Salwador

  • 1821 r. - Po antyhiszpańskich wystąpieniach ludności miasto i prowincja San Salvador ogłaszają niezależność od Hiszpanii.

  • 1822 - 1823 r. - San Salvador i okoliczne tereny jako część Gwatemali należą do Cesarstwa Meksyku, chociaż San Salvador i San Vicente zostały do tego zmuszone siłą.

  • 1823 r. - Po rozpadzie Cesarstwa Meksyku San Salvador należy do Federacji Ameryki Środkowej, lecz pod wpływem konserwatywnych separatystów oraz zadawnionej niechęci między elitami Salwadoru i Gwatemali próbuje z niej wyjść (1927-1929, 1930-1934).

  • 1839 - 1841 r. - Postępuje rozpad Federacji Ameryki Środkowej.

Salwador ogłasza się odrębną republiką El Salvador (nazwa używana od 1841 r.). Niewielki kraj rozciąga się wzdłuż wybrzeża Pacyfiku na zachód od zatoki Fonseca, a na północy graniczy z Gwatemalą i Hondurasem. Stolicą państwa zostaje San Salvador. Językiem urzędowym jest hiszpański, chociaż zdecydowana większość ludności to Indianie i Metysi. Główne źródło dochodu państwa to eksport indygowca, kawy, bawełny, trzciny cukrowej, kakao i innych roślin produkowanych na plantacjach. Niestety, inwestycje i pożyczki od Amerykanów uzależniają gospodarkę od Stanów Zjednoczonych.

Od początku istnienia państwa toczy się, podobnie jak w całej Ameryce Łacińskiej, walka o władzę między konserwatywnymi, klerykalnymi posiadaczami latyfundiów oraz jeszcze słabą, młodą, liberalną burżuazją. Co więcej do wewnętrznych zatargów mieszają się też sąsiednie państwa, co wywołuje konflikty zbrojne z Gwatemalą (1844, 1851, 1863) i Hondurasem (1845).

  • 1841 r. - W San Salvador powstaje uniwersytet.

  • Połowa XIX w. - Salwadorem rządzą konserwatywni prezydenci wspierani przez armię.

Kraj odczuwa kłopoty ekonomiczne między innymi z powodu spadku zapotrzebowania na indygowca, ponieważ wynaleziono sztuczne barwniki. W poszukiwaniu nowych źródeł dochodu plantatorzy od roku 1852 masowo sprowadzają z Kuby sadzonki kawy. Salwador staje się wielkim producentem kawy odmiany arabika. Szybki rozwój produkcji kawy doprowadza do bogacenia się kilkunastu rodzin zajmujących się uprawą kawy i handlem tą używką.

  • 1871 - 1876 r. - Liberalny prezydent Santiago González Portillo wprowadza wolność wyznania w Salwadorze, śluby cywilne, świeckie szkolnictwo, niezależne od wyznania cmentarze i likwiduje zakony.

  • Od 1871 r. - Rośnie liczba plantacji kakaowca. Kakao staje się jednym z głównych produktów Salwadoru obok kawy.

Niestety, w XX w. pasożytnicze grzyby z rodzaju Moniliophthora niemal wyniszczą środkowoamerykańskie plantacje kakaowca i ponad 70% światowej produkcji kakao będzie pochodziło z zachodniej Afryki.

  • 1876 - 1885 r. - Prezydent Rafael Zaldívar, zwolennik unii z Gwatemalą i Hondurasem.

Likwiduje instytucję kolektywnego posiadania ziemi (tradycyjne wspólnoty indiańskie) oraz ejido, czyli wydzielenie dla bezrolnych części ziemi z latyfundium z prawem jej użytkowania, lecz nie sprzedaży. Decyzja Zaldívara prowadzi do odebrania ziemi drobnym posiadaczom i skoncentrowania jej w ręku nielicznych latyfundystów.

  • 1885 - 1890 r. - Po obaleniu Zaldivara władzę przejmuje prezydent Francisco Menéndez. Odrzuca projekt federacji z Gwatemalą i Hondurasem. Kiedy gwatemalska armia wkracza na teren Salwadoru, żeby siłą zrealizować projekt zjednoczeniowy, wojska Salwadoru stawiają opór i wygrywają bitwę pod Chalcuapą (2 IV 1885).

  • 1886 r. - Powstaje liberalna konstytucja jako uwieńczenie rządów liberałów trwających od roku 1871.

