Monowie Pjü i Taton, Arakanowie, Pagan, Pegu, Ava, Szan i Birma
- Od końca 2. tysiąclecia p.n.e. - Przodkowie tybetańskich plemion Karen, Birma, Kaczin i Czin, zajmują od północy żyzne doliny nad Irawadi; austroazjaci trwają w górach i na południu.
Ustala się lądowy szlak Indie - Chiny przez dolinę rzeki Chindwin (użyją go na przykład rzymscy posłowie jadący do Chin w 97 i 121 r. n.e.).
- 3325 r. p.n.e. - Według legendarnej historii Arakanów w tym roku ich przodkowie zakładają pierwsze królestwo. Udokumentowana historia tego państwa zaczyna się jednak dużo później, bo ok. VI w. p.n.e.
Arakańscy historycy wyliczają 243 legendarnych a potem już realnych monarchów rządzących tym państwem do 1784 r. n.e.
VI w. p.n.e. - W południowej części dorzecza Irawadi rosną wpływy kupców i buddyjskich misjonarzy z Indii.
554 r. p.n.e. - Miejscowa tradycja głosi, że Budda przybywa do miasta Dhanyawadi, ośrodka królestwa Arakanów zwanego potem Rakhine na północno-wschodnim brzegu Zatoki Bengalskiej.
Koniec VI w. p.n.e. - Zgodnie z legendami powstaje stolica państwa Suwarnabhumi w mieście Okkała (późniejsze Dagon i Rangun) zbudowanym wokół pagody Szwe Dagon (Shve Dagon, Shvedagon).
Tradycja głosi, że bracia-misjonarze Tapussa i Balika z Indii, wieźli kilka włosów Buddy; dwa odebrał im władca królestwa Ajetta, a dwa inne król Nagów. W Okkała zaś bóg nieba Sakka oraz cztery duchy, Suli, Amyitha, Yawhani i Dakkhina, nie tylko pomogły braciom wybrać miejsce na stupę, lecz także odnaleźć relikwie trzech wcześniejszych wcieleń Buddy. W ten sposób stupa Szwe Dagon jest jedyną na świecie, która ma zawierać relikwie aż czterech buddów. Nic dziwnego zatem, że według miejscowej tradycji przed złożeniem relikwii do wykopanej jamy nastąpiło cudowne uzdrowienie niemego, głuchego i chromego, a z nieba spadł deszcz klejnotów. W końcu jednak bóg Sakka przykrył jamę kamienną płytą, na której powstała potem pagoda - wkrótce duchowe centrum Birmańczyków i cel pielgrzymek z całej buddyjskiej Azji.
- II - I w. p.n.e. - Nad środkową Irawadi austroazjatyckie ludy Pjü (Mon) zakładają rolnicze państwa-miasta w tym: Binnaka, Mongamo, Pjü-Szrikszetra i Halingyi. Czerpią zyski z handlu na szlaku z Chin wzdłuż doliny Irawadi do Pjü-Szrikszetra i dalej morzem do Indii lub Indonezji. Hegemonię zdobywa Pjü.
Kulturowo Pjü jest związane z Indiami; mieszkańcy są w większości hinduistami a po części buddystami. Gospodarka kraju opiera się na rolnictwie oraz handlu pomiędzy Indiami i Chinami. Sławę zdobywają rubiny wydobywane nad Irawadi: ten rejon Indochin będzie największym producentem rubinów w Starym Świecie. Podzwrotnikowe lasy dostarczają cennych gatunków drewna (na przykład tekowiec) eksportowanych stąd między innymi do Indii. Domy są budowane z drewna a pałace z cegły. Podstawą wyżywienia ludności staje się ryż.
II w. n.e. - Za panowania Czandra Surji w Dhanyawadi (Rakhine) powstaje posąg Buddy, Mahamuni, jeden z najświętszych buddyjskich obiektów na świecie. Według późniejszych legend słynny posąg został odlany rzekomo ok. 554 r. p.n.e., kiedy Budda odwiedził miasto.
107 - 152 r. n.e. - Thamudarit, król ludu Birma. Zakłada miasto i państwo Pagan (Bagan, Pukan) nad górną Irawadi.
Druga połowa II - VI w. - Kolejni władcy Pagan umacniają państwo: Yathe Kyaung (152-167), Pyu Sawhti (167-242), Htiminyin (242-299), Yinminpaik (299-324), Paikthinli (324-344), Thinlikyaung (344-387), Kyaungdurit (387-413), Thihtan (413-439), Thuyai (439-494), Tharamunhpya (494-516), Thaiktaing (516-523), Thilikyaungnge (523-532).
