Salakanagara, Tarumanagara, Śailendra, Mataram, Madżapahit i Małe Wyspy Sundajskie
Od IV w. p.n.e. - Zaczynają się indyjskie wpływy kulturalne.
Początek II w. n.e. - Legendarny indyjski kupiec Aki Tirem (znany też jako Tiaopien) osiedla się na zachodnim krańcu Jawy (w sanskrycie Javadwipa od malajskiego słowa java, jaba, zaba lub hawa - nawadniane pole ryżowe) w prowincji Banten i zakłada osadę, która rozrasta się w lokalny ośrodek cywilizacji indyjskiej. Tak zaczyna się niewielka monarchia znana jako królestwo Salakanagara (w sanskrycie kraj srebra). W latach 130-362 państewkiem rządzi ośmiu kolejnych władców noszących ten sam tytuł Dewawarman, co w sanskrycie znaczy obrońca bogini. Tylko tyle podaje indyjska książka Nusantara z XVII w. stanowiąca jedyne źródło pisane na temat Salakanagary.
Nic dziwnego, że z braku historycznych żródeł o najwcześniejszych dziejach Jawy opowiadają głównie mity. Według nich najstarsze królestwo na Jawie nazywa się Dwipantara (w sanskrycie dwipa antara to wyspa na zewnątrz) i dzieli się na cztery regiony, każdy z własną stolicą: Śriwidżaja (w sanskryckie świetlane zwycięstwo) jako centrum całego państwa oraz Giapanitra, Georjotana i Suavarnabhumi.
U samych początków zaawansowanej cywilizacji Jawy ma rzekomo stać mityczny książę Adżi Saka (Aji Saka). Pochodzi z legendarnego miasta Bhumi Majeti w kraju Dżambudwipa (Jambudvipa), czyli w Indiach. Dżambudwipa w sanskrycie oznacza kraj indyjskiej jeżyny, lecz w wedyjskiej kosmologii jest to jeden z siedmiu mitycznych lądów zamieszkany przez ludzi. Dzieli się na cztery części-strony świata z kosmiczną górą Meru w centrum. W buddyzmie zaś Dżambudwipa jest jednym z czterech kontynentów wokół kosmicznej góry Meru i odpowiada południowej stronie świata.
Imię legendarnego księcia Adżi Saka również wskazuje raczej na mity niż historyczną rzeczywistość. W języku jawajskim bowiem saka lub soko oznacza coś początkowego lub najważniejszego. Z drugiej jednak strony niektórzy historycy sugerują związki z Sakami rządzącymi częścią Gudżaratu w Indiach.
Zgodnie z miejscowym mitem zapisanym w starojawajskim (kawi) dziele Tangtu Panggelaran z XV w. niedługo po zbudowaniu Jawy bóg Sziwa zwany tu Batara Guru nakazał Brahmie i Wisznu sprowadzić na wyspę ludzi. Dla ustabilizowania pozycji Jawy unoszącej się początkowo na wodzie bogowie przybili ją do dna za pomocą kawałka kosmicznej góry Meru. Przywiózł ją na miejsce sam Wisznu zamieniony w gigantycznego żółwia. Dla zbalansowania wyspy bogowie rozmieścili kawałki Meru w postaci wulkanów z największymi Penanggungan i Semeru.
Pierwszym mitycznym królestwem na Jawie nazywanym Medang Kamulan rządził podobno okrutny i zły król-olbrzym Dewata Cengkar. Jego rządy przerwał na szczęście Adżi Saka, który pokonał okrutnika i przejął władzę, a Dewata Cengkar stał się wielkim białym krokodylem Badżul Putih. Dopiero ogromny wąż Dżaka Linglung zdołał zabić krokodyla, za co trafił na dwór Adżiego Saki. Niestety, nie umiał powstrzymać się od pożerania domowych zwierząt, więc zniecierpliwiony król kazał go związać i wynieść do dżungli, aby zjadał tylko to, co samo wejdzie mu do pyska. Jego ofiarą padło podobno kilku chłopców, którzy otwartą paszczę węża uznali za jaskinię.
Za największe osiągnięcie Ażiego Saki jest jednak uważane wynalezienie jawajskiego pisma (właściwie zapożyczonego z Indii), które wyznacza początek cywilizacji na Jawie.
IV - V w. - Indyjscy kupcy szerzą swoją kulturę na Jawie.
358 r. - Według dzieła Nusantara indyjski arystokrata Radżadiradżaguru Dżajasingawarman zakłada królestwo Tarumanagara (Taruma) w zachodniej części Jawy. Nazwa państwa pochodzi od zachodniojawajskiego słowa tarum oznaczającego drzewo indygowca dostarczającego cenny barwnik indygo. Założyciel nowej monarchii pochodzi z dynastii Śalankajana rządzącej częścią Andhry na wschodnim wybrzeżu Półwyspu Indyjskiego. Po niszczycielskim najeździe Samudragupty na Andhrę Radżadiradżaguru Dżajasingawarman uciekł na Jawę. Tutaj ożenił się z miejscową księżniczką, córką króla Dewawarmana VIII z Salakanagary.
382 r. - Umiera Radżadiradżaguru Dżajasingawarman, a władzę w zachodniojawajskim królestwie Tarumanagara obejmuje jego syn Dharmajawarman.
395 - 434 r. - W królestwie Tarumanagara panuje Purnawarman. Zgodnie z przekazami król rządzi zachodnią i środkową Jawą, a jego władzę uznaje 48 mniejszych monarchii aż do miasta Purwalingga (Purbalingga). Rzeka Cipamali (Brebes) w centrum wyspy stanowi wschodnią granicę królestwa Tarumanagara. W 397 r. na północnym wybrzeżu w zachodniej części wyspy król zakłada stolicę, którą nazywa Sundapura (Miasto czystości). W ten sposób po raz pierwszy pojawia się nazwa Sunda z czasem utożsamiona z zachodnią Jawą. Dla podkreślenia swojej potęgi Purnawarman każe rozmieścić po kraju siedem kamieni z sanskryckim napisem głoszącym jego chwałę. Zgodnie z inskrypcjami Purnawarman buduje kanał zmieniający bieg rzeki Cakung, dzięki czemu osusza część nadmorskich bagien, umożliwiając rozwój rolnictwa i budownictwa. Swemu następcy Wisznuwarmanowi (434-455) pozostawia kraj w rozkwicie, silny zarówno gospodarczo jak i militarnie.
