Goci, Wandalowie, Swebowie, Burgundowie i Longobardowie
Od połowy VIII w. p.n.e. - Obfite opady, powodzie i wzrost poziomu wód w Jutlandii zmniejszają tereny nadające się do zamieszkania, chociaż Germanie budują domy na palach i wśród bagien. Zaczynają się wędrówki.
Od VII w. p.n.e. - Germanie zastępują brąz żelazem przejętym od Celtów, Ilirów i Traków.
Powstaje kultura zwana przez archeologów halsztacką od austriackiej osady Hallstadt (od V w. p.n.e.) z kopalnią soli eksportowanej stąd po całej Europie. Sól jest bogactwem przedpola Alp, o czym świadczą germańskie nazwy z greckim lub celtyckim rdzeniem hal (sól): Hallstadt, Hall, Hallein, Reichenhall.
- V - III w. p.n.e. - Trwa ekspansja plemion Germanów z Jutlandii.
Ich nazwa w języku Celtów oznacza sąsiadów, a po łacinie obcych (Germani). Określenie Teutoni, od germańskiego słowa teudo - lud i deutlich - zrozumiały, mówiący znanym językiem, przekształci się potem w Diutisk i Deutsch oznaczające Niemców. W ten sposób kształtuje się zachodni odłam ludów germańskich.
- II w. p.n.e. - Germanie docierają do wschodniej Galii, wypierając Celtów.
Z tej epoki pochodzi kilka nazw w północnej i środkowej Europie. Na przykład Alpy to siedziba duchów znanych jako alb lub elf. Podobne pochodzenie ma germańska nazwa rzeki Elbe (Łaba).
Alpy będą też znane z opowieści o mitycznym zwierzęciu zwanym Tatzelwurm (Robak z Łapami) - wielkim agresywnym robaku atakującym nawet ludzi lub czworonogu długości ok. 90 cm, pokrytym twardymi łuskami, a mieszkającym pod skałami lub w jaskiniach. O Tatzelwurmie będzie potem pisał między innymi szwajcarski uczony Friedrich von Tschudi w dziele o faunie Alp (Das Tierleben der Alpenwelt, 1861). Natomiast kryptozoolodzy w XX w. będą skłonni uznać, że fantastyczny Tatzelwurm to jaszczurka lub duża salamandra.
Ok. 70 r. p.n.e. - W tym czasie żyje legendarny wódz, poeta i bohater Germanów utożsamiony potem z bogiem-herosem Odynem (Odinus).
I w. p.n.e. - W delcie Renu Cezar podbija germańskich Batawów, według opisów przypominających wyglądem neandertalczyków.
Początek I w. n.e. - Marbod zakłada pierwsze germańskie państwo Markomanów między Odrą, Łabą i Wagiem. Podporządkowuje sobie okoliczne ludy, w tym Kwadów. Utrzymuje pokój z Rzymem.
9 r. n.e. - Germanie pod wodzą Arminiusza z plemienia Cherusków rozbijają rzymską armię w Lesie Teutoburskim nad Renem, powstrzymując ekspansję Rzymu.
Germańska sztuka prowadzenia wojny okazuje się dostatecznie rozwinięta, aby skutecznie walczyć z Rzymianami. Germański wojownik jest okryty kolczugą z żelaznych kółek, nosi hełm, ma okrągłą tarczę, miecz oraz jedną lub dwie dzidy długości 3-4 m. Przede wszystkim zaś wykorzystuje znajomość swojego terenu, lasy i góry.
14-15 r. n.e. - Rzymianie pod wodzą Germanika rozbijają Germanów w Lesie Teutoburskim, lecz cesarz rezygnuje z podboju terytoriów na wschód od Renu.
19 r. n.e. - Rzymski historyk Tacyt pisze, że germańskie plemiona wyruszają z wyspy Thule (Skandynawia) na południowe wybrzeża Bałtyku. Spotykają tam głównie Wenetów.