IV w. - Zaczyna się rozkwit budownictwa w Pjü, co jest wyrazem siły i bogactwa państwa.
327 r. - Ośrodek władzy Arakanów w Rakhine przenosi się z Dhanyawadi do miasta Waithali (Vesali), co jest związane ze zmianą panującej dynastii. Królestwo wchodzi w epokę kulturowego rozkwitu trwającą do roku 818. W tym czasie buddyzm staje się religią dominującą, rozwija się dalekosiężny handel.
VII w. - Początek literatury w języku mon pisanej przy pomocy pisma zapożyczonego z Indii.
VII - VIII w. - Szczyt potęgi Pjü z nową stolicą w Halingyi (Prome). Państwo opiera się naporowi ludów tybetańskich z północy. Według świadectw chińskich władcy Pjü panują nad 18 mniejszymi księstwami (w tym Binnaka i Mongamo).
IX w. - Monowie zakładają państwa Taton (Thaton) i Pegu: tereny Monów w południowej części basenu Irawadi noszą nazwę Ramanadesza (Ramannadesa), w opozycji do północnej części, zdominowanej przez ludy chińsko-tybetańskie. Nad Irawadi napływają Monowie uciekający z Haripunczaja: przynoszą buddyzm, odtąd dominujący nad hinduizmem.
IX - X w. - Plemiona chińsko-tybetańskie zakładają kilka niewielkich państewek w dorzeczu Irawadi, lecz nie potrafią zagrozić Pjü ani mniejszym państwom Monów.
818 - 1429 r. - Okres Laymro (Lemro) w dziejach arakańskiego królestwa Rakhine. Przedstawiciele panującej rodziny budują kolejne miasta jako ośrodki władzy i kultury skoncentrowane w rejonie rzeki Laymro. Tak powstają kolejno królestwa Sambawa i Pyinsa (do 1103 r.), a później Darin, Khreik oraz Laungkrat.
849 r. - Po załamaniu Pjü (zniszczonego przez Nan-czao w 832 r.) 34. birmański król Pyinbia umacnia pozycję Pagan. Tę politykę kontynuują jego następcy w ciągu dwóch stuleci: Tannet, Salay Nga Khway, Theinkho (syn Salay), Kunsaw Kyaunghpyu (syn Tannet), Kyiso (koniec X w.) i Sokkate (pierwsza połowa XI w.
Coraz bogatsze miasto Pagan zapełnia się świątyniami i pałacami, przeżywając rozkwit w IX-XIII w.
W tym czasie rozwijają się charakterystyczne dla tych obszarów cylindryczne i dzwonowate stupy, świątynie wieżowe i coraz bogatsze pagody. Najwspanialsze budowle Pagan z tego okresu to hinduistyczna świątynia Nat Hlaung Dżaung (X w.) i buddyjskie: Ngakie Nadaun (X w.), Shwezigon (XI/XII w.), Ananda (XII w.) oraz Mingalazedi (1274 r.).
Początek 2. tysiąclecia n.e. - Przybywające z północy tajskie plemiona Szan (Siam) osiedlają się w basenie rzeki Irawadi i stopniowo wypierają miejscowe austroazjatyckie plemiona Mon.
X/XI w. - Walki plemiennych państewek o dominację nad górnym biegiem Irawadi.
W tym okresie rozwija się literatura buddyjska w języku pali, zwykle wzorowana na indyjskich utworach, zwłaszcza na literackim gatunku rodzaju dżataka znanym nad Irawadi jako zawuthu.
- 1044 - 1077 r. - Król Anirudda (Anawratha, syn Kunsaw Kyaunghpyu) rozwija państwo Pagan i przekształca w lokalną potęgę po zjednoczeniu plemion birmańskich nad górną Irawadi.
Prowadzi pokojową politykę wobec Monów na południu. Przyjmuje buddyzm terawada, krzewiony przez mnicha Szin Arachona przybyłego z terytorium Monów. Władca czyni zabiegi, aby sprowadzić do Pagan z Indii święte teksty buddyzmu.
Połowa XI w. - Anirudda z Pagan podbija państwa Monów - Pjü i Taton. W 1057 r. ze zdobytego Taton wywozi do Pagan ogromne bogactwa, liczne święte teksty buddyjskie, artystów, rzemieślników i uczonych. Podbici Monowie zachowują daleko posuniętą autonomię i silnie wpływają na Birmańczyków stojących na znacznie niższym poziomie rozwoju. Dzięki temu podbojowi Pagan uzyskuje dostęp do morza. Porty zaś stwarzają możliwość rozwoju handlu i bogacenia się państwa. Jest to ważny czynnik decydujący o ekonomicznej potędze Birmańczyków.
