Muzułmańska Andaluzja

  • 711 r. - Wódz Tarik pokonuje Wizygotów w bitwie nad Laguna de la Janda i włącza Półwysep Iberyjski (oprócz Asturii) do Kalifatu jako Andaluzję. Andaluzja jest odtąd mocniej związana z Azją Zachodnią i Maghrebem niż z zacofaną intelektualnie i obcą religijnie Europą. Andaluzja będzie ostoją tolerancji: muzułmanie, chrześcijanie i uciekający z Europy Żydzi mogą praktykować swoją religię i studiować na andaluzyjskich uczelniach.

  • Od 719 r. - Qurtuba, czyli Kordoba (dawna rzymska Corduba a wcześniej iberyjska osada) zostaje siedzibą arabskich gubernatorów. O wyborze decyduje centralne położenie miasta oraz łatwa przeprawa przez Gwadalkiwir (oparty na 16 łukach kamienny rzymski most przez Hiszpanów zwany Puente Romano).

  • 28 V 722 r. - Wódz Alquama ponosi klęskę pod Covadongą, kiedy próbuje poskromić zbuntowanego chrześcijańskiego wasala Pelagiusza (Pelayo), który na wieść o porażce muzułmanów pod Konstantynopolem uciekł z Kordoby i ogłosił się królem Asturii (718).

Muzułmański kronikarz Al-Makkuri pisze, że Alquama doścignął uciekinierów w górach: zaledwie 30 wynędzniałych rycerzy kryło się w jaskiniach pod Covadongą, a karmiły ich litościwe pszczoły. Alquama odstąpił więc od oblężenia już niegroźnych przeciwników. Natomiast kronika Alfonsa III opowiada o wielkiej armii chrześcijan zagrzewanej do walki przez Oppasa, biskupa Toledo. Według tej relacji pociski miotane przez muzułmanów zawracały, ponieważ w jednej z jaskiń znajdowała się kaplica Najświętszej Maryi Panny, a w końcu pękła góra i wylała wodę, która zatopiła muzułmańską armię.

W każdym razie Asturia przetrwała, a pozycję hiszpańskich chrześcijan wzmocni dodatkowo klęska muzułmanów w bitwie z Frankami pod Poitiers (732).

  • 749 - 756 r. - Abd Ar-Rahman z rodu Omajjadów ucieka na zachód przed Abbasydami i przybywa do Andaluzji.

  • 756 - 788 r. - Rahman I zostaje niezależnym od abbasydzkiego kalifa emirem (królem) Kordoby.

Walcząc z Frankonią podbija Andaluzję i zaczyna okres rozkwitu kultury dzięki rozwojowi gospodarki i tolerancji. W Kordobie buduje wielki meczet La Mezquita i wyższą uczelnię (ok. 785 r., wzór dla uniwersytetów w Europie). Andaluzja pod władzą Rahmana I staje się centrum intelektualnym Żydów i muzułmanów oraz chrześcijan.

  • 763 r. - Rahman I odpiera najazd Al-Mansura, próbującego zniszczyć nieposłusznego emira.

  • 770 - 864 r. - Al-Gazali, sławny andaluzyjski poeta, filozof i dyplomata.

  • Koniec VIII - IX w. - Andaluzja jest bogatym krajem, którego kultura promieniuje nie tylko na Maroko, lecz także na chrześcijańską Europę.

Panują kolejni potomkowie Rahmana: Hiszam I (788-796, syn Rahmana I), Al-Hakam I (796-822, syn Hiszama), Abd Ar-Rahman II (822-852, syn Al-Hakama I), Mohammed I (852-886, syn Rahmana II), Al-Munzir (886-888, syn Muhammada I) i Abd Allah (888-912, brat Al-Munzira).

Muzułmanie upowszechniają uprawę ryżu, trzciny cukrowej i bawełny.

  • IX w. - Ziriab, znany andaluzyjski muzyk i poeta pochodzący z Bagdadu.

