Wczesna historia północnej Afryki
- Od ok. 200 000 r. p.n.e. - Północna Afryka jest zamieszkana przez człowieka rozumnego (Homo sapiens).
.- Do ok. 40 000 r. p.n.e. - Homo sapiens wytępił wcześniejsze formy człowieka w całej północnej Afryce, a częściowo się z nimi wymieszał.
Od ok. 20. tysiąclecia p.n.e. - Buszmenoidzi z północy rozprzestrzeniają się po całym kontynencie afrykańskim.
Ok. 18 000 r. p.n.e. - Niloccy rybacy w Egipcie przechodzą do osiadłego trybu życia (na przykład w Wadi Kubbanija) i zaczynają uprawę trzcin dostarczających jadalnych nasion (zapowiedź prymitywnego rolnictwa).
Ok. 10 000 r. p.n.e. - Gwałtowne deszcze związane z topnieniem lodowców na północy i początkiem holocenu pozwalają na swobodne wędrówki przez Saharę, która jest w tym czasie zieloną sawanną z wieloma rzekami i jeziorami.
10 000 - 4000 r. p.n.e. - Na sawannach północnej Afryki buszmenoidzi rozwijają zbieracko-myśliwską kulturę Capsa.
Jej charakterystyczną cechą jest typowa dla kultur mezolitycznych zaawansowana technika obróbki kamiennych narzędzi. Buszmeni są przystosowani do sawannowych warunków Sahary: wykorzystują liczne owoce, polują na antylopy, zebry i inne zwierzęta. Do najcenniejszych roślin używanych przez ludność Capsa należy drzewo parka (Butyrospermum parkii), którego owoce zawierają do 50% tłuszczu i Trecula africana spokrewniona z melanezyjskim chlebowcem: jego owoce są bogate w skrobię. Ceniona jest palma areka (Chamaerops humilis) dostarczająca włókien na tkaniny i sznury. Buszmeni stosują trucizny (na przykład sok liany Strophantus, od końca XIX w. używany jako lek na serce, sok wilczomleczów Euphorbiaceae, jad skorpionów, niektórych chrząszczy i węży) do zatruwania strzał lub wody (polowanie na ryby).
Od 9. tysiąclecia p.n.e. - Buszmenoidzi rozwijają monumentalne malarstwo naskalne (gazele, słonie, żyrafy, strusie), związane z szamanizmem, szczególnie w górach wystających ponad poziom sawanny: Tassili, Ahaggar, Tibesti.
9000 r. p.n.e. - Ustalenie opadów na Pustyni Libijskiej powoduje ustabilizowanie się oaz, czyli niewielkich obszarów zielonych skupionych wokół lokalnych źródeł wody. Tak kształtują się między innymi oazy Siwa, Bahariya, Farafra i Dahla. Ustala się też liczba ludności tych oaz, która ze względu na ograniczone zasoby środowiska utrzyma się na podobnym poziomie aż do XX w. n.e.
Od 6. tysiąclecia p.n.e. - Wpływy neolitycznej kultury mieszanych biało-czarnych ludów z południa. Elementy tej kultury przetrwają na północy do okresu rzymskiego, a na Saharze aż do przybycia islamu.
Na zachód od Nilu na Pustyni Nubijskiej hodowcy bydła budują kamienne kurhany-grobowce (nawiązanie do kultury megalitów i zapowiedź piramid) arystokratów, obserwatoria (na skutek precesji stracą znaczenie ok. 4800 r. p.n.e.) i kręgi kultowe nad jeziorem w Nabta, gdzie składa się ofiary z kóz, owiec, świętych krów (prototyp egipskiej bogini Hathor) i ludzi, oraz w Dżabal Ramlah (cmentarzysko plebsu). Znana jest mumifikacja (od persko-semickiego mumija - wosk).
W Nabta funkcjonuje kamienny krąg stanowiący rodzaj kalendarza-obserwatorium, które pozwala wyznaczać momenty przesileń i równonocy. W centrum kręgu zaś znajdują się kamienie odpowiadające Pasowi Oriona. Wpływy kultury Nabta sięgają Doliny Nilu. Egipcjanie podobnie jak twórcy Nabta Pas Oriona uważają za siedzibę bogów.
Rozwija się kopieniacze rolnictwo: miejscowe proso, sorgo i jęczmień oraz azjatycka pszenica są używane do wyrobu piwa i chleba. Uprawa plamy daktylowej: jadalne owoce, liście na dachy, łyko na maty i liny, drewno, cień w oazach.
Nadal ludzie korzystają też z zasobów przyrody polując, łowiąc ryby i zbierając dzikie rośliny. Z północnej Afryki pochodzi na przykład sylfion, czyli gatunek dzikiego kopru bardzo wysoko ceniony przez smakoszy. Zjadane są liście i młode pędy, a z korzeni można wytwarzać smaczny syrop. W ciągu kilku tysięcy lat eksploatacja naturalnych populacji tej rośliny będzie tak wielka, że doprowadzi do jej całkowitego wyniszczenia (kolejny przypadek wytępienia gatunku przez człowieka). Jeszcze rzymski przyrodnik Plinius Starszy w 77 r. n.e. będzie pisał o sylfionie, chociaż w jego czasach roślina ta będzie już dużą rzadkością, a ostatecznie zaniknie ok. 300 lat później. Botanicy i archeolodzy będą dysponowali jedynie opisami sylfionu i kilkoma wizerunkami na przykład na monetach.
Komunikacja łodziami z trzciny lub drewna sięga od ujścia Nilu przynajmniej do 1. katarakty (1. wodospad licząc od ujścia Nilu): w dół rzeki z prądem wody i w górę dzięki stałym wiatrom wiejącym z północy na południe (pasaty) popychającym łodzie żaglowe. Znajdzie to potem odbicie w egipskich hieroglifach. Wizerunek łodzi bez żagla będzie oznaczał ruch w dół rzeki i kierunek północny, a rysunek łodzi z żaglem będzie równoznaczny z ruchem w górę rzeki i kierunkiem południowym.
Na Morzu Czerwonym te same wiatry, które wieją nad Nilem, ułatwiają podróż na południe, lecz niemal uniemożliwiają powrót, co powoduje rozwój szlaku lądowego wzdłuż wybrzeży. Powstaje też szlak od brzegów Morza Czerwonego do Nilu, gdzie towary są przeładowywane na łodzie rzeczne. Inny szlak prowadzi znad Nilu, przez Dahla na zachód do Kufrah.
1. katarakta stanowi naturalną granicę między egipskimi oazami płasko przechodzącymi w pustynię a głęboko wciętą w skalne podłoże Doliną Nilu w Nubii.
- Od 5. tysiąclecia p.n.e. - Ekspansja nilo-saharyjskich hodowców kóz, owiec i bydła. Na północy dominują języki berberyjskie używane przez ludność o jasnej skórze, a na południowym zachodzie murzyńskie języki bantu. Buszmenoidzi zostają wyparci na południe. W Dolinie Nilu na południe od 1. katarakty kształtują się ludy Kusz (nubijscy rolnicy i hodowcy).
Z języków berberyjskich pochodzi nazwa najwyższych gór tej części Afryki - Atlasu. Jest to zmieniona forma słowa adrar oznaczającego górę (mityczną kolumnę wspierającą niebo). Homer przeniesie tę nazwę na legendarną wyspę Atlantydę na zachód od Afryki. Herodot zaś utożsami afrykańską górę z tytanem Atlasem i jako pierwszy Ocean Zachodni, czyli morze za Słupami Heraklesa nazwie Oceanem Atlantyckim.
Powolne wysychanie Sahary powoduje przesuwanie się ludności nad brzegi mórz, do centrum Afryki, do wilgotnych oaz (na przykład Siwa i strefa Nilu). Pustynnienie stymuluje rozwój gospodarki nad Nilem i powstanie Egiptu.
W saharyjskich górach powstają nowe malowidła (bydło) tworzone przez ludy nilo-saharyjskie i chamickie.
- Od 4. tysiąclecia p.n.e. - W Etiopii trwa rozwój rolnictwa i hodowli: proso, sorgo, jęczmień, sezam, strączkowe (Vigna sinensis), ensete (krewny banana) i bydło (krowie odchody są stosowane jako nawóz).
W Nabta powstają nowe kamienne stele wyznaczające linie (obserwatoria) w kierunku najjaśniejszych gwiazd Wielkiej Niedźwiedzicy i Oriona.
Od 3. tysiąclecia p.n.e. - Berberyjskie plemiona Libu (Lebu) często najeżdżają Egipt. Ludność ostatecznie opuszcza pustynniejące Nabta.
Od XVII w. p.n.e. - Fenickie osadnictwo na wybrzeżach Morza Śródziemnego.
Ok. 1000 r. p.n.e. - Koń z Azji Zachodniej staje się podstawowym środkiem transportu wzdłuż północnego wybrzeża, a potem na Saharze (wizerunki koni i rydwanów pojawiają się na naskalnych malowidłach).
Do 1. tysiąclecia p.n.e. - Sahara stopniowo staje się suchą, gorącą pustynią.
Większość saharyjskiej ludności przenosi się do Doliny Nilu przyczyniając się do stworzenia cywilizacji egipskiej oraz w rejon Nigru na zachodzie.
Udomowiony wielbłąd jednogarbny (dromader) odporny na brak wody okazuje się lepszym od konia środkiem transportu między oazami. Rozprzestrzenia się znad Nilu na zachód wzdłuż południowej granicy Sahary, czyli w Sahelu i staje się głównym zwierzęciem jucznym używanym w karawanach. Do atlantyckiego wybrzeża (późniejsze Maroko i Mauretania) oraz do basenu rzeki Senegal dociera na początku 1. tysiąclecia n.e.
IX w. p.n.e. - Fenicjanie upowszechniają wytop i obróbkę żelaza w północnej Afryce. W VII w. p.n.e. Asyryjczycy wprowadzą do Egiptu hutnictwo żelaza.
IX w. p.n.e. - VII w. n.e. - Między Tassili i Ahaggar na Saharze rozwijają się kultury neolityczne (rolnicze).
Ich charakterystyczną cechą jest budowa grobowców wybitnych osobistości w postaci dużych kamiennych pierścieni (megality) z drogą wiodąca na wschód. Według legend góry Hoggar są zamieszkiwane przez plemiona Seped (Esebetu, Isebeten). Ludy te ulegną potem najazdowi muzułmanów i częściowej arabizacji.
- Od VII w. p.n.e. - Na śródziemnomorskich wybrzeżach Afryki powstają greckie kolonie, które przez kilka wieków będą oddziaływać na rozwój kultury w całej północnej Afryce.