1077 - 1084 r. - Tiluin (Sawlu), syn i następca Aniruddy, konsoliduje państwo. Otacza się Monami, zapełnia nimi swój dwór i popiera wpływ ich kultury na Birmańczyków. Zwycięskim hinduistycznym Birmańczykom grozi zniknięcie w wyższej cywilizacji buddyjskich Monów. Słabną spory między ludami, a mieszkańcy Taton i Pjü oraz Birmańczycy zaczynają się stapiać w jeden naród. Mnisi sprowadzeni z Taton doprowadzają w Pagan do zwycięstwa buddyzmu hinajana, który wypiera dominujący dotąd kierunek mahajana. Birmańczycy zapożyczają od Monów alfabet.
XII w. - Kolejni w ładcy Kansu I (1084-1113), Alaungsithu (1113-1167) i Narathu (1167-1170, syn Alaungsithu) birmanizują Pagan, usuwają Monów z dworu, a birmański staje się językiem urzędowym. Pagan słabnie na skutek tendencji odśrodkowych, lecz mimo to politykę podziałów kontynuują następni władcy Naratheinkha (1170-1173, syn Narathu) i Narapatisithu (1174-1211).
1190 r. - Czapata, mnich wywodzący się z Monów, reformuje buddyjski kult w Pagan, wzorując się na tradycjach cejlońskich. Odtąd państwo Pagan podlega coraz silniejszym wpływom buddyzmu wadżrajana i kultury Cejlonu.
XIII w. - W Pagan rządzą Nantaungmya (1211-1234, syn Narapatisithu), Kyaswa (1234-1250, syn Nantaungmyi) i Uzana (1250-1255, syn Kyaswy).
1260 - 1280 r. - Mongołowie podbijają północ kraju. W 1277 r. król Narathihapate (1255-1287, syn Uzany) atakuje najeźdźców, lecz przegrywa bitwę pod Ngasaunggyan. Ostatecznie zostaje zamordowany przez swego syna Kyawswę.
1283 r. - Najgroźniejszy dotychczas najazd mongolski. Pagan zostaje zdobyte, a zrujnowane państwo ulega rozpadowi. Kyawswę (rządzi 1287-1298) Mongołowie czynią zależnym od nich marionetkowym władcą.
1298 r. - Król Kyawswa ginie podczas zamieszek, kiedy Szanowie z północnego wschodu rozbijają zależne od Mongołów Pagan. Mongołowie i przybyli z nimi Chińczycy zostają wymordowani lub wypędzeni. Tron obejmuje Sawhnit (1298-1325, syn Kyawswy). Nowym ośrodkiem władzy staje się miasto Pegu położone daleko na południu nad morzem. Odtąd wspólne państwo Birmańczyków z północy i Monów z południa jest nazywane Pegu.
XIII/XIV w. - Po mongolskich najazdach ludy chińsko-tybetańskie na północy tworzą małe plemienne państewka: na przykład birmańskie ludy Szan nad górną Irawadi.
1312 r. - Szanowie zakładają królestwo Pinia.
1315 r. - Powstaje drugie królestwo Szanów ze stolicą w Sagaing (późniejsze Mandalay).
XIV w. - Plemiona Birma tworzą państwo z centrum w Taungu nad rzeką Sittang na południe od królestw Szanów.
1325 - 1369 r. - W birmańskim Pegu panuje Sawmunnit, syn Sawhnita.
1347 r. - Birmańskie królestwo Taungu, na południe od Ava, przekształca się w scentralizowane, agresywne państwo.
1365 r. - Król Thadominbya jednoczy państwa Szanów, Pinia i Sagaing, w jedno królestwo Ava. Stanie się ono głównym przeciwnikiem Birmańczyków z Pegu w walce o dominację w basenie Irawadi.
1385 - 1423 r. - Razadarit, król Monów. Jednoczy Monów i Ava w jedno państwo Mon i w ten sposób zapoczątkowuje nowy okres rozkwitu gospodarczego, politycznego i kulturalnego.
1394 r. - Królestwo Mong Mao w szeregu podbojów jednoczy terytoria ludów Szan.
1397 r. - Szanowie organizują królestwo Kale nad rzeką Chindwin.
