← Wczesna historia Afryki równikowejZendż, Kenia i Tanzania →

Kitara, Ruanda, Burundi, Uganda

• Od ok. XIV w. p.n.e. - Okolice wielkich jezior opanowują ciemnoskóre ludy sudańskie i Bantu. Rolnictwo i hodowla rozprzestrzeniają się na południe.

Na zachód od Jeziora Wiktorii rozwijają się osady, gdzie wytapia się żelazo w wykopanych w ziemi piecach szybowych, które są dużo wydajniejsze od wytopu tyglowego znanego na północy.

• Połowa I w. n.e. - Grecki kupiec Diogenes płynący z Indii ląduje na wschodnim wybrzeżu Afryki w porcie Rhapta. Według jego relacji w głębi afrykańskiego lądu znajdują się wielkie jeziora (Jezioro Wiktorii), góry i źródła Nilu.

• Od połowy 1 tysiąclecia n.e. - Wpływy kultury Engaruka: rozwija się rolnictwo na terasach.

Na północno-zachodnich krańcach Jeziora Wiktoria istnieje lokalna kultura rolników, według tradycji, rządzona przez półlegendarną dynastię Batembuzi (pionierzy) rozpoczynającą dzieje państwa Kitara. W późniejszych mitach jest to epoka baczwezi - herosów i hodowców bydła epoki żelaza.

Zgodnie z bugandyjskim mitem Batembuzi i baczwezi pochodzą od pierwszego człowieka Kintu (Stworzony) żyjącego niegdyś samotnie na ziemi. W niebie zaś mieszkał bóg Ggulu. Córka Ggulu nosząca imię Nambi pokochała Kintu i została z nim na ziemi. Z ich związku narodzili się bohaterowie z rodu Batembuzi oraz wszyscy inni ludzie.

Bunioro opowiadają, że dziadkami pierwszego baczwezi Ndauli (Ndahury) byli król Isaza (wielki hodowca bydła) i władca podziemnej krainy zmarłych, a ojcem myśliwy Isimbwa. Tę opowieść można zapewne interpretować jako mityczną wizję zastąpienia tradycyjnego animizmu przez kult baczwezi.

Według ruandyjskiej legendy zaś król Sabiseze (Kigwa), syn boga piorunów Nkuby, zstąpił na ziemię i zapoczątkował dynastię Abanjiginja rządzącą Ruandą (Rwandą) na wschodnim brzegu jeziora Kivu (na zachód od Jeziora Wiktorii).

• Do X/XI w. - Tradycja głosi, że sześciu kolejnych potomków Sabiseze przekształca Ruandę w potęgę.

• Ok. 1091 - 1124 r. - Panuje król Abanjiginja Gihanga (gihanga znaczy założyciel), pierwszy władca Ruandy dokładniej opisany w ustnej tradycji. Król rezydował w pałacu na terenie lasu Buhanga. Był świetnym wodzem i organizatorem, sformułował podstawowe zasady religii i nauczył swój lud wielu praktycznych sztuk, jak na przykład używania ognia, metalurgii, garncarstwa, hodowli bydła, obróbki drewna. Innymi słowy był typowym ludowym bohaterem i tricksterem, któremu przypisano wszystkie ważniejsze osiągnięcia i odkrycia. W istocie większość tych umiejętności pojawiła się dużo wcześniej, co dla niektórych historyków jest powodem, by przypuszczać, że również Gihanga mógł żyć nawet 1000 lat wcześniej.

Zgodnie z tradycją Nyabutege z klanu Singa objaśnia Gihandze znaczenie świętego bębna Kalinga jako symbolu królewskiej władzy i jednego z najważniejszych elementów państwowych rytuałów. Kalinga uosabia monarchię i koncentruje w sobie energię jednoczącą Ruandę (analogia do fetyszu).

Gospodarka państwa opiera się na pasterstwie przyniesionym tu z północy przez sudańskich imigrantów Tutsi i rolnictwie rozwijanym przez miejscowych Hutu. Arystokratyczne klany rządzące Ruandą, na przykład Singa, Gesera, Zigaba czy Rubanda, uważają się za potomków wysokich i długonogich Tutsi, trudnią się wojnami, poezją oraz polityką, a Hutu traktują jak prostaków.

Wraz z upływem czasu granica między Tutsi i Hutu stopniowo ulega zatarciu głównie ze względu na mieszane małżeństwa. Tutsi zatem to nie tylko potomkowie pasterskiego ludu, arystokraci i władcy Ruandy, lecz coraz częściej po prostu bogaci mieszkańcy państwa. Awans społeczny oznacza przyjęcie stylu życia Tutsi.

Trzecia, pogardzana i znienawidzona przez oba ludy, grupa zamieszkująca Ruandę to niskorosłe myśliwskie plemiona Pigmejów Twa, które żyją w głębi lasów. Pigmeje uważani za prymitywnych i złych (typowy syndrom wrogości wobec tego, co jest odmienne) są bezkarnie prześladowani i tępieni.

• XII w. - Kanyarwanda I Gahima, syn Gihangi, umacnia ruandyjską monarchię i według tradycji symbolicznie jednoczy pod swoją władzą trzy ludy: Gatwa, czyli myśliwskich Pigmejów Twa, Gahutu, czyli rolników Hutu oraz Gatutsi - pasterskich Tutsi. W rzeczywistości jednak te trzy ludy zwykle traktują się wrogo, a synowie Gihangi dzielą odziedziczone państwo na mniejsze monarchie.

Nadal jednak istnieje święty bęben Kalinga symbolizujący jedność Ruandy, a dodatkowym symbolem jest wieczny ogień płonący ku czci Gihangi.

• XIII w. - Ruandą rządzą na poły legendarni królowie Rumeza I, Juhi I Musindi, Rumeza II, Nyarume i Ndahiro I Bamara (Wamala).

• Koniec XIII w. - Legendarny wódz Kato Kakulukuku, który przybrał imię Kintu, prowadzi swój lud wędrując ze wschodu nad Jezioro Wiktorii. Na północno-zachodnim brzegu jeziora dochodzi do zbrojnej konfrontacji z miejscowym plemieniem z grupy Bantu, któremu przewodzi kapłan o imieniu Bbemba Omusota. Dzięki przewadze technicznej najeźdźcy zwyciężają, a Kato Kintu zakłada dynastię Baczwezi, która rządzi militarnym związkiem Kitara między jeziorami Alberta oraz Wiktorii. Według tradycji Kintu (kolejny ludowy bohater) zaczyna uprawę bananów i prosa, z którego jest wyrabiane piwo. Za jego czasów rozpowszechnia się rolnictwo na terasach i znajomość kawy, hodowla długorogiego bydła ankole, budowa fortyfikacji oraz rozwinięta metalurgia żelaza. Na jeziorze zaś krążą wiosłowe i żaglowe łodzie rybaków.

• XIII - XIV w. - Nilocki, pasterski lud Luo pod wodzą bohaterów Dimo i Nyikango wyrusza na południe. Potem jednak różne grupy wędrują niezależnie. Grupa prowadzona przez Oluum wędruje do Kongo, gdzie stanie się warstwą rządzącą. Między jeziorami Wiktorii, Edwarda, Kivu i Tanganika powstaje kilka rolniczych królestw, lecz najsilniejszym i dominującym państwem jest nadal Kitara. Za kolejnych władców - Ndauli, Mulindwy i Wamary (Wamala, Kagoro) - Kitara podbija północne, zachodnie oraz częściowo południowo-zachodnie brzegi Jeziora Wiktorii. Na północy zaś władza imperium Kitary rozciąga się daleko w strefę sawann.

Kult ubóstwionych królów Baczwezi (symbolizujących płodność i hutnictwo) znajduje wyraz w centrach religijnych i ośrodkach pielgrzymek jak świątynie Ndauli w Mubende Hill czy w Buhaya, zwykle budowane na miejscu zburzonych świątyń animistycznych.