  • 1895 - 1896 r. - Salwador, Gwatemala i Honduras tworzą Unię Środkowo-Amerykańską, aby zahamować ekspansję Amerykanów. Unia upadnie w 1907 r. na skutek działalności amerykańskich monopoli.

  • 1898 - 1931 r. - Okres znany jako „kawowa republika”, kiedy Salwadorem rządzą prezydenci reprezentujący interesy wielkich producentów kawy.

  • 1906 r. - Nieudany atak rządzonej przez konserwatystów Gwatemali na liberalny Salwador.

  • 1921 - 1922 r. - Krótkotrwała federacja Salwadoru, Gwatemali i Hondurasu.

Znowu jednak USA widzą w niej zagrożenie dla swoich interesów i doprowadzają do rozpadu zbyt silnego państwa.

  • 1929 - 1933 r. - Zastój w gospodarce spowodowany załamaniem się zagranicznego popytu na salwadorskie owoce a szczególnie kawę. Rośnie niezadowolenie społeczeństwa, mnożą się zamieszki. Tysiące Salwadorczyków emigrują w poszukiwaniu pracy. Wielu z nich trafia do Hondurasu, co za kilkadziesiąt lat stanie się zarzewiem międzynarodowego konfliktu.

  • 1930 - 1932 r. - Światowy kryzys ekonomiczny powoduje spadek popytu na kawę, co w San Salwador wywołuje bezrobocie i biedę. Wybucha powstanie biedoty, głównie indiańskiej. Jednym z najsławniejszych przywódców powstania jest Agustin Farabundo Martí Rodriguez (1893-1932), absolwent Uniwersytetu Salwadorskiego, komunista-marksista i legendarny bojownik.

  • 1931 r. - Generał M. Hernandez Martinez przejmuje władzę w Salwadorze po zbrojnym zamachu stanu, który ma uspokoić sytuację. W latach 19932-1933 armia krwawo tłumi powstanie biedoty. Do historii przechodzi masakra znana jako La Matanza (po hiszpańsku Rzeźnia), podczas której ginie ok. 30 tysięcy osób, w tym Farabundo Martí (1 II 1932). Tak zaczyna się wieloletni okres wojskowych dyktatur.

  • 1941 r. - Wypowiedzenie wojny państwom Osi.

  • 1942 r. - Zbrojne powstanie przeciw dyktaturze, które Martinez znów łamie terrorem. Dopiero następne powstanie w 1944 r. obala Martineza, lecz jego miejsce zajmuje kolejny wojskowy generał S. Castaeda Castro.

  • 1948 - 1960 r. - Po wojskowym puczu, który w 1948 r. obalił Castro następny wojskowy prezydent pułkownik O. Osorio (rządzący do 1956 r.) zaczyna okres stabilnych rządów wojskowych o poglądach liberalnych. Większe świadczenia socjalne, ochrona zdrowia i umiarkowany rozwój przemysłu są oparte na dochodach z uprawy kawy i bawełny. Niestety spadek cen na rynkach światowych natychmiast odbija się na stanie salwadorskiej gospodarki, wywołuje biedę i w rezultacie prezydent José Maria Lemus (1956-1960) zostaje obalony. Odtąd władzę sprawują kolejne rządy tymczasowe tworzone przez wojskowych.

  • 1951 r. - Salvador jest siedzibą ODECA (Organización de los Estados Centroamericanos), proamerykańskiej Organizacji Państw Ameryki Środkowej.

  • Od 1962 r. - Salwador niemal stale pozostaje pod rządami kolejnych wojskowych, zwykle zdobywających władzę siłą. Kraj jest coraz bardziej zależny od pożyczek ze Stanów Zjednoczonych i realizuje antylewicową politykę pod dyktando Waszyngtonu przerażonego zwycięstwem komunizmu na Kubie. Wyrazem tej polityki jest zapis w salwadorskiej konstytucji zakazujący działalności organizacji antydemokratycznych i anarchistycznych (1962). Salwador współpracuje też z Amerykanami w programie inwigilacji środowisk lewicowych, co w praktyce oznacza represje wobec dużej części społeczeństwa. Wojskowi czują się coraz bardziej bezkarni.

  • Do 1969 r. - Armia pacyfikuje chłopskie bunty, powodując powstanie antyrządowej lewicowej partyzantki. Duży przyrost naturalny, a więc rosnąca liczba ludności przy ograniczonych możliwościach ekonomicznych, oznacza narastającą biedę i niezadowolenie szerokich mas społecznych. Rząd musi więc szukać metod uspokojenia tych nastrojów. Ma temu służyć ograniczona reforma rolna, czyli podział ziemi wielkich posiadaczy pomiędzy chłopów.

