← Oman Dilmun, Bahrajn, Gerra, Katar, Wybrzeże Piratów, Emiraty Arabskie i Arabia Saudyjska →

Nadżd, Hidżaz i Kalifat Arabski

III w. n.e. - W centrum Arabii na obszarze zwanym Nadżd (Wyżyna) powstaje pierwsze państewko założone przez częściowo osiadłe, a po części koczujące południowoarabskie plemię Kindah.

Obok niego funkcjonują tu również plemiona północnoarabskie.

V - VI w. - Arabowie, dotąd pozostający na marginesie ważnych wydarzeń historycznych, szybko się rozwijają dzięki handlowi.

Stały wiatr (pasat) ułatwia żeglugę na południe, ale uniemożliwia powrót. Monsun zaś wiejący na północ dociera do połowy długości Morza Czerwonego, co pozwala żeglować na północ w okolice Mekki. Dla uniknięcia tych trudności powstaje lądowy szlak wzdłuż zachodniego wybrzeża Arabii. Szlaki kupieckich karawan wiodą z Egiptu i Syrii do Morza Arabskiego. Handel sprzyja bogaceniu się i tworzeniu arystokracji skupiającej w swoim ręku ziemie uprawne i pastwiska dla bydła. Kupcy i rzemieślnicy mieszkają w coraz większych miastach, które konkurują o dominację w handlu. Ważne kupieckie miasta to Tabuk i Taima na południe od Syrii, w Hidżazie (po arabsku Al-hedżaz - Bariera, od gór między Morzem Czerwonym i równiną Arabii) rozwijają się Chaibar i Jatrib, a na południu Mekka i Taif. Konkurencja pomiędzy rosnącymi miastami i poszczególnymi grupami różnicującego się społeczeństwa przy jednoczesnym wzroście bogactwa i, co za tym idzie wzroście liczby ludności wywołuje coraz większe napięcia. Sytuację zaostrza jeszcze upadek dawnych ośrodków Sabejczyków na południu. Powstaje próżnia na starym szlaku handlowym z Egiptu do Saby. Próbują zapełnić ją miasta Hidżazu, czyli ziem na zachodnim wybrzeżu Półwyspu Arabskiego. Jednak zróżnicowanie warunków życia i interesów poszczególnych plemion, rodów i miast nie sprzyja tworzeniu większych organizmów politycznych. Każde miasto prowadzi własną, niezależną politykę, konkurując o dostęp do szlaków handlowych. Najsilniejszym z nich i zarazem centrum religijnym zachodniej Arabii ze świątyniami poświęconymi bóstwom nieba, zwłaszcza Księżycowi, Wenus, Syriuszowi, gwiazdom i Słońcu, okazuje się Mekka (od sabejskiego makuraba - sanktuarium). Natomiast najświętszym miejscem Mekki i celem pielgrzymek jest haram (ogrodzony, święty obszar) ze świątynią Kaaba (po arabsku kostka od sześciennego kształtu budowli), gdzie jest przechowywany Czarny Kamień, o którym mówi się, że pochodzi z nieba (w istocie jest to meteoryt).

Beduini (koczownicy) z centralnej Arabii próbują tworzyć plemienne konfederacje, aby opanować szlaki handlowe i pastwiska dla bydła. Większość z nich jest jednak krótkotrwała.

450 - 475 r. - Na czele konfederacji Kindah stoi Hudżr (Hudżr Akil al-Murar), który od Himiarytów otrzymuje prawo do rządzenia centralną częścią Półwyspu Arabskiego. Wypycha stąd na północ miejscowe północnoarabskie plemię Madd i dzięki poparciu spokrewnionych z Kindah miejscowych plemion Rabi’a odbiera Lachmidom pozycję dominanta we wschodniej Arabii. Ostatecznie więc konfederacja Kindah zdobywa kontrolę nad rozległym obszarem od Zatoki Perskiej aż do Morza Czerwonego na południe od Mekki.
V/VI w. - Konfederacja Kindah staje u szczytu potęgi za panowania następców Hudżra.

Syn Hudżra Amr znany jako Al-Maksur jest władcą Nadżd i ziem na południe od Nadżd. Jego brat Mu’awija zwany Al-Dżaunem panuje nad wschodnią Arabią odebraną Lachmidom (zwłaszcza po zwycięskiej bitwie w roku 503 stoczonej przez Al-Harisa, syna Al-Dżauna).

VI w. - Antara ibn Szaddad, sławny wojownik i poeta, bohater wielu ludowych opowieści.
528 r. - Lachmidzki władca Al-Munzir III pokonuje w bitwie i zabija Al-Harsa. Kindah tracą władzę nad wschodnią Arabią. Zachowują jednak pozycję hegemona w centrum Półwyspu Arabskiego.
570 - 632 r. - Muhammad (w Europie znany jako Mahomet).

Urodził się w ubogiej rodzinie w Mekce. Wcześnie został sierotą. Jego matka Amanih umarła w Abwa na północ od gór Dafdaf, kiedy jechała do męża (stanie tam potem jej sanktuarium), a ojciec Ibn Abd-Allah (Abdullah) Ibn Abdul-Muttalib zmarł nieco później. Niemowlę karmi piersią Halima es-Saadijja, a potem chłopca wychowuje dziadek Abdul-Muttalib (nosi pielgrzymom wodę ze świętego źródła). Po śmierci dziadka Muhammadem opiekuje się wuj Abu Talib. Młody Muhammad pracuje jako pasterz, a potem handlowy przedstawiciel bogatego rodu Kurajsz (Kurajszytów). Zdobywa opinię człowieka pracowitego i niezwykle uczciwego, którego otacza powszechny szacunek mimo niskiego pochodzenia. Wreszcie w wieku 25 lat żeni się ze znacznie starszą od siebie wdową z rodu Kurajszytów Hadidżą. Hadidża umrze w 620 r. i dopiero wtedy Muhammad ożeni się z kilkoma innymi kobietami, aby ich rodziny i plemiona związać z tworzonym muzułmańskim państwem. Wcześniej tego nie zrobił ze względu na szacunek dla pierwszej żony. Najukochańszą żoną staje się wtedy Aisza, córka Kurajszyty Abu Bakra (ok. 573-634) mająca 9 lat, co będzie potem uzasadnieniem dla małżeństw muzułmanów z kilkuletnimi dziewczynkami oddawanymi mężczyznom przez ich ojców. Jednak mimo licznych żon i nałożnic Muhammad nie spłodzi męskiego potomka. Jedynie Hadidża urodziła mu córkę. Drugie dziecko Muhammada pochodzi od niewolnicy Marii Koptyjki. Muhammad otrzymał od władcy Egiptu bogate dary ze złota, tkanin, zwierząt i dwóch pięknych niewolnic sióstr Marii i Sirin. Zatrzymał dla siebie ładniejszą Marię jako nałożnicę.

Muhammad jest znany z pobożności, modlitw i medytacji na pustyni koło Mekki. Jego ulubionym miejscem jest jaskinia w górze Dżabal Hira (lub Dżabal al-Nur, potem miejsce święte), w której doznaje widzeń. Objawia mu się anioł żądający, aby rozpoczął działalność publiczną. Ten jednak nie dowierza sobie samemu i obawia się otwartego wystąpienia. Wreszcie około 610 r., dzięki namowom Hadidży, ogłasza się Prorokiem i zaczyna nauczanie nowej wiary, zakładającej istnienie jednego boga określanego starym arabskim słowem Allah (nawiązanie do ogólnosemickiego El). Postuluje odrzucenie lokalnych kultów plemiennych dzielących Arabów i, co za tym idzie, sprzeczności między plemionami. Zamiast nich wprowadza ponadplemienną religię znaną jako islam (co po arabsku oznacza posłuszeństwo wobec Boga). Często przypomina legendarnych proroków-herosów Huda i Saliha. Powołuje się także na postacie biblijne i znane z arabskiego folkloru, które mają wspierać jego tezy religijne oraz etyczne. Jednocześnie musi rywalizować z innymi prorokami swoich czasów, z których najbardziej wpływowym jest Musajlima z centralnej Arabii.

Dopóki Muhammad był biednym człowiekiem, nikt nie traktował poważnie jego nauk, ale po ożenku z Hadidżą zostaje szanowanym obywatelem miasta. Jego nauki są spisywane (sam Prorok to analfabeta choć charyzmatyczny mówca), a wokół osoby Muhammada powstaje szereg legend, opowieści i anegdot. Jedna z nich opowiada na przykład o tym, jak pies ugryzł Proroka i stąd ma podobno pochodzić niechęć Muhammada oraz większości muzułmanów do tych zwierząt. W rzeczywistości jednak sporą rolę odegrały też względy sanitarne. W zachodniej Azji psy są rezerwuarem pasożytniczego pierwotniaka Leishmania donovani, który zakaża ludzi. W innych krajach, gdzie psy są dużo liczniejsze jak na przykład w Indiach, Chinach i Sudanie, liczba zakażeń Leishmanią jest znacznie wyższa. Z drugiej strony Muhammad jest miłośnikiem kotów. Sam ma kota rasy angorskiej (angora to najstarsza długowłosa rasa kotów wywodząca się okolic Ankary w Azji Mniejszej) i tak bardzo ceni koty, że odciął ponoć część swego płaszcza, aby wstając nie zbudzić zwierzaka, który na nim akurat zasnął.

Mimo poparcia Kurajszytów, większość Mekkańczyków nie akceptuje nauk Muhammada. Muzułmanie (wyznawcy islamu) szukają więc zwolenników poza Mekką, co spotyka się z niechęcią tradycyjnych Mekkańczyków wciąż myślących w kategoriach plemienia, rodu oraz lokalnego patriotyzmu i lokalnych interesów.