Kolejni władcy Tarumanagary to Indrawarman (455-515) i Ćandrawarman (515-535).
V w. - Indyjski mnich i misjonarz buddyzmu hinajana Gunavarman działa na Jawie.
414 r. - Pielgrzymujący do Indii chiński podróżnik Fa Hsien zwiedza Jawę i inne wyspy, ale nie znajduje tam poszukiwanych buddystów.
416 r. - Według relacji jawajskiej kroniki dochodzi do potężnej erupcji wulkanu Krakatau między Jawą i Sumatrą.
Kolejne wielkie wybuchy w tym rejonie nastąpią w wieku IX, X, XI i XII, a potem w latach 1320, 1530, 1680 i 1883.
VI w. - Na północnym wybrzeżu środkowej Jawy powstaje hinduistyczno-buddyjskie królestwo Kalingga (w chińskich źródłach określane jako Heiling lub Dupo). Głównymi ośrodkami państwa są portowe miasta Pekalongan na zachodzie i Dżepara (Jepara) na wschodzie. Ważnymi ośrodkami w głębi lądu są też Dieng i Gedang Sango.
535 - 561 r. - Surjawarman rządzi w królestwie Tarumanagara w zachodniej Jawie. Zakłada nową stolicę państwa w głębi lądu, a dotychczasowa stolica Sundapura staje się siedzibą wasalnego królestwa Sunda Sambawa.
Inną wasalną monarchią rządzi zięć Surjawarmana król Manikmaja, który w 526 r. opuścił stolicę, by osiąść na wschodzie w mieście Kendan (okolice późniejszego miasta Garut).
612 r. - Wretikandajun, wnuk Manikmaji, zakłada królestwo Galuh w środkowej części Jawy jako terytorium wasalne królestwa Tarumanagara, gdzie w tym czasie panuje Kertawarman (561-628). Jest to wyraz postępującego osłabienia Tarumanagary.
628 - 650 r. - Król Tarumanagary Linggawarman jest ostatnim z dynastii, ponieważ nie ma męskiego potomka. Próbuje ratować państwo poprzez małżeństwo swojej starszej córki księżniczki Manasih, która zostaje żoną króla Tarusbawy rządzącego w Sunda Sambawa jako wasal Linggawarmana.
Drugą córkę księżniczkę Sobakancanę wydaje za Sri Dżajanasę władcę coraz potężniejszego imperium Śriwidżai.
- Połowa VII w. - Królestwo Kalingga przeżywa rozkwit, a jego władza sięga aż do miasta Kuwu na wschodzie. Państwo jest rządzone przez królową Szimę, która słynie ze sprawiedliwości, a jej poddani są wzorem uczciwości.
Według legendy pewien obcy władca postanowił wypróbować osławioną uczciwość mieszkańców Kalinggi i zostawił na skrzyżowaniu dróg torbę z pewną ilością złota. Przez trzy lata nikt nie dotknął torby, lecz w końcu potknął się o nią syn królowej łamiąc tym samym zakaz dotykania czyjejś własności. Przed karą śmierci uratował go minister, który przekonał władczynię, że winien był nie książę, lecz jego noga. W rezultacie „przestępcza” noga została ucięta.
664 r. - Według dzieła chińskiego mnicha Jidżinga inny mnich Huining przybywa z Chin do północnojawajskiego królestwa Kalingga. Huining pozostaje tam przez ok. 3 lata, aby z pomocą miejscowego buddysty Dżnanabhadry tłumaczyć na chiński szereg tekstów z kręgu hinajany.
Ok. 670 - 690 r. - Po wygaśnięciu dynastii rządzącej Tarumanagarą tron przejmuje Tarusbawa, lecz nie jest w stanie powstrzymać rozpadu państwa. Zwłaszcza że zajmuje się nie całym państwem, lecz umacnianiem rodzimego królestwa Sunda Sambawa, co wykorzystuje władca wasalnego królestwa Galuh Wretikandajun i ogłasza niepodległość. Jego politykę popiera królestwo Kalingga w centralnej części Jawy, ponieważ córka króla Kalinggi księżniczka Parwati jest synową Wretikandajuna. W dodatku Sanaha, wnuczka królowej Szimy z Kalinggi, jest żoną Sany (Seny), wnuka króla Wretikandajuna.
Młody, niedoświadczony Tarusbawa nie chce wojny domowej i pod naciskiem swoich doradców akceptuje żądania władcy królestwa Galuh. Tak więc rządzi już tylko częścią zachodnią, czyli królestwem Sunda Sambawa. Granicę między tymi monarchiami wyznacza rzeka Citarum.
Na zachodzie zaś rośnie potęga imperium Śriwidżaja. Co więcej, władca Śriwidżai zgłasza pretensje do tronu Tarumanagary, ponieważ jego żona Sobakancana jest córką ostatniego władcy Linggawarmana.
- Koniec VII w. - Najazd armii Śriwidżai na zachodnią Jawę kończy się rozpadem królestwa Sunda Sambawa. Armia Śriwidżai zajmuje wybrzeża z głównymi portami jak Sundapura i Kalapa.
Pokonany Tarusbawa ucieka na południe w głąb wyspy i osiedla się poza zasięgiem Śriwidżai w rejonie Pakuan Padżadżaran jako lokalny władca.
VIII w. - Ekspandujące państwo Śriwidżaja opanowuje zachodnią Jawę, podporządkowując sobie królestwa Tarumanagara i Holing.
VIII w. - W południowo-środkowej części Jawy na równinie Kedu wyodrębnia się państwo buddyjskiej (odłam wadżrajana) dynastii Śailendra (Sailendra, nazwa znaczy Pan Gór), której tradycja głosi, że jej przodkowie wywodzą się z dynastii panującej niegdyś w Funan. Pierwszym władcą dynastii jest Bhanu, który tron przekaże swemu synowi Dharmatundze.