XIV/XV w. - Na północy powstaje kilka małych państewek ludu Szan.
XV w. - Wadżrajana zostaje uznana za ortodoksyjną formę buddyzmu.
Rozwija się literatura epicka, dramat historyczny i powieść pozostające pod wpływem wzorów indyjskich. Odrodzenie kultury po epoce mongolskich najazdów i rozbicia znajduje swój wyraz w budownictwie. Powstają wspaniałe świątynie buddyjskie w miastach Mandalay i Dagon (późniejszy Rangun). W Dagon zostaje rozbudowana pagoda Szwe Dagon.
XV w. - Pegu prowadzi ciągłe wojny z sąsiadami (na przykład uczestniczy w wojnie chińsko-tajskiej, 1436-1449).
1429 r. - Narameikhla (1404-1434) znany pod imieniem Min Saw Mon, członek dynastii rządzącej arakańskim królestwem Laungkrat, wraca do Rakhine. Został zmuszony do ucieczki z kraju i przebywał na wygnaniu w Bengalu, lecz dzięki pomocy bengalskiego sułtana zdobywa władzę i w mieście Laungguyet zakłada nową dynastię zależną od Bengalu. Jest co prawda buddystą, lecz używa muzułmańskich tytułów, a wyznający islam Bengalczycy osiedlają się w Rakhine. Dwa lata później ogłasza powstanie nowego państwa z ośrodkiem w portowym mieście Mrauk U (nazwa w języku staroarakańskim ma podobno znaczyć pierwsze osiągnięcie).
1453 - 1472 r. - Pokojowe rządy królowej Bana Thau (Shin Saw Bu) w Pegu. Oddaje władzę buddyjskiemu mnichowi Dammazediemu.
1472 - 1492 r. - Dammazedi, jeden z najsławniejszych władców ludu Mon, król państwa Pegu.
Buduje szereg świątyń, wprowadza system prawny zebrany w kodeksie Dammazedi-Pyatton. Dla Szwe Dagon funduje ogromny (ponoć największy na świecie) dzwon ze złota, srebra i brązu, który staje się symbolem powodzenia kraju.
Koniec XV w. - Pierwsze kontakty handlowe z Portugalczykami.
1527 r. - Szanowie z państwa Mochnhin najeżdżają królestwo Ava. Na rozkaz władcy zostaje ściętych 360 buddyjskich mnichów, miasto zostaje splądrowane i zniszczeniu ulegają cenne buddyjskie rękopisy.
Do 1531 r. - Królestwo Mrauk U jest bengalskim protektoratem. Stolica państwa wyrasta z czasem na wielką metropolię (ponad 100 tysięcy mieszkańców w XVII w.), a królestwo Mrauk U staje się najpotężniejszym państwem w dziejach Arakanów. Kolejni władcy Mrauk U, mimo uniezależnienia się od Bengalu, nadal wspierają muzułmańskich osadników, noszą muzułmańskie tytuły i często wzorują się na Wielkich Mogołach, chociaż wyznają buddyzm.
1531 - 1550 r. - Panuje Tabinszwethi (Tabinsweth), słynny król Taungu i twórca zjednoczonego królestwa Birmy.
1535 r. - Tabinszwethi z Taungu podbija Pegu należące do Monów. Potem zajmuje również królestwo Ava. W ten sposób po raz pierwszy w historii cały basen Irawadi znajduje się w jednym państwie birmańskim.
1546 r. - Pegu jako wielkie centrum handlowe, zostaje siedzibą króla Tabinszwethi i stolicą Birmy.
1550 r. - Tabinszwethi zostaje zamordowany przez buntowników z ludu Mon. Królestwo rozpada się na trzy księstwa.
1550 - 1581 r. - Król Birmy, Bajinnaung (szwagier Tabinszwethi), tłumi powstanie Monów i ponownie jednoczy kraj, podbijając Prome, Manipur, część państw Szanów (1556), Czieng Tung (Czin) i nawet część tajskiego królestwa Ayutthaya. Postępuje buddyzacja kraju również jako element ideologii jednoczącej państwo.
Od 1567 r. - Wojny i klęska głodu wyczerpują siły Birmy. Dochodzi do buntów, szczególnie Monów próbujących odzyskać dawne znaczenie. Portugalia zajmuje Syriam, a Manipur i Ayutthaya odzyskują niezależność.
1581 - 1593 r. - Bunty i wojny z Ayutthaya załamują siłę Birmy.
