Wczesna historia Azji Zachodniej

  • Ponad 100 tysięcy lat p.n.e. - Archaiczna forma człowieka rozumnego (Homo sapiens) przybywa z Afryki przez cieśninę Bab el-Mandeb oraz deltę Nilu, Poza tym istnieje tu również neandertalczyk (Homo neanderthalensis), reprezentujący kultury myśliwsko-zbierackie. Miejscowy praczłowiek zanika.

W Mezopotamii znane są rytualne neandertalskie pochówki (Szanidar) świadczące o istnieniu wiary w życie pozagrobowe i kultu przodków.

Na pograniczu Iranu i Indii formuje się zespół kultur Soan, w obrębie których, mimo zmian ludności, sposób wytwarzania narzędzi będzie się zmieniał w sposób płynny, a ciągłość ewolucji technologicznej zachowa się aż do 75. tysiąclecia p.n.e.

  • 70 - 40 tysięcy lat p.n.e. - Nowa forma człowieka rozumnego (Homo sapiens) zaczyna dominować w Azji Zachodniej, zwłaszcza na obszarze Żyznego Półksiężyca, czyli wielkiego lesistego łuku rozciągającego się od bagien Mezopotamii, przez podnóże gór Zagros i Syrię do doliny Jordanu.

  • Od ok. 15. tysiąclecia p.n.e. - Osuszenie klimatu w Mezopotamii i Arabii zmusza ludzi do opuszczenia tych terenów.

W Göbekli Tepe (to późniejsza nazwa oznaczająca górę z pępkiem) na północnym krańcu Żyznego Półksiężyca przez wiele stuleci działa szamanistyczna świątynia myśliwych i zbieraczy. Ogromna kamienna konstrukcja składa się z kilku kręgów uformowanych przez wielkie skalne bloki ozdobione płaskorzeźbami o znaczeniu symbolicznym. Sanktuarium jest miejscem kultu przodków i sił natury. Odbywają się tam ceremonialne uczty, podczas których zebrani jedzą mięso upolowanych zwierząt i piją pszeniczne piwo przygotowane w wielkich kamiennych kadziach. Ludzie odchodzą stamtąd ok. 7500 r. p.n.e. (archeolodzy zlokalizują Göbekli Tepe w roku 1954 i odkopią część praktycznie nietkniętej konstrukcji w roku 1994).

  • 12 - 6 tysięcy lat p.n.e. - Kilka zaawansowanych kultur myśliwsko-zbierackich przechodzi do częściowo osiadłego trybu życia, czego przykładem może być mezolityczna kultura natufska w Palestynie datowana na koniec plejstocenu i początek holocenu (ustala to K. Kenyon w latach 1950.). Ludność kultury natufskiej stopniowo rozwija techniki wykorzystania dziko rosnących roślin, na przykład oliwki, a następnie zaczyna je świadomie uprawiać, zaczynając przedceramiczny neolit (9. tysiąclecie p.n.e.).

Powstanie rolnictwa w Żyznym Półksiężycu oznacza początek neolitu: największe ośrodki to Çatal Hüyük (pierwotnie osada myśliwych) w Anatolii, palestyńskie Jerycho (Ariha, ok. 3000 mieszkańców) na północ od Morza Martwego, Półwysep Arabski, północna Mezopotamia, Iran i Zakaukazie. Ziemia jest uprawiana motykami. Wykorzystuje się dziko rosnące rośliny (na przykład migdałowce i oliwki), lecz powstają też wydajniejsze formy hodowlane - zwłaszcza pszenica. Pod koniec tego okresu zaczyna się nawadnianie pól, a potem pojawia się miedź.

Azja Zachodnia jest jednym z najgęściej zaludnionych obszarów świata.

Z Azji Zachodniej pochodzi chart - pies o smukłym ciele, długich nogach i wąskim pysku, który potrafi bardzo szybko biegać. Od charta wywodzi się mocniej od niego zbudowany pointer, wyspecjalizowany jako pies myśliwski.

  • 8. tysiąclecie - połowa 2. tysiąclecia p.n.e. - W centrum Półwyspu Arabskiego funkcjonują społeczności rolnicze zamieszkujące powulkaniczne jaskinie. Wykorzystują okres względnej wilgotności w Arabii. Opuszczą ten obszar, kiedy wnętrze Arabii zamieni się w pustynię.

  • 7. - 6. tysiąclecie p.n.e. - Poprawa wilgotności i ponowny rozwój bagien w południowej Mezopotamii ułatwiają rozwój rolnictwa.

  • Pierwsza połowa 7. tysiąclecia p.n.e. - Na wybrzeżu Palestyny istnieje neolityczna osada nazwana potem Atlit Yam. Jej ludność utrzymuje się z rolnictwa, rybołówstwa i myślistwa. Osadę niszczy trzęsienie ziemi w drugiej połowie siódmego tysiąclecia, które powoduje osunięcie części wybrzeża i zatopienie osady przez wody Morza Śródziemnego. Zalane wodą ruiny zostaną odkryte dopiero w 1984 r. n.e.

  • 6. - 5. tysiąclecie p.n.e. - Osuszenie klimatu w Palestynie wypędza stąd większość ludności, zwłaszcza rolników.

  • 4000 - 3000 r. p.n.e. - W Azji Zachodniej upowszechniają się narzędzia i broń z brązu.

  • 3. tysiąclecie p.n.e. - W niektórych rejonach Azji Zachodniej używa się czasem żelaza z meteorytów traktowanego jako niezwykle cenny materiał przeznaczony dla najbogatszych. Przykładem jest ozdobny sztylet z osady Acal Hüyük we wschodniej Azji Mniejszej oraz wisiorek z Umm al-Marra w Syrii. W drugiej połowie 2. tysiąclecia p.n.e. zaś powstanie ozdobna siekierka z meteorytowego żelaza znaleziona w syryjskim mieście Ugarit. Dużo tańsze i łatwiej dostępne żelazo wytapiane z rudy pojawi się kilkaset lat później.

  • 1. tysiąclecie p.n.e. - Upowszechnia się bawełna.