Od VIII w. - Na Jawie, Bali i Lombbok jest używany język kawi, którym posługują się przede wszystkim intelektualiści. W tym języku powstaje klasyczna jawajska literatura. Z czasem kawi wyjdzie z codziennego użycia, lecz jeszcze w XVIII-XXI w. będzie językiem części utworów literackich i tradycyjnych spektakli teatralnych, zwłaszcza na Bali.
Początek VIII w. - Na równinie na południe od świętej góry Gundung Merapi w środkowej Jawie książę Sanna zakłada monarchię z siedzibą w Sandża (Sanja). Zapoczątkowuje sziwaistyczną dynastię Mataram (nazwa wywodzona od sanskryckiego słowa oznaczającego matkę) spokrewnioną z dynastią Śailendra. Tak powstaje nowe królestwo Mataram w X w. zwane też Medang.
Od ok. 732 r. - W Mataram panuje Sandżaja, następca Sanny i twórca potęgi młodego państwa.
Od ok. 740 r. - Książę Dewasimha zakłada lokalną monarchię w Surabai na wschodzie Jawy.
Co prawda, w drugiej połowie stulecia przekazuje władzę Gadżajanie, lecz dynastia nie wytrzyma konkurencji ze strony królestwa Mataram rozwijającego się na zachód od Surabai.
742 -755 r. - Pod naporem dynastii Śailendra królestwo Kalingga przesuwa się na wschód od płaskowyżu Dieng w centrum Jawy. Monarchia zaniknie do końca VIII w.
746 - 784 r. - W Mataram na Jawie rządzi Panangkaran (następca Sandża), który doprowadza królestwo do rozkwitu trwającego ok. 150 lat. Prowadzi podboje na Jawie i poza nią. Jego flota dokonuje najazdów na Tan-nam w 767 r. oraz Czampę w 774 r. Panangkaran funduje budowę wspaniałej świątyni Kalasan poświęconej bogini Tarze oraz ogromnego zespołu świątynnego Mandżusrigrha.
Politykę ekspansji kontynuuje potem jego następca Dharanindra (Panunggalan) w oficjalnych dokumentach występujący pod imieniem króla Indry, który rządzi do początków IX w. Organizuje najazd na Czampę w 787 r., a sam zmaga się przy tym z ekspansjonizmem imperium Śriwidżai, które zmierza do zdominowania środkowej Jawy.
Lata 770. - Dharmatunga (lub Wisznu), król Śailendra, zaczyna budowę ogromnej buddyjskiej świątyni Borobudur, która okaże się jednym z największych i najsłynniejszych dzieł światowej architektury.
Lata 780. - Na tronie królestwa Śailendra zasiada Sangramadhanamdżaja (Indra), syn Dharmatungi.
Od końca VIII w. - Sumatrzańska monarchia Śriwidżaja stopniowo podbija środkową Jawę.
Władca dynastii Mataram Warak Djah Manara, czyli Samaragrawira (803-827) przenosi się na wschód wyspy do Jogjakarta na równinie Kedu. Jest to wynik nie tylko militarnej przewagi Śriwidżai, lecz także pacyfistycznego nastawienia króla Waraka, który preferuje pokój nawet za cenę ustępstw.
Natomiast zachodniojawajska dynastia Śailendra utrzymuje poprawne stosunki z nastawionym na handel królestwem Śriwidżaja; dynastie obu państw łączą więzy rodzinne.
- Do IX w. - Na Lombok istnieją niewielkie struktury polityczne rządzone przez lokalne rody arystokratyczne.
Według jednej z tradycji pierwsze królestwo na wyspie nosi nazwę Suwung, a jego założycielem jest Betara Indera. Inna wersja na poły legendarnej historii Lombok jako najstarsze królestwo wymienia Laeq (w miejscowym języku leaq oznacza przeszłość).
Początek IX w. - Tron Śailendra obejmuje Samaratungga (Taga), syn Sangramadhanamdżai. Armia królestwa Śailendra na kilkanaście lat podbija Czenla.
IX - XI w. - Na Lombok istnieje królestwo dynastii Sasak, która podbiło wcześniejsze monarchie. Potem zaś królestwo Sasak samo pada ofiarą królów z pobliskiego Bali.
827 r. - Śmierć króla Waraka zmienia sytuację polityczną w Mataram. Początkowo tron obejmuje Dżah Gula, lecz szybko zastępuje go Patacan (828-847). Pod jego władzą Mataram prowadzi politykę dużo agresywniejszą niż za czasów Waraka.
Lata 830. - Rządzący w Śailendra król Samaratungga zostaje zmuszony do abdykacji, a jego małoletniego syna Balaputradewę porywa Patacan z dynastii Mataram rządzącej wschodnią Jawą. W tej sytuacji tron Śailendra obejmuje Pramodawardhan, siostra Samaratunggi, lecz wkrótce zostaje usunięta i od ok. 838 r. kraj podlega władzy Mataram.
Balaputradewa wraca ok. 20 lat później, lecz przegrywa decydującą bitwę z armią Mataram i Śailendra ostatecznie znika z kart historii.
- Połowa IX w. - Na tronie królestwa Mataram we wschodniej Jawie zasiada Pikatan. Umacnia państwo i zapobiega odbudowie monarchii Śailendra.
Po kilku latach jednak abdykuje na rzecz swego najmłodszego syna. Sam zaś przyjmuje imię Sang Prabhu Dżatiningraf i zostaje sziwaickim mnichem, aby poświęcić się medytacji i resztę życia spędzić w ascezie.
Druga połowa IX w. - Na Bali kształtuje się hinduistyczna monarchia nawiązująca do wzorców z Jawy.
Do 885 r. - We wschodniojawajskim królestwie Mataram panuje Kajuwangi Djah Lokapala, syn Pikatana.
Jego następcy na tronie Mataram to Tagwas (rządzi zaledwie kilka miesięcy), Panumwangan Djah Dewendra i Gurunwangi Djah Bhadra.