VI/VII w. - Al-Chansa, znana arabska poetka tworząca pod pseudonimem Tumadir.
VII w. - Ruchy plemion na Półwyspie Arabskim związane ze zmieniającą się sytuacją polityczną. Między innymi w zachodniej Arabii istnieje plemienna konfederacja Banu Amir panująca na terenie Hidżazu i Nadżd. Jedno z plemion tej konfederacji Uqajl węduje jednak na południe i zajmuje dolinę Al-Aqiq (później znaną jako Wadi al-Dawasir). Według tradycji sam Prorok miał rzekomo dać im tę dolinę.
608 r. - Przebudowa świątyni Kaaba.
615 r. - Część zwolenników Muhammada emigruje do chrześcijańskiej Etiopii, aby uniknąć prześladowania ze strony wrogo nastawionych mieszkańców Mekki.
622 r. - Muhammad stopniowo wysyła swoich zwolenników do konkurencyjnego wobec Mekki miasta Jatrib, a w końcu sam się tam przenosi. Ta przeprowadzka (hidżra), często nazywana ucieczką, będzie początkiem muzułmańskiej rachuby czasu. Jatrib zaś, konkurujące z Mekką o dominację na szlakach handlowych, chętnie przyjmuje kogoś, kto jest przeciwnikiem dumnej, mekkańskiej arystokracji. W Jatrib dwa rody wywodzące się z linii Al-Azd: Al-Aus i Chazradż zasłyną jako zagorzali zwolennicy Proroka. Otrzymają one zaszczytną nazwę ansar, czyli pomocników, bo zawsze są wśród najwierniejszych współpracowników i towarzyszy Proroka. Muhammad zaczyna nowy okres swego życia, gdy na drugi plan schodzi nauczanie i tworzenie ideologii, a zaczyna się działalność praktyczna, głównie polityczna i militarna.

Jatrib zmienia nazwę na Madinat An-Nabi (Al Madina, Medyna), co oznacza miasto Proroka. Na przedmieściach Medyny, w Qubie, powstaje pierwszy, najświętszy meczet Masdżid at-Taqwa (Meczet Pobożności, 622), wkrótce cel pielgrzymek. Według legendy, Prorok wybrał to miejsce, pozwalając wielbłądowi odpocząć tam, gdzie sam zechciał. Początkowo jest to tylko plac otoczony murem. Drugą świątynię w Medynie, Masdżid al-Nabawi (Meczet Proroka), Muhammad buduje własnoręcznie z palmowych belek obok swojego domu.

W Medynie powstaje też pierwszy muzułmański cmentarz Al-Bakr, gdzie będą grzebani najświętsi muzułmanie i pierwsi kalifowie. Przez kilkanaście wieków wielu wyznawców islamu będzie marzyło o pochówku na Al-Bakr, a zwłoki pobożnych i bogatych będą z daleka przewożone do Medyny, aby je pogrzebać na tym najświętszym z muzułmańskich cmentarzy.

624 r. - Mekkańczycy walczą przeciw Medynie, chcąc zniszczyć konkurencję i centrum islamu wrogiego wobec Mekki. Prorok okazuje się jednak doskonałym wodzem i, mając tylko słabo wyszkolonych ochotników, pokonuje pod Badr zawodowych żołnierzy wynajętych przez Mekkę.

Istotną rolę w tej bitwie odegrała postawa samego Muhammada i jego zwolenników wierzących, że walczą za religię (zapał typowy dla neofitów). Muhammad obsadził oazę Badr, odcinając Mekkańczykom drogę do wody, aby obrabować mekkańską karawanę kupiecką idącą z Syrii. Dowodzący karawaną Abu Sufjan jednak dowiaduje się o zasadzce i wysyła do Mekki prośbę o odsiecz. W rezultacie pod Badr przybywa dobrze wyszkolona armia mekkańska, co zdaje się wróżyć jej zwycięstwo. Tymczasem Muhammad wykorzystuje dostęp do wody i długo nie wydaje bitwy, aby spragnieni i zmęczeni słońcem żołnierze Mekki łatwiej ulegli muzułmanom, kryjącym się w cieniu drzew oazy.

Według krążących potem opowieści Muhammad zdobywa pod Badr legendarny miecz zwycięstwa Dhu l’Fakar o podwójnym ostrzu. Szybko staje się on symbolem zwycięstwa islamu i jest potem rysowany na wielu mieczach. Mimo triumfu Medyna nadal nie jest w stanie zagrozić potężnej Mekce, ale Muhammad stopniowo podporządkowuje sobie plemiona beduinów. Dotychczas były one mało interesujące dla kupieckich społeczności Mekki i Medyny. Kupcy pragnęli tylko bezpiecznie przejechać szlakami handlowymi. Muhammad wie, że nie jest w stanie pokonać Mekki w bezpośredniej walce. Za to może opanować szlaki mekkańskich kupców i zamierza to zrobić.

625 r. - Mekkański wódz Abu Sufjan zadaje muzułmanom klęskę pod Uhud, ale nie potrafi zająć Medyny.
627 r. - 10 000 zawodowych żołnierzy mekkańskich oblega słabszą Medynę bronioną przez wyznawców islamu i ludność. Ku powszechnemu zaskoczeniu miasto bronione przez niewyszkolonych muzułmanów odpiera atak dzięki wykopaniu dookoła rowu. Był to pomysł Persa Salmana al-Farisiego. Wydarzenie zwane bitwą rowu zostaje uznana za wyraz bożego błogosławieństwa lub wręcz cud.

Po zwycięstwie ludność Medyny dokonuje eksterminacji żydowskiego plemienia Kurajza za zdradę.

628 r. - Prorok atakuje Mekkę. Dwukrotnie proponuje pokój, ale Mekkańczycy mordują posłów Muhammada, aby okazać swoją pogardę i wyższość wobec muzułmanów. Kiedy jednak Mekkańczycy nie są w stanie rozbić oddziałów muzułmanów, muszą podpisać w Hudaibijjah (w tym czasie siedziba Muhammada) upokarzający dla nich rozejm na 10 lat.
628 - 630 r. - Medyna pod wodzą Muhammada opanowuje większość zachodniej Arabii. Mekka, dotąd pobłażliwie patrząca na muzułmanów podporządkowujących sobie plemiona beduinów, znalazła się w okrążeniu. Wojownicy Muhammada dławią mekkański handel. Mekka biednieje, nie jest w stanie zapłacić za armię najemną i rośnie niezadowolenie ludności.
629 r. - Pielgrzymka Muhammada do Mekki z dwoma tysiącami muzułmanów ma przekonać miasto o potędze nowego wyznania. Prezentacja siły nie zapobiega jednak otwartemu konfliktowi, ponieważ Mekkańczycy wciąż mają nadzieję pokonać zbuntowanego Muhammada i jego współwyznawców.
630 r. - Bitwa w dolinie Honain na wschód od Mekki.

W ósmym roku Hidżry zagrzewani neofickim zapałem muzułmanie rozbijają ciągle jeszcze silniejsze zaciężne wojska Mekki, otwierając sobie drogę do wrogiego miasta.

Wreszcie Mekka, coraz uboższa po przecięciu szlaków handlowych przez Muhammada, zagrożona atakiem i bez pieniędzy na wynajmowanie nowych żołnierzy, musi uznać zwierzchnictwo pogardzanych dawniej muzułmanów.

Prorok po latach triumfalnie wkracza do swego rodzinnego miasta z 10 tysiącami żołnierzy, ale nie mści się. Wbrew głoszonemu oficjalnie restrykcyjnemu monoteizmowi nie niszczy mekkańskich świątyń. Przejmuje je dla nowej wiary, aby nie zrażać ludności. Stara świątynia Kaaba z Czarnym Kamieniem staje się najświętszym miejscem islamu. Według legendy Kaaba stoi w centrum świata, a została zbudowana przez Abrahama i jego syna Ismaila, praojca Arabów.

Na podwórzu Kaaby muzułmanie czczą Makam Ibrahim, czyli stację Abrahama, święty kamień, po którym on wspinał się podczas budowy świątyni. Wkrótce powstanie tu meczet Al-Haram (692), najważniejszy w świecie islamu. Muzułmański zielony sztandar powiewa nad całą zachodnią Arabią, ale obok niego funkcjonują też symbole pochodzące z czasów przedislamskich - półksiężyc i gwiazda przypominające stare kulty nieba. Medyna pozostaje stolicą państwa.

630 - 631 r. - Plemiona arabskie Półwyspu w większości uznają zwierzchnictwo Muhammada. Jest to typowe dla koczowników akceptujących władzę tego, kto jest w danej chwili najsilniejszy. Z drugiej strony wiedzą, że przewaga jednego plemienia nad drugim nie potrwa długo i konfederacja ulegnie wkrótce rozpadowi.
632 r. - Po ostatniej pielgrzymce do Mekki i najświętszej Kaaby Muhammad umiera na febrę i zostaje pochowany w Medynie, na cmentarzu Al-Bakr niedaleko Meczetu Proroka Masdżid al-Nabawi.

W ten sposób cmentarz Al-Bakr oraz stojący obok meczet stają się jedną z największych świętości dla muzułmanów na całym świecie i celem ich pielgrzymek. Tym bardziej, że już po niewielu latach dodatkowego splendoru i sławy przyda temu meczetowi jeszcze drugi grób, należący do Fatimy, córki Muhammada.

W miarę upływu czasu Meczet Proroka Masdżid Al-Nabawi niebywale rozrasta się i pięknieje dzięki kolejnym fundacjom dokonywanym przez pobożnych władców i dostojników. W VIII w. grób Proroka znajdzie się już w obrębie świątyni, a nad miejscem ostatniego spoczynku Muhammada zostanie zbudowana wspaniała kopuła. W rezultacie pod koniec XX w. powierzchnia wciąż rozbudowywanego meczetu osiągnie aż 150 tysięcy m².