• XIV w. - Na północnych brzegach Jeziora Wiktorii kształtuje się królestwo znane jako Buganda lub Baganda założone przez lud Ganda podległy imperium Kitary. Według tradycji pierwszym kabaką (królem) Bugandy jest Kato Kintu Kakulukuku. Potem rządzą jego syn Chwa I (pierwsza połowa XIV w.), prawnuk Kimera Walusimbi (połowa XIV w.) i praprawnuk Tembo Kridde (koniec XIV w.). Dynastia utrzyma się na tronie Bugandy przez ponad 600 lat.

• XIV w. - Między jeziorem Kivu i Kagerą funkcjonuje kilka plemiennych państewek z najsilniejszą Ruandą, która chce je opanować i to niekoniecznie zbrojnie. Na przykład pod koniec stulecia ruandyjski król Nsoro przyłącza do Ruandy państewko Igisaka. Odbywa się to drogą pokojową dzięki małżeństwu jego córki Robwe z Kimenji, królem Igisaki.

• Koniec XIV w. - Upadek Kitary pod naporem nilockich Luo z północy. Baczwezi wtapiają się w miejscową ludność, czasem wyróżniając się tylko wysokim wzrostem i jaśniejszą cerą (na przykład Watussi). Według legendy ostatni Baczwezi, król Wamara (Wamala), pogrąża się w wodach Jeziora Wiktorii nazywanego jeziorem Wamara. Szlachetny ród jednak nie znika, ponieważ wnuk Wamary Igaba kontynuuje rodową tradycję i przekazuje władzę synowi Njunakiemu, a ten swojemu synowi Ruhindzie.

Książę Isingoma Mpuga Rukidi I z Luo, twórca państwa Bunioro-Kitara na wschodnim wybrzeżu Jeziora Alberta, zaczyna nową linię władców z dynastii Babito. Do roku 2000 jego dynastia będzie liczyć 27 władców noszących tytuł omukama, który oznacza naczelnego dawcę mleka.

Po upadku Kitary Buganda na trzy wieki staje się wasalem królestwa Bunioro.

• XIV/XV w. - Król Cwamali rządzący Bunioro najeżdża Ruandę. Początkowo ruandyjskie oddziały wycofują się, ponieważ podczas bitwy zostaje ranny Sekarongoro, syn króla. Armia Bunioro zdobywa i niszczy pałac w stołecznej osadzie. Tymczasem król Ruandy Kigeli I Mukobyanya (rządzący w latach 1378-1418) przegrupowuje swoich wojowników za rzeką Nyabarongo i gwałtownie kontratakuje, kiedy wojska Cwamali przekroczyły rzekę. Tym razem najeźdźcy zostają pokonani. Na rozkaz Kigeli I jeńcy tracą palce u rąk i nóg i okaleczeni zostają odesłani do Bunioro.

Po tak świetnym zwycięstwie Ruanda staje się lokalnym mocarstwem, a jej wpływy sięgają aż do Bugandy.

• XV w. - Luo docierają na północ od Jeziora Wiktorii i osiedlają się nad Nilem w Pubungu.

• XV - XVI w. - Wódz Ruhinda, praprawnuk legendarnego Wamary, zakłada państwo Karagwe, marząc o odbudowie imperium Kitary. Odtworzenie dawnej potęgi jest niestety niemożliwe, ale królestwo Karagwe usytuowane między południowo-zachodnim brzegiem Jeziora Wiktorii i środkowym biegiem Kagery okazuje się tworem trwałym. Rządzą tam potomkowie Ruhindy I, kolejno: Ntare I, Ruhinda II, Ntare II, Ruhinda III, Ruhinda IV i Ntare IV.

Natomiast w królestwie Ankole (Nkore) między Jeziorami Edwarda i Wiktorii władzę sprawuje inna dynastia również wywodząca się od Ruhindy. Jej królowie noszą oficjalny tytuł mugabe: Nkuba (koniec XV w.), Nyaika (początek XVI w), Ntare I (połowa XVI w), Rushango (koniec XVI w), Ntare II (XVI/XVII w.).

Wszystkie te organizmy utrzymują się z rolnictwa, hodowli bydła i handlu z Zendż (kość słoniowa i niewolnicy). Kitara jest legendą i symbolem potęgi dla ludów tego rejonu, więc większość lokalnych władców stara się nawiązywać do tradycji Kitary.

W Bugandzie panują Kigala Kasongovu (abdykuje ok. 1434 r.), jego syn Kimba Ntege, później jeszcze raz Kigala Kasongovu, jego wnuk Kaima Sendikaddiwa (druga połowa XV w.) i Nakibinge Kagali (XV/XVI w.), syn Kaima. Władcy rozwijają feudalny system lenny, gdzie nadają poddanym ziemię za zasługi dla państwa (jak etiopski gult).

• Ok. 1438 - 1482 r. - Władcą Ruandy jest Ruganzu I Bwimba, brat Robwe, pierwszy monarcha opiewany w dworskiej poezji ibisigo. Ibisigo jest odtąd symbolem Ruandy na równi ze świętym bębnem przechowywanym na królewskim dworze.

• Po 1482 r. - Kiedy w Ruandzie umiera król Ruganzu, lecz jego małoletni syn Kjirima I Rugwe nie może przejąć władzy. Regentką zostaje Njakijaga wdowa po królu i jej nowy mąż Bumbogo. Kiedy jednak Bumbogo próbuje zabić następcę tronu, aby przejąć władzę na stale, zostaje aresztowany przez zwolenników dotychczas rządzącej dynastii i po osądzeniu skazany na śmierć. Odtąd ruandyjskie prawo zakazuje królowym wdowom ponownego wychodzenia za mąż.

• XVI w. - Kolejni królowie Kjirima I (rządzi 20 lat), Kigeri I, Mibambwe I, Juhi II oraz Ndahiro II budują potęgę Ruandy.

• Początek XVI w. - Dziesiąty władca królestwa Bunioro Cwa I dzięki skutecznym wojennym wyprawom zdobywa hegemonię na rozległym obszarze między wielkim jeziorami.

Na północno-wschodnim brzegu jeziora Tanganika (na południe od Ruandy) rozwija się królestwo Burundi.

• XVI w. - Syn władcy Bunioro, książę Olimi Kabojo Kasunsunkwanzi, wyodrębnia południową dzielnicę państwa jako wasalne królestwo Toro. Olimi Kabojo Kasunsunkwanzi zaczyna lokalną dynastię Bito, która przetrwa do XX w. Kraj słynie z eksportu soli.

• XVI w. - Obok dworskiej poezji ibisigo opisującej panowanie władców Ruandy pojawia się poezja genealogiczna zwana ubwiru. Oba typy utworów są zapamiętywane przez specjalnych strażników tradycji i przekazywane w formie ustnej z pokolenia na pokolenie, co jest szczególnie istotne w okresach obcych najazdów i klęsk. Ruanda bowiem słabnie, a przy jej granicach rosną w siłę lokalne plemienne monarchie.

• Koniec XVI w. - Wewnętrzne waśnie osłabiają Ruandę. Sąsiednie państwo Bugera istniejące na północnym brzegu Nyaborongo atakuje Ruandę, a święty bęben władców Ruandy trafia do Bunjabungo. Król Ndahiro II ginie w walce z królestwem Bugera. Jego syn, Ndoli, przez 11 lat przebywa w królestwie Karagwe na północnym wschodzie, zanim potajemnie wróci do kraju, pokona uzurpatorów i odzyska władzę jako Ruganzu II Ndoli. Walnie pomaga mu w tym klan Singa, z którego wybrał sobie żonę oraz członkowie klanu Kono służący mu jako strażnicy i mistrzowie tradycyjnych rytuałów.

• XVI/XVII w. - Rządy Ruganzu II Ndoli (syn Ndahiro II) uważanego za największego króla w historii Ruandy. Mści się za śmierć ojca, pokonując i zabijając władcę królestwa Bugera imieniem Nzira. Terytorium Bugera zostaje przyłączone do Ruandy. Król zawiera też przymierze z Burundi, uzyskując w ten sposób bardzo silną pozycję w strefie wielkich jezior.

Zasługą tego króla jest wzmocnienie kultu Gihangi jako założyciela Ruandy i czynnika spajającego ruandyjskie społeczeństwo. Na rozkaz Ruganzu II zostaje wznowiony wieczny ogień Gihangi, który jest palony na królewskim dworze bez przerwy, aby uczcić mitycznego przodka. Ten ogień staje się symbolem niepodległości i dumy Ruandy na równi ze świętym bębnem Kalinga, który jest oznaką królewskiej władzy. Legenda głosi, że bęben został cudownie odkryty w zaroślach, co ma wskazywać na interwencję bogów popierających Ruganzu II. Dane historyczne są jednak mniej tajemnicze, ponieważ wskazują, że bęben Kalinga wykonał z drzewa Buberuka przywódca klanu Busigi noszący imię Minyaruko i ofiarował go królowi.

Jednym z najważniejszych symboli Ruandy jest domniemany grobowiec Gihangi w Muganza na obszarze Rukoma traktowany jako miejsce kultu. W pobliżu grobu rodzina Heka z klanu Zigaba opiekuje się świętym stadem bydła, które rzekomo pochodzi bezpośrednio od bydła Gihangi. Tradycyjnych rytuałów strzegą stare, zasłużone dla Ruandy rody jak na przykład Tega z klanu Singa.

• XVII - XVIII w. - Między Jeziorami Edwarda i Wiktorii rządzą kolejni władcy (zwani mugabe) królestwa Ankole (Nkore): Ntare III (połowa XVII w.), Kasasira, Kitera, Rumongye i Mirindi (koniec XVII w.), Ntare IV (1699-1727), Macwa (1727-1755), Rwabirere (1755-1783), Kahaya I (od 1783 r.) i Rwebishengye (do 1811 r.).

Na północ od Ankole rośnie w siłę Bunioro (królowie Kjebambe II, Olimi III, 1710-1731 i Duhaga I, 1731-1782) znów dominujące między Jeziorami Alberta i Edwarda oraz Kagerą. Bogactwo Bunioro wynika z rozwiniętej metalurgii, źródeł soli nad Jeziorem Alberta, opanowania świętych miejsc jako celów pielgrzymek oraz handlu głównie kością słoniowa i niewolnikami.

Ruandą rządzą w tym czasie po kolei: Mutara I (od 1624 r.), Kigeri II (1648-1672), Mibambwe II (1672-1696), Juhi III (1696-1720), Karemira (1720-1744), Kjirima II (1744-1768), Kigeri III (1768-1792), Mibambwe III (1792-1797), Juhi IV (1797-1830).

Natomiast w królestwie Karagwe między Kagerą i Jeziorem Wiktorii nadal panują potomkowie Ruhindy I: Ruhinda V, Ntare V, Rusatira (umiera w 1725 r.), Mahinga (1725-1750), Kalemera I (1750-1775), Ntare VI (1775-1795) i Ruhinda VI (1795-1820).

• Połowa XVII w. - Władcy Bugandy, Mutebi I Mutesi, Juko Mulvana i Kayemba Kisiki (rządzi do ok. 1674 r.), zrzucają zwierzchnictwo Bunioro, korzystając z chwilowego osłabienia suwerena.

• Druga połowa XVII w. - Za władzy królowej Masamba państwo Bunioro ulega osłabieniu.

Jednak kolejni królowie Kjebambe I (koniec XVII w.), Winji III i Njaike I reformują struktury władzy i w końcu przywracają Bunioro dawną siłę.

• 1680 r. - Luo usuwają dawnych władców ziem leżących na północ od państwa Ankole i zakładają własną dynastię, rządzącą królestwem Bugandy (utrzymają władzę do 1967 r.). Nasila się segregacja rasowa: nilockie, pasterskie plemiona Tutsi przybyłe z północy dominują nad rolniczymi Hutu (zwłaszcza od XVIII w.).

• Druga połowa XVIII w. - Szarpane wewnętrznymi waśniami Bunioro słabnie za panowania Olimi IV (1782-1786) i Kjebambe III (1786-1835).

• Od 1779 r. - We wschodniej Afryce równikowej jest opisywana podobna do eboli nowa choroba zakaźna denga objawiająca się między innymi gorączką i krwotokami. Wywołuje ją pochodzący od małp, a przenoszony przez komary wirus z grupy flawiwirusów (RNA-wirusy jednoniciowe) W ciągu kilkudziesięciu lat zabójcza denga rozprzestrzeni się w całej Afryce.

• XVIII/XIX w. - Buganda, dzięki scentralizowanej władzy i administracji oraz sprawnej armii, podbija należące do Bunioro Kooki i Buddu. Staje się główną siłą polityczną między Jeziorami Wiktorii i Alberta.

Kabaka (król) Bugandy rządzi przy pomocy rady (lukiko) złożonej z pierwszego ministra (katikiro), ministra sprawiedliwości (omulamuzi), ministra skarbu (omuwanika) oraz wodzów poszczególnych plemion.

• 1825 - 1852 r. - Szczyt potęgi królestwa Burundi pod rządami Ntare II.

Walki z Bunioro rządzonym przez Njabongo II (1835-1848) oraz Olimi V (1848-1852) o szlaki handlowe. Zagrożona stolica Bunioro przenosi się z Masindi (między jeziorami Kyoga i Alberta) do położonego dalej na południe Mparo niemal w połowie drogi między Jeziorem Wiktorii i Jeziorem Alberta.

W tym czasie w królestwie Ankole panują kolejno: Kayungu (od 1811 r.), Gasyonga I (do 1839 r.) i Mutambuka (1839-1873).

• Ok. 1830 r. - Dynastia Bito rządząca królestwem Toro między Jeziorami Edwarda i Alberta zdobywa pełną samodzielność.

• Ok. 1840 r. - Mutara II rządzący Ruandą (1830-1853) podbija małe państewko Gissaka.

• 1857 - 1884 r. - Mutesa I, kabaka Bugandy, sprytnie utrzymuje niezależność mimo nacisków Francji, Wielkiej Brytanii i Egiptu. Dopiero po jego śmierci Brytyjczycy zdołają opanować Bugandę.

• Druga połowa XIX w. - Ruanda za panowania Kigeri IV (1853-1895) podbija strategiczną wysepkę na jeziorze Kivu i staje się lokalną potęgą dzięki broni palnej kupowanej od Arabów. Jeziora, lasy i góry na razie skutecznie chronią państwo przed interwencją mocarstw kolonialnych.

Rosnący nacisk ze strony państw kolonialnych odczuwa za to królestwo Ankole, gdzie panuje Ntare V Rugingiza (1873-1895).

W Bunioro panuje w tym czasie Kjebambe IV (1852-1869) próbujący ograniczać wpływy potęg kolonialnych.

W Burundi zaś trwają plemienne wojny Tutsi ze stanowiącymi większość, lecz uciskanymi Hutu, co Brytyjczykom i Niemcom ułatwia kolonialną infiltrację.

Natomiast królestwo Karagwe podlega coraz większej presji ze strony Niemców. W tym czasie w Karagwe panują: Ntagara I (1820-1855), Rumanika I (1855-1881), Kalemera II (1881-1882) i Ntagara II (1882-1893).

• 1862 - 1863 r. - Anglik John H. Speke (1827-1864) i Szkot James A. Grant (1827-1892) odkrywają źródła Nilu.

Speke wyruszył w roku 1860 razem z brytyjskim podróżnikiem i pisarzem Richardem F. Burtonem (1821-1890), lecz Burton zachorował i Speke bez niego dotarł nad jezioro Ukerewe, Uniamwesi lub Niansa (nazwę Ukerewe znał od Arabów spotkanych na wybrzeżu Oceanu Indyjskiego). Powiedziano mu, że stąd wypływa Nil. Speke nazwał jezioro imieniem królowej Wiktorii.

Inny angielski badacz Samuel Baker (1821-1893), którego Speke spotkał po drodze, natrafia na Jezioro Alberta (Mwutan Nzige).

• 1869 - 1871 r. - Niemiec Georg Schweinfurth (1837-1925) bada górny Nil. Jako pierwszy Europejczyk przekracza wododział między basenem Kongo oraz Nilu i potwierdza opowieści o Górach Księżycowych (to właśnie znaczy nazwa szczytu Ruwenzori, 5119 m). W 1874 r. ukaże się jego książka W sercu Afryki.

• 1876 r. - Henry M. Stanley odkrywa Kagerę wpadającą do Jeziora Wiktorii.

• 1879 r. - Próba chrystianizacji Ruandy kończy się usunięciem misjonarzy uznanych przez władcę za ludzi przygotowujących kraj do europejskiego podboju i kolonizacji.

• 1884 - 1888 r. - W Bugandzie rządzi król Mwanga, który stopniowo przekształca się w bezwzględnego despotę.

W 1886 r. zakazuje chrześcijaństwa, które toruje drogę kolonizacji i zagraża niepodległości królestwa. Kiedy, mimo królewskiego zakazu, niektórzy nawróceni na chrześcijaństwo poddani nadal propagują nową wiarę, Mwanga postanawia ich przykładnie ukarać. Każe spalić Karola Lwangę, przełożonego królewskich paziów i propagatora chrześcijaństwa (uznany za świętego w 1920 r.) wraz z 13 innymi chrześcijanami. Ten i inne przejawy despotyzmu władcy wywołują w końcu otwarty bunt ludności zarówno muzułmańskiej jak i chrześcijańskiej. Korzystają na tym Brytyjczycy, którzy skwapliwie popierają buntowników. W rezultacie Mwanga ucieka z kraju, a nowy król Kiwewa, brat poprzedniego władcy, uznaje dominację Brytyjczyków i pozwala swobodnie działać chrześcijańskim misjonarzom.

• 1885 r. - Ruanda za panowania Kigeri IV zostaje podporządkowana Niemieckiej Afryce Wschodniej, ale zachowuje dawną hierarchię władzy. Formalnie będą więc panować królowie Mibambwe IV (1895-1896) i Juhi V (1896-1931).

• 1885 r. - Terytorium Bugandy zostaje podzielone na brytyjską północ (Uganda) od 1892 r. zdominowaną przez Kompanię Wschodnioafrykańską i niemieckie południe połączone z królestwem Burundi podległym Niemieckiej Afryce Wschodniej.

Kolonizatorzy wykorzystują tradycyjne podziały społeczne i rozbudzają antagonizmy, wspierając władzę Tutsi stanowiących mniejszość. Podkreślają różnice rasowe, wskazując na nieco większy wzrost Tutsi i rzekomo bliższe europejskim ich rysy twarzy. Tego rodzaju teorie są tylko odbiciem rasistowskich koncepcji rozwijanych w tym czasie w Europie i Ameryce, a na terenie Afryki używanych jako narzędzie podboju. W rzeczywistości w ciągu kilkuset lat wspólnej egzystencji Hutu i Tutsi wymieszali się, a istniejące niegdyś różnice fizyczne niemal zanikły. Głównym kryterium podziału w XIX i XX w. jest sytuacja społeczna i ekonomiczna oraz samoświadomość poszczególnych ludzi, a nie realne pochodzenie. Tutsi są częściej bogatsi i należą do wyższej klasy społecznej. Bywa jednak, że konkretne osoby lub rodziny przechodzą z jednej grupy do drugiej w rezultacie zmiany ich statusu ekonomicznego lub politycznego.

• 1889 r. - W niemieckiej części Burundi powstaje wojskowy posterunek Usumbara na północnym brzegu jeziora Tanganika.

• 1890 r. - Buganda staje się brytyjskim protektoratem. Zaczyna się napływ osadników z Indii i Europy. Powstaje fort Kompanii Wschodnioafrykańskiej i osada Kampala, która od 1900 r. będzie stolicą brytyjskiej kolonii.

Symbol niepodległości król Mwanga, otoczony ciągłymi intrygami umiera na wygnaniu w 1901 r. Odtąd wszelkie symbole Bugandy i jej władców stają się znakiem walki ludów ugandyjskich z kolonializmem.

• 1890 r. - Na mocy układu helgolandzkiego Ruanda i Burundi zostają uznane za terytorium podległe Niemcom.

• 1894 r. - Król Bugandy Bunioro Kabalega Cwa II (panuje w latach 1869-1898) stawia opór Brytyjczykom, lecz zostaje schwytany i zesłany na Seszele (1899). Umrze w 1923 r. i zostanie pochowany w grobowcu koło Mparo. Jego następca Olimi VI rządzi zaledwie kilka miesięcy, lecz traci władzę, kiedy próbuje prowadzić niezależną politykę. W roku 1898 na tron wstępuje Kitahimbwa (1898-1902), ale jako wasal Wielkiej Brytanii.

• 1896 r. - Król Kahaya II rządzący Ankole w latach 1895-1944 zostaje zmuszony do uznania brytyjskiego protektoratu. W roku 1901 terytorium Ankole zostaje włączone do brytyjskiego Protektoratu Ugandy.

Podobnie w królestwie Toro nad Jeziorem Edwarda zależny od Brytyjczyków król Daudi Kjebambe IV musi przyjąć chrześcijaństwo i wprowadza europejskie szkoły.

• 1896 - 1906 r. - Epidemia śpiączki w Ugandzie i Kotlinie Kongo.

• 1902 r. - Niemiecki kapitan Friedrich Robert von Beringe badający Burundi zabija dwa duże goryle górskie, dotąd znane tylko z opowieści i zwykle uznawane za zwierzęta fantastyczne. Odkrycie potwierdzi zoolog Paul Matschie, który w 1903 r. na podstawie szkieletu opisze nowy gatunek największej (2 m wzrostu, ponad 300 kg wagi) żyjącej małpy człekokształtnej.

• 1903 r. - Burundi zostaje bezpośrednio włączone do Niemieckiej Afryki Wschodniej.

Częścią niemieckich posiadłości jest również królestwo Karagwe za panowania Ntare VII (1893-1914) i Gahigi I (1914-1916).

• 1907 r. - Antybrytyjskie powstanie w Bunioro za panowania Duhagi II (1902-1924). Zostaje stłumione.

• 1907 r. - Niemiecki psychiatra i podróżnik polskiego pochodzenia Richard Kandt (R. Kantorowicz, 1867-1918, umiera po zatruciu gazem bojowym) zakłada miasto Kigali w centrum Ruandy. W tym czasie ośrodek niemieckiej władzy kolonialnej mieści się w Butare, a tradycyjną siedzibą królów jest Nyanza w południowej Ruandzie.

• Od 1914 r. - W brytyjskiej Ugandzie wzrasta liczba plantacji bawełny. Coraz powszechniej uprawia się też kawę w początkach stulecia sprowadzoną z Réunion.

• 1916 r. - Belgijska armia zajmuje niemieckie Burundi i Ruandę.

• 1922 r. - Po klęsce Niemiec Burundi (Urundi) i Ruanda tworzą terytorium mandatowe Belgii jako monarchia rządzona przez Tutsi.

Karagwe zaś, gdzie panuje Rumanika II (1916-1939) dostaje się pod władzę brytyjską jako część byłej Niemieckiej Afryki Wschodniej. Następny król Karagwe Ruhinda VII (1939-1962) doczeka już dekolonizacji.

• 1922 r. - W Makerere koło Kampali powstaje prowadzona przez Brytyjczyków pierwsza szkoła techniczna dla Afrykanów. Wkrótce przekształci się w college, a w roku 1963 stanie się częścią Uniwersytetu Wschodniej Afryki. Siedem lat później zacznie funkcjonować jako samodzielny Uniwersytet Makerere, najstarsza i największa uczelnia Ugandy.

• Lata 1930. - Belgijskie władze kolonialne wprowadzają dowody tożsamości, w których jest wpisywana między innymi przynależność plemienna. Płynna dotąd przynależność do Hutu i Tutsi zostaje w ten sposób utrwalona, co przypieczętuje podział społeczeństwa i podsyci wzajemną wrogość obu ludów, ułatwiając kolonialne rządy. Tym bardziej, że Belgowie dyskryminują Hutu stanowiących zdecydowaną większość w Ruandzie: studia uniwersyteckie i wyższe stanowiska są zarezerwowane dla Tutsi, a administracja kolonialna opiera się niemal wyłącznie na Tutsi.

• 1932 r. - Belgijskie władze kolonialne nakazują wygasić święty dla Ruandyjczyków wieczny ogień Gihangi płonący w Nyanza bez przerwy od XVII w. Chcą w ten sposób zniszczyć tradycję a szczególnie kult Gihangi, osłabić opór wobec kolonizatorów i poniżyć króla Mutarę III (1931-1959).

Belgowie popierają katolicyzację Ruandy i Burundi.

• 1937 r. - Brytyjski myśliwy W. Hitchens opowiada o rzekomym spotkaniu z agogwe, małymi, włochatymi leśnymi ludźmi lub małpoludami we wschodniej Afryce. Podobne istoty są ponoć widywane na całym kontynencie.

• Od 1945 r. - Uganda żąda dekolonizacji. Powstaje UNC, czyli Narodowy Kongres Ugandy (1952), poparty przez kabakę Mutesę II. Na czele UNC staje J. K. Mosazi.

Wkrótce powstają następne niepodległościowe organizacje polityczne jak UPC - Ludowy Kongres Ugandy z A. M. Obote na czele i DP - Partia Demokratyczna pod wodzą biskupa B. Kwanuki.

• 1946 r. - Ruanda zostaje terytorium powierniczym ONZ pod zarządem Belgii.

• 1952 r. - W zachodniej części Ugandy powstaje park narodowy Wodospadu Murchisona, gdzie są chronione między innymi nosorożec, lew, lampart, słoń, zebra i antylopy. Dw lata później powstanie Park Narodowy Królowej Elżbiety przy granicy z Kongo, a do końca XX w. Uganda będzie miała łącznie siedem parków.

• 1959 - 1961 r. - Po przyznaniu Ruandzie autonomii w 1959 r. partyzantka chłopów z plemienia Hutu obala monarchię i feudalną władzę Tutsi (lokalna grupa plemienna Watussi). Belgowie przez dziesięciolecia podsycali sprzeczności między potrzebującymi ziemi uprawnej coraz liczniejszymi Hutu, a rządzącymi Tutsi, których wielkie stada bydła musiały mieć rozległe pastwiska. Kiedy Belgowie, zaniepokojeni niepodległościowymi dążeniami lepiej wykształconych i bogatszych Tutsi, zaczęli popierać biedniejszych Hutu, doszło do rzezi kilkudziesięciu tysięcy Tutsi, rabunków i masowych gwałtów (jest to forma zastraszania przeciwnika). Dawna niechęć przeradza się w zapiekłą wzajemną nienawiść obu ludów i powtarzające się czystki etniczne.

• 1962 r. - Traci tron ostatni ruandyjski król z dynastii Abanjinginja panujący od 1959 r. Kigeri V (Jean-Baptiste Ndahindurwa, 1938-2016). Resztę życia spędza w USA, prowadząc fundację King Kigeli V Foundation pomagającą ruandyjskim emigrantom i uciekinierom.

• 1962 r. - Belgia uznaje niepodległość królestwa Burundi: do 1966 r. panuje tam Mwambutsa IV należący do Tutsi. Stolicą państwa zostaje Usumbara przemianowana na Ujumbara (Użumbara, Bujumbura, Bużumbura).

• 1962 r. - Na mocy ustaleń konferencji w Londynie (1961) Wielka Brytania uznaje niepodległość Ugandy pod władzą prezydenta-kabaki Mutesy II, który jako Edward Mutesa będzie rządził do roku 1966.

Premierem zostaje Apollo Milton Obote (1925-2005) z plemienia Langi, szef najsilniejszej ugandyjskiej partii Uganda National Congress (UNC). Uganda ze stolicą w Kampali jest federacją monarchii Bugandy (kabaka Mutesa II, 1955-1966), Bunioro (król Winji IV, 1924-1967), Toro (król George Rikidi III) i Ankole (król Gasyonga II, 1944-1967) włączonego do ugandyjskiego dystryktu Kigezi.

W państwowym godle Ugandy znajduje się Słońce na masajskiej tarczy ponad bębnem, a na fladze znajduje się żuraw koroniasty, co ma podkreślać różnorodność miejscowej przyrody. Uganda należy do najbogatszych krajów Afryki.

• 1962 r. - Powstaje niepodległa republika Ruandy ze stolicą w Kigali wybranym ze względu na centralne położenie. Na czele państwa staje prezydent Grégoire Kayibanda (1924-1976) należący do Hutu, którzy obejmują władzę w kraju. Kayibanda zostanie ponownie wybrany na czteroletnie kadencje w latach 1965 i 1969.

Wielu spośród panujących dotąd i współpracujących z kolonizatorami Tutsi zostaje wymordowanych lub wypędzonych w toku plemiennych walk w latach 1963-1964 i 1972-1973.

• 1965 r. - W październiku grupa oficerów wywodzących się z Hutu próbuje dokonać zamachu stanu w Burundi, który jednak udaremnia zdecydowana postawa Michela Micombero (1940-1983) z Tutsi. Pod jego dowództwem wojsko zatrzymuje puczystów, a potem przeprowadza krwawą pacyfikację mordując elitę Hutu. Król Mwambutsa IV ucieka do Kongo, a potem przenosi się na stałe do Szwajcarii. W 1966 r. przekazuje tron swemu synowi Charlesowi Ndizeye, który przyjmuje imię Ntare V, lecz rzeczywistą władzę w kraju dzierży już Micombero.

W listopadzie 1966 r. generał Micombero wykorzystuje nieobecność Ntare V, który przebywa z wizytą w Kongo i ogłasza Burundi republiką, a w następnym roku staje na czele państwa jako prezydent. W ciągu kilku lat staje się dyktatorem, który wywołuje kolejne kryzysy polityczne i dąży do wytępienia Hutu.

• 1966 r. - W Ugandzie A. M. Obote odsuwa Mutesę II i jako prezydent nacjonalizuje gospodarkę. Nowa konstytucja (1967) określa Ugandę jako republikę federacyjną, więc tradycyjne królestwa Bugandy (Mutesa II, 1955-1966), Bunioro (Winji IV, 1925-1967), Toro (Olimi III panuje od 1965 r.) i Ankole (ostatni król Gasyonga II panuje od 1944 r.) zostają zlikwidowane. Obote stopniowo przekształca się w dyktatora, na przykład w roku 1969 delegalizuje wszystkie partie polityczne z wyjątkiem UNC.

• 1971 r. - W Ugandzie generał Idi Amin obala Obote. Nowy prezydent-dyktator każe wymordować politycznych przeciwników (ponad 300 tysięcy ofiar). W ramach czystek etnicznych wypędza z kraju Hindusów (w 1972 r.) i judaistów. Odtąd katolicy i protestanci stanowią po 1/3 mieszkańców Ugandy, a muzułmanie ok. 16%. W rezultacie działań dyktatora załamuje się ugandyjski handel związany dotąd głównie z Hindusami.

• Od 1971 r. - Rośnie napięcie między Ugandą pod rządami Amina i Tanzanią, która udzieliła azylu Obote oraz ok. 20 tysiącom przeciwników ugandyjskiego dyktatora. W roku 1972 uchodźcy wspierani przez Tanzanię podejmują nieudaną próbę obalenia Amina, co zaognia stosunki między obu krajami.

• Od 1972 - 1974 r. - Prezydent Burundi M. Micombero przeprowadza kolejną czystkę etniczną: armia Tutsi morduje ponad 100 tysięcy Hutu. Powtarzają się masowe gwałty na kobietach traktowane jako forma poniżenia i terroryzowania przeciwnika.

• 1973 r. - Generał Juvénal Habyarimana dokonuje bezkrwawego przewrotu w Ruandzie, aby przerwać walki etniczne. Stopniowo wprowadza system jednopartyjny nawiązując do sowieckiego modelu władzy.

• 1975 r. - Idi Amin przeprowadza reformę rolną (czyli nadaje ziemię chłopom) i nacjonalizuje kopalnictwo, co wkrótce przekłada się na kryzys w gospodarce Ugandy.

• 1976 r. - Palestyńczycy i dwoje Niemców porywają samolot pasażerski z Tel Awiwu i przez Libię lecą do Entebe w Ugandzie, gdzie przychylnie przyjmuje ich Idi Amin. Terroryści wypuszczają wszystkich nie-Izraelczyków, a za obywateli izraelskich żądają od Izraela uwolnienia więzionych terrorystów. W przeciwnym razie grożą wymordowaniem porwanych. Odległość i antyizraelskie nastawienie władz Ugandy zdają się wykluczać możliwość jakiejkolwiek akcji ze strony Izraela.

Izraelscy komandosi dokonują wtedy niewiarygodnego wyczynu: potajemnie przelatują kilka tysięcy kilometrów tuż nad powierzchnią Morza Czerwonego (aby nie wykryły ich radary wrogiego Egiptu i Arabii Saudyjskiej) i nocą lądują w Entebe. Zabijają wszystkich siedmiu porywaczy oraz 45 żołnierzy ugandyjskich i niszczą 11 ugandyjskich samolotów, sami tracąc jednego żołnierza. Uwalniają 105 zakładników, a 3 zakładników ginie w strzelaninie. Czwartą ofiarą jest kobieta, która tuż po porwaniu trafiła do ugandyjskiego szpitala, a po sukcesie izraelskiej akcji została zamordowana na polecenie Idi Amina.

• 1976 r. - Wojskowy zamach stanu w Burundi usuwa dyktatora Micombero, który ucieka do Somalii (umrze w Mogadiszu). Na czele państwa jako kolejny dyktator staje pułkownik Jean-Baptiste Bagaza (1946-2016) należący do Tutsi. W 1981 r. Najwyższa Rada Rewolucyjna złożona z Tutsi ogłasza nową konstytucję łączącą elementy lewicowe i autorytaryzm.

• 1978 r. - Wojsko zdominowane przez Hutu przywraca konstytucję, parlament i urząd prezydenta w Ruandzie. Generał Juvénal Habyarimana zostaje cywilnym prezydentem i wygrywa kolejne sterowane wybory w roku 1983 i 1988. Mimo wszystkich zawirowań Ruanda rozwija się gospodarczo między innymi dzięki popytowi na kawę eksportowaną z Ruandy. Kraj zyskuje nawet miano Szwajcarii Afryki, co oznacza wzrost dochodów, polepszające się warunki życia ludności i pokojowe współistnienie różnych ludów.

Wbrew temu niektórzy Tutsi emigrują z Ruandy i zakładają w Ugandzie i Burundi organizację Ruandyjski Front Wyzwolenia (1985).

• 1978 - 1979 r. - Wojna Ugandy z Tanzanią. Idi Amin chce zająć bogatą Kagerę i ukarać Tanzanię za udzielenie azylu Obote, a zarazem skanalizować rosnące niezadowolenie własnej ludności, która cierpi z powodu pogłębiającego się kryzysu gospodarczego. Bezpośrednim pretekstem do ataku jest ucieczka do Tanzanii grupy zbuntowanych ugandyjskich oficerów. Oddziały Amina okazują się jednak słabsze od tanzańskich i Uganda przegrywa wojnę.

• 1979 r. - Idi Amin ucieka z Ugandy po przegranej wojnie z Tanzanią i buncie wojska. Otrzymuje azyl w Arabii Saudyjskiej. Prezydentem Ugandy przez miesiąc jest Yusufu Lule, a po nim Godfrey Binaisa. Władzę sprawuje rząd tymczasowy.

Dzięki działalności pierwszej w świecie komisji prawdy wychodzą na jaw zbrodnie, kanibalizm (w pałacowej kuchni psychopatycznego dyktatora odkryto zwłoki ludzi przygotowane do jedzenia) i okrucieństwo Amina oraz rola jego współpracowników i zwykłych ludzi, którzy częstokroć akceptowali brutalne metody rządzenia.

Wbrew wszystkim tym faktom po latach syn Amina Jaffar wyda książkę, która pokazuje potwora jako ciepłego, dobrego człowieka.

Z okrutnymi rządami Idi Amina wiąże się ponura legenda o dawnym pałacu kabaki w Lubiri koło Kampali. Psychopatyczny dyktator zamienił pałac w miejsce tortur i mordów, gdzie zamęczono nieznaną liczbę ludzi oskarżanych o sprzeciwianie się Aminowi. Ofiary grzebano niedbale w płytkich czasem zbiorowych mogiłach - miejscami kości wystawały wręcz z ziemi. Odór rozkładających się szczątków będzie wyczuwalny jeszcze 10 lat po upadku Idi Amina. Zgodnie z opowieściami pałac kabaki stał się miejscem nawiedzonym, ponieważ między ścianami katowni pochlapanymi krwią i pokrytymi napisami więźniów podobno krążą duchy ofiar. Niektórzy twierdzą, że wciąż słyszą krzyki torturowanych i nocą nigdy nie zbliżają się do przeklętego miejsca.

• 1980 r. - W maju wojsko przejmuje władzę w Ugandzie. Z Tanzanii wraca A. M. Obote, a po kilku miesiącach odbywają się wybory. W grudniu prezydenturę obejmuje po raz drugi Obote z Ludowego Kongresu Ugandy, co jednak wzbudza niezadowolenie niektórych polityków. Stopniowo narasta wewnętrzny kryzys polityczny, co przekłada się na rosnącą liczbę lokalnych buntów.

• Lata 1980. - Początek epidemii AIDS.

Wirus HIV, który u ludzi wywołuje AIDS jest mutacją wirusa SIV (jeden z hepadnawirusów należących do RNA-wirusów z odwrotną transkryptazą) występującego u szympansów. Do mutacji doszło kilkanaście lat wcześniej, a zakażenie ludzi było związane z polowaniami na szympansy i jedzeniem ich mięsa.

• Od 1981 r. - Obote krwawo pacyfikuje plemię Kakwa (do którego należał Amin) i inne ludy Górnego Nilu: ponad 400 tysięcy osób ucieka do Zairu i Sudanu. W 1982 r. przeprowadza czystki etniczne w całej Ugandzie, lecz na północy lokalne walki będą trwały jeszcze kilka lat.

Z rzezią w Ugandzie wiąże się ciekawe zdarzenie. Trzyletni Robert jako jedyny z rodziny przeżył mordy i dostaje się pod opiekę małp, które dbają o niego do chwili, gdy zostanie odnaleziony w 1985 r.

• 1985 r. - Wojskowy zamach stanu dokonany przez generała Tito Okello obala Obote, który ponownie opuszcza kraj. Okello jednak rządzi tylko do roku 1986, kiedy Yoweri Kaguta Museveni dokonuje przewrotu i ogłasza się prezydentem Ugandy. Museveni ogranicza możliwość działania partii politycznych, żeby zapobiec zatargom plemiennym i sekciarskim oraz wzmocnić własną pozycję.

• 1985 r. - Ugandyjska mistyczka i czarownica Alice Auma z ludu Aczoli doznaje oświecenia. Objawia się jej bóg Lakwena utożsamiany z chrześcijańskim Duchem Świętym i nakazuje szerzyć „prawdziwą wiarę” stanowiącą mieszaninę chrześcijaństwa i szamanizmu. Alice twierdzi, że Lakwena nakazał prowadzenie świętej wojny z rządem Ugandy, żeby oczyścić kraj z niewiernych. Tak zaczyna się absurdalna wojna kierowanych przez psychopatyczną mistyczkę fanatyków idących na śmierć w imię jej nauk. W końcu przywódczyni wyjeżdża do Kenii, gdzie umrze po długiej chorobie (2007), lecz jej sekta pod nawą Armii Bożego Oporu nadal prowadzi walkę. Nowym przywódcą zostaje Lukoya Severino, ojciec Alice, rzekome wcielenie Mojżesza i Jezusa. Po nim ster przejmuje Joseph Kony, kuzyn Alice i prorok zapowiadający podbój całej Ugandy oraz zaprowadzenie rządów Dekalogu. Kony każe modlić się z twarzą zwróconą do Mekki, namaszcza wyznawców za pomocą oleju palmowego, kreśląc na ich ciałach znak krzyża. Surowo karze seksualną rozwiązłość (na przykład strzałem w genitalia), chociaż sam jest znany z poślubienia kilkudziesięciu kobiet. Zasłynął też jako organizator dziecięcych oddziałów zabójców. Kilkunastoletnie dzieci mają okrutnie mordować nawet członków własnej rodziny, bezwzględnie wykonywać wszelkie rozkazy od palenia wsi po wykłuwanie oczu i masowe gwałty. W ciągu ponad 20 lat oddziały Kony’ego mordują co najmniej 100 tysięcy osób uznanych za zagrożenie dla „prawdziwej” wiary.

• 1987 r. - Graniczne zatargi między lewicową Ugandą i prawicową Kenią. Powodują je zarówno różnice ideologiczne i polityczne, jak też działalność w obu krajach antyrządowej partyzantki.

• 1987 r. - Zamach stanu w Burundi obala dyktatora Bagazę, który na pewien czas opuszcza kraj, a prezydentem zostaje Pierre Buyoya znów reprezentujący interesy Tutsi. W tej sytuacji wybucha powstanie Hutu przeciw rządom Tutsi (1988): bojówki obu ugrupowań wzajemnie się mordują i przeprowadzają krwawe pacyfikacje, w których ginie ok. 20 tysięcy ludzi. Masakry dokonane przez armię na Hutu w Ntega i Marangara wywołują oburzenie opinii światowej i grożą sankcjami ekonomicznymi, co zmusza władze do zmiany polityki. W 1992 r. zostaje przyjęta nowa konstytucja wolna od elementów nacjonalistycznych.

• 1989 r. - Wybory w Ugandzie poszerzają liczbę ugrupowań uczestniczących w rządzeniu krajem, chociaż prezydent Yoweri Kaguta Museveni nadal utrzymuje niepodzielną władzę.

• 1989 r. - Susza i spadek cen kawy osłabiają gospodarkę Ruandy.

• 1990 r. - Uchodźcy Tutsi przebywający w Ugandzie wracają do Ruandy pod wodzą Ruandyjskiego Frontu Wyzwolenia i zaczynają masowe mordy. Tutsi codzienne idą do kolejnej wioski Hutu, żeby systematycznie i planowo ścinać maczetami, gwałcić i palić. Po „pracowitym dniu” wracają do swoich rodzin, pobawić się z dziećmi i odpocząć przed następnym rajdem. Plan przewiduje zniszczenie wszystkich wsi Hutu i ich całkowite wytępienie.

Ruandyjski rząd Hutu zwraca się do Francji po pomoc wojskową. W rezultacie Ruanda zostaje podzielona na część kontrolowaną przez rząd Hutu i drugą pod władzą partyzantów Tutsi.

W 1991 r. pod wpływem walk z Tutsi, kryzysu gospodarczego i upadku Związku Sowieckiego prezydent J. Habyarimana wprowadza system wielopartyjny w Ruandzie, co budzi nadzieję na demokratyzację kraju.

• 1991 r. - Ugandyjski prezydent Museveni znów pozwala osiedlać się Azjatom, aby zyskać siłę roboczą.

• 1993 r. - Rząd Ugandy zgadza się na reaktywowanie dawnych monarchii na terenie państwa, lecz ich władze mają odgrywać rolę jedynie reprezentacyjną. W ten sposób na tronie Ankole zasiada Ntare VI (1993-2011) z dynastii założonej niegdyś przez Ruhindę, w Bugandzie zaczyna panowanie Mutebi II (syn Mutesy II), w Bunioro Solomon Iguru I, a w Toro Rukidi IV.

• 1993 r. - Pierwsze w historii Burundi wolne wybory wygrywa Melchior Ndadaye i jego demokratyczna partia reprezentująca Hutu. Kiedy jednak w październiku grupa wojskowych z Tutsi morduje prezydenta Ndadaye, chłopi Hutu przeprowadzają masakrę Tutsi. Wybucha nowa fala wzajemnych rzezi, w których zginie kilkadziesiąt tysięcy osób, a następnie zaczyna się krwawa wojna domowa między rządową armią zdominowaną przez Tutsi i partyzantami Hutu.

• 1993 - 2000 r. - Wojna domowa między Hutu i Tutsi w Burundi pochłania ok. 300 tysięcy ofiar i rujnuje gospodarkę. Przerywa ją porozumienie z roku 2000 podpisane w Aruszy na terenie Tanzanii przez rząd Burundi, Zgromadzenie Narodowe (parlament) i siedemnaście ugrupowań politycznych. Sytuację stabilizuje drugie porozumienie podpisane w Dar es Salaam w 2003 r oraz rozlokowanie w Burundi 3335 żołnierzy pokojowej misji Unii Afrykańskiej. W 2005 r. odbywają się wybory nadzorowane przez ONZ, ale ostatnie zbrojne oddziały złożą broń dopiero w 2009 r.

• 1994 r. - Antyrządowa partyzantka kierowana przez UDA (Demokratyczny Sojusz Ugandy) i UFA (Federalna Armia Ugandy) oraz nielegalne organizacje opozycyjne w Ugandzie zaprzestają działalności, a rząd zgadza się na pierwsze w dziejach Ugandy wybory prezydenckie w 1996 r. Wygrywa je Museveni i dzięki sterowanym wyborom utrzymuje władzę w kolejnych pięcioletnich kadencjach prezydenckich począwszy od roku 2001.

Jego rządy, chociaż autorytarne, wyraźnie stabilizują sytuację polityczną i gospodarczą Ugandy.

• 1994 r. - W Kigali zostaje strącony samolot z prezydentami Ruandy J. Habyarimaną i Burundi C. Ntaryamią, co wśród Hutu wywołuje chęć odwetu. Zaczynają się czystki etniczne.

W Ruandzie Hutu przeprowadzają planowe, masowe mordy ludności Tutsi - od kwietnia do lipca zabijają ponad pół miliona ludzi posługując się głównie maczetami. Ponad dwa miliony Tutsi uciekają za granicę, głównie do Zairu. Obecne w kraju wojska francuskie nie interweniują. Kościół katolicki (70% mieszkańców Ruandy to katolicy) na ogół milczy, a poszczególni księża zwykle uciekają. Niektórzy zaś namawiają do zabijania anglikanów lub nawet biorą czynny udział w mordach. Anglikanie odpowiadają tym samym. Tylko pacyfistyczni świadkowie Jehowy nie uczestniczą w zbrodniach i starają się pomagać wszystkim pokrzywdzonym.

Podziw świata budzi bohaterski Paul Rusesabagina z Hutu, który podczas rzezi w roku 1994 przez 74 dni w prowadzonym przez siebie hotelu ukrywa 1268 osób, głównie Tutsi. Ryzykując życie, płaci łapówki i uruchamia znajomości, aby ocalić tych ludzi. Po zażegnaniu niebezpieczeństwa wyjeżdża z rodziną do Belgii, ponieważ wie, że w ojczyźnie czeka go zemsta współplemieńców.

Dopiero w lipcu 1994 r. Tutsi z Ruandyjskiego Frontu Wyzwolenia opanowują kraj, przerywając rzezie i powstaje koalicyjny rząd złożony z Tutsi i Hutu. W sierpniu przybywają wojska interwencyjne ONZ.

• 1994 r. - W Arushy zostaje powołany Międzynarodowy Trybunał Karny dla osądzenia zbrodni w Ruandzie. Część winnych trafia do więzienia, lecz większość uczestników mordów popełnionych zwykle na sąsiadach unika kary i prowadzi normalne życie. Katoliccy księża odpowiedzialni za mordy znajdują schronienie w Watykanie, we Włoszech i we Francji, gdzie osłaniają ich zarówno władze kościelne, jak też rządy państw.

• 1995 r. - Ok. 3 milionów Hutu ucieka z Ruandy do Zairu, skąd prowadzą walkę na terenie Ruandy.

W rezultacie rządzona przez Tutsi Ruanda atakuje Zair (1996), obala prezydenta i instaluje zależnego od Ruandyjczyków Kabilę. Kiedy jednak Kabila zdradza Tutsi, wybucha nowa wojna, która do 2003 r. pochłonie ok. 2 milionów ofiar.

Masowe gwałty popełniane przez walczące strony wywołują katastrofalną ekspansję chorób wenerycznych.

• 1999 r. - Na polach Ugandy zostaje zauważony nowy gatunek rdzy źdźbłowej (grzyb pasożytujący na zbożach) nazwany Ug99. Jest to początek groźnej pandemii w ciągu następnych kilkunastu lat dotykającej uprawy we wschodniej Afryce, Azji Zachodniej, a potem w południowej Azji, Europie i Ameryce Północnej.

• 2000 r. - W Ugandzie szerzy się epidemia wirusa ebola. Nagłe krwotoki i zgony zarażonych zdarzają się w różnych miejscach kraju, co wiąże się z dużą zdolnością wirusów do zakażania oraz ze względnie łatwą i szybką komunikacją. Chorzy mogą czasem przebyć sporą odległość, zanim choroba się ujawni.

W tych okolicznościach duże wpływy zdobywa fanatyczna katolicka sekta znana jako Ruch na Rzecz Przywrócenia Dziesięciu Przykazań (Movement for the Restoration of the Ten Commandments). Wspólnotę założyli w 1989 r. Joseph Kibweteere cierpiący na chorobę dwubiegunową, Credonia Mwerinde, była prostytutka, która uważa się za reprezentantkę Marii matki Jezusa oraz Dominic Kataribaabo, ekskomunikowany katolicki ksiądz. Sekta doprowadza w roku 2000 do wymordowaniu lub samobójstwa co najmniej 1000 osób wierzących, że nadchodzi koniec świata i rychłe wyzwolenie ludzkości przez Marię, matkę Jezusa.

• 2000 r. - Paul Kagame (Tutsi) z Ruandyjskiego Frontu Wyzwolenia zostaje wybrany prezydentem Ruandy. Skutecznie stabilizuje sytuację w kraju i dzięki temu wygra też kolejne wybory prezydenckie na siedmioletnie kadencje w latach 2003 (po przyjęciu przez Ruandę nowej konstytucji), 2010 i 2017. Kagame rządzi po dyktatorsku bezwzględnie tępiąc wszelkie próby krytyki lub oporu, a politycznych konkurentów więzi lub każe mordować nawet poza granicami swego kraju, na przykład w RPA, Nairobi i Brukseli.

Z drugiej strony Ruanda pod rządami Kagame cieszy się wreszcie względnym spokojem i zaczyna powolny rozwój. Rośnie poziom życia mieszkańców i rozwija się gospodarka. 90% mieszkańców Ruandy zostaje objętych ubezpieczeniem zdrowotnym, co jest w Afryce rzadkością, 95% ruandyjskich dzieci chodzi do szkoły na poziomie podstawowym, a 80% na poziomie średnim. Kraj zamieszkuje ok. 12 milionów ludzi, z czego ponad 82% stanowią Hutu, a niecałe 10% to Tutsi. Językami urzędowymi są ruandyjski, angielski i francuski, dominuje katolicyzm (prawie 50%) i różne formy protestantyzmu (łącznie ponad 43%).

• 2005 r. - Po referendum w Ugandzie formalnie zostaje wprowadzony system wielopartyjny, co jednak nie przeszkadza, żeby Yoweri Kaguta Museveni dzięki manipulacjom i zastraszaniu ponownie wygrał wybory prezydenckie w 2006 r. i powtarzał swój sukces w kolejnych latach. W 2017 r. ugandyjski parlament na życzenie Museveniego zniesie górną granicę wieku dla prezydentów, co mu pozwoli jeszcze raz objąć urząd.

Mimo ewidentnie niedemokratycznego systemu politycznego, konfliktów etnicznych (kilkadziesiąt plemion) i religijnych (protestanci - 45%, katolicy - 39%, muzułmanie - 14%), ogromnego zróżnicowania językowego (urzędowe języki to angielski i suahili), szybko rosnącej liczby ludności (ponad 43 miliony), powszechnej korupcji, biedy, łamania praw człowieka i zacofania (90% Ugandyjczyków nie ma elektryczności) Uganda jest krajem w miarę stabilnym. Eksportuje miedź, kobalt, złoto i produkty rolne.

• 2006 r. - Paul Rusesabagina, ruandyjski bohater, który kilka lat wcześniej ratował ludzi przed rzezią, a teraz mieszka w Belgii pisze książkę ostro krytykująca dyktatorskie rządy w Ruandzie. Co więcej, otwarcie oskarża prezydenta Paula Kagame o współudział w zorganizowaniu zamachu na samolot w Kigali. Zapłaci za to w 2020 r., kiedy rozwścieczony Kagame zorganizuje jego porwanie po starcie samolotu z lotniska w Dubaju. Rusesabagina trafi do więzienia w Ruandzie.

• 2012 r. - Podczas modlitewnego spotkania transmitowanego przez telewizję ewangelik-fundamentalista prezydent Yoweri Kaguta Museveni poświęca Ugandę Bogu.

Siedem lat później ugandyjski minister do spraw etyki ogłasza kuriozalny projekt ustawy o zwalczaniu homoseksualizmu jako sprzecznego z chrześcijaństwem. Karą za stosunki homoseksualne miałaby być śmierć. Projekt spotyka się z krytyką innych państw.

• 2018 r. - Stolica Burundi formalnie zostaje przeniesiona do miasta Gitega, chociaż rząd pozostał w Ujumbara.

Kraj jest skrajnie biedny i wyniszczony wojną. Dominują Hutu stanowiący 83% całej populacji liczącej niemal 11 milionów osób. Reszta ludności to Tutsi i mniej niż milion Pigmejów. 62% mieszkańców wyznaje katolicyzm. Gospodarka opiera się na eksporcie surowców i produktów rolnych: kobaltu, miedzi, cukru i kawy.

• Od 2019 r. - Zabójcza epidemia odry szerzy się w Afryce.

• 2020 r. - Epidemia Covid-19 boleśnie obnaża niewydolność systemu ochrony zdrowia w Ugandzie, Ruandzie i Burundi.

← Wczesna historia Afryki równikowejZendż, Kenia i Tanzania →