860 - 864 r. - Pokonany przez Pikatana Balaputradewa ostatecznie opuszcza Jawę i przenosi się na Sumatrę do starego centrum Śriwidżai w Palembang.
Ok. 898 - ok. 910 r. - Watukara Balitung z dynastii Mataram odzyskuje środkową część Jawy.
Początek X w. - Na Bali powstaje hinduistyczna dynastia Warmadewa związana z dynastią Mataram ze wschodniej Jawy. Za założyciela dynastii uchodzi Sri Kesari Warmadewa. Na jego rozkaz w 914 r. w porcie Belandżong w rejonie plaż Sanur na południu wyspy staje kamienna kolumna. Pokrywające ją inskrypcje wykonano w sanskrycie i języku starobalijskim.
910 r. - Tron Mataram na Jawie obejmuje Hino Daksa, następca Balitunga. Zaczyna budowę wielkiej hinduistycznej świątyni w Prambanan.
Hino Daksa opanowuje też wschodnią Jawę rządzoną przez lokalną dynastię, którą w VIII w. założył książę Dewasimha.
Od 919 r. - Władcy Mataram Lajang Tulodong (syn Balitunga) i Pangkaja Wawa walczą ze Śriwidżają. W ich wyniku środkowa Jawa zostaje podporządkowana Śriwidżai, a niezależne ośrodki władzy Mataram przesuwają się dalej na wschód do Surabai.
Od 927 - 930 r. - Pierwszym wschodniojawajskim władcą Mataram jest Mpu Sindok, wnuk Hino Daksy. Ostateczną decyzję o przeniesieniu dworu podjął nie tylko z powodu rosnącego naporu Śriwidżai, lecz także pod wpływem serii erupcji wulkanicznych, które zagrażały stabilności monarchii.
Mpu Sindok jest wielkim protektor sztuki, lecz jego decyzja o przeniesieniu się na wschód zaczyna okres upadku Borobudur, największego i najpiękniejszego dzieła jawajskiej architektury. Maleje bowiem liczba pielgrzymów, którzy decydują się na podróż do świątyni oddalonej od ośrodków politycznych. Sytuacja ulegnie dalszemu pogorszeniu w XI w. po upadku Mataram i jeszcze bardziej w XV w. po islamizacji Jawy.
Od 947 r. - Na tronie Mataram zasiadają następcy Mpu Sindoka, jego córka Sri Isana Tunggawidżaja, potem syn Makutawamsa, a w latach 990. Dharmawamsa.
X/XI w. - Walki królestw Mataram i Śriwidżaja.
Flota Dharmawamsy atakuje należącą do Śriwidżai Sumatrę (990), a na Borneo powstaje kolonia zarządzana przez Dharmawamsę. Czulamaniwarmadewa władający imperium Śriwidżaja prosi Chiny o pomoc (992).
Odwetowa wyprawa ze Śriwidżai zdobywa stolicę Mataram, a Dharmawamsa ginie wraz z dużą częścią swego dworu (1006), co oznacza koniec dynastii Hino w Surabai. Przez kilka następnych lat wschodnia Jawa jest okupowana przez armię Śriwidżai.
- X/XI w. - Na Bali panują król Dharma Udajana Warmadewa (do śmierci w 1011 r.) i jego żona królowa Gunaprija Dharmapatri (do śmierci w 1007 r.) znana też jako księżniczka Mahendradatta.
Co ciekawe, Gunaprija Dharmapatri jest córką Dharmawamsy z jawajskiej dynastii Mataram, a to oznacza, że jej syn książę Erlangga (Airlangga) Warmadewa jest prawowitym spadkobiercą jawajskiego tronu.
- Od ok. 1011 r. - Król Erlangga Warmadewa, dziedziczny władca Bali i spadkobierca jawajskiej monarchii Mataram, buduje potęgę swojego państwa. Zawiera pokój ze Śriwidżają i w 1019 r. obejmuje tron wschodniej Jawy tworząc królestwo Kahuripan. Bezpośrednią władzę nad Bali sprawuje w tym czasie jego brat Dharma Wangsa Marakatapangkadża.
W następnych latach Erlangga wykorzystuje sojusz ze Śriwidżają, aby stopniowo poszerzać swoje wpływy i zjednoczyć całą Jawę. W 1030 r. żeni się z córką władcy imperium Śriwidżaja Sangramy Widżajottungawarmana.
- 1045 r. - Rządzący Jawą Erlangga Warmadewa dzieli państwo, zapoczątkowując dwa królestwa (kratony): Dżanggala (rejon późniejszego Malang) oraz Kediri (Pandżal). Pierwszym władcą Dżanggali zostaje Wisznuwardhana, a tron Kediri obejmuje Samarawidżaja.
Sam Erlangga zaś spędza resztę życia jako asceta. Umrze w 1049 r.
Do połowy XI w. - Dżajabhupati podejmuje próbę restytucji królestwa Tarumanagara jako wasala Mataram. Lokalna monarchia Tarumanagara przetrwa do pierwszej połowy XVI w, chociaż nie odegra większej roli.
Połowa XI w. - Legenda głosi, że pewien bramin ścigany przez swoich wrogów dociera na wschodni kraniec Jawy i tam palcem zakreśla na ziemi linię od jednego do drugiego brzegu wyspy. Wzdłuż tej linii otwiera się morska cieśnina, która oddziela bramina od ścigających oraz nową wyspę Bali od Jawy.
Od połowy XI w. - W Kediri rządzą następcy Samarawidżai: Anakwungsu z Bali (do 1078 r.), Dżajabhaja I (do 1110 r.), Dżajasaba (do 1115 r.) i Kediri (syn Dżajasaby).
Do 1077 r. - Na Bali panuje brat Erlanggi król Anak Wungsu. Jego syn i następca na tronie Bali król Śri Maharadża Walaprabhu podporządkowuje sobie wyspę Lombok.
Początek XII w. - Śri Suradhipa, ostatni władca Bali z dynastii Warmadewa. Wyspa przechodzi w ręce Śri Dżajaśakti z dynastii Dżaja (Jjaya), która utrzyma się na tronie do 1343 r.