I - II w. n.e. - Burgundowie z wyspy Burgundarholm (Bornholm) osiedlają się nad Renem. W IV/V w. Gebicca i Gundachar I (Gundomar, 407-411) zjednoczą ich w jedno państwo ze stolicą w Wormacji (Worms).
Plemiona Gotów z południa Skandynawii osiedlają się w ujściu Wisły nad południowym Bałtykiem.
Opowiadają o tym ich eposy relacjonujące przybycie trzech okrętów pod wodzą króla Berika. Przez następnych 150 lat Goci pod wodzą pięciu kolejnych władców posuwają się na południe aż do Morza Czarnego, tworząc wschodni odłam Germanów. Ich ekspansja to na ogół pokojowe osadnictwo rolników wśród miejscowych Wenetów, reprezentujących kultury przeworską i oksywską z silnym wpływem Celtów z zachodu. Goci znają pług i ponad 10 gatunków zbóż. Budują duże (nawet do 300 m2), prostokątne, drewniane chaty kryte słoną lub trzciną. Tworzą ceramikę na kole garncarskim, znają zaawansowaną obróbkę metalu i wytwarzają metalową biżuterię.
W drodze na południe, stopniowo zmieniają obyczaje jak na przykład pochówek: na północy chowali zmarłych pod wielkimi głazami, ale na stepach, gdzie brakuje głazów narzutowych, rezygnują z tej tradycji. Na obszarze między Odrą i Wisłą różnicują się na Ostrogotów (wschodni Goci) i Wizygotów (Westgoci, zachodni Goci). Handlują z Rzymem sprzedając bursztyn (szlak bursztynowy), futra i skóry, a nawet blond warkocze wysoko cenione przez zwykle ciemnowłose Rzymianki.
- Od II w. n.e. - Między Donem i Dniestrem germańskie plemiona Ostrogotów i Greutungów zakładają plemienne konfederacje (II-IV w.).
Podobne państewka tworzą Wizygoci między Donem i Dunajem (III-IV w.), a ich wódz Ermanarich (Hermanaryk) zbuduje państwo sięgające aż do Wołgi.
Wandalowie organizują plemienne państewka między Wisłą i Odrą.
Kwadowie i Swebowie organizują się w Karpatach (późniejsza Słowacja) i w Kotlinie Karpackiej (Panonia).
Najstabilniejszą organizacją polityczną okazuje państwo Gotów na Krymie (V-XIII w.). Resztki krymskich Gotów przetrwają do XVIII w., kiedy wysiedli ich Katarzyna Wielka. Ostrogoci znad Morza Czarnego i Wizygoci wdzierają się w granice Rzymu aż do północnej Italii. Większość tych plemion przyjmuje arianizm.
Połowa III w. n.e. - Germańscy Frankowie (powstali z połączenia Amsiwariów, Chamawów, Brukterów i Chattuariów) oraz Alamanowie wdzierają się do Imperium Rzymskiego przekraczając Ren, a Goci przechodzą przez Dunaj.
271 - 282 r. n.e. - Frankowie, Goci i Alamanowie zostają przez Rzymian wyparci z Cesarstwa.
Koniec III w. n.e. - Frankowie znad Renu osiedlają się w rzymskiej Galii i przejmują rzymską kulturę.
Wywodzący się znad dolnej Wisły germańscy Gepidzi osiedlają się w Kotlinie Karpackiej jako sojusznicy Rzymu.
- IV w. n.e. - Dzięki bardzo skutecznej broni (łuk refleksyjny, zbroja łuskowa) i nowej strategii (zaskakujące, krótkie ataki konnicy) Hunowie spychają Gotów i część Swebów na zachód, zaczynając Wędrówkę Ludów.
Na wieść o najeździe Hunów król Wizygotów Ermanarich w wieku około 103 lat popełnia samobójstwo (375), a jego państwo rozpada się, uwalniając między innymi Słowian. Natomiast Gepidzi utrzymują się w dorzeczu Cisy, dzięki przyjęciu zwierzchnictwa Hunów jako ich wasale oraz wierni sojusznicy. Powtarzają się też najazdy Alamanów sprzymierzających się z Hunami lub Gotami. Ruchy plemion powodują napór na granicę rzymską i walki wzdłuż Renu i Dunaju.
Germanie coraz częściej osiedlają się na terytorium słabnącego Cesarstwa Rzymskiego.
- V w. - Germanie upowszechniają hodowlę karpia (Cyprinus carpio) oraz potrzebne do tego celu sztuczne stawy.
Hodują też pszczoły w słomianych, otwieralnych ulach, czym różnią się od znanego we wschodniej Europie bartnictwa, gdzie pszczoły są hodowane w dziuplach rozsianych po lesie.
401 r. - Wódz Alaryk I (395-410) na czele Wizygotów wkracza do Italii.
409 r. - Germańskie plemiona Wandalów i Swebów oraz Alamanowie docierają aż do Półwyspu Iberyjskiego. Swoistym śladem ich obecności jest nazwa Gothalania, czyli kraina Gothów i Alamanów (Alanów), która z czasem przyjmie formę Katalonii.
W ciągu piątego stulecia Anglowie i Sasi zajmą Brytanię opuszczoną przez oddziały rzymskie, które zostały odwołane do obrony Galii i Italii.
411 r. - Swebowie zakładają zależne od Rzymian państwo na północy rzymskiej prowincji Hispania. Wkrótce przyjmą arianizm.
418 - 419 r. - Germańscy Wizygoci pod wodzą rodu Baltów zakładają państwo w obrębie Rzymu między Pirenejami, Atlantykiem i rzeką Garonną. Jego stolicą jest Tolosa (Tuluza). Rządzi tu Teodoryk I (419-451), syn Alaryka z nieprawego łoża. Korzystając ze słabości Rzymu, Teodoryk podbija część Półwyspu Iberyjskiego, a w roku 436 zajmuje Barbo Martius (Narbonne), uzyskując dostęp do Morza Śródziemnego. Teodoryk I jest sojusznikiem Rzymu, któremu pomaga opanować bunt legionów (439) i zwalczać inne germańskie plemiona. Arystokracja Wizygotów szybko ulega romanizacji. Wyznają arianizm.
429 r. - Ariańscy Wandalowie z Półwyspu Iberyjskiego pod wodzą Genzeryka podbijają zachodnią część dawnej rzymskiej Afryki. Jednak straty spowodowane przez nich podczas tego najazdu są tak wielkie, że stają się odtąd synonimem bezmyślnego niszczenia określanego jako wandalizm.
436 r. - Gundachar II (Gunderyk) rządzący Burgundami w latach 436-473 próbuje zająć część rzymskiej Galii, lecz rozbija go Aecjusz wspierany przez oddział Hunów, którzy plądrują burgundzką stolicę w Wormacji. Wspomina o tym Pieśń o Nibelungach. Jest to odwet Hunów za śmierć ich wodza Oktara sześć lat wcześniej.
439 r. - Genzeryk zakłada państwo Wandalów w północnej Afryce ze stolicą w Kartaginie.
Do 443 r. - Gundowech i Chilperyk I budują państwo Burgundów nad górnym Rodanem pod zwierzchnictwem Rzymu. Burgundzkie najazdy sięgają Prowansji. Postępuje romanizacja Burgundów.
451 r. - Wizygoci, Frankowie i Rzymianie pokonują Hunów i Ostrogotów na Polach Katalaunijskich.
Król Wizygotów Teodoryk I ginie w walce. Po nim władzę sprawuje Toryzmund (451-453), zamordowany potem przez swego brata Teodoryka II.
Gepidzi wykorzystują rozpad huńskiego imperium po śmierci Attyli: król Ardarich rozbija Hunów nad rzeką Nedao w Panonii (455), a po zajęciu twierdzy Sirmium nad Sawą Gepidzi stają się największą potęgą w Kotlinie Karpackiej. Odtąd za utrzymanie pokoju Rzym płaci Gepidom coroczną daninę. Z czasem powstają dwa państwa Gepidów, wzdłuż wschodniego brzegu Cisy i w Siedmiogrodzie.
456 r. - Teodoryk II, król Wizygotów, pokonuje Swebów pod miastem Astorga i poszerza granice swego państwa na Półwyspie Iberyjskim.
466 - 484 r. - W państwie Wizygotów panuje Euryk brat Teodoryka II. Wizygoci przekraczają Loarę, a w roku 470 docierają do Masywu Centralnego. Do 484 r. coraz silniejsza monarchia Wizygotów wypiera Rzymian z Półwyspu Iberyjskiego.
471 r. - Na polecenie króla Wizygotów Euryka zostaje spisany Codex Euricianus, pierwszy germański kodeks prawny.
476 - 493 r. - Odoaker, król wschodniogermańskiego plemienia Herulów, opanowuje Italię, lecz nie potrafi ustabilizować swego panowania.
493 - 526 r. - Wódz Ostrogotów Teodoryk Wielki. Koronuje się na króla (471).
Pokonuje Odoakra i podbija Italię. Odoaker zostaje zamordowany, a Herulowie chcą wrócić na wschód (512), lecz ich dawne ziemie są już zajęte przez Słowian.
Teodoryk próbuje odbudować rzymską kulturę, odnawia budowle, popiera intelektualistów i artystów. Za jego panowania powstaje Historia Gotów, której autorem jest królewski minister Aureliusz Kasjodor. Równie znaczącym dziełem tego pisarza jest traktat o sztukach wyzwolonych stanowiący podstawę nauczania w Europie przez następnych 10 wieków. W VI w. Jordanes (Jordanis) napisze kolejną, równie sławną, historię Gotów De Getarum sive Gothorum Origine et Rebus Gestis.
Początek VI w. - Wizygoci panują nad rozległym terytorium od Loary (Galia) do wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego. Wszędzie wprowadzają arianizm, który staje się wyznaniem większości Germanów.
Początek VI w. - Longobardowie z zachodu zaczynają wypierać Gepidów z Kotliny Karpackiej, zyskując dla tego celu sojusznika w Awarach pod wodzą Bajana.
W tym czasie zapoczątkowany przez Agilolfa ród Agilolfinger zdobywa władzę nad Bawarami. Pierwszy władca z tej dynastii to Garibald I panujący w Bawarii w drugiej połowie VI wieku. W następnych stuleciach Agilolfingerzy będą w ścisłych koligacjach rodzinnych z dynastiami Frankonii i Longobardów.
VI w. - W Rzymie mnich Dionizius Minor opracowuje nowy sposób zapisywania dat nie od założenia Rzymu, ale od narodzin Jezusa. Na podstawie Ewangelii oraz tradycji wyliczył domniemany dzień i rok tych narodzin, popełniając jednak kilkuletni błąd, który będzie potem powtarzany w określaniu dat według ery chrześcijańskiej.
507 r. - Alaryk II, władający Wizygotami od 484 r., ponosi klęskę w bitwie nad rzeką Vienna (Galia) pokonany przez Franków. Tolosa wpada w ręce Franków, a następny wizygocki król Gesalich przenosi się do Barcelony. Rządzi większą częścią Półwyspu Iberyjskiego oraz śródziemnomorskim wybrzeżem Galii do ujścia Rodanu. Jego państwo jest rozległe i silne, lecz wstrząsają nimi wewnętrzne sprzeczności między przeważnie katolicką ludnością oraz ariańskimi władcami.
530 - 533 r. - Ostatni władca Wandalów Gelimer (Geilamar).
We wrześniu 533 r. pod Ad Decimum armia wandalska przegrywa bitwę z Bizantyjczykami prowadzonymi przez Belizariusza i Wandalowie tracą Kartaginę. 15 grudnia 533 r. Belizariusz po raz drugi rozbija gorzej uzbrojoną i słabiej wyszkoloną armię Wandalów w starciu pod Trikamarum ok. 50 km na zachód od Kartaginy. To oznacza koniec wandalskiego państwa. Sami Wandalowie zaś niemal natychmiast rozpływają się w innych ludach
531 - 548 r. - Panowanie Teudisa, króla Wizygotów. Ginie zamordowany.
534 r. - Frankowie podbijają królestwo Burgundów.
536 r. - Początek wojen Ostrogotów z Bizancjum, dążącym do odbudowy imperium rzymskiego.
541 - 552 r. - Totyla, król Ostrogotów. Próbuje powstrzymać ekspansję Bizancjum w Italii.
Ciężkie walki wyniszczają Italię, upada odbudowująca się kultura.
550 r. - Bizancjum zajmuje południowe wybrzeża Półwyspu Iberyjskiego, wykorzystując osłabienie Wizygotów (którymi rządzi Agila I) spowodowane walkami o władzę.
552 - 555 r. - Ostatni władca Ostrogotów Tejas. Ginie w bitwie z Bizantyjczykami pod Wezuwiuszem.
Italia dostaje się pod panowanie Bizancjum, które jednak przetrwa tylko do 568 r. Bizantyjczycy na krótko opanują też południowe wybrzeża Półwyspu Iberyjskiego, lecz plan odbudowy Cesarstwa Rzymskiego w dawnych granicach nie powiedzie się.
567 r. - Sprzymierzone siły Longobardów i Awarów ostatecznie rozbijają panońskich Gepidów. Następca gepidzkiego tronu ucieka do Rzymu. Panonia, zgodnie z umową zawartą wcześniej z Longobardami, dostaje się pod panowanie Awarów, którzy stają się dzięki temu wielką potęgą.
568 r. - Germańskie plemię Longobardów znad Dunaju wkracza do Italii pod wodzą Alboina, a po zdobyciu Mediolanu (569) zakłada własne państwo ze stolicą w mieście Pawia.
569 - 586 r. - Król Wizygotów Leowigild rządzący z Toledo. Podbija państwo Swebów (586). Nie potrafi jednak podporządkować sobie Basków.
587 - 589 r. - Hiszpańscy Wizygoci pod rządami króla Rekareda (586-601) przechodzą na katolicyzm, zbliżając się do na ogół katolickiej ludności. Zachowują jednak swoją odrębność językową i prawną.
600 - 636 r. - Św. Izydor jest katolickim biskupem Toledo.
626 - 661 r. - Longobardowie stabilizują się w Italii (późniejsza prowincja Lombardia) za królów Arialda, Rothara i Ariperta I. Przyjmują arianizm.
623 - 642 r. - Wizygoci odzyskują zajęte przez Bizancjum południowe wybrzeża Półwyspu Iberyjskiego.
653 r. - Biskupi obradujący w Toledo narzucają Wizygotom swój model państwa. Król nie może odtąd samodzielnie podwyższać podatków ani sprzedawać dóbr należących do monarchii. Zobowiązuje się do respektowania żądań możnych i kleru, opiekowania się Kościołem katolickim i prześladowania judaistów. W wyniku tych zmian w roku 694 Żydzi zostaną pozbawieni swoich posiadłości i staną się niewolnikami.
Od 680 r. - Rozkład państwa Wizygotów w wyniku wewnętrznych konfliktów.
711 r. - Arabowie pokonują króla Rodryga (710-711) nad rzeką Guadalete i podbijają państwo Wizygotów (do 712 r.), mimo oporu ostatniego władcy Agily II (711-714). Zajęty kraj nazywają Al-Andalus (Andaluzja jako część świata muzułmańskiego przetrwa do 1492 r.).
773 - 774 r. - Dwie frankońskie wyprawy przeciw Longobardom i podbój Italii przez Franków.
Król Longobardów Dezyderiusz (757-774) wraz z synem Adalgisem oddaje koronę Karolowi Wielkiemu.