632 - 634 r. - Śmierć Proroka powoduje wiele zamieszania, ponieważ nie pozostawił po sobie męskich spadkobierców, a jego córka Fatima jako kobieta nie może być uznana za władczynię w tradycyjnie patriarchalnym społeczeństwie. W tej sytuacji, zgodnie z dawnym zwyczajem plemiona arabskich beduinów pragną odzyskać samodzielność. Nie przyjmują do wiadomości, że Muhammad odrzucił dawne rozumienie władzy jako tylko czasowej przewagi jednego, wybitnego szejka. Nie chcą uznać istnienia państwa niezależnie od aktualnie panującego wodza. Młodemu państwu muzułmanów grozi więc rozpad.

Władzę otrzymuje w końcu teść Muhammada i jego współpracownik Abu Bakr abd Allah z rodu Kurajszytów. Zostaje kalifem (chalifa), czyli teokratycznym władcą zarazem świeckim i religijnym, rządzącym w imieniu Boga i zastępującym Proroka.

Siedzibą kalifa jest Medyna. Główny wysiłek kalifa kieruje się oczywiście na ponowne zjednoczenie rozpadającego się państwa. Jednocześnie jego wódz Halid kończy dzieło zaczęte przez Proroka i podbija cały Półwysep Arabski.

Po 632 r. - Dopiero po pacyfikacji opornych beduinów w Arabii kalif może skierować uwagę na sąsiednie ziemie Mezopotamii i Syrii. Będą to pierwsze tereny wysoko rozwiniętych kultur poza Półwyspem, z jakimi zetkną się dość prymitywni Arabowie.

W tym czasie muzułmańscy misjonarze intensywnie pracują nad szerzeniem islamu wśród Arabów wciąż słabo znających nową religię.

634 r. - Po śmierci Abu Bakra władzę przejmuje teść Proroka Halid jako kalif Omar I (Umar, Omer, co po arabsku oznacza modlącego się; Omar Ibn al-Chattab, 581-644).

Za symbol państwa zostaje uznany czarny jastrząb (lub orzeł) - rodowy znak Kurajszytów. Będzie on potem używany przez wielu muzułmańskich władców.

Od 634 r. - Według tradycji w walkach muzułmanów o panowanie nad Syrią wyróżnia się Hawlah Bint al-Azwar, uznawana za jedną z najsłynniejszych żołnierek w dotychczasowych dziejach świata.

Niestety, pochodzące z tych czasów źródła pisane wymieniają tylko braci wojowniczki, w tym słynnego Dhiraama, ale nie wspominają o niej samej. Dlatego niektórzy historycy wręcz wątpią w istnienie Hawlah Bint al-Azwar. Jej zwolennicy zaś twierdzą, że uczestniczyła między innymi w bitwie pod Adżnadajnem (634) i nad Jarmukiem (636), a zginęła na terenie Syrii w roku 639.

635 r. - Omar zdobywa bizantyjski Damaszek i rozgramia wojska Bizancjum w bitwie nad rzeką Jarmuk (636). Daje to muzułmanom przewagę, dzięki której zdobywają Gazę (637) i Jerozolimę (638).
637 r. - Arabski wódz Sad ibn Abi Wakkas pokonuje Persów pod Al-Kadisijją mimo użycia przez Persów słoni. Odbiera Persom Mezopotamię zwaną przez Arabów Irakiem.

Nazwa Irak znana już w VI w. wywodzi się od arabskiego słowa araqa oznaczającego coś mokrego. Dla Arabów przyzwyczajonych do suchej pustyni Mezopotamia z jej rzekami i bagnami faktycznie wydaje się bardzo wilgotna.

639 r. - Wyprawa muzułmanów na Egipt.

Do 646 r. Amr ibn al-As odbiera Egipt Bizantyjczykom i wkrótce potem buduje pierwszy meczet w Kairze.

Do 640 r. - Arabowie podbijają całą całą Syrię, którą nazywają Bilad al-Szam (Kraj Północny).
Od 640 r. - Podbój Persji przyczynia się do podniesienia cywilizacyjnego poziomu Arabów reprezentujących dość prymitywną kulturę pustynnych beduinów. Persowie od wieków są cywilizatorami Arabii.
Lata 640 r. - Rufaida al-Aslamija (znana też jako Rufajdah bint Sa’ad), uznawana za pierwszą profesjonalną muzułmańską pielęgniarkę, prowadzi w Medynie pielęgniarską szkołę. Od lat pomaga chorym, a zwłaszcza żołnierzom rannym w walce. Wywodzi się z plemienia Bani Aslem należącego do plemiennej konfederacji Kazraj, jednej z najważniejszych w Medynie. Jest też jedną z pierwszych wyznawczyń islamu.
644 - 656 r. - Panuje kalif Utman (Osman, Usman ibn Affan).

Utman jest członkiem bogatego rodu Omajjadów (Umajjadów) i był jednym z pierwszych wpływowych mekkańczyków, którzy przyjęli islam. Dzięki temu cieszył się ogromnym zaufaniem Proroka, który nawet oddał mu za żony swoje dwie córki Rukajję i Umm Kulsum.

Na rozkaz Utmana zostaje zredagowana oficjalna wersja nauk Proroka. Coraz mniej ludzi pamięta Muhammada, a państwo obejmuje ogromne terytorium i nie wystarcza już tylko ustna tradycja. Spisywane przez słuchaczy i kopiowane mowy Proroka krążące wśród ludu zostają więc zebrane, aby utworzyć jedną, spójną całość. Powstaje w ten sposób święta księga Koran (Al-Kuran, co po arabsku oznacza mowę), choć jej redagowanie i przerabianie zajmie jeszcze ponad 100 lat.

Wszystkie tradycje, które nie zostały włączone do oficjalnej wersji Koranu zostają uznane za niekanoniczne i na rozkaz kalifa mają być zniszczone. Rozkaz zniszczenia został na ogół wykonany, choć lokalne opowieści o Proroku wciąż krążą wśród ludu. Tekst Koranu pełni odtąd rolę księgi religijnej, ale też służy jako źródło prawa pojmowanego na sposób swoiście muzułmański. Na podstawie mów Proroka i podejmowanych przez niego decyzji wyciąga się wnioski, w jaki sposób rozstrzygać takie same lub podobne zagadnienia prawne.

Koran zaspokaja też potrzeby magiczne, służy bowiem do wytwarzania rozlicznych amuletów, fragmenty tekstu mają mieć moc odstraszania zła, a samo przepisanie świętej księgi sprowadza błogosławieństwo Boga. Wkrótce więc przepisanie Koranu staje się niemal religijnym obowiązkiem każdego wierzącego, a niektórzy przepisują księgę nawet kilkakrotnie.

644 - 645 r. - Podbój Armenii.

Mimo sukcesów militarnych kalif Utman okazuje się władcą nieudolnym, który myśli w kategoriach swojego rodu a nie państwa. Przytłaczającą większość wysokich stanowisk państwowych i związanych z tym zysków przejmują Omajjadzi. Inne rody zaś są traktowane jako podległe dominującym krewnym i protegowanym Utmana.

656 r. - Kalif Utman ginie w meczecie w Medynie zamordowany przez rebeliantów, których oburzał nepotyzm władcy. To wydarzenie dogłębnie wstrząsa muzułmanami, którzy dotąd wierzyli, że ich społeczność oparta o święte zasady islamu jest wolna od tego rodzaju zbrodni.

Nowym kalifem zostaje Ali ibn abu Talib (Ali po arabsku Wywyższony, 600-661). Jest mężem Fatimy i kuzynem Muhammada. W bitwie pod Basrą pokonuje oddziały, na czele których stoją wrodzy mu Talha i Az-Zubujr, co pozwala mu objąć tron.

Fatima jako najstarsza córka Proroka Muhammada, jest uznawana za najświętsza osobę w świecie islamu. Będą nawet powstawać amulety w formie dłoni zwane ręką Fatimy z wrysowanymi symbolami gwiazdy i półksiężyca.

Kalif Ali, mimo że Prorok zakazywał czczenia świętych, urasta do roli świętego (niektórzy teolodzy twierdzą, że wcieliła się w niego dusza praojca Adama), a jego legendarny miecz Zu-l-fikar staje się dla muzułmanów relikwią.

657 r. - Mu’awija z Damaszku (prawnuk Umajji, dalekiego krewnego Proroka), oskarża Alego o zabójstwo Utmana. Wybucha spór zakończony nierozstrzygniętą bitwą nad Eufratem. Władza Alego jednak słabnie.

Zaczyna się bunt sekty charydżytów, żądającej czystości islamu i uwolnienia go od myślenia w kategoriach dynastii. Zaprzeczają w ten sposób prawu Fatimy i Alego do sprawowania władzy ze względu na pokrewieństwo z Prorokiem.

661 r. - Charydżyta Abd al-Rahman ibn Muldżam zatrutym mieczem zabija Alego, ostatniego z kalifów prawowiernych. Ali zostaje pochowany w Nadżaf, według tradycji w Meczecie Alego.

Wkrótce wokół tego miejsca rozrośnie się cmentarz noszący nazwę Wadi i-Salam (po arabsku wadi - dolina, al-Salam - ochrona, jedno z imion Allaha). Legendy głoszą, że nazwę wybrał Archanioł Gabriel lub prorok Muhammad, a osoby pochowane w tym miejscu będą wolne od zagrożeń i sądu w świecie barzakh, który jest przejściem od ziemskiego świata doczesnego do przyszłego świata wiecznego. W barzakh dokonuje się wybór między piekłem potępionych lub rajem, jaki czeka dusze zbawionych.

Niektóre Hadisy utrzymują, że w Wadi i-Salam grzebano znamienite osoby na długo przed islamem. Dopiero jednak powstanie centrum kultu Alego czyni ten cmentarz szczególnie ważnym.

W IX/X w. zbieracz szyickich hadisów al-Kulajni utrzymuje, że sam Ali wskazał Wadi i-Salam jako miejsce spoczynku prawowiernych szyitów. Ali miał też stwierdzić, że dusze wszystkich pobożnych szyitów z całego świata przybywają do Wadi i-Salam, zanim wzniosą się do Boga, ponieważ Wadi i-Salam jest częścią nieba na ziemi. Al-Madżlisi al-Thani zaś pisze w swoim zbiorze hadisów z XVII w., że Wadi i-Salam było pierwszym miejscem na ziemi, gdzie czczono Boga i gdzie anioły złożyły hołd Adamowi. Tutaj miał modlić się prorok Muhammad w noc, kiedy odbył mistyczną podróż do tronu Boga. Tutaj są też pokazywane domniemane groby proroków Huda i Saliha, którzy według tradycji jeszcze przed islamem szerzyli wiarę w Boga Jedynego.

Przez stulecia szyici będą przekonani, że bliskość grobu kalifa i zarazem pierwszego imama Alego zapewni im szczególną łaskę w dniu zmartwychwstania, kiedy nadejdzie koniec świata. Dlatego cmentarz Wadi i-Salam rozrośnie się do niebywałych rozmiarów. Według szacunków na przełomie XX i XXI w. będzie tu ponad 6 milionów gęsto upakowanych grobów na powierzchni przekraczającej 600 ha. W XX w. zaś ogromna nekropolia zostanie wpisana na listę UNESCO najcenniejszych pomników dziedzictwa kulturowego ludzkości.

661 r. - Najwyższą władzę w państwie zdobywa namiestnik Syrii Mu’awija (661-680) z rodu Omajjadów. Aby zneutralizować wpływy zwolenników tradycji, Mu’awija przenosi stolicę Kalifatu do Damaszku. Ważna jest bliskość tego miasta do rejonu najważniejszych wydarzeń politycznych rozgrywających się między Bizancjum, Persją i Egiptem. Syria staje się w ten sposób centrum świata Arabów, a Medyna jest już tylko administracyjnym ośrodkiem Hidżazu. Mu’awija zakłada dziedziczną dynastię Omajjadów (Umajjadów), budząc sprzeciw zwolenników Alego. Omajjadzi opierają się głównie na ludności syryjskiej, co drażni mieszkańców innych części imperium, a zwłaszcza Arabów z Półwyspu Arabskiego. Damaszek jest teraz ważniejszy od Mekki, a przedstawiciele panującej dynastii są grzebani nie w Mekce lecz w damasceńskim Wielkim Meczecie.

Nowy kalif, nie zawsze akceptowany przez tradycjonalistów, organizuje scentralizowaną monarchię. Współpracują z nim namiestnik Egiptu Amr ibn al-As, namiestnik Kufy Al-Mugir ibn Suba oraz Zijad ibn Abih z Basry.

661 r. - Hassan ibn Ali abu Muhammad I (624-680), syn zamordowanego Alego i najstarszy wnuk Proroka, ogłasza się kalifem w Kufie. Na mocy pokoju zawartego z Mu’awiją rządzi Irakiem.
Od 661 r. - VIII w. - Rozwój kultury za Omajjadów.

Ośrodkami wiedzy, uczelniami i bibliotekami są medresy przy meczetach z najsłynniejszymi w Medynie (meczet założony przez Proroka w 622 r.), Mekce, Basrze (meczet założony w 636 r.), Kufie (kilka lat po Basrze), w egipskim Al-Fustat (meczet założony ok. 644 r.) i Damaszku (meczet-uczelnia zorganizowana w latach 707-714).

Ibn Mas’ud (działa w połowie VII w.) zbiera i redaguje Hadisy, czyli opowieści o Proroku, które nie znalazły się w Koranie. Abu al-Aswad Ad-Du’ali (zmarły w roku 688) z Basry pisze pierwszą gramatykę języka arabskiego.

Sławę zdobywa też doskonały teolog i mistyk Al-Basri (zmarły w roku 728). Wasil ibn Ata (zmarły w roku 748) zakłada filozoficzną szkołę mutazylitów, a Joannes Damascensus (zmarły w roku 748) działający w Syrii broni filozofii chrześcijańskiej (mimo religijnego charakteru Kalifatu judaizm i chrześcijaństwo nie są prześladowane).

Umar ibn Abi Rabi (zmarły w roku 719) jest znanym poetą erotycznym, a Hammad Ar-Rawija (ok. 713-772) zbiera kasydy.

Rozwija się gospodarka. Z Indii i Chin przychodzi uprawa trzciny cukrowej i produkcja krystalicznego cukru (w Chinach znany już w III w. n.e.) nazwanego po arabsku sikar, co przypomina sanskrycką nazwę çarkara. Z Indii przybywa też banan (w XV w. dotrze do Europy, jego nazwa pochodzi od arabskiego słowa oznaczającego palec).

Sławę zdobywają miecze wyrabiane w Damaszku z niemal legendarnej damasceńskiej stali. Znaki kowali z Damaszku stają się znane od Chin do Gibraltaru.

Handlowe statki Arabów i Persów pływają po całym północnym Oceanie Indyjskim. Szczególnym powodzeniem cieszy się sambuk kursujący głównie wzdłuż wybrzeży wschodniej Afryki i wożący pielgrzymów do Mekki.

670 - 683 r. - Uqba ibn Nafi walczy w północnej Afryce, wypierając stamtąd Bizancjum, a miejscowa ludność stosunkowo łatwo przyjmuje islam. Kalifat staje się największym jak dotąd państwem świata.

Muzułmanie zaczynają najazdy na południowe wybrzeża Europy: Sycylię, Korsykę, Sardynię i Italię.

680 r. - Hassan ibn Ali zostaje otruty w Medynie przez swoją żonę wykonującą polecenie kalifa Mu’awiji; zostanie pochowany w Dżannat al-Baqi, które stanie się potem celem pielgrzymek.
680 - 683 r. - Panuje kalif Jazid I (syn Mu’awiji).
680 r. - Drugi syn Alego, Al-Husajn ibn Ali abu Abdullah (626-680) z przydomkiem Sajed al-Szuhada sprzeciwia się władzy Jazida, co prowadzi do zbrojnej interwencji nowego kalifa. W decydującej bitwie pod Karbalą koło Kufy ginie Al-Husajn ibn Ali i cała jego rodzina.

Szyicka legenda utrzymuje, że zachody Słońca są czerwone na pamiątkę męczeńskiej śmierci syna Alego.

Al Husajn ibn Ali zostaje pochowany w Karbali, a jego grób staje się symbolem walki z uzurpatorami i celem pielgrzymek. Jest to początek szyizmu (szi’at Ali - partia Alego), odłamu muzułmanów uznających za spadkobierców Muhammada wyłącznie jego potomków, a zwłaszcza Alego, męża jego córki. Według szyickiej tradycji Muhammad wybrał Alego na następcę nad stawem Chumm, gdy wracał z ostatniej pielgrzymki i dlatego szyici celebrują święto stawu (18 dsu’l-hedże).

Szyici są odtąd przeciwstawiani sunnitom (sunna - tradycja), za następców Proroka uważających tych, którzy reprezentują duchową kontynuację nauk Muhammada przez wybitne jednostki, nawet spoza rodziny Proroka.

W przeciwieństwie do sunnitów kolejni szyiccy reprezentanci Proroka nazywani imamami wywodzą się z rodziny Muhammada. W tym ujęciu pierwszym imamem był kalif Ali ibn abu Talib, drugim Hassan ibn Ali, trzecim Al-Husajn ibn Ali, a czwartym Ali ibn al-Husajn abu Muhammad zwany też Al-Sadżdżad.

Walki panujących Omajjadów z szyitami powołującymi się na pochodzenie swoich przywódców z rodziny Proroka będą trwać aż do 692 r. i nie przyniosą ostatecznie rozstrzygnięcia ani w postaci zdecydowanego zwycięstwa jednej strony, ani też porozumienia. Jest to konflikt nie tylko religijny i polityczny, ale też do pewnego stopnia kulturowy. Omajjadzi reprezentują bowiem nowy nurt w myśleniu związany z ośrodkiem w Damaszku i bardziej zaawansowanymi cywilizacyjnie Arabami syryjskimi, którzy są otwarci na świat zewnętrzny. Szyici zaś odwołują się nie tylko do pochodzenia swoich imamów, lecz także do dość zacofanych, konserwatywnych Arabów z Półwyspu i ośrodka w Medynie względnie izolowanego od świata.