1117 - 1130 r. - Kameśwara (Kameçvara, Bameśwara) I następca króla Kediri na tronie kratonu Kediri (Pandżalu) jednoczy Jawę, a po 1175 r. podbija kraton Dżanggala.
Jego następcami są kolejno: Dżajabhaja II (do ok. 1159 r.), Sarweśwara I (do 1161 r.), Arjeśwara (do 1174 r.), Kronczarjadipa Gandra, Kameśwara II (do 1185 r.) i Sarweśwara II (do 1194 r.).
1221 - 1222 r. - Ken Angrok z Tumapel koło Malang najeżdża Kediri rządzone przez króla Kertadżaję (1194-1222). Po zwycięskiej bitwie pod Genter Ken Angrok likwiduje monarchię Kediri i zakłada dynastię Singasari, rządzącą całą Jawą.
1227 - 1248 r. - Władzę w Singasari sprawuje Anuśapati. Formalnie jest synem Ken Angroka i jego żony Putri Dedes. W rzeczywistości Putri Dedes została przez Kena porwana w ciąży od jej poprzedniego męża, gubernatora Tumapel.
Następnymi władcami Singasari są: Tohdżaja, syn Ken Angroka (zamordowany podczas rebelii) oraz Dżajawisznuwardhana (do 1268 r), syn Tohdżai.
1257 r. - Gigantyczna erupcja (VEI = 7) wulkanu Gunung Rinjani (znanego też jako Samalas) na wyspie Lombok poza bezpośrednimi zniszczeniami powoduje zapylenie atmosfery i kilkuletnie ochłodzenie całej półkuli północnej, a w konsekwencji spadek plonów.
1268 - 1293 r. - Kritanagara (Kertanagara, syn Dżajawisznuwardhany) z dynastii Singasari rządzi Jawą, Bali (od 1284 r.) i Melaju (od 1290 r.). Łączy hinduizm i buddyzm. Przejmuje kontrolę nad cieśninami malajskimi. W 1289 r. odmawia trybutu Kubiłaj-chanowi (1289), co po kilku latach sprowokuje chińsko-mongolski najazd.
1293 r. - Kritanagara ginie w walkach dynastycznych, a tron Singasari przejmuje na krótko uzurpator Dżajakatwang. który również odrzuca mongolską zwierzchność.
1293 r. - Do brzegów Jawy przybija 1000 okrętów z 25 tysiącami mongolskich i chińskich żołnierzy wysłanych przez Kubiłaj-chana, aby władcę Singasari zmusić do posłuszeństwa. Sytuację wykorzystuje Raden Widżaja (Kertaradżasadżajawardhana, zięć Kritanagary), podnosi bunt i zabija Dżajakatwanga. Nowy władca uznaje mongolską zwierzchność, zażegnując tym samym groźbę niszczycielskiego ataku.
1294 r. - Raden Widżaja jako maharadża Kritaradżasa (Kertaradżasadżajawardhana, 1294-1309) zakłada królestwo Madżapahit nazwane tak od rodzinnej wioski maharadży. Po malajsku madża to owoc klejowca jadalnego (Aegle marmelos), a pahit oznacza gorzki smak.
W następnych latach Kritaradżasa umacnia swoją pozycję i podbija całą Jawę. Wypiera wojska chińsko-mongolskie z Jawy, zajmuje terytorium królestwa Śriwidżaja i czyni królestwo Madżapahit potęgą.
Stolicą państwa zostanie Trowulan we wschodniej Jawie, a jego symbolami ośmioramienna gwiazda i dwukolorowa czerwono-biała flaga.
- Od XIII/XIV w. - Malajskie potęgi zazwyczaj traktują Małe Wyspy Sundajskie jako źródło niewolników i przedmiot bezwzględnej eksploatacji. Na przykład Flores jest najeżdżana przez żeglarzy-rabusiów z Gowa i Bugis oraz z Ternate. Potem zachodnią część Flores będą najeżdżali i eksploatowali władcy Bima z Sumbawy, wyspy w środkowej części Małych Wysp Sundajskich.
Na Sumbawie rozwijają się niewielkie organizmy polityczne, na przykład Dompu, Bima i Sape, które żyją z eksportu między innymi drewna iwonnych żywic.
Dość wyjątkową pozycję zajmują małe wysepki Komodo, Rinca i Gili Motang między Sumbawą i Flores. Zamieszkują je warany osiągające długość ponad 3 m zazwyczaj uznawane za zwierzęta niezwykle groźne i nietykalne. Dlatego normalnie nikt nie mieszka na tych wysepkach, a okoliczni władcy traktują je raczej jako miejsce zesłania przestępców skazanych na wygnanie.
Położony daleko na wschodzie Timor służy jako miejsce pozyskiwania drewna sandałowego, hebanu, niewolników, miodu i wosku, które są eksportowane nawet do odległych Chin.
Źródłem drewna sandałowego, wonnych żywic i niewolników jest też Sumba leżąca na południe od Flores i Komodo. Co ciekawe, muzułmańscy kupcy i żeglarze przybywający na wyspę przywożą swoje konie, które zapoczątkują charakterystyczną miejscową rasę doskonale czującą się w tropikalnej sawannie.
Sumba i Timor bywają formalnie uznawane za posiadłości zewnętrznych potęg, na przykład Madżapahit, lecz w rzeczywistości rządzą się własnymi prawami, co najczęściej oznacza nieustające plemienne walki. Dodatkowo podsyca je handel niewolnikami, ponieważ poszczególne plemiona porywają swoich sąsiadów, aby sprzedawać ich jako niewolników.
XIV w. - We wschodniej Jawie istnieje księstwo Tuban zależne od Madżapahit. Jego założycielem jest Papringan działający pod koniec XIII w. Dynastia Papringana utrzyma władzę przez ponad trzysta lat.
1309 - 1328 r. - W Madżapahit panuje Kalagamet (Dżajanagara), syn Kritaradżasy.
