo Revilla Gigedo (1740-1799, syn Juana Francisco Revilla Gigedo) jest wicekrólem Nowej Hiszpanii. Doprowadza kolonię do rozkwitu.

Jego imieniem zostaną nazwane między innymi wyspy Revillagigedo na Pacyfiku (1793), ponieważ popiera wyprawy badawcze. W tym czasie Nowa Hiszpania sięga najdalej na północ, lecz Revilla Gigedo nie jest zainteresowany dalszymi podbojami, co wzbudza niezadowolenie Manuela de Godoya, potężnego dworaka w Madrycie i kochanka królowej Marii Luizy de Parma. W końcu, Godoy doprowadza do usunięcia wicekróla.

• 1791 - 1792 r. - Powstaje uniwersytet w Guadalajarze, lecz jego prawdziwy rozwój zacznie się dopiero w pierwszej połowie XX w. Inicjatorem założenia uczelni jest biskup Fray Antonio Alcalde, który przybył do miasta w 1771 r. Guadalajara wyrasta stopniowo na największą metropolię Nowej Hiszpanii po stołecznym Meksyku. Mimo powtarzających się trzęsień ziemi i epidemii rośnie liczba mieszkańców miasta, kwitnie handel, a w 1795 r. powstanie tu gildia kupiecka Consulado.

• 1793 r. - Mariano Valdés Téllez zakłada drukarnię w Guadalajarze, a pierwszą jego publikacją jest pochwalna mowa przygotowana na pogrzeb biskupa Alcalde.

• Od 1793 r. - W Guadalajarze działa zainicjowany przez biskupa Alcade szpital Belén.

• 1794 r. - W górach Naica (w języku tarahumara Cieniste Miejsce) ok. 100 km na południowy wschód od Chihuahua zostają odkryte złoża srebra oraz towarzyszącego mu miejscami złota.

Od 1900 r. kopalnia w Naica będzie jednym z ważniejszych źródeł cynku potrzebnego dla rozwijającego się meksykańskiego przemysłu.

• 1796 r. - Hiszpania zgadza się na handel swoich kolonii z innymi państwami a nie, jak dotychczas, tylko z Hiszpanią. Jest to początek realnej ekonomicznej emancypacji kolonii.

Z drugiej zaś strony kłopoty finansowe Hiszpanii związane z wojnami w Europie zmuszają króla do podwyższenia podatku nałożonego na kolonie, a to oznacza większy wyzysk i biedę. Narasta więc niechęć do metropolii.

• Koniec XVIII - XIX w. - Bezludna Wyspa Kokosowa między Przesmykiem Panamskim i archipelagiem Galapagos jest bazą piratów i jednym z miejsc, gdzie ukrywają swoje zdobycze.

Brytyjski pirat Bennett Graham chowa tu swój skarb w 1818 r. W tym samym roku czyni to Benito Bonito, a potem ginie. W. Thomson przywozi tu skarb z Limy (1820), a schwytany ucieka w las pokrywający wyspę. Odtąd, poszukiwacze skarbów systematycznie penetrują Wyspę Kokosową, lecz podobno bez rezultatu.

• XVIII/XIX w. - Ameryka Łacińska przerasta Hiszpanię pod względem wojskowym (miejscowa milicja jest liczniejsza od wojsk rządowych), ekonomicznym (latynoska gospodarka jest samowystarczalna i właściwie nie potrzebuje metropolii) i demograficznym (Kreole, Indianie i mieszańcy, czyli Metysi, Mulaci oraz Zambos przeważają liczebnie nad Hiszpanami). Rząd w Madrycie słusznie zaczyna się obawiać, że Ameryka Łacińska zażąda nie tylko autonomii, lecz pełnej samodzielności.

Od XVI w. kształtuje się latynoska mentalność ludzi mówiących po hiszpańsku i wyznających katolicyzm, lecz z wieloma elementami tradycji indiańskich oraz murzyńskich wywodzących się z Afryki. Na okrutne rytuały indiańskie nałożyło się nie mniejsze okrucieństwo konkwistadorów i misjonarzy oraz żywiołowość emocji typowa dla Hiszpanii. W rezultacie powstała skłonność do przeskoków od wzniosłości i szlachetności do bezwzględnego okrucieństwa. Według latynoskich wyobrażeń prawdziwy, wzorcowy mężczyzna zwany macho nie pracuje w polu czy w domu (najlepiej nie pracuje w ogóle), a jego wizytówką jest tytoń, mocna wódka i strzeżenie swego honoru, lecz niekoniecznie inteligencja. Znany jest z pociągu do bójek i kobiet. Z drugiej zaś strony kobieta jest na ogół postrzegana jako dodatek do prawdziwego mężczyzny i traktowana jak jego własność. Stąd wynika okrutne traktowanie kobiet aż do ich zabijania lub sprzedawania jako niewolnic oraz obojętność wobec problemów kobiet (na przykład lekceważący stosunek do morderstw popełnianych na kobietach).

Latynosi mają na ogół słabo rozwinięty etos pracy w przeciwieństwie do Angloamerykanów ukształtowanych głównie przez protestantyzm. Latynoskie poczucie ekonomicznej i militarnej niższości wobec Stanów Zjednoczonych wywołuje niechęć i maskującą kompleksy ostentacyjną pogardę dla gringos, czyli „głupców” albo „żółtodziobów” z północy.

• 1810 r. - Pod wpływem zwycięstwa Napoleona nad Hiszpanią (1808) wybucha szereg antyhiszpańskich i antyfeudalnych powstań na terenie Nowej Hiszpanii. Rozwścieczeni wyzyskiem Indianie odbierają Hiszpanom ziemię, napadają na siedziby bogatych latyfundystów, mordują i rabują. Władze nie są w stanie opanować tych zjawisk i wygasić wszystkich ognisk buntu.

Walki toczą się kilka lat i w końcu doprowadzą do rozpadu wicekrólestwa Nowej Hiszpanii (1821).

• 1823 r. - Na Wybrzeżu Moskitów ląduje 270 pasażerów dwóch statków wysłanych przez Gregora MacGregora do mitycznego państwa Poyais.

Oszust przekonał ich, że Poyais jest bogatym krajem ze wspaniałymi miastami i potrzebuje nowych osadników. O skali naiwności oszukanych „osadników” może świadczyć przykład pewnego szewca, który „kupił” od oszusta urząd naczelnego obuwnika księżnej państwa Poyais. Ludzie pozostawieni na bezludnym, bagnistym wybrzeżu na skraju dżungli nie mają środków do życia ani pieniędzy na powrót. Zakładają prowizoryczny obóz, gdzie głodują, umierają na nieznane im choroby, a niektórzy popełniają samobójstwo, jak na przykład wspomniany szewc. Wreszcie obozowisko zauważa brytyjski statek Mexican Eagle i zabiera nieszczęśników do Belize. Ostatecznie po miesiącach cierpień do Wielkiej Brytanii wraca mniej niż 50 osób.

← Majowie i ChibchaHonduras Brytyjski i Belize →