  • 912 - 962 r. - Andaluzją rządzi Abd Ar-Rahman III (wnuk Abd Allaha).

Szczyt powodzenia Andaluzji. Kraj chroni sieć zamków (na przykład słynny zamek Alcazaba w Maladze zbudowany na ruinach rzymskiej twierdzy). W Toledo powstaje zamek Alkazar.

Władca tłumi bunty i rozwija gospodarkę. Powstają plantacje bawełny. Rahman III popiera artystów i uczonych. Za jego czasów działają na przykład filozof i mistyk Ibn Massar z Kordoby (zmarły w roku 931), pisarz i aforysta Ibn Abd Rabbichi z Kordoby (zmarły w roku 940), uczony Al-Kali al-Bagdadi (901-957) oraz historyk Ahmad Ar-Razi (zmarły w roku 955).

  • 929 r. - Rahman III ogłasza się samodzielnym kalifem Andaluzji (Al-Andalus) z siedzibą w Kordobie.

  • 936 - 976 r. - Budowa pałacu-twierdzy Medina Azabara koło Toledo. Potężna budowla ma być ostoją władzy kalifa. Niestety na początku XI w. burzą ją Berberowie.

  • 961 - 976 r. - Panuje kalif Al-Hakam II, syn Rahmana III.

Kordoba wchodzi w okres rozkwitu jako największe miasto basenu Morza Śródziemnego liczące ponad 800 tysięcy mieszkańców. Ma 300 meczetów, 300 publicznych łaźni, 50 szpitali, 20 publicznych bibliotek, 80 szkół (kalif zamienia prywatną szkołę w 27 szkół dla ubogich dzieci.) i 17 medres.

Kalif tworzy ogromną (niemal pół miliona ksiąg zbieranych jeszcze przez Abd Ar-Rahmana III) bibliotekę w Kordobie. Wysyła kopistów ksiąg do Kairu, Damaszku oraz Bagdadu.

Nieco później w Kordobie działa słynna bibliofilka i kolekcjonerka książek Aisza Bint Ahmad.

Za Al-Hakama II kwitnie także gospodarka, a złote dinary z Andaluzji należą do głównych walut w zachodniej części Morza Śródziemnego.

  • 976 r. - Tron kalifa Andaluzji obejmuje Hiszam II (syn Al-Hakama II).

Faktyczną władzę sprawuje wezyr Al-Mansur (Ahmed Mulaj, czyli Almanzor, 940-1002), syn Hiszama II, naczelnik dworu, reformator i wódz walczący z naporem chrześcijan z północy.

  • X/XI w. - W Kordobie pracuje Abu al-Kasim (Az-Zahrawi Abu al-Kasim, 936-1013), autor encyklopedii medycznej i genialny chirurg.

  • XI w. - Ben Gabirol z Malagi (zmarły w 1058 r.), sławny żydowski filozof.

  • 1002 r. - Umiera wezyr Al-Mansur. Wraz z jego zgonem kończy się złoty okres w dziejach Andaluzji.

  • 1003 - 1071 r. - Abu Bakr ibn Zajdun z Kordoby. Największy poeta andaluzyjski. Zasłynął jako autor świetnych erotyków pisanych pod wpływem miłości do księżniczki Wallady.

  • 1009 r. - Mohammed II odsuwa Hiszama II. Sam jednak traci wkrótce władzę na rzecz Sulejmana al-Mustaina (1009). W 1010 r. zaś Mohammed II obala Sulejmana, a potem na tron powraca Hiszam II (do 1013 r.) znów jednak obalony przez Sulejmana, który utrzyma władzę do 1016 r.

Potem panują słabi kalifowie zwykle zdobywający tron w kolejnych pałacowych przewrotach: Ali ben Hammud al-Nasir (1016-1018), Abd ar-Rahman IV (1018), Al-Quasim al-Mamun (do 1021 r.), Jahja al-Mutali (do 1023 r.), znów Al-Quasim (1023), Abd ar-Rahman V (do 1024 r.) i Hiszam III (obalony w 1031 r.).

  • 1014 - 1094 r. - Wielki arabski historyk i geograf Al-Bakri (Abu Ubajd Abd Allah ibn Abd al-Aziz ibn Muhammad ibn Ajjub ibn Anr al-Bakri).

  • 1031 r. - Kalifat Kordoby rozpada się na emiraty. Rośnie napór Leonu i Kastylii, które na swoim terytorium niszczą centra kultury i wypędzają Żydów oraz muzułmanów.

Mohammed I Ibn Abbad (1023-1042) zakłada emirat Sewilli, który pod rządami jego syna Abbada al-Mutadida (1042-1069) i wnuka Mohammeda II (1069-1091) przetrwa do podboju przez Almorawidów.

  • Lata 1080. - W Andaluzji rodzi się wielki hebrajski poeta Jehuda ben Samuel ha-Lewi. Mieszka między innymi w Toledo. Mając ponad 50 lat, przenosi się do Izraela. W 1140 r. jest widziany w Egipcie. Niedługo potem umiera, według legendy pod kopytami arabskiego konia, kiedy z takim zaangażowaniem recytował swój słynny poemat o Syjonie, że zapomniał o świecie zewnętrznym.

  • 1084 r. - Andaluzja prosi almorawidzkiego władcę Maghrebu ibn Taszfina o pomoc przeciw Kastylii.

  • 1086 r. - Utrata Toledo, jednego z ważniejszych andaluzyjskich miast, podbitego przez chrześcijan. Od tego roku rosną wpływy Almorawidów z Maroka. Do 1090 r. Almorawidzi wypierają Kastylijczyków i w końcu zajmują Andaluzję. Wkrótce kulturowe wpływy Andaluzji nieco złagodzą muzułmański fundamentalizm Almorawidów.

  • 1089 - 1164 r. - Żydowski pisarz Abraham Ibn Ezra z Tudeli.

  • 1090 r. - Marokański wódz Jusuf ibn Taszfin podbija Andaluzję dla Almorawidów.

  • XII w. - Abraham Bar Chija z Barcelony po łacinie zwany Savasorda, sławny żydowski uczony używający hebrajskiego. Zajmuje się matematyką, naukami przyrodniczymi, teologią i filozofią. Jego Geometria jest dziełem, które pozwoliło Europie poznać osiągnięcia muzułmańskiej matematyki.

W tym samym czasie działa inny żydowski poeta i myśliciel Josef ibn Caddik z Kordoby (zmarły w 1149 r.).

  • Pierwsza połowa XII w. - Wielki arabski matematyk i astronom Dżabir ibn Aflach (w Europie znany jako Geber) działający w Sewilli.

  • Druga połowa XII w. - 1204 r. - Żydowski myśliciel Mosze ben Majmon z Kordoby.

  • 1160 - 1173 r. - Żyd Beniamin z Tudeli wyrusza z Saragossy w podróż przez Francję, Italię, Konstantynopol, Grecję, Syrię i Palestynę do Iraku. Potem jedzie do Arabii i Persji, aby przez Nubię, Egipt, Italię i Niemcy powrócić do ojczyzny. Jego wspomnienia z podróży należą do najlepszych w dziejach odkryć geograficznych.

  • 1172 r. - Znana z religijnego fanatyzmu marokańska dynastia Almohadów podbija Andaluzję i niszczy jej kulturę, na przykład wspaniałą bibliotekę w Kordobie uznaną za zbędną dla prawdziwego muzułmanina.

  • 1180 r. - W Toledo zostaje zamordowany żydowski myśliciel Abraham ben Dawid.

Był jednym z największych intelektualistów swojej epoki i autorem dogłębnej interpretacji Biblii według reguł arystotelizmu (ok. 1160) oraz cenionej historii Żydów. Jego śmierć wyznacza początek kulturalnego upadku Andaluzji pod rządami Almohadów. Nowi władcy prześladują myślicieli i innowierców. Wypędzają z Toledo dwóch wielkich filozofów - Ibn Ruszda, który przenosi się do Marrakeszu oraz żydowskiego myśliciela Mosze ben Majmona (umrze w Kairze).

  • 1185 r. - Umiera Ibn Tufajl, filozof i lekarz z Kadyksu.

  • 1198 r. - Umiera Ibn Ruszd z Kordoby, sławny filozof i lekarz.

  • 1212 r. - Po śmierci almohadzkiego kalifa El-Mansura w 1199 r. andaluzyjscy wielmoże dążący do niezależności wzniecają powstanie, zakończone zwycięską bitwą pod Las Navas de Tolosa.

Andaluzja odzyskuje niepodległość, ale jest słaba i coraz bardziej zagrożona ekspansją chrześcijan.

  • 1237 r. - Muhammad I Ibn Jusuf z rodu Nasrydów zdobywa Granadę i zakłada emirat.

Jego następcy syn Muhammad II (1273-1302) oraz wnukowie Muhammad III (1302-1309) i Nasr (1309-1314) ugruntują pozycję Granady jako najsilniejszego muzułmańskiego państwa na Półwyspie Iberyjskim.

  • 1240 - 1291 r. - Abraham Abulafia, żydowski mistyk poszukujący legendarnych dziesięciu plemion żydowskich zaginionych podczas niewoli babilońskiej. Próbuje nawet nawrócić na judaizm papieża Mikołaja III (1277-1280), za co grozi mu stos, ale uratuje go śmierć papieża. Jakiś czas po uwolnieniu Abulafia ogłasza się mesjaszem.

  • 1248 - ok. 1350 r. - W Granadzie powstaje wspaniały zespół pałaców i ogrodów Alhambra (Al-Hambra).

Jest to potężnie obwarowana cytadela na szczycie góry zaprojektowana na polecenie Muhammada I Ibn Jusufa, który zaznacza w ten sposób swoją potęgę i bogactwo, a zarazem zyskuje trudną do zdobycia siedzibę. Pałac budowany i ozdabiany przez około 100 lat słynie z niebywałego piękna, a zarazem pokazuje kunszt inżynierski andaluzyjskich budowniczych. Powstaje kanał doprowadzający wodę z pobliskiej rzeki oraz tama i duży zbiornik, które zapewniają stałe ciśnienie wody konieczne, żeby zaopatrywać cytadelę na suchym szczycie góry. Kanał jest wykuty w zboczach i przechodzi przez tunel pod jedną z gór, a następnie poprzez akwedukt prowadzi wodę z jednego szczytu na drugi, żeby zasilać ogród.

Dla uniknięcia ewentualnego przelewania się nadmiaru wody w obrębie samej twierdzy kanał jest rozdzielony na dwa ramiona, z których jedno ma odpływ bezpośrednio do doliny rzeki, służąc jako kanał bezpieczeństwa.

  • Do 1286 r. - Marokański władca Abu Jusuf Jakub z dynastii Marynidów cztery razy organizuje wojenne wyprawy do Andaluzji, żeby ją podporządkować swojej władzy. Ginie podczas oblężenia Algeciras.

  • 1292 r. - Kastylijski król Sancho IV w przymierzu z Nasrydami odbiera Marynidom twierdzę Tarifa blokującą drogę do Gibraltaru. W rezultacie marokańscy wojska muszą opuścić Półwysep Iberyjski. Nasrydzi zyskują chwilowo samodzielność, lecz w rzeczywistości pozostają sami w obliczu rekonkwisty. Ogólnej sytuacji nie zmienia nawet spektakularny sukces Nasrydów, kiedy w 1306 r. ich wojska napadną wybrzeża Maroka i zajmą Ceutę.

  • XIV w. - Granada pod rządami Nasrydów (Ismail I, 1314-1325; Muhammad IV, 1325-1333; Jusuf I, 1333-1354; Muhammad V, 1354-1359; Ismail II, 1359-1360; Muhammad VI, 1360-1362) jest jedynym państwem muzułmańskim na Półwyspie Iberyjskim zdolnym do skutecznego oporu wobec rekonkwisty, chociaż od 1246 r. płaci Kastylii daninę.

  • XIV - XV w. - Stopniowy podbój muzułmańskiej Andaluzji przez chrześcijan z północy. Najeźdźcy przejmują część kultury andaluzyjskiej i osiągnięcia naukowo-techniczne, na przykład trzcinę cukrową (przeniosą ją na Maderę i do Ameryki).

  • Druga połowa XV w. - Granadą szarpią spory o tron celowo podsycane przez Hiszpanów.

Ali (1464-1482) odmawia płacenia daniny Hiszpanom (1476), co wywołuje długą wojnę. W dodatku Ali zostaje odsunięty przez swego syna Muhammada XII (1482), lecz wraca już po roku (1483). Po jego śmierci Granadą znów rządzi Muhammad XII (1487-1492), przez Hiszpanów zwany Boabdilem.

W przymierzu z Hiszpanami próbuje zdominować Malagę, gdzie rządzi jego brat Muhammad XIII (1485-1487).

  • 1487 r. - Hiszpanie zaczynają działania zmierzające do ostatecznego zniszczenia niezależnej Granady. W tym celu muszą zdobyć Malagę, port, przez który emirat Granady otrzymuje zaopatrzenie i pomoc z północnej Afryki. Malaga jest silnie ufortyfikowana i długimi murami połączona z górującą nad miastem potężną twierdzą Al-Kazaba. Hiszpanie mają jednak dużą przewagę liczebną i dysponują potężniejszymi armatami. Dzięki temu rozbijają mury i po trzech miesiącach oblężenia zdobywają twierdzę.

Muzułmański dowódca Hamet Zeli aż do śmierci pozostanie w hiszpańskim więzieniu. Dużą część muzułmańskiej ludności Hiszpanie sprzedają w niewolę, 100 młodych niewolników ofiarują papieżowi i kilkudziesięciu oddają innym władcom. Resztę ludności wypędzają lub zmuszają do przyjęcia chrześcijaństwa.

Emirat Granady zostaje odcięty od morza i od ewentualnej pomocy z zewnątrz.

  • 1492 r. - Hiszpanie zdobywają Granadę. Usunięty Muhammad XII otrzymuje małe lenno Andarax w górach Alpuhara, które jednak wkrótce porzuci i ostatecznie zginie w północnej Afryce (1534).

  • 1492 - po 1550 r. - Al-Hasan ibn Mohammed al Wassan (w Europie znany jako Leo Africanus, czyli Leon Afrykański), jeden z wielkich podróżników. Urodzony w Granadzie przez lata podróżuje, poznając Maghreb, Timbuktu i Bornu. Odwiedza Konstantynopol, a w latach 1517-1550 przebywa w Rzymie, gdzie spisuje dużą część swojej wiedzy geograficznej. Umiera w Tunisie.

  • 1495 r. - Wygnanie muzułmanów i większości Żydów z Andaluzji (część już wcześniej uciekła do Maghrebu). Moryskowie, czyli ochrzczeni muzułmanie, są prześladowani, mordowani i wypędzani mimo wcześniejszych zapewnień, że mogą zostać. Formalnym pretekstem są oskarżenia o fałszywe nawrócenie na katolicyzm. Z drugiej strony na pewno część przymusowo „nawróconych” faktycznie nadal praktykowała starą wiarę, więc przynajmniej częściowo oskarżenia są uzasadnione. Przede wszystkim chodzi jednak o odebranie im majątków i usunięcie jako konkurentów ekonomicznych. Po kilkunastu latach, zwłaszcza po krwawym stłumieniu antyhiszpańskiego powstania ludności w Maladze i Granadzie (1501-1503), Półwysep Iberyjski zostaje całkowicie zdominowany przez katolicyzm i wraca do europejskiego kręgu kulturowego.