Ariowie do epoki Magadha
- Od XVI w. p.n.e. - Indoeuropejskie, koczownicze plemiona pasterskich Ariów wywodzących się z eurazjatyckich stepów w kolejnych falach od północnego zachodu wkraczają na obszary rolniczych społeczeństw Drawidów w Dolinie Indusu. Jest to tym łatwiejsze, że starożytna cywilizacja jest osłabiona przez powodzie i załamanie gospodarcze związane z kryzysem ekologicznym. Ariowie stopniowo osiedlają się wśród miejscowej ludności i jako sprawniejsi wojownicy przejmują władzę.
Rzeka i cały obszar nad jej dolnym biegiem są przez przybyszy nazywane Sindh, co w języku Ariów oznacza rzekę lub bawełnę. Stąd wywodzą się późniejsze nazwy Indii: Sindhu w sanskrycie, Hindu w językach Iranu, India po grecku i łacinie.
Ariowie tworzą półnomadyczne jednostki zwane dżana (plemię) wzmiankowane potem w Wedach. Są pasterzami rządzonymi przez kapłanów-władców i wojowników. O pasterskiej przeszłości świadczy czamara, symbol królewskiej władzy w postaci wachlarza lub packi na muchy z końskiego włosia trzymanej przez służącą. Z drugiej strony stosują też symbole znane w całym Starym Świecie jak solarna swastyka (w sanskrycie svasti - szczęście). Zwyciężają dzięki rydwanom ciągniętym przez konie - szybkie rydwany tratują pieszych wojowników. Zwycięzcy zajmują pozycję przywódców, a pokonanych określają pejoratywnym słowem niszada. Wynika to z ich poczucia niższości cywilizacyjnej przemieszanej z dumą zdobywców. Natomiast wszystkich obcych rasowo i kulturowo nazywają mleczcza (mlechcha), co oznacza barbarzyńców. Często znakiem rozpoznawczym i symbolem niższej rasy jest ciemna skóra, ponieważ miejscowi Drawidowie są ciemnoskórzy, a Ariowie mają jasną karnację.
Ariowie częściowo niszczą starą kulturę, lecz zarazem przejmują jej elementy, zwłaszcza w Pendżabie, i mieszają się z miejscową ludnością. Wiele bóstw czczonych już w Cywilizacji Indusu przedostaje się do panteonu Ariów. Dotyczy to między innymi kultu byka oraz bóstw siedzących w pozycjach charakterystycznych dla joginów. Natomiast bóstwo o czterech twarzach znane w Cywilizacji Indusu zapowiada dżinijskich tirthankarów również mających cztery twarze. Pierwszym tirthankarą miał być Riszabha z Kośali, książę z dynastii Ikśwaku rządzącej w Ajodhja. Jednak dane archeologiczne i literackie wskazują, że chodzi o tradycję sięgającą dużo wcześniej do Cywilizacji Indusu, a nawet końca epoki kamiennej. Legendarny Riszabha powinien więc żyć co najmniej tysiąc lat przed Parśwą.
Legenda głosi, że Riszabha miał dwie żony, stu synów i dwie córki. Pod koniec życia podzielił swoje państwo między dwóch synów: Bharata otrzymał część północną z miastem Ajodhja, a Bahubali część południową. Wkrótce wybuchła między braćmi walka o pełnię władzy. Jednak w chwili, gdy Bahubali już zwyciężał i mógł objąć tron, zrozumiał, że pragnienie władzy, bogactwa i zaszczytów jest bezsensowne. Zrezygnował więc z królestwa, aby pójść drogą ascezy. Przez rok stał nieruchomo w dżungli, pozwalając, by pnącza oplotły jego nogi i przykuły go do ziemi. Zyskał za to wolność od pragnień, emocji, dumy i ambicji.
- 1500 - 1200 r. p.n.e. - Wojowniczy Ariowie podbijają cały zachodni Hindustan i docierają do Gangesu.
Walki znajdują odbicie w eposach bohaterskich aryjskich poetów i śpiewaków. Zawierają one też treści religijne i światopoglądowe, ponieważ podbój jest wyrazem zwycięstwa określonych bogów. Tak powstaje najstarsze dzieło literatury Indii - Rigweda. Poematy Rigwedy pozostaną w wersji ustnej przez kilkaset następnych lat, zanim zostaną wreszcie spisane, wchodząc do kanonu śruti, czyli literatury świętej albo objawionej.
- XV - X w. p.n.e. - Ariowie zasiedlili już lesiste okolice Indusu, a intensywna działalność gospodarcza doprowadza do stopniowego wyniszczenia lasów i zastąpienia ich przez pola i pastwiska.
W ciepłym klimacie odsłonięcie gleby prowadzi do erozji: lasy, a potem łąki i pola zamieniają się w step i półpustynię, zmuszając ludzi do szukania nowych pól i pastwisk. Trwa więc dalsza migracja ludności. Idąc na wschód najeźdźcy spotykają malarię w gorącej, wilgotnej dolinie Gangesu. Wkrótce epidemie malarii i ospy stają się plagą pustoszącą Indie i przenikającą daleko poza subkontynent. Odtąd przez tysiąclecia Ganges i gorące południe Indii będą wylęgarnią chorób, a suchsza część północno-zachodnia pozostanie dużo zdrowsza.
- XI w. p.n.e. - Kolejna fala Ariów upowszechnia żelazo, tym bardziej utrwalając militarną przewagę wojowników aryjskich nad Drawidami. Dochodzi do konfliktów między wcześniej przybyłymi Ariami, którzy wymieszali się już z Drawidami, oraz nowymi Ariami, uważającymi się za rasę czystą, a zatem wyższą.
Te procesy podboju, infiltracji oraz mieszania się ludów znajdują odbicie w literaturze, ponieważ w tej właśnie epoce zaczynają powstawać pierwsze fragmenty sławnego eposu Mahabharata (spisane dużo później). Jest to opowieść o walce rodu Bharatów reprezentującego prawdziwych, czystych rasowo nowych Ariów z rodem Jadu, który jest „zanieczyszczony” przez mieszanie się z miejscową ludnością. Walka ludzi ma wymiar boski, ponieważ bogowie popierają Bharatów, a są przeciwnikami Jadu, którzy sprzeniewierzyli się ich woli, dopuszczając do skalania rasy. W słynnej bitwie dziesięciu królów nad rzeką Rawi opisanej w Mahabharacie Sudas Bharatowie pokonują Jadu i z królem Yudhisthirą na czele opanowują całe terytorium aż do Biharu (na wschód od delty Gangesu). W samej delcie panuje zaś aryjskie plemię Wanga, zwane później Banga. Od niego pochodzi nazwa Bengalu.
XI - VI w. p.n.e. - Kultura szarej malowanej ceramiki drugiej fali Ariów (ród Bharatów) panuje w Dolinie Gangesu.
1052 r. p.n.e. - Powstaje pierwsze miasto Delhi (Dilli), które przetrwa kilkadziesiąt lat. Nie jest to jedyny tak duży ośrodek miejski tej epoki; na przykład w XI w. p.n.e. istnieje też ważne miasto Kaśi (późniejsze Varanasi) nad Gangesem.
X - IX w. p.n.e. - Plemiona Jadu rozwijają monoteistyczny kult Kriszny z centrum w miastach Mathura i Kaśi (Varanasi) nad Gangesem. Kaśi jest odtąd uznawane za środek świata.
Według legendy Brahma umieścił kiedyś w Kaśi trzy diamentowe pręty. Następnie na jeden z nich nanizał szereg pierścieni od największego na dole do najmniejszego na szczycie tak, aby powstał stożek. Bramini mają odtąd za zadanie przełożyć te pierścienie tak, żeby na trzecim pręcie powstał nowy stożek. Muszą jednak spełnić przy tym określone warunki: pierścienie mogą być umieszczane tylko na prętach, jednorazowo wolno przenosić tylko jeden pierścień i nawet przejściowo nie wolno kłaść większego pierścienia na mniejszy. Kiedy bramini ułożą stożek, nastąpi koniec świata. Legenda odzwierciedla matematyczną wiedzę mieszkańców Indii, ponieważ zadanie wymaga ponad 18 trylionów operacji. Zakładając, ile czasu potrzeba na każdy ruch, można obliczyć, kiedy powinien nastąpić mityczny koniec świata.
Kriszna jest postacią na poły mityczną. Według legend zrodził się z włosa Wisznu jako syn księcia Wasudewy z Mathury i jego żony Dewaki. Kiedy okrutny Kamsa, władający w Kaśi, usłyszał przepowiednię, że ósme dziecko jego siostry Dewaki przyniesie mu zgubę, zabił sześciu z siedmiu synów (Balabhadra uciekł) swojej siostry, a ją i jej męża uwięził. Dlatego ósmego syna, Krisznę, Dewaki oddała na wychowanie pasterzowi Nandzie we Wrindawanie. Tam Kriszna dokonał wielu cudów, pokonał demony (na przykład ptaka Bakę, węże Aghę i Pralambę, bawoła Ariśtę, konia Kesina i władcę Nagów) nasyłane przez Kamsę. Słynął jako świetny kochanek (spośród pasterek gopi najbardziej lubił Radhę i Rukmini). Wraz ze swoim szwagrem Dżarasandhą panującym w Magadha obalił Kamsę, a sam został władcą Dwaraki. Uczestniczył w bitwie na polu Kurukszetra po stronie Pandavów, lecz przeżył. Zginął zaś przypadkiem od strzały myśliwego Dżary, który polując na daniele ugodził Krisznę w piętę, jedyną część ciała nieodporną na ciosy. Występuje jako patron miłości, muzyki (Kriszna z fletem) i walki o sprawiedliwość.
- Początek 1. tysiąclecia p.n.e. - Z szamanizmu wyłania się tantryzm, który podzieli się na trzy odgałęzienia zależnie od czczonego boga: śaiva (Sziwa), vaiśnava (Wisznu) i śakta (Śakti - personifikacja żeńskiej energii). Powstaje ogromna mnogość sekt tantrycznych (już w VIII w. p.n.e. Śankara pisze o 108 sektach).
Według legendy ta różnorodność ma swoją przyczynę w pewnym mitologicznym wydarzeniu. Otóż bóg Wisznu pociął martwe ciało bogini Parwati (Śakti) na 81 części, a jej mąż Sziwa poroznosił te szczątki po całych Indiach. I każdy z nich znalazł swoje odbicie w lokalnej sekcie tantrycznej i w powstaniu ośrodka pielgrzymek. Jednym z najważniejszych takich miejsc jest świątynia Kamaksja w Kamarupa (Assam), gdzie miały upaść narządy rodne (joni) bogini, koncentrujące najwięcej żeńskiej energii. Tantryzm oddziałuje potem na wszystkie systemy indyjskiej filozofii i mistyki a także na Tybet, Chiny, Indochiny i od XIX w. na Europę i Amerykę. Wiążą się z nim alchemia, astrologia, chiromancja i inne dyscypliny mantyczne oraz psychologia i wiele aspektów sztuki.
Dla wielu tantryzm jest odrażającą magią, zwłaszcza tantryzm związany z kultem Sziwy. Tantryści preparują bowiem czaszki zmarłych ludzi, widząc w nich źródło życiowej lub magicznej energii. Używają czaszek jako kielichów, a z ludzkich kości wyrabiają czasem narzędzia. Nie jest to jednak wyraz zdziczenia lub okrucieństwa, ani nawet brak szacunku dla zmarłych. Tantryści postrzegają życie i śmierć jako jedność i kultywują wszystko, co tę jedność podtrzymuje, aby napędzać odwieczny cykl przemian, powtarzanych narodzin i śmierci oraz poszukiwania uniwersalnej równowagi.
- 1. tysiąclecie p.n.e. - Kształtuje się podział społeczeństwa indyjskiego na klasy w sanskrycie zwane varna (kolor).
Pierwotnie istnieją dwie: jasnoskórzy arja - szlachetni, potomkowie indoeuropejskich najeźdźców i ciemnoskórzy śudra - poddani, głównie Drawidzi. Przy czym w obrębie arja istnieją dwie grupy, które z czasem przekształcą się w odrębne klasy: bramini - kapłani i kszatrija - wojownicy. Stopniowo zanika klasa hodowców, dawniej podstawowa dla Ariów - wajśja, ponieważ większość społeczeństwa przekształca się w osiadłych rolników. W końcu i te podstawowe klasy rozpadną się na mniejsze, ale Drawidzi, dawni twórcy kultury Indusu, zawsze pozostają grupą najniższą zwaną dasja, mimo szerzącego się kultu ciemnoskórego Kriszny. Utworzenie systemu warn późniejsza tradycja przypisze legendarnemu riszi (mędrcowi) Manu.
Od X w. p.n.e. - Powstają Brahmany, komentarze do Wed stanowiące podstawę braminizmu.
IX - VIII w. p.n.e. - Parśwa lub Parśwanatha, sławny filozof i riszi (mędrzec) przez dżinistów uznawany za dwudziestego trzeciego tirthankarę.
Parśwa urodził się jako syn króla Aśwaseny z dynastii Ikśwaku i królowej Wamy panujących w Varanasi. Jednak w wieku trzydziestu lat książę Parśwa odrzuca światowe życie i zostaje ascetą. Po nieprzerwanej dwudniowej medytacji doznaje oświecenia i odtąd wędruje, aby nauczać swojej doktryny. Głosi wieczność świata oraz ciągły kołowrót powracających wcieleń (samsara) i cierpienia, od których człowiek może się wyzwolić, czyli osiągnąć stan moksza, eliminując wpływ poprzednich wcieleń, przejawiający się jako karman.
Późniejsze dżinijskie legendy opisują życie Parśwy w kategoriach cudownych zjawisk, które układają się w logiczny ciąg wydarzeń pokazujących wyjątkowość księcia-mistyka. Według jednej z opowieści jako młody mężczyzna Parśwa ocalił węża uwięzionego w drewnianej kłodzie rzuconej do ognia. Ten wąż w następnym wcieleniu stał się Dharaną, panem podziemnego królestwa nagów, węży patronujących płodności i szczęściu. Kiedy medytujący Parśwa został potem zaatakowany przez demona, który zesłał potężną burzę, wdzięczny Dharana udzielił mu schronienia.
Kalpasutra podaje, że Parśwa przekonał do swojej nauki 164 tysięcy wyznawców i 327 tysięcy wyznawczyń, a poza tym 16 tysięcy mnichów i 38 tysięcy mniszek.
Parśwa osiąga stan moksza, umierając w wieku stu lat na szczycie wzgórza Śikhardzi zwanego odtąd Wzgórzem Parśwanathy. Jego następcą zostaje gandhara Śubhadatta. Gandharowie to ośmiu najbliższych uczniów Parśwy: Śubhadatta, Arjaghosa, Wasistha, Brahmakari, Soma, Śridhara, Wirabhadra i Jasa.
- Od VIII w. p.n.e. - Indie dzielą się na aryjską północ i drawidyjskie południe. Trwa ekspansja społeczeństw epoki żelaznej na południe, czego symbolem jest duchowy rydwan białych aryjskich bogów.
Pojawia się srebrna moneta.
Ok. VII w. p.n.e. - Epoka legendarnego mędrca Agastja (Który Wstrząsnął Górami), uważanego za współautora Rigwedy i pogromcę demonów oraz nauczyciela (kulturowego herosa) ludów tamilskich
VII - VI w. p.n.e. - Plemienne organizacje dżanapada drogą podbojów przekształcają się w większe monarchie, które przejdą do historii pod sanskrycką nazwą mahadżanapada (wielkie kraje). W różnych źródłach buddyjskich i dżinijskich pojawia się 12-16 państw zaliczanych do tej kategorii, czasem dzielonych na dwie grupy: madżdżhimadesa (środkowy Hindustan) i uttarapatha (północny zachód: Kambodża i Gandhara). Według Puran Gandharę założył król Gandhara, syn Aruddhy.
Królestwa Kambodża (Kaszmir) i Gandhara (Peszawar) zostają podbite przez Persję w drugiej połowie VI w. p.n.e. jako dwudziesta satrapia Achemenidów, a stolica Kambodży Kapisi (późniejsze Begram) zostaje splądrowana. Góry Hindukusz (w języku pasztun nazwa oznacza zabójcę Hindusów) dzielące Kambodżę stanowią zarazem granicę między ludami indyjskimi i irańskimi.
Królestwo Kaśi (znane też jako Varanasi lub Kausika) do VI w. p.n.e. jest najsilniejsze spośród mahadżanapada w Dolinie Gangesu. Współzawodniczy o pierwszeństwo z królestwami Kośala (Ajodhja między rzekami Ganga i Gandhak oraz Himalajami, stolica Sawathi lub Śrawasti), Anga (Bihar i zachodni Bengal między rzekami Ganga i Czampa, stolica znana jako Malini lub Czampa) oraz Magadha (południowy Bihar). To ostatnie królestwo jest źle oceniane przez bramińskich autorów, ponieważ zachowało wiele miejscowych wierzeń przedaryjskich.
W północnych Indiach kształtują się republiki wiejskie tworzone przez kszatrija w opozycji do dominujących braminów. Najważniejsze z nich to kilka plemiennych republik Wadżdżich (Wrydżi, Vrijji) w północnym Biharze oraz Śakjów (ze stolicą w Kapilawastu u podnóża Himalajów). Wśród Wadżdżich najsilniejszym państwem jest Wedeha ze stolicą w mieście Mithila (Dżanakpur), którego ostatni władca Kalara traci tron podobno z powodu romansu z córką bramina. Na gruzach jego państwa wyrasta arystokratyczna republika rodu Liććhawi (część ich przeniesie się do Doliny Kathmandu).
Inne mahadżanapada to plemienna konfederacja Malla (Gorakhpur), państwo Czedi (między rzekami Dżamuna i Narmada), Kuru (rejon Delhi i Kurukszetry założonej przez władcę Kuru, syna Samwarsana, ze stolicą Indraprasthą lub Indapattą), Watsa (rejon późniejszego Allahabadu, stolica w Kauśambi) rządzone przez władców wywodzących się od legendarnego rodu Bharata, królestwo Pańczala (późniejszy Parruczabad, od V w. p.n.e. republika), Makcza (Dżajpur, stolica w Wiratanagara, późniejszy Bairat), Surasena (Mathura), Assaka (nad rzeką Godawari), Awanti (Malwa nad rzeką Parbati), gdzie formuje się język pali reprezentujący stadium prakrytu.
VII - VI w. p.n.e. - Idee Parśwy kontynuują jego uczniowie. Na czele wspólnoty po Śubhadatcie stoją kolejno: Haridatta, Arjasamudra i Keśi.
VII - IV w. p.n.e. - Powstają Upaniszady - dzieła religijno-filozoficzne podsumowujące i zamykające wedyzm. Podkreślają złudność postrzeganego świata, konieczność zachowania wewnętrznego spokoju i równowagi. Z czasem zostaną uznane za śruti (święte, objawione, należące do kanonu) na równi z Wedami i Brahmanami. Będą przeciwstawiane sutrom, czyli utworom nieobjawionym zwanym ogólnie smryti.
Ok. 600 r. p.n.e. - W Indiach powstaje jeden z najwcześniejszych opisów trądu.
Ok. VI w. p.n.e. - W północnych Indiach są hodowane drzewka cytryny (Citrus limon) dostarczające żółtych, kwaśnych owoców o dużej zawartości witaminy C. Stąd rozpowszechnią się w całej południowej Azji.
VI w. p.n.e. - Ariowie przekraczają góry Windhja (północno-zachodni Dekan wzdłuż rzeki Narmada) i wnikają do kraju Drawidów. Wprowadzają tam żelazo, ponieważ do tego czasu Drawidowie znali tylko kamień.
VI w. p.n.e. - Wardhamana, syn króla Siddharty z Waiśali poszukuje sensu świata, medytując pod świętym drzewem aśoka. Po latach ogłasza się Mahawirą - Wielkim Bohaterem oraz Dżiną - zwycięzcą słabości i ułudy świata. Potem przez 30 lat podróżuje i naucza dżinizmu. Do legendy przechodzi zapisana w dżinijskich tekstach dyskusja Mahawiry z Keśi, ostatnim patriarchą uczniów i czcicieli Parśwy.
Zgodnie ze swoimi ideami Mahawira umiera, głodząc się na śmierć w wieku 72 lat. Rok 527 r. p.n.e., tradycyjna data śmierci założyciela dżinizmu, stanie się później początkiem dżinijskiej ery.
Zasady religii Dżiny ustali zjazd (sobór) wyznawców w Walabhi. Sam Dżina zostaje uznany za ostatniego, dwudziestego czwartego tirthankarę, czyli krzewiciela właściwej religii i następcę Parśwy.
Gośala Maskariputra (Maskarin Gośaliputra), przez 6 lat pracujący z Mahawirą, zakłada sektę dżinistów-adżiwików. Głosi bezwartościowość czynu, zarówno dobrego jak i złego, ze względu na przeznaczenie (nijati).
- VI w. p.n.e. - Ponad 30 lat po Mahawirze działa Budda (przebudzony ze snu życia w świecie ułudy, oświecony), książę Siddharta Gautama Śakjamuni (z rodu Śakjów). Urodził się w Lumbini (południowy Nepal) podczas podróży jego matki do męża. Wędruje jako riszi (mędrzec), a kazaniem Sutra o puszczeniu w ruch Koła Prawa dla pięciu mnichów, swoich byłych towarzyszy, zaczyna buddyzm. Opisy (na przykład w Pytaniach Milindy) ukazują Buddę jako charyzmatyka, który swoją osobowością przyciąga ludzi i jest postrzegany jako istota wyższa. Wśród najwybitniejszych ludzi, którzy ulegli jego wpływowi jest Sariputta (miał być następcą Buddy, lecz umarł kilka miesięcy przed mistrzem) i król Bimbisara.
Z Buddą wiąże się też pouczająca historia arhata imieniem Godhika. Z ogromnym trudem osiągnął on oświecenie i nie był pewien, czy zdoła je długo utrzymać. Poprosił więc Buddę o pozwolenie na samobójstwo, aby umrzeć w stanie oświecenia. W tej sytuacji mistrz zgodził się na jego samobójstwo, chociaż normalnie potępia odebranie sobie życia. Chodzi o to, że samobójca działa zwykle pod wpływem silnych emocji, a więc jest bardzo mocno związany ze światem materialnym i swoimi pragnieniami, a Budda żąda przecież uwolnienia od materii i pragnień. Godhika jednak chciał śmiercią utrwalić swoje oświecenie i wyzwolić się z kołowrotu wcieleń.
Buddyzm jest filozofią pokoju. Opowiada o tym legenda o okrutnym zbóju Angulimali, który kolekcjonował palce zabitych ludzi. Kiedy nawrócił się na buddyzm, w krótkim czasie dostąpił oświecenia. Znana jest też historia kurtyzany Vimali, która uwodziła ucznia Buddy Maha-Moggalanę, lecz pod jego wpływem przyjęła wiarę i doznała oświecenia.
VI w. p.n.e. - Filozof Kapila, twórca systemu sankhja.
Druga połowa VI w. p.n.e. - Królestwo Kośala podbija Kaśi, a Bimbisara z Magadhy podbija Angę.
Rządzący w Watsa król Udjana przyjmuje buddyzm.
Ok. 500 r. p.n.e. - Pojawiają się słonie bojowe, a indyjscy żołnierze przesiadają się z rydwanów na koński grzbiet, co daje armii większą swobodę i szybkość działania. Upowszechnia się też użycie żelaznej broni wypierającej dawny brąz.
V - II w. p.n.e. - Powstają Wedanty jako wykładnia wedyzmu, oraz Purany - bramińska historia Indii i ich religia.
Druga połowa V w. p.n.e. - Magadha podbija Kośalę, stając się niekwestionowanym hegemonem wschodniego Hindustanu.
IV - II w. p.n.e. - Pierwsza redakcja eposu Mahabharata (ostateczna często jest przypisywana Wjasie). Mniej więcej w tym samym czasie powstaje również drugi sławny indyjski epos Ramajana.
Oba dzieła staną się podstawą literatury, mitologii i kultury Indii oraz Indochin i Indonezji.