683 r. - W trakcie walk religijnych kalifa z szyitami pożar niszczy Kaabę, a święty Czarny Kamień pęka od żaru na trzy części (zostanie sklejony). Sanktuarium zostanie odbudowane po zwycięstwie Omajjadów.
683 - 684 r. - Panuje kalif Mu’awija II (syn Jazida I).
684 - 685 r. - Kalif Marwan I (prawnuk Umajji).
684 - 697 r. - Zbrojne powstanie fanatycznej sekty azrakitów w Iranie i Iraku. Na czele powstania stoi założyciel sekty Nafi ibn al-Azrak (ginie w 685 r.) głoszący absolutną czystość islamu oraz walkę z niewolnictwem, szyitami i Omajjadami jako bezprawnymi kalifami. Odstępstwo od islamu wśród azrakitów jest karane śmiercią. Mimo klęski militarnej, sekta przetrwa kilka wieków.
685 - 705 r. - Kalif Abd al-Malik (syn Marwana I) doprowadza Kalifat do rozkwitu. Wódz Al-Haggadż zbrojnie pacyfikuje wschodnie rejony państwa. Prowadzi też akcję kolonizacyjną w Zendż. Natomiast na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie kalif buduje kopułę nad miejscem, gdzie podobno stała Arka Przymierza i skąd prorok Muhammad wzniósł się do nieba. Wzgórze było zrujnowane i opustoszałe od czasu, gdy Rzymianie zdobyli Jerozolimę, a Świątynię Jerozolimską obrabowali i zburzyli.
691 - 692 r. - Kalif każe zacząć emisję złotej monety o nazwie dinar wzorowanej na bizantyjskim solidzie (aureusie). Jest to pierwsza muzułmańska moneta, która ma odróżniać Kalifat od Bizancjum.

Złote monety są bite w Damaszku (potem w Bagdadzie i Kairze), natomiast srebrne i miedziane można bić w każdym punkcie Kalifatu. Pierwsze emisje zawierają jeszcze greckie znaki i wizerunki nawiązujące do Bizancjum. Od roku 696/697 na dinarach pojawiają się wyłącznie arabskie napisy z Koranu, co oznacza całkowite oderwanie się od bizantyjskich wzorców. Kalif pod karą śmierci zakazuje używania obcych monet, a wszystkie już kursujące każe przetopić. Dinar ma całkowicie zastąpić dotychczas stosowane złote i miedziane monety bizantyjskie w Syrii i Egipcie oraz srebrne monety sassanidzkie w Iranie. Ta decyzja wywołuje nawet zerwanie pokoju przez Bizancjum.

692 - 717 r. - Zwycięskie walki z Bizancjum: wygrana bitwa pod Sebastopolis, zdobycie Pergamonu i Sardes, dwukrotne podejście pod mury Konstantynopola. Arabowie nawet oblegają przez rok bizantyjską stolicę (717-718). Zagrażają też Sycylii i Italii łącznie z Rzymem.
Od 695 - 697 r. - W Kalifacie są używane arabskie złote dinary wzorowane na bizantyjskich denarach.
698 r. - Namiestnik Hassan ponownie zdobywa północną Afrykę. Natomiast Musa podbija dla Kalifatu daleki zachód, czyli rejon gór Atlas.
VIII w. - Ogromnym osiągnięciem Kalifatu jest odkopanie egipskiego kanału łączącego Nil i Morze Czerwone. Muzułmanie opanowują handel między Morzem Śródziemnym i Oceanem Indyjskim. Będą dominować w tym rejonie aż do przybycia Portugalczyków w XV w., kiedy ich konkurencja osłabi pozycję muzułmańskich żeglarzy i znów doprowadzi do zapomnienia i zamulenia już niepotrzebnego kanału.
VIII - XIII w. - Złoty okres handlu niewolnikami, zwłaszcza z Afryki.
705 r. - W Damaszku powstaje słynny szpital psychiatryczny, wzór dla późniejszych muzułmańskich zakładów zajmujących się ludźmi z zaburzeniami psychiki.
705 - 715 r. - Panuje kalif Al-Walid I (syn Abd al-Malika). Zasłynie między innymi jako założyciel drewnianego meczetu Al-Aksa w Jerozolimie, który już po jego śmierci zostanie zbudowany z kamienia oraz Wielkiego Meczetu w Damaszku.
705 - 712 r. - Arabski wódz Kutajba podbija Tocharistan (705), Bucharę (706-709), Samarkandę i Chorezm (710-712) i Beludżystan (711-712). Nominalnie podporządkowuje Kalifatowi również Ferganę.
711 r. - Tarik podbija Półwysep Iberyjski (pierwsze spotkanie z Frankami). Arabowie przynoszą do Europy rozmaite wynalazki, w tym uprawę trzciny cukrowej: która ok. 703 r. jest już znana na Sycylii, a w 755 r. w Andaluzji.
712/713 r. - Czwarty imam Ali ibn al-Husajn umiera w Medynie, według szyickich historyków otruty na polecenie kalifa Al-Walida, który obawia się go jako konkurenta do tytułu prawowitego przywódcy wszystkich muzułmanów. Imam zostaje pochowany w Dżamat al-Baqi. Imam jest też autorem słynnej szyickiej modlitwy znanej jako Psalm o Domu Proroku.
715 - 750 r. - Panują kolejni kalifowie z dynastii Omajjadów: Sulajman (715-717, brat Al-Walida), Omar II (717-720, wnuk Marwana), Jazid II (720-724, syn Abd al-Malika), Hiszam (724-743, syn Abd al-Malika), Al-Walid II (743-744, syn Jazida II), Jazid II i Ibrahim (744, synowie Al-Walida I), Marwan II (744-750, wnuk Marwana I).

Kalifat jest w tym czasie największym państwem świata o obszarze 13 milionów km² z 62 milionami mieszkańców, co stanowi ponad 29% globalnej populacji.

732 r. - Wojska Franków pokonują armię Arabów w wielkiej bitwie pod Poitiers. W ten sposób Frankowie powstrzymują muzułmańską ekspansję na Europę. Gdyby pod Poitiers zwyciężyli Arabowie, być może islam rozprzestrzeniłby się w zachodniej Europie.
732 r. - Piąty imam Muhammad ibn Ali abu Dżafar (677-732) zostaje podobno otruty w Medynie przez Ibrahima ibn Walida ibn Abdallaha na polecenie kalifa Hiszama i pochowany w Dżannat al-Baqi.

Imam słynął jako znawca prawa.

Lata 740. - Słabnie władza kalifa Marwana II.

Wybuchają walki międzyplemienne. Nasila się konflikt między dominującymi Arabami syryjskimi oraz spychanymi na drugi plan Arabami z Półwyspu Arabskiego, mieszkańcami Egiptu i Persami.

Duże znaczenie ma fakt, że szyizm okazuje się doskonałą ideologiczną bronią Persów, którzy podbici przez barbarzyńskich Arabów cierpieli z powodu swego uzależnienia. Chętnie więc przyjmują szyizm za swoją wiarę w opozycji do Arabów i podejmą ideową walkę o uwolnienie się spod arabskiej władzy.

749 - 750 r. - Abu al-Abbas (daleki potomek Al-Abbasa, stryja Proroka) reprezentujący interesy Arabów spoza Syrii buntuje się przeciwko kalifowi i sam ogłasza się władcą.

Każe wymordować całą panującą dotychczas dynastię Omajjadów, co mu przyniesie przydomek Krwawy i zakłada własną dynastię Abbasydów (w 750 r.).

Jedyny ocalały członek pokonanego rodu, Rahman, ucieka przed wrogami aż na zachodni kraniec państwa i przejmuje władzę w Andaluzji, gdzie w 756 r. zakłada niezależny emirat kontynuujący tradycje bliskowschodnie.

750 - 754 r. - Rządy kalifa Abbasa znanego z okrucieństwa. Powstaje urząd wezyra jako urzędnika stojącego ponad arystokratami i drugiej po kalifie osoby w państwie.
Druga połowa VIII w. - Dżabir ibn Hajjan, wielki myśliciel, lekarz, alchemik i filozof wywodzący się z Persji, a aktywny w Bagdadzie, między innymi na dworze Haruna ar-Raszida.
751 r.- Bitwa pod Atlasz w Azji Środkowej. Arabowie pokonują Turków, co oznacza, że Chiny tracą tam swoje dawne wpływy na rzecz islamu.
762 r. - Kalif Al-Mansur (754-775, brat Abu al-Abbasa) zaczyna budowę nowej stolicy Bagdad nad Tygrysem. Jest to wyrazem przesunięcia środka ciężkości Kalifatu i zainteresowań politycznych kalifów z zachodu w stronę Persji jako głównego rywala Arabów. Dawne ośrodki w Mekce i Medynie nie mają już żadnego znaczenia politycznego.

Wraz ze wzrostem pozycji Persów w Kalifacie traci znaczenie tradycyjny podział na Arabów południowych i północnych, który przez stulecia antagonizował oba odłamy. Kalifat abbasydzki ma charakter uniwersalny, ponadnarodowy i egalitarny, a to wyklucza uprzywilejowanie Arabów i spycha na margines ich wewnętrzne spory o podłożu genealogicznym.

Jedynym krajem, gdzie tradycyjny podział na północ i południe zachowa znaczenie aż do XVIII w. będzie oddalony od centrów cywilizacyjnych Oman.

W nowej sytuacji łatwiejsze jest też przesiedlanie na nowe tereny. Na przykład plemiona konfederacji Banu Amir w większości opuszczają zachodnią Arabię i przenoszą się do Iraku i Syrii. Banu Uqajl jako odłam Banu Amir, osiedlają się nad Eufratem, a część z nich zajmuje oazy wschodniej Arabii.

762 - 813 r. - Abu Nuwas, poeta i kpiarz działający na dworze kalifa. W przyszłości bohater ludowych opowieści.
765 r. - Szósty imam szyitów Dżafar ibn Muhammad abu Abdillah (702-765) noszący tytuł Al-Sadiq (Godzien Zaufania) zostaje otruty (według szyickiej tradycji) w Medynie na rozkaz kalifa Al-Mansura i pochowany w Dżannat al-Baqi. Był znanym teologiem, uczył prawa, nauk przyrodniczych i alchemii.
765 r. - Abu-l-Hattab staje na czele szyickiego ruchu hattabijja i wznieca powstanie w mieście Kufa.