  • 1969 r. - W wyniku częściowej reformy rolnej w Hondurasie i wprowadzenia dyskryminacyjnych przepisów Salwadorczycy mieszkający w tym kraju zostają pozbawieni całego dorobku życiowego i wypędzeni. To wywołuje ogromne napięcie w stosunkach Salwadoru z Hondurasem.

Poza tym prezydent Salwadoru pułkownik Fidel Sánchez Hernández (1967-1972) obawia się, że Salwadorczycy wracający z Hondurasu mogą zażądać reformy rolnej w Salwadorze.

  • 1969 r. - Piłkarskie mecze z Hondurasem rozgrywane w czerwcu w Tegucigalpie i San Salvador stają się ostatecznym czynnikiem uruchamiającym agresję salwadorskich wojskowych wobec sąsiada. Kilka dni po meczach rządy skłóconych państw zrywają stosunki dyplomatyczne, a 14 lipca armia Salwadoru napada na Honduras. Po sześciu dniach walk rząd Salwadoru godzi się na zawieszenie broni i w sierpniu wycofuje armię z terytorium Hondurasu.

  • Lata 1970. - Bardzo wysoki przyrost naturalny (ok. 3,3 %) powoduje szereg problemów zwłaszcza z wyżywieniem. Produkty rolne, stanowiące ok. 60% dochodu, są tanie, a więc nie pokrywają finansowych potrzeb kraju. Mimo przeludnienia nie istnieje polityka regulowania liczby urodzin, a prawo kształtowane przez prawicowych konserwatystów, klerykałów i Kościół katolicki bezwzględnie zakazuje regulacji urodzin, zwłaszcza aborcji.

Mimo zakazów rośnie popularność ugrupowań lewicowych. Wojskowi fałszują wybory (1972, 1977), żeby nie dopuścić do władzy środowisk lewicujących lub choćby liberalnych. Staje się jasne, że armia nie odda władzy ani dobrowolnie, ani pokojowo. Jedyną skuteczną drogą do zmian wydaje się walka zbrojna. Rośnie w siłę lewicowa partyzantka i mnożą się akty terrorystyczne skierowane przeciw władzom lub wielkim właścicielom ziemskim.

  • 1979 r. - Rządzący od dwóch lat prezydent-dyktator Carlos Umberto Romero zostaje obalony w wyniku zamachu stanu dokonanego przez juntę pod wodzą pułkownika Adolfo Majano.

  • 1980 r. - Szczególne nasilenie represji, masowych mordów, zabójstw i ataków na ludzi podejrzanych o sprzyjanie partyzantom. W ciągu roku rządów junty giną ponad 32 tysiące ludzi.

W maju światem wstrząsa masakra ponad 600 osób, które próbują uciec do Hondurasu przez rzekę Sumpul, lecz zostają wybite z broni maszynowej przez wojsko Salwadoru (jako uciekinierzy) i Hondurasu (jako niechciani imigranci). Organizacje lewicowe jednoczą się we Froncie Wyzwolenia Narodowego Farabundo Martíego FMLN (Frente Farabundo Martí de Liberación Nacional) i w 1981 r. zaczynają otwartą wojnę z rządem. Przez następne lata kolejne prawicowe rządy bezskutecznie próbują zwalczyć partyzantów, co jednak oznacza jedynie spustoszenie coraz większych obszarów i tysiące ofiar.

  • 1991 r. - Po 12 latach wojny domowej, podczas której zabito lub zamęczono ok. 84 tysięcy ludzi, walczące strony zawierają układ pokojowy. W 1992 r. Front Wyzwolenia Narodowego Farabundo Martiego zobowiązuje się do przestrzegania prawa, a rząd do przestrzegania praw człowieka.

  • 1994 r. - Odbywają się prawdziwe wybory, co oznacza szansę na demokratyzację Salwadoru. Zwycięża ultraprawicowy Sojusz Republikańsko-Narodowy ARENA (Alianza Republicana Nacionalista) założony przez R. Daubuisson i M. G. Saiguero Gross w 1981 r.

  • 1998 r. - W listopadzie huragan zabija tysiące ludzi w kilku krajach Ameryki Środkowej i powoduje gigantyczne straty materialne.

  • Początek XXI w. - W kolejnych wyborach w Salwadorze konkurują lewicowa FMLN i prawicowa ARENA.

  • 2020 r. - Pandemia Covid-19 uderza w system opieki medycznej i gospodarkę Salwadoru.