Od 1605 r. - Król Anaukpetlun (wnuk Bajinnaunga) odbudowuje państwo, podbijając Szanów, a potem Prome i Taungu. Odbiera Portugalczykom Syriam.
Dzwon Dammazediego tonie w mule Irawadi (1608), kiedy Portugalczycy próbują go ukraść ze Szwe Dagon. W odwecie oddziały królewskie wybijają cały portugalski garnizon, a odpowiedzialnego za kradzież, a dowódcę F. de Brito y Nicote nabijają na pal w taki sposób, aby umierał w mękach przez kilka dni.
Od XVII w. - Kontakty handlowe z Brytyjczykami, którzy od 1612 r. zdobywają coraz większy wpływ na losy kraju.
1628 r. - Anaukpetlun zostaje zamordowany w pałacowym spisku. Władzę przejmuje jego brat Thalun.
1629 - 1648 r. - Król Thalun. Okres pokojowego rozwoju państwa.
1635 r. - Portugalski ksiądz Manrique szczegółowo opisuje, jak Thiri Thudhamma został koronowany na nowego władcę Mrauk U. Odtąd portugalscy, a potem brytyjscy misjonarze i szpiedzy prowadzą skomplikowaną grę kolonialnych intryg i w coraz większym stopniu mieszają się w wewnętrzne sprawy Arakanów.
1666 r. - Państwo Wielkiego Mogoła odbiera królestwo Mrauk U ważne portowe miasto Chittagong. Jest to znak, że Arakanowie z Mrauk U tracą siłę.
Do połowy XVIII w. - Królestwo Birma stopniowo konsoliduje się wewnętrznie.
Jego podstawowe elementy - Ava, Pegu (Monowie) i Taungu - stapiają się pod względem kulturowym. Monowie, dotąd dominujący na południu i uparcie podkreślający własną odrębność, rozpraszają się po całym terenie państwa.
Z etniczną i kulturową homogenizacją Birmy wiąże się też rozwój nowych form literackich wolnych od klasycznych wzorów i odmiennych od tradycyjnej literatury Birmy. Dotyczy to zwłaszcza poezji lirycznej i prozy, pozostających pod coraz wyraźniejszym wpływem literatury europejskiej.
XVIII w.- Bunty książąt ludu Szan, Mogaun i Bamo. Z inspiracji Francuzów Pegu odrzuca władzę Birmy.
1753 r. - Zdobycie Luang Phra Bang w południowym Laosie.
1753 - 1757 r. - Zwycięska kampania Alompry, którego panem jest król Alaungpaja (1752-1760), założyciel dynastii Konbaung. Spacyfikowane ziemie ludów Szan, Mogaun i Bamo oraz Pegu (Monów) zostają włączone do Birmy. Alaungpaja zmienia nazwę starego miasta Dagon na Rangun (w 1768 r. zostanie rozbudowana i upiększona miejscowa pagoda Szwe Dagon). Reforma administracji i sądownictwa skupia władzę w ręku króla. Zaczyna się okres monarchii absolutnej, co czyni z Birmy potężne i bogate państwo, prowadzące agresywną i zaborczą politykę wobec sąsiadów.
Druga połowa XVIII w. - Panująca dynastia Konbaung dochodzi do szczytu powodzenia.
Książęta wywodzący się z tego rodu rządzą w wielu częściach Birmy: w Shwebo (1752-1765), Ava (1765-1783), Amarapura (1783-1823), znowu Ava (1823-1837), Amarapura (1837-1857) i Mandalay (1857-1885).
Dominacja jednej dynastii skutecznie ogranicza tendencje odśrodkowe w państwie ogromnie zróżnicowanym pod względem etnicznym, gdzie niemal każda prowincja wyróżnia się własnymi tradycjami i posiada odrębną historię.
1759/1760 r. - Birmańskie oddziały najeżdżają Ayutthaya, rabując i niszcząc. Jest to wyraz konkurencji o pozycję hegemona na Półwyspie Indochińskim. Alaungpaja ginie. Do 1826 r. trwają spory i walki o wschodnie wybrzeża Morza Andamańskiego: port Maulamyaing (Moulmein, ośrodek Monów), port Dawei, port Myeik (Mergui) i okoliczny archipelag Myeik (Mergui) oraz Maliwun. Birma jest żywotnie zainteresowana tymi terytoriami, ponieważ duża część jej ludności i dochodów jest związana z morzem i żeglugą. Dotyczy to zwłaszcza rybaków, czasem mieszkających wprost na łodziach oraz kupców.
1760 - 1776 r. - W Birmie panują synowie Alaungpaji - Naungdawgji (1760-1763) i Hsinbjuszin (1763-1776). Kontynuują wysiłki ojca na rzecz zjednoczenia całego basenu Irawadi pod władzą Birmy.
1766 - 1767 r. - Hsinbjuszin po raz drugi najeżdża królestwo Ayutthaya i pustoszy Manipur. Oblężenie miasta Ayutthaya kończy się jego zdobyciem i splądrowaniem przez Birmańczyków: ludność zostaje uprowadzona do niewoli lub wymordowana, a część ucieka.
1766 - 1769 r. - Hsinbjuszin odpiera cztery najazdy chińskie i Birma staje się głównym indochińskim mocarstwem.
1767 - 1769 r. - Tajowie wypierają Birmańczyków z zajętych terenów aż do ich pełnego odzyskania.
1774 r. - Powstanie Monów; Rangun zostaje spalony. W odwecie Hsinbjuszin każe utopić królewską rodzinę Monów.
1776 - 1781 r. - W Birmie panuje Singu (syn Hsinbjuszina). Po jego usunięciu na tron wstępuje Maung Maung (syn Naungdawgji), lecz w tym samym roku zostaje pozbawiony władzy.
1781 - 1819 r. - Król Bodaupaja (syn Alaungpaji). Rozszerza posiadłości Birmy kosztem sąsiadów.
W 1784 r. podbija Rakhine i przewozi święty posąg Maha Muni do stolicy w Amarapura, a kiedy pożar zniszczy świątynię, posąg trafi do Mandalay (1884), gdzie przyciąga tysiące pielgrzymów dziennie, bo według legend posąg ma moc uzdrawiającą.
1785 r. - Birmańskie wojska pokonują i likwidują królestwo Mrauk U, a jego terytorium staje się birmańską prowincją Rakhine.
1788 r. - Birma, pod groźbą kolejnych najazdów, formalnie uznaje się za wasala Chin.
1813 r. - Birma zdobywa Manipur na północy, a od 1816 r. dominuje nad Assamem, co niepokoi Brytyjczyków z Indii.
1819 - 1837 r. - Panuje król Bagyidaw (wnuk Bodaupaji).
1824 - 1852 r. - Obowiązuje zakaz nauczania języka mon w szkołach. Jest to jest odbiciem dążenia władz do pełnej birmanizacji kraju.
1824 r. - Generał Maha Bandula podbija Assam, co powoduje wojnę z Brytyjczykami zakończoną utratą Assamu (pokój w Yandaboo, 1826). Brytyjczycy zajmują też Manipur, a na południu Maulamyaing (odtąd stolica brytyjskiej Birmy), Dawei, Myeik oraz archipelag Myeik. To oznacza, że Birma popada w zależność od Wielkiej Brytanii.
1830 r. - Na dworze Birmy Brytyjczycy umieszczają rezydenta, który ma nadzorować politykę kolejnych władców.
W 1837 r. Brytyjczycy usuwają króla Bagyidawa, a nowym monarchą zależnym od brytyjskiego rezydenta zostaje król Tharrawadda (1837-1846, brat Bagyidawa). Potem tron otrzymuje Pagan, syn Tharrawaddy.
1852 r. - Król Pagan podejmuje próbę uniezależnienia się od Brytyjczyków, co wywołuje zbrojną interwencję. Armia Pagana przegrywa, król traci władzę, a Wielka Brytania zajmuje Rangun i Pegu nazwane potem Dolną Birmą.
1853 - 1878 r. - Władcą Birmy jest zależny od Brytyjczyków król Mindon, przyrodni brat Pagana.
Od 1861 r. - Mindon rezyduje w Mandalay. Próbuje lawirować między kolonialnymi potęgami, aby zachować jak najwięcej samodzielności. Ten kierunek polityki kontynuuje potem jego syn Thibaw rządzący od roku 1878.
1885 - 1886 r. - Brytyjskie oddziały atakują króla Thibaw jako profrancuskiego tyrana. W istocie chodzi o to, że Thibaw próbował zmniejszyć brytyjską presję, współpracując z Francją. W tej sytuacji Brytyjczycy najeżdżają Birmę i obalają króla, a zajęty kraj włączają do swoich posiadłości w Indiach.
Stolicą brytyjskiej Birmy zostaje Rangun. Na południu lokalne centra władz kolonialnych to Maulamyaing, Dawei, Myeik i Maliwun. W 1891 r. brytyjska administracja przeniesie się do Kawthaung, gdzie mogą dopływać większe statki.
1920 r. - Założenie uniwersytetu w Rangunie na wzór uczelni europejskich.
1930 - 1932 r. - Chłopski bunt pod wodzą Saya Sana ożywia nastroje antybrytyjskie, zwłaszcza studencki ruch thakinów (thakin - mistrz) zmierzający do modernizacji kraju i niepodległości (znani działacze to Thakin Nu i Aung Sang).
1937 r. - Birma uzyskuje status odrębnej od Indii brytyjskiej kolonii z ograniczoną autonomią.
1941 r. - Birmańczycy ogłaszają niepodległość, lecz przerywa ją japońska okupacja (od 1941 r.). W 1943 r. Japończycy proklamują formalną niepodległość Birmy. Na czele marionetkowego projapońskiego rządu staje Ba Naw, armią dowodzi Aung Sang, a w rządzie działa Thakin Nu. Od 1943 r. Aung Sang prowadzi rozmowy z Brytyjczykami.
1943 - 1945 r. - Brytyjscy komandosi i dywersanci zwani Chindits generała O. Wingate’a (zginie w 1944) walczą w Birmie.
1948 r. - W wyniku negocjacji Aung Sanga Birma proklamuje niepodległość jako federacja pięciu stanów: Birma, Kaczin, Szan, Karen i Kaja oraz okręgu Czin. Stolicą zostaje Rangun.
Birma jest krajem ubogim. Gospodarka w przeważającej części jest rolnicza z dominującymi uprawami ryżu, trzciny cukrowej i orzeszków ziemnych. Eksportuje się głównie ryż, bawełnę, kauczuk, kamienie szlachetne, rudy metali oraz rzemieślnicze wyroby na przykład z laki i srebra. Dużą rolę odgrywa też rybołówstwo. Z Birmy pochodzą naturalne rubiny i jedne z najpiękniejszych pereł. Na przykład w drugiej połowie XX w. perły są tu hodowane na specjalnych fermach z małżami Pinctada maxima. W latach 1970. wschodnie części Birmy z Tajlandią i Laosem tworzą tak zwany Złoty Trójkąt, skąd pochodzi ponad 70% światowej produkcji opium przemycanego do Europy i Ameryki.
Druga połowa XX w. - Pod naciskiem Brytyjczyków Szanowie zgodzili się w 1948 r. na udział w federacji, lecz z prawem opuszczenia jej w ciągu pierwszych dziesięciu lat. Jednak birmański rząd wkrótce likwiduje władzę księcia Szanów, żeby uniemożliwić im opuszczenie federacji. Odtąd Szanowie prowadzą partyzancką walkę przeciw Birmie uznawanej za okupanta. Władza Rangunu praktycznie kończy się na granicy terytorium Szan.
Druga połowa XX w. - W Birmie utrzymują się lokalne ogniska dżumy, chociaż nie mają już dawnej siły.
1962 - 1971 r. - Birmańczyk U Thant (1909-1974) jest sekretarzem generalnym Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wsławia się propagowaniem pokoju i rozpoczęciem akcji na rzecz ochrony środowiska.
1963 r. - Generał Ne Win przeprowadza wojskowy zamach stanu i ogłasza Birmę państwem budującym komunizm.
W ramach prowadzonej akcji upodabniania Birmy do państw komunistycznych władze delegalizują wszystkie partie polityczne (1964) z wyjątkiem rządowej Birmańskiej Partii Programu Socjalistycznego. Potwierdza to nowa konstytucja wprowadzona w roku 1974. Upaństwowienie gospodarki i bojkot ze strony kapitału zagranicznego powodują kryzys ekonomiczny, ludność popada w nędzę. W dodatku partyzantka maoistów finansowana przez Chiny praktycznie rządzi północnymi prowincjami, gdzie dominuje ludność Szan wrogo nastawiona do Birmańczyków.
Do 1982 r. - Generał Ne Win rządzi krajem jako dyktator, zamyka granice państwa, aby odizolować kraj od niepożądanych obcych wpływów, a przeciwników politycznych zwalcza terrorem. Reżim stara się nie wpuszczać obcych dziennikarzy. Tę politykę kontynuuje potem kolejny dyktator generał San Ju.
1986 r. - Umowa z Indią kończy wieloletni spór o Wyspy Kokosowe na północy Andamanów. Odtąd granicą jest Cieśnina Kokosowa, a Wyspy Kokosowe (Koko) i Pariparit należą do Birmy.
1988 r. - Ustąpienie generała San Ju po protestach studentów i krwawych zamieszkach, w których giną tysiące ludzi. W końcu powstaje system wielopartyjny.
1989 r. - Birma zmienia oficjalną nazwę na Myanmar, aby zaznaczyć, że państwo jest federacją, na którą składa się kilku organizmów politycznych: Birma, Kaczin, Szan, Karen, Kaja i Czin.
1990 r. - Wybory wygrywa Narodowa Liga na Rzecz Demokracji pod wodzą Aung San Suu Kyi, lecz kolejny wojskowy zamach stanu uniemożliwia jej objęcie władzy. Odtąd jest prześladowana przez policję dyktatora generała Than Shwe i kilkanaście lat przetrzymywana w aresztach pod zarzutem działalności antypaństwowej. W 1991 r. otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla. Wyjdzie z aresztu w roku 2010.
1991 r. - Birmańska armia burzy pałac władców Szan w Czieng Tung jako symbol niezależności ludu Szan wciąż walczącego przeciwko rządowi w Rangunie.
1993 r. - Mimo utrudnień ze strony władz włoski dziennikarz Tiziano Terzani przedostaje się do Birmy i przekazuje światu informacje o terrorze panującym w Birmie.
Ok. 2000 r. - Birmę zamieszkuje ponad 46 milionów ludzi należących do setek plemion, mówiących wieloma językami i wyznających rozmaite religie, chociaż dominuje buddyzm. Narasta kryzys spowodowany zawłaszczeniem większości przedsiębiorstw przez armię. Gospodarka jest w katastrofalnym stanie i może funkcjonować wyłącznie dzięki postępującemu uzależnieniu od Chin. Bieda i autorytarne rządy wywołują protesty ludności i buddyjskich mnichów, co prowadzi do zamieszek oraz starć z policją i armią. Na przykład w 2007 r. zginie kilkaset osób.
Poza tym trwa wojna domowa między partyzantami z poszczególnych ludów, zwłaszcza Szan, i wojskową juntą tworzącą rząd centralny.
2005 r. - Generał Than Shwe przenosi stolicę do właśnie budowanego Naypidaw (Królewskie Miasto) w głębi kraju.
V 2008 r. - Potężny huragan i wywołana przez wiatr wielka fala zabijają ok. 150 tysięcy osób, a milion pozbawiają domów. Junta początkowo nie chce pomocy z zewnątrz, lecz wyjątkowo trudna sytuacja w końcu zmusza wojskowych do otwarcia kraju dla charytatywnych transportów.
W warunkach słabnącej gospodarki rośnie rozziew między władzami i ludnością.
- 2010 r. - Aung San Suu Kyi zostaje uwolniona i wkrótce potem praktycznie przejmuje władzę w Birmie.
Wkrótce okazuje się, że słynna działaczka pokojowa i symbol walki o prawa człowieka jest gotowa używać przemocy, kiedy chodzi o utrzymanie władzy. Przy pomocy wojska i armii zwalcza ruchy narodowe poszczególnych grup etnicznych zamieszkujących Birmę.
2017 r. - Przedstawiciele muzułmańskiej mniejszości w prowincji Rakhine napadają i zabijają kilku birmańskich żołnierzy. Władze odpowiadają krwawą pacyfikacją ludu Rohingya, czyli muzułmanów w Rakhine. Żołnierze systematycznie palą kolejne wioski, dokonują zbiorowych gwałtów na kobietach i mordują wszystkich napotkanych mieszkańców. W mordach często uczestniczą też sąsiedzi zachęceni postawą władz. Ponad 123 tysiące Rohingya ucieka do Bangladeszu. Laureatka Pokojowej Nagrody Nobla Aung San Suu Kyi nie tylko nie potępia masakry, lecz broni wojska przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości.
2021 r. - Popierana przez Chiny i zbrojna przez Rosję amia obala prozachodni rząd i przejmuje władzę pod hasłami walki o demokrację. W rzeczywistości powstaje wojskowa dyktatura współpracująca z Pekinem i Moskwą, a Aung San Suu Kyi znów zostaje aresztowana i oskarżona między innymi o korupcję i dążenie do dyktatury. Zaczynają się masowe protesty ludności przeciw rządom junty, co wywołuje brutalne akcje wojska i pociąga za sobą setki ofiar.
Wojskowe władze zajęte walką z protestującymi ignorują trwającą od roku 2020 pandemię Covid-19, co powoduje rekordową w południowej Azji liczbę zakażeń i zgonów spowodowanych przez wirusa.