Opowiada się przeciwko dziedzicznej władzy kalifa jako nieuzasadnionej i naucza o reinkarnacji, czym sprzeciwia się tradycjonalistom. Ostatecznie przywódca ruchu ginie w walce z sunnitami, a powstanie upada mimo zaciętego oporu. Sam ruch jednak przetrwa do XII-XIII w. w Syrii, Iraku, Iranie i Arabii.

765 - 799 r. - Na czele szyitów stoi siódmy imam Musa ibn Dżafar abu al-Hassan I (744-799) zwany Al-Kasim.

Przeciwstawia się schizmie wywołanej wśród szyitów przez ismailitów, którzy uważają, że siódmym i zarazem ostatnim imamem jest jego starszy brat Ismail ibn Dżafar (762). Świętym dla nich miejscem i celem pielgrzymek staje się Udżan w Persji, gdzie został pochowany Ismail.

Musa organizuje sieć tajnych agentów zbierających podatek i utrzymujących kontakt między szyickimi wspólnotami od Syrii, Iraku i Arabii do Chorasanu. Za tę działalność zostanie uwięziony w Bagdadzie i otruty z rozkazu Haruna ar-Raszida. Następnym ósmym imamem zostanie wtedy Ali ibn Musa abu al-Hassan II (765-817) znany też jako Ar-Rida lub Al-Reza.

775 - 785 r. - Panuje kalif Al-Mahdi (syn Al-Mansura).
782 r. - Harun ar-Raszid (syn Al-Mahdiego) atakuje Bizancjum i dociera z armią do Bosforu, zagrażając Konstantynopolowi.
783 r. - Kalif Al-Mahdi przebudowuje i upiększa stare mekkańskie sanktuarium Kaaba. Otrzymuje ono kształt, który przetrwa bez zmian przez kilkanaście następnych wieków.
785 - 786 r. - Panuje kalif Al-Hadi (syn Al-Mahdiego).
786 - 809 r. - Kalifatem rządzi Harun ar-Raszid, legendarny władca znany z Księgi tysiąca i jednej nocy.

Kalifat przeżywa swój szczytowy okres powodzenia. Kraj jest bogaty i obejmuje swymi wpływami gigantyczne terytorium od południowej Europy do Azji Środkowej i granic Indii. Jest wielkim centrum nauki i filozofii, rozkwita nauka i sztuka. W Bagdadzie powstaje pierwsza papiernia, co stymuluje produkcję książek i rozwój czytelnictwa. Bagdad słynie z księgarzy (według Al-Jakubiego w IX w. będzie ich ponad 100), wydawców i bibliotek.

788 r. - Idrysydzi rządzący w północno-zachodniej Afryce odrzucają zależność od Kalifatu, korzystając z dużej odległości dzielącej ich od Bagdadu.
VIII/IX w. - Powstaje szariat, czyli muzułmański system prawny.

Do połowy IX w. ukształtują się cztery zasadnicze sposoby myślenia o prawie i odpowiadające im szkoły prawnicze: dosłowne odniesienie się kanonicznych tekstów islamu (szkoła hanbalicka typowa dla Półwyspu Arabskiego), szukanie analogii do tych tekstów (szkoła hanificka w Iraku), oparcie się na idei powszechnej zgody (szkoła malikicka z Medyny), powszechna zgoda i odpowiednie zaklasyfikowanie danego problemu (szkoła szaficka w Egipcie).

VIII/IX w. - Beduini na Półwyspie Arabskim krzyżujący różne odmiany koni otrzymują rasę, która szybko zyskuje powszechny podziw z powodu swojej urody i sprawności. Koń arabski będzie odtąd jedną z najwyżej cenioych ras na świecie.
800 r. - Północna Afryka z Sycylią, Sardynią i Korsyką uniezależnia się od kalifa. Rządzi nią dynastia Aghlabidów z siedzibą w Kairuanie. Kalifat rządzi Egiptem, Syrią, Arabią, Irakiem, Zakaukaziem i Persją.
IX w. - Dzięki tolerancji i popieraniu kultury przez wykształconych władców intensywnie rozwija się sztuka, nauka i technika w wielonarodowym i wieloreligijnym Kalifacie korzystającym z osiągnięć Persów, Egipcjan, Greków i ludów Zakaukazia. Kalifat przyswaja też i rozwija kulturowe zdobycze sąsiednich Indii oraz dalekich Chin. Państwo kalifów jest potężnym centrum cywilizacyjnym promieniującym na słabiej rozwinięte i biedniejsze kraje Europy oraz Afryki.

Al-Fazzari (zmarły około roku 800) tłumaczy na arabski indyjski traktat astronomiczny. Al-Chwarizmi (zmarły około roku 850) układa tablice astronomiczne przejęte potem przez Europejczyków. Z Indii Arabowie przejmują dziesiętny system zapisu liczb. Tabit ibn Qurra (IX w.) tłumaczy z greki dzieła matematyczne zniszczone w Europie przez wojny i religijnych fanatyków.

Literatura arabska już od VIII w. przetwarza formy rozwinięte w Indiach i Persji. Na przykład Ibn al-Mukaffa (zmarły około roku 757) tłumaczy słynne baśnie indyjskie Kalila i Dimna, które będą wzorem dla podobnych arabskich opowieści. Niewidomy poeta Baszszar ibn Burd z Basry (zmarły w roku 784) zapoczątkowuje poezję w Iraku. Dwaj poeci zbierają ludową poezję arabską i aforyzmy: Abu Ubajd (728-825) i Al Asman (740-828).

Wezyr ibn Mukla (ur. 885) buduje w Bagdadzie swój słynny ogród z mechanicznymi urządzeniami. Trzej bracia Banu Musa rozwijają mechanikę na skalę niespotykaną dotąd nigdzie na świecie.

Ludność Kalifatu cieszy się też dużą na owe czasy tolerancją: chrześcijanie i Żydzi często piastują wysokie urzędy w otoczeniu kalifa, co wywołuje oczywiście protesty muzułmańskich fanatyków, pragnących wszystkim narzucić islam.

IX - X w. - Początki systemu bankowego zapożyczonego od Persów (o lichwie czy też systemie kredytowym będzie pisał między innymi Omar Chajjam) i Bizancjum.

Wkrótce arabskie banki i ich system kredytowy stają się najlepszymi tego rodzaju instytucjami na świecie. Skutecznie wspomagają rzemiosło i handel, a obrót pieniądzem i kumulację pieniądza czynią samodzielnymi działami gospodarki, która stopniowo nabiera w ten sposób cech kapitalistycznych.

806 r. - Podczas kampanii wojennej Harun ar-Raszid pokonuje Bizancjum i zajmuje Herakleę.
808 - 809 r. - Harun ar-Raszid prowadzi armię nad Amu-darię, żeby stłumić antyarabską rebelię, lecz w Chorasanie nagle umiera i zostaje pochowany w Sanabad (późniejsza Maszhada).
809 - 813 r. - Panuje kalif Al-Amin (syn Haruna).
813 - 833 r. - Panuje kalif Al-Mamun (syn Haruna). Z jednej strony znany jest z popierania nauki, lecz z drugiej ulega fanatycznym teologom i powołuje do istnienia instytucję mihna, która ma tropić idee i myślicieli niezgodnych z islamem (analogia z inkwizycją). Jest to początek ponad 1000-letniego intelektualnego a potem też gospodarczego upadku muzułmanów.
816 r. - Kalif Al-Mamun wzywa na swój dwór ósmego imama szyitów, pragnąc dojść z nim do porozumienia, aby przerwać powtarzające się zamieszki i religijne walki. Jednak imam Ali ibn Musa nie godzi się podporządkować kalifowi i uparcie głosi, że kalif nie ma prawa sprawować władzy. Rok później (817) krnąbrny imam umiera (podobno otruty) w Nukan w Chorasanie. Mauzoleum imama w Nukan (Mashad) stanie się kolejnym celem szyickich pielgrzymek.
821 r. - Persja odrywa się od Kalifatu jako samodzielne państwo dynastii Tahirydów. Osłabiony Kalifat obejmuje Irak, Zakaukazie, Półwysep Arabski i Egipt, a w roku 824 opanowuje Kretę.
821 - 861 r. - Al-Buhturi, nadworny poeta kalifów, pochodzący z Syrii.
825 - ok. 912 r. - Ibn Churdadhibh, pierwszy wielki muzułmański geograf. Pochodzi z Persji. Po wielu podróżach około 847 r. pisze szczegółowe dzieło Księga dróg i królestw przeredagowane w 886 r. Staje się ono przewodnikiem dla wszystkich geografów i podróżników świata islamu.
830 r. - W Bagdadzie kalif zakłada słynną uczelnię i jedną z największych w tym czasie bibliotek świata (według niektórych w XIII w. będzie liczyła 10 tysięcy tomów) zwaną Dar al-Hikma, czyli Skarbnicą Mądrości.

Nieco później uczony Ali ibn Jahja al-Munadżdżi zakłada w Bagdadzie bibliotekę darmową dla ubogich.

835 r. - Dziewiąty imam szyitów Muhammad ibn Ali abu Dżafar (810-835) zostaje otruty w Bagdadzie przez swoją żonę, córkę kalifa Al-Mamuna. Jego następcy to dziesiąty imam Ali ibn Muhammad abu al-Hassan III (827-868) i jedenasty imam Hassan ibn Ali abu Muhammad II (846-874), obaj podobno otruci z rozkazu kolejnych kalifów i pochowani w meczecie Al-Askari (Samarra).
836 r. - Kalif Al-Mu’tasim (832-842, syn Haruna ar-Raszida) przenosi stolicę do miasta Samarra nad Tygrysem między innymi dlatego, aby zapobiec napaściom swojej tureckiej gwardii na miejscową ludność arabską. Nowa stolica rozbudowuje się w duży ośrodek konkurencyjny wobec niedalekiego Bagdadu i otrzymuje szereg wspaniałych budowli.
842 - 847 r. - Kalifatem rządzi Al-Wasik (syn Al-Mu’tasima).
847 - 861 r. - Panuje kalif Al-Mutawakkila. Jest całkowicie uzależniony od swojej tureckiej gwardii i w końcu zostaje przez nią zamordowany. Odtąd tureccy dostojnicy wojskowymi stają się realnymi władcami coraz słabszego państwa, wprowadzając na tron i według własnej woli utrzymując na nim kolejnych marionetkowych kalifów.
846 r. - Flota Aghlabidów dociera do ujścia Tybru, plądruje Watykan i okolice Rzymu.

Jest to wydarzenie niemal symboliczne, wskazujące na przewagę islamu nad chrześcijaństwem w IX w. oraz na realną możliwość podboju Europy przez muzułmanów. Gdyby tak się stało, historia potoczyłaby się zupełnie inaczej. Jednak papież Leon IV dobrze przygotowuje obronę Rzymu i nowy najazd w 849 r. pustoszy jedynie port Civittavecchia. Na dodatek, niespodziewana burza niszczy muzułmańską flotę koło Ostii, zanim dochodzi do bitwy z flotą papieską, co chrześcijanie uznają za znak przychylności Boga.

Połowa IX w. - Powstaje ruch zahirijja uczący o dosłownym rozumieniu Koranu i Hadisów. Popularny w X-XIII w.
Ok. 850 - 925 r. - Ar-Razi (przez Europejczyków nazywany czasem Rhazezem), naczelny lekarz Bagdadu.

Założyciel szpitala w Bagdadzie i autor 139 dzieł naukowych. Jest też jednym ze znanych alchemików.

Druga połowa IX w. - W Iraku powstaje szyicka sekta nusajrijja czcząca 12 imamów, przy czym ostatni, Muhammad ibn al-Hassan abu al-Kasim urodzony w roku 868, jest uznawany za nieśmiertelną istotę duchową i ukrytego mahdiego, który zniknął, aby ujawnić się w przyszłości i przywrócić prawowitą władzę potomków Proroka.
861 - 862 r. - Krótkie rządy kalifa Al-Muntasira (syn Al-Mutawakkili).

Turecka gwardia jest prawdziwym władcą kraju, prowadząc go do coraz głębszego rozprzężenia.

862 - 866 r. - Panuje kalif Al-Mustain (wnuk Al-Mu’tasima).
866 - 869 r. - Kalif Al-Mutazz (syn Al-Mutawakkili).
868 r. - Umiera Al-Dżahiz, sławny pisarz aforysta z Basry. Jest autorem popularnej Księgi o zwierzętach i Księgi o skąpych.
868 r. - Dynastia Tulunidów rządząca w Egipcie, Syrii, na Krecie i Cyprze uniezależnia się od Kalifatu.
869 - 870 r. - Kalif Al-Muhtadi (syn Al-Wasika).
869 - 883 r. - Pogłębiające się osłabienie władzy kalifa znajduje swoje odbicie w wielkim powstaniu murzyńskich niewolników nad dolnym Eufratem. Na ich czele stoi Arab Ali ibn Muhammad. Buntownicy wykorzystują do obrony bagniste tereny i bardzo długo utrzymują zajęte tereny, skutecznie odpierając ataki armii. Trzeba ogromnych kosztów i strat, aby ich w końcu ujarzmić.
870 - 892 r. - Kalif Al-Mutamid (syn Al-Mutawakkili).
874 r. - W Arabii powstaje królestwo Karmatów niezależne od kalifa. Kalifat obejmuje już tylko Irak, Zakaukazie, zachodnią częścią Wyżyny Irańskiej i Hidżaz.
877 - 918 r. - Al-Battani (w Europie znany jako Albategnius), jeden z największych astronomów swojej epoki.

W obserwatorium nad Eufratem prowadzi badania skoncentrowane na analizie ruchu planet i zaćmieniach Słońca.

892 - 902 r. - Panuje kalif Al-Mutadid (bratanek Al-Mutamida).

Jest ostatnim, za którego rządów Kalifat potrafi jeszcze oddziaływać kulturalnie na niemal cały Stary Świat. Kalif wprowadza nowy kalendarz finansowy państwa, zaczynający się 11 VII, zastępując stosowany dotychczas kalendarz perski. Pozostawi po sobie pełną kasę z 9 milionami dinarów, co w epoce rozkładu państwa i nieustającego kryzysu jest wyczynem godnym odnotowania.

Od 892 r. - Stolicą Kalifatu znowu jest Bagdad.
Ok. 875 r. - Szeha-Bed-Din Ben przekonuje muftiego Adenu, Gemal-Ed-Din, że czarny, gorzki napój pochodzący z Afryki wart jest rozpropagowania jako doskonały środek orzeźwiający podczas upałów i skutecznie rozgrzewający w okresie chłodu.

Początkowo muzułmanie byli nieufni wobec kawy, a niektórzy mułłowie twierdzili, że Muhammad nie pił kawy, więc nie wolno jej pić wyznawcom islamu. Z czasem jednak kawa okazuje się przydatna podczas wyczerpujących ćwiczeń derwiszów oraz religijnych medytacji. Zostaje zaakceptowana przez Arabów zwłaszcza na południu Półwyspu Arabskiego, a po kilkuset latach stanie się narodowym napojem Arabów. Często jest przyrządzana w ceremonialny sposób, najlepiej w specjalnych miedzianych naczyniach i podawana w czarkach z porcelany lub majoliki.

IX/X w. - Poeta i uczony Ibn Hamdan (zmarły w roku 935) zakłada w Mosulu bezpłatną bibliotekę nazwaną Domem Nauki.
X w. - Finansowy upadek Kalifatu na skutek wewnętrznego rozkładu imperium, wyniszczających, drogich wojen i wadliwej organizacji państwa. Przykładem złej organizacji jest kalendarz. Rząd kieruje rolnictwem na podstawie księżycowego kalendarza religijnego, który stopniowo oddala się od realnych pór roku związanych z kalendarzem słonecznym. W rezultacie przyjęty czas orania, siania czy zbiorów nie jest zgrany z sytuacja pogodową, co oczywiście powoduje duże straty.
X w. - W północnym Iraku stopniowo uniezależnia się od Kalifatu lokalna dynastia rządząca Emiratem Mosulu. Mosul utrzyma niezależność do podboju przez Seldżuków, a potem przypadnie Zangidom (1127) i Mongołom.
902 - 908 r. - Kalif Al-Muktafi (syn Al-Mutadida).
Pierwsza połowa X w. - Rozkwit arabskiej kultury.

W tym czasie działa jeden z największych muzułmańskich matematyków i astronomów Al-Hasib. Abu Ubajd al-Balansi, sławny arabski geograf, twierdzi, że Ziemia jest kulista, a za centrum planety przyjmuje szeroko znane obserwatorium w Udżajni w Indiach. Na jego pracach będzie się potem opierał Kolumb szukający drogi do Indii wokół Ziemi.

Ogromne znaczenie mają także geograficzne dzieła podróżnika Al-Masudiego (zmarły w roku 956), który zwiedził ziemie Kalifatu, Indie i nawet Chiny oraz monumentalna historyczna praca Dzieje proroków i kalifów, którą napisał At-Tabari (839-932).

Od 908 - 934 r. - Rządy kalifa Al-Muktadira (do 932 r.) i jego przyrodniego brata Al-Kahira (932-934).

Władza kalifa ostatecznie podupada. O losach państwa decydują wyłącznie tureccy gwardziści i coraz częściej lokalni wielmoże prowadzący samodzielną politykę.

909 r. - Ubajdullah ogłasza się w Egipcie kalifem niezależnym od Bagdadu.
927 r. - Antyrządowe rozruchy ludu w Bagdadzie spowodowane biedą i wyzyskiem.
929 r. - Ostateczne uniezależnienie się Andaluzji, gdzie Abd Ar-Rahman III ogłasza się kalifem.
930 r. - Karmaci walczący przeciw kalifowi zdobywają Mekkę i wywożą Czarny Kamień. Zwrócą go dopiero po 20 latach na rozkaz fatymidzkiego kalifa Al-Mansura.
934 - 940 r. - Kalif Ar-Radi (syn Al-Muktadira) znany ze szczodrobliwości i zainteresowania sztuką.

Jest ostatnim kalifem Bagdadu, którego wymienia się jeszcze w tradycyjnych piątkowych modlitwach, co oznacza uznawanie jego religijnego przywództwa. W rzeczywistości jednak zachowuje zaledwie resztki dawnej władzy.

936 r. - Umiera Irak ibn Mukla, jeden z najsławniejszych arabskich kaligrafów.
940 r. - Zawalenie się Kopuły Al-Mansura w Bagdadzie podczas wielkiej burzy. Miasto traci w ten sposób symbol swojej wielkości. Według niektórych jest to zapowiedź rychłego upadku Kalifatu.
940 - 944 r. - Kalif Al-Muttaki (brat Ar-Radiego). Jest znany z tego, że ponoć ściąga nieszczęścia na ludzi ze swego otoczenia. Zresztą za jego czasów cały Kalifat spotyka szereg nieszczęść.
941 r. - Al-Baridi zdobywa Bagdad wypędza abbasydzkiego kalifa i zakłada dynastię Baridów.
942 r. - Władza kalifa jest tak słaba, że Ibn Hamd, szef bandy rozbójników, ośmiela się zaatakować i splądrować stolicę. Bagdad jest zrujnowany. Wybuchają rozruchy ludności (940-945), szerzy się bezprawie, grabieże i rozbój.
945 r. - Kalif Al-Mustakfi (944-946, syn Al-Muktafiego) przyjmuje w Bagdadzie wodza Ahmada ibn Buwajha, który zajął miasto dla swojej dynastii rządzącej w Szirazie.
946 r. - Buwajh każe uwięzić i oślepić kalifa, pozbawiając go władzy. Wprowadza szyickie święta: rocznicę śmierci Husajna i datę rzekomego mianowania Alego następcą przez Proroka.
946 - 1055 r. - Buwajhidzi (Bujidzi) rządzą poprzez marionetkowych, całkowicie bezwolnych kalifów, których sami ustanawiają. Dla siebie zachowują tytuł emir albo malik (król).

Na tronie kalifów zasiadają Al-Muti (946-974, syn Al-Muktadira), At-Tai (974-991, syn Al-Mutiego), Al-Kadir (991-1031, syn Al-Muttakiego), Al-Kaim (1031-1075, syn Al-Kadira).

949 - 983 r. - Panuje Adud ad-Daula (ad-Dawla), największy władca dynastii Buwajhidów. Rozwija gospodarkę, budownictwo i handel, który poprzez kwitnący ośrodek na wyspie Qeshm sięga Indii, Chin i Afryki. Adud Ad-Daula popiera artystów i uczonych. W latach 971-972 rozbija lokalnych przywódców Beludżów na wschodnim krańcu Wyżyny Irańskiej. W 977 r. dokonuje zjednoczenia Persji i Iraku, co zdaje się zapowiadać odbudowę Kalifatu.
960 r. - Kalifat bagdadzki obejmuje już tylko Irak.

W Hidżazie uniezależniają się Alidzi, dynastia wywodząca się od kalifa Alego i Proroka Muhammada, rządząca z Mekki. Zwani są też Haszymidami od ich przodka Haszima, który był pradziadem Muhammada. Władcy przyjmują tytuł szarif, co po arabsku oznacza szlachetnie urodzonego.

Kolejni szarifowie Mekki to: Muhammad abu Dżafar al-Thalab (967-980), Essa (980-994), Abu al-Futooh (994-1039), Szukrul Din (1039-1061) i Abul Haszim ibn Muhammed (1061-1094).

Z czasem alidzcy władcy Hidżazu uznają się za wasali Fatymidów.

961 - 1038 r. - Abu Mansur at-Talibi, znany arabski filolog i historyk literatury.
972 r. - Starcia sunnitów z szyitami powodują ogromne zniszczenia w Bagdadzie. Zostaje spalonych ok. 300 sklepów i 33 meczety, ginie 17 tysięcy osób. Gospodarka upada, a miasto na pewien czas pustoszeje.
982 r. - W Bagdadzie powstaje szpital Adudi z 24 lekarzami, wzorcowy dla szpitali w całej Azji Zachodniej.
988 r. - Szaraf Ad-Daula każe zbudować sławne obserwatorium astronomiczne w Bagdadzie.
998 r. - W Iraku w rejonie Kufy uniezależnia się Ali ibn Mazjad jako przywódca arabskiego plemienia Banu Mazjad. Plemię to wywodzi się z Banu Asad, plemienia żyjącego w czasach Proroka. Rządzone przez potomków Alego ibn Mazjada państewko znane jako Al-Mazeedi przetrwa do roku 1162, kiedy je zlikwiduje kalif Al-Mustandżid.
1005 r. - W fatymidzkim Kairze powstaje bezpłatna biblioteka Dom Mądrości, pełniąca rolę centrum badań naukowych i uczelni, gdzie każdy może przyjść i na miejscu czytać zgromadzone dzieła.

Wzrost znaczenia Kairu oznacza, że Bagdad traci pozycję głównego ośrodka muzułmańskiego życia kulturalnego i politycznego.

1022 r. - Pewien szalony Egipcjanin rozbija pałką Czarny Kamień.

Szaleniec ponosi śmierć, ale święty kamień musi być sklejony laką i piżmem. Odtąd Czarny Kamień jest czczony w postaci kilku kawałków wmurowanych w ścianę Kaaby.

1048 r. - Al-Malik ar-Rahim z dynastii Buwajhidów obejmuje władzę w Bagdadzie.
1055 r. - Seldżucki wódz Tugril Beg zdobywa Bagdad. Buwajhida Al-Malik ar-Rahim zostaje uwięziony, a abbasydzki kalif Al-Kaim staje się marionetką sterowaną przez Seldżuków.
1058 - 1111 r. - Abu Hamid al-Gazali, myśliciel i szyicki teolog pochodzący z Chorasanu.
1075 - 1258 r. - Ostatni okres istnienia Kalifatu.

W Bagdadzie panują kolejni kalifowie całkowicie zależni od Seldżuków: Al-Muktadi (1075-1094, wnuk Al-Kaima), Al-Mustazhir (1094-1118, syn Al-Muktadira), Al-Mustarszid (1118-1135, syn Al-Mustazhira), Ar-Raszid (1135-1136, syn Al-Mustarszida, usunięty), Al-Muktafi (1136-1160, syn Al-Mustazhira), Al-Mustandżid (1160-1170, syn Al-Muktafiego), Al-Mustadi (1170-1180, syn Al-Mustandżida), An-Nasir (1180-1225, syn Al-Mustadiego), Az-Zahir (1225-1226, syn An-Nasira), Al-Mustansir (1226-1242, syn Az-Zahira), Al-Mustasim (1242-1258, syn Al-Mustansira).

XII w. - Abd al-Kadir al-Dżilani zakłada zakon derwiszów w Iraku.
1174 r. - Jusuf Salah ad-Din Ajjubida zajmuje Hidżaz, gdzie rządzi miejscowy szarif Ibn Abul Haszim al-Thalab (1094-1101). Kolejni trzej szarifowie Mekki będą wasalami Ajjubidów.
1179 - 1229 r. - Jakut, Grek kupiony jako niewolnik.

Po przejściu na islam i wyzwoleniu zwiedza niemal cały świat muzułmański. W końcu osiedla się w Mosulu i tu pisze po arabsku ogromną encyklopedię geografii.

1154 r. - Powstaje wielki szpital Nuri w Damaszku.
1201 - 1274 r. - Znany uczony Nasir ad-Din at-Tusi.

Działa między innymi w Bagdadzie i Chorasanie. Po persku i arabsku pisze o matematyce, astrologii, filozofii i medycynie. Buduje obserwatorium astronomiczne w Maradze (1259).

1254 r. - Po rozpadzie państwa Ajjubidów jedenasty szarif Mekki Muhammed Abul Nubaj (1254-1301), a pierwszy z czasów dominacji Mameluków odzyskuje niezależność. Sześciu następnych szarifów uznaje się za mameluckich wasali.
1257 r. - Mongołowie ślą z Persji żądanie poddania się Bagdadu, lecz kalif Al-Mustasim dumnie odmawia.

Dla muzułmanów Mongołowie to straszne i godne pogardy ludy Jadżudż i Madżudż (reminescencja Goga i Magoga) przez Aleksandra Wielkiego uwięzione za murem na północy, skąd miały wyjść tuż przed końcem świata.

1258 r. - Mongołowie popierani przez szyitów i zdrajcę wezyra Al-Akamziego oblegają Bagdad.

Niszczą Bramę Cudzoziemców i wschodnie mury. Kalif poddaje się (10 II) w nadziei na ocalenie życia, lecz zapomina, że Mongołowie mordują stawiających opór. Po kapitulacji odbywa się więc egzekucja abbasydzkiej armii, a potem przez 40 dni (od 13 II) rzeź kilkuset tysięcy ludzi mieszkających w mieście, gwałty, podpalenia i rabowanie Bagdadu. Zdobywcy oszczędzają tylko miejscowych szyitów, nestorian i arkaunów, czyli bagdadzkich Mongołów.

Mongołowie niszczą Skarbnicę Mądrości. Podczas uczty w pałacu kalifa Hülagu każe wydać sobie skarbiec (w tym basen napełniony kilkoma tysiącami miskali złota). Giną ostatni seldżucki władca Iraku oraz kalif. Według źródeł armeńskich i perskich kalif został zawinięty w dywan i zadeptany, aby krwią nie ubrudził miecza.

Mongołowie niszczą system nawadniający Mezopotamię, co powoduje erozję gleby i przyspiesza pustynnienie - lasy ustępują stepom. Załamuje się system obrotu pieniądzem. Podupada nawet port Basra, chociaż nadal pozostaje ważnym centrum handlu.

Hulagidzi będą rządzić Irakiem do 1335 r., gdy przegnają ich stąd Turcy.

1261 r. - Al-Mustansir (syn Az-Zahira) zostaje ogłoszony przez Mameluków marionetkowym kalifem Kairu. Abbasydzi przetrwają tam aż do tureckiego podboju Egiptu w roku 1517.
Koniec XIII w. - Muhammad ibn Danijal al-Huzai al-Mawsili pisze dzieło o muzułmańskim teatrze cieni.
1393 r. - Timur Lenk pokonany w Egipcie mści się na Bagdadzie: niszczy resztę budowli, dopuszcza się masowego ludobójstwa, a z 90 tysięcy ściętych głów każe usypać piramidę.
1399 r. - Pożar i katastrofalne opady niszczą mekkański meczet Al-Haram (odbudowany w 1405 r.).
1517 r. - Po upadku Kairu Barakat Effendi szarif Mekki (1497-1525) uznaje się za wasala Turcji. Zapoczątkowuje długą linię mekkańskich szarifów aż do roku 1916, uznających zwierzchność Stambułu.

← Oman Dilmun, Bahrajn, Gerra, Katar, Wybrzeże Piratów, Emiraty Arabskie i Arabia Saudyjska →