Zostaje zamordowany przez lekarza przy udziale Gadżah Mady, któremu, jak głosi plotka, król odebrał niegdyś żonę. Potem Gadżah Mada zabija też lekarza, pozbywając się wspólnika i zdobywa dominującą pozycję w państwie. Co prawda na tron oficjalnie wstępuje córka Kritaradżasy Tribhuvana, lecz od 1330 r. realną władzę dzierży wódz Gadżah Mada.
1333 r. - W Pakuan powstaje królestwo Padżadżaran jako jedyny obszar Jawy niezajęty przez Madżapahit.
1342 - 1343 r. - Gadżah Mada z Madżapahit oraz generał Arja Damar z Palembang lądują z armią na Bali. Po siedmiu miesiącach walk siły Madżapahit rozbijają armię Balijczyków w decydującej bitwie koło stolicy Bedulu. Podbój wyspy oznacza koniec miejscowej dynastii Dżaja.
Młodsi bracia Arja Damara zostają władcami Bali jako reprezentanci Madżapahit: Arja Kenceng, Arja Kutawandira, Arja Sentong i Arja Belog. Przewodzi im Arja Kenceng (znany też jako król Śri Adżi Kresna Kepakisan) rezydujący w Samprangan. Od Arja Kencenga wywodzą się dwie balijskie dynastie Tabanan i Badung.
Połowa XIV w. - Gadżah Mada z Madżapahit podporządkowuje sobie Sumatrę po splądrowaniu sułtanatów Samudra Pasai i Aru. Opanowuje też Sulawesi oraz Półwysep Malajski.
1350 - 1389 r. - W Madżapahit rządzi Hajam Wuruk (Radżasanagara), syn Tribhuvany.
Podbija południe Filipin, a na wschodzie jego władza rozciąga się aż na Timor. W 1351 r. chce ożenić się z córką władcy Padżadżaran, aby pokojowo opanować to księstwo, lecz wybucha wojna, bo Padżadżaran odrzuca zależność od Madżapahit. W rezultacie kilka lat później Padżadżaran zostaje siłą włączony do posiadłości Madżapahit.
- 1365 r. - Na rozkaz Gadżah Mady, ministra Hajam Wuruka, buddyjski mnich Mpu Prapanka pisze w języku starojawajskim epicki poemat Nagarakretagama znany też jako Desawarñana, w przyszłości jedno z najcenniejszych źródeł historycznych na obszarze Malajów. Jest to eulogia Hajjam Wuruka a zarazem kronika imperium Madżapahit i opis sytuacji politycznej na ogromnym obszarze Malajów. Dzieło przedstawia podległe imperium obszary od Półwyspu Malajskiego, Sumatry i Jawy po południowe Filipiny, Moluki i zachodnie wybrzeża Nowej Gwinei.
W tekście po raz ostatni jest wymieniane królestwo Langkasuka, które potem znika z kart historii, stając się raczej baśniową krainą wspominaną tylko w ludowych legendach. Według jednej z nich królowa-czarodziejka Puteri Sadong rządzi krainą Alang-kah-suka zamieszkaną przez karły i dzikie kozy.
W poemacie występują też miejscowości Dompu, Bima i Sape na wyspie Sumbawa oraz maleńka wysepka Sangeang Api przy północno-wschodnim wybrzeżu Sumbawy.
1376 r. - Armia Madżapahit burzy Singapur, lecz miasto wkrótce się odbuduje.
Po 1389 r. - W Madżapahit rządzą Wikramawardhana (1389-1429, bratanek Hajam Wuruka), Suhita (1429-1447, córka Wikramawardhany) oraz Kertawidżaja (Brawidżaja I, 1447-1451), który za namową swojej żony Darawati z Czampy przyjmuje islam.
Kertawidżaja jest wujem Sunan Ampela, członka muzułmańskiej organizacji Walisongo misjonarza działającego w rejonie miasta Surabaja.
XV w. - Na Bali panują potomkowie Arja Kencenga jako wasale Madżapahit. Dalem Samprangan rezydujący w Samprangan okazuje się jednak władcą nieudolnym. W rezultacie na pierwszy plan wysuwa się jego młodszy brat Dalem Ketut, a główny ośrodek władzy politycznej na Bali przenosi się do Gelgel, gdzie Dalem Ketut ma swój dwór.
XV w. - Madżapahit traci Filipiny, Sumatrę (Aru, 1460) i Madurę (w 1466 r. Kjai Demung założy samodzielne królestwo Sumenep).
Od połowy XV w. - Postępuje islamizacja Indonezji, chociaż dynastia rządząca w Madżapahit pozostaje przy hinduizmie.
W połowie stulecia w centralnej Jawie powstaje hinduistyczna świątynia Cetho tworząca 13 tarasów wspinających się w górę; modlący się wędrują, osiągając coraz wyższy poziom duchowości. Na dziesiątym tarasie szczególna struktura budowli wycisza wszystkie odgłosy w taki sposób, aby akustyka wspomagała medytujących.
Borobudur zaś ostatecznie traci status buddyjskiego centrum pielgrzymkowego. Budowla częściowo przysypana popiołem wulkanicznym, zarośnięta przez dżunglę i porzucona przez ludzi staje się tematem fantastycznych opowieści o tajemnych mocach, które tam rzekomo panują.
- 1451 r. - Po zamordowaniu Kertawidżai tron Madżapahit zdobywa hinduista Radżasawardhana (Brawidżaja II, 1451-1453), który zwalcza islam.
Po bezkrólewiu panują Giriśawardhana, czyli Bhre Wengker (Brawidżaja III, 1456-1466), Singhawikramawardhana (Brawidżaja IV, 1466-1468, od 1468 w Daha koło Kediri) oraz Kertabumi (Brawidżaja V, 1468-1478, wypędza Brawidżaję IV z Tumapel).
- 1475 - 1500 r. - W Demak na północnym wybrzeżu Jawy powstaje niewielki sułtanat zależny od Madżapahit. Założył go Raden Patah, walnie przyczyniając się do islamizacji wyspy.
Kolejni władcy tego państwa to: Sabrang Lor (do 1518 r.) i Pati Junus (1518-1521, syn Raden Pataha), który zrzuci władzę Madżapahit.
Od ok. 1477 r. - Postępuje dezintegracja Madżapahit począwszy od panowania Girindrawardhany, który rządzi w Kediri w latach1478-1498, a po usunięciu Brawidżai V z Tumapel panuje do 1519 r. jako Brawidżaja VI.
Początek XVI w. - Władcy Bali rezydujący w Gelgel zdobywają niezależność po rozpadzie Madżapahit.
Dzięki oddaleniu od ośrodków politycznych wyspa na kilkaset lat pozostanie ostoją jawajskich tradycji hinduistycznych. Ludowa etymologia nazwę Bali wywodzi od sanskryckiego słowa vali oznaczającego ofiarę, co ma wskazywać na powszechność ofiar stale składanych na wyspie, co w pewnym stopniu odpowiada rzeczywistości, ponieważ hinduizm faktycznie podkreśla znaczenie ofiar. Każda osada na Bali ma trzy główne świątynie: Pura Desa jest poświęcona Brahmie i mocy tworzenia, Pura Puseh to Wisznu i trwanie, a Pura Dalem - Sziwa i zniszczenie. Religią panującą jest sziwaizm (wyspę pokrywa sieć ponad 10 tysięcy sziwaickich świątyń), a sanskryt pełni rolę języka liturgicznego, ale balijska kultura łączy elementy indyjskie oraz miejscowe.
Przykładem jest kult wulkanu Agung (Gunum Agung - Wielka Góra), najwyższego szczytu Bali. Podobno Sziwa ściął niegdyś kilka gór w Himalajach i ustawił je na Jawie, Lombok i Bali. Tak pojawił się Agung uważany za tron Sziwy, stopień na boskiej drodze do nieba lub miejsce, gdzie kiedyś schronili się ludzie uciekający przed potopem.
Agung jest czczony zarówno przez sziwaistów jak też przez buddystów i szamanistów, a na stokach wulkanu znajduje się najważniejsza świątynia wyspy - Besakih, wzniesiona dla uśmierzenia gniewu boga. Odbywają się w niej modły do Sziwy, a balijskie rodziny mają tu kapliczki przodków. W rezultacie Besakih to zespół ponad 80 obiektów, rozmieszczonych na siedmiu tarasach wyciętych w stoku Agung.
Potomkowie imigrantów z Madżapahit tworzą na Bali grupę zwaną triwangsa (trzy kolory), która dzieli się na trzy kasty nawiązujące do radycji indyjskich: brahmana (bramini), kszatrija (wojownicy) i wesja (rolnicy i rzemieślnicy). Miejscowa ludność spada do poziomu czwartej najniższej kasty śudra.- Pierwsza połowa XVI w. - Po rozpadzie Madżapahit Bali zdobywa niezależność dzięki względnej izolacji i oddaleniu od ośrodków politycznych.
Wyspa na kilkaset lat pozostanie ostoją jawajskich tradycji hinduistycznych. Ludowa etymologia nazwę Bali wywodzi od sanskryckiego słowa vali oznaczającego ofiarę, co ma wskazywać na powszechność ofiar stale składanych na wyspie. To w pewnym stopniu odpowiada rzeczywistości, ponieważ hinduizm faktycznie podkreśla znaczenie ofiar. Każda osada na Bali ma trzy główne świątynie: Pura Desa jest poświęcona Brahmie i mocy tworzenia, Pura Puseh to Wisznu i trwanie, a Pura Dalem - Sziwa i zniszczenie. Religią panującą jest sziwaizm (wyspę pokrywa sieć ponad 10 tysięcy sziwaickich świątyń), a sanskryt pełni rolę języka liturgicznego, ale balijska kultura łączy elementy indyjskie oraz miejscowe.
XVI w. - Bali pod władzą królów w Gelgel wyrasta na lokalną potęgę. Król Dalem Baturenggong narzuca swoją władzę wyspie Lombok, zachodniej Sumbawie i królestwu Blambangan na wschodnim krańcu Jawy. W następnych latach jednak król Dalem Bekung nie potrafi utrzymać siły państwa, którą podkopują dwie rebelie wywołane przez arystokratyczne rody na Bali.
Pierwsza połowa XVI w. - Lokalne monarchie na Lombok uzyskują niezależność po upadku królestwa Madżapahit. Na wyspie funkcjonuje kilka niewielkich struktur politycznych mniej lub bardziej zależnych od władców Bali. Najważniejsze to królestwo Bajan na zachodzie wyspy, Lengko w centrum, Selaparang na wschodzie i Pedżanggik na południu. Poza tym istnieje szereg względnie samodzielnych regionów i wiosek jak Parwa, Sokong, Pudżut, Tempit, Kedaro i kilka innych.
Jednocześnie na wyspę docierają muzułmańscy misjonarze z Jawy. Nowa wiara nakłada się na miejscowe tradycje, miesza z animizmem i hinduizmem.
1511 r. - A. de Albuquerque wysyła ekspedycję Antonio D’Abreu i Francisco Serrão, która płynie wzdłuż Małych Wysp Sundajskich. Portugalczycy poszukujący źródeł cennych przypraw po raz pierwszy lądują na Flores i docierają do Nowej Gwinei oraz Australii.
Przed 1513 r. - Ngampeldenta zakłada wschodniojawajską monarchię znaną jako Nowa Surabaja. Zapoczątkowuje lokalną dynastię, która przetrwa do 1743 r., kiedy wschodnią Jawę wraz z Surabają podbiją wojska holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej.
Lata 1520. - Ostateczny upadek Madżapahit. Tradycja utrzymuje, że ostatni władca Pateudra szczególnie intensywnie praktykował tantrę: zginął zamordowany przez spiskowców podczas seksualnej orgii mającej wzmocnić jego siły i zapewnić mu mistyczny kontakt z wszechświatem.
1521 - 1539 r. - Sułtanat Demaku w północnej Jawie przeżywa okres rozkwitu za panowania Trengganu, syna Raden Pataha.
1522 r. - Portugalczycy jako pierwsi Europejczycy docierają do wyspy Sumba w archipelagu Małych Wysp Sundajskich i nazywają ją Wyspą Sandałowców, ponieważ miejscowe lasy dostarczają dużych ilości cenionego drewna sandałowego. Do końca XVI w. ustalają się stabilne więzi handlowe między europejskimi kolonizatorami i wodzami z wyspy. Handel niewolnikami prowadzi do nasilenia walk plemiennych na wyspie, ponieważ wodzowie sprzedają porwanych członków sąsiednich plemion.
1527 r. - Wojska sułtanatu Mataram zajmują resztki terytorium Madżapahit.
Potomkowie dynastii niegdyś panującej w Madżapahit jako lokalni władcy będą rządzić niewielkim księstwem Balambangan we wschodniej Jawie aż do roku 1772.
1539 r. - Po śmierci Trengganu w północnojawajskim sułtanacie Demak wybucha walka o tron. Formalnie władzę obejmuje Prawata (1539-1546 r., syn Trengganu), a później Pangiri (do 1548 r., syn Prawaty), lecz pretensje do tronu zgłasza również książę Arja Penangsang, władca wasalnego państewka Dżipang.
Połowa XVI w. - Książę Hadiwidżaja znany też jako Jaka Tingkir, władca maleńkiego księstwa Boyolali twierdzi, że jest potomkiem Brawidżaji V z Madżapahit oraz Trengganu z sułtanatu Demak. Zakłada sułtanat Pajang w centrum Jawy traktowany jako spadkobierca tradycji Demak.
Na polecenie Hadiwidżaji jego wasal Ki Ageng Pamanahan wraz z synem Sutawidżają rozbijają armię Arji Penangsanga próbującego zbrojnie przejąć władzę w Demak. W nagrodę otrzymują część lasu Alas Mentaok (późniejszy Kotagede) na północy Jawy. Zakładają tam sułtanat Mataram wasalny wobec Pajang.
Druga połowa XVI w. - Bali cieszy się wewnętrznym spokojem, dobrobytem i ma szerokie wpływy polityczne poza wyspą. Koniec tego okresu wyznacza śmierć króla Dalem Seganinga w pierwszej połowie XVII w.
1568 - 1586 r. - W sułtanacie Mataram w północnej części Jawy rządzi Sutawidżaja, syn Ki Ageng Pamanahana.
Tradycja głosi, że sułtan Hadiwidżaja adoptował Sutawidżaję, traktując go niemal na równi z własnym synem Banawą, następcą tronu Pajang. Niestety, Banawa okazał się władcą nieudolnym i musiał opuścić kraj uciekając przed rebelią, jaką zorganizował jeden z jego wasali Ario Pangiri. Młody władca schronił się w Mataram pod opiekę przyrodniego brata Sutawidżai. Na szczęście niedługo później Sutawidżaja organizuje wojskową ekspedycję do Pajang i pokonuje buntownika. Banawa jednak rozumie, że nie potrafi rządzić i oddaje tron Sutawidżai. Tak znika sułtanat Pajang, a na na arenę dziejów wkracza samodzielne państwo pod nazwą Bhuni Jawa lub Tanah Jawi. W tradycyjnej historiografii zaś jest nazywane Mataram Islam co oznacza Sułtanat Mataram (w odróżnieniu od hinduistyczno-buddyjskiego Mataram, czyli królestwa Sandża).
1600 - 1619 r. - We wschodniej Jawie panuje Dalem, ostatni książę Tubanu z dynastii Papringana. Tuban zostaje zajęty przez wojska sułtanatu Mataram.
1605 r. - Holendrzy docierają do wyspy Sumbawa.
1614 - 1646 r. - Największy władca Mataram sułtan Agung (syn Krapjaka). Podbija Surabaję (1625), stając się główną siłą na Jawie. Nie potrafi jednak usunąć Holendrów z Batawii (1628) i musi walczyć z ciągłymi rebeliami. W 1645 r. zaczyna budowę Imogiri (koło Jogjakarty), królewskiej nekropolii używanej również w następnych stuleciach.
1628 - 1629 r. - Płynący na Jawę holenderski statek Batavia staje się symbolem nieszczęścia na morzu. Na skutek błędów kapitana statek rozbija się na wyspach Abrolhos koło Australii, a jego pasażerowie padają ofiarą chciwych bandytów.
1635 r. - Portugalczycy z Malakki wysyłają na Bali katolickich misjonarzy.
Połowa XVII w. - Bali słabnie od momentu, gdy król Dalem Di Made poniósł druzgocącą klęskę podczas wojskowej wyprawy przeciwko jawajskiemu królestwu Mataram, a potem władzę w kraju odebrał mu zbuntowany minister Anglurah Agung.
Bali traci wpływy we wschodniej Jawie, a na arenie międzynarodowej królestwo Gowa zaczyna zagrażać handlowym interesom Bali. W rezultacie nowy król Anglurah Agung ma coraz mniejszą władzę, a formalnie podlegające mu rody arystokratyczne zyskują coraz większą swobodę. Na dodatek niektórzy całkowicie odrzucają uzurpatora, a na tworzonych przez nich listach prawowitych królów Bali pojawiają się członkowie obalonej dynastii Dewa Pacekan i Dewa Cawu.
Od połowy XVII w. - Sułtani Mataram, Amangkurat I (1648-1677), Amangkurat II (1677-1703) i Amangkurat III, walczą o jedność Jawy. W tym czasie na wyspę przybywają Holendrzy i podsycają wojny o tron, a w końcu zdobywają pozycję dominanta. W 1678 r. Amangkurat II oddaje Holendrom Semarang (Samarang) na północnym wybrzeżu środkowej Jawy. Jest to niewielka osada składająca się z dzielnicy muzułmańskiej, dzielnicy chińskiej zwanej Kauman i portu. Holendrzy budują tam silny fort na planie pięciokąta.
1686 r. - Zbuntowany arystokrata Batu Lepang atakuje wojska króla Bali w Gelgel. Podczas starcia giną zarówno buntownik, jak też król Anglurah Agung. Na tron w Gelgel wstępuje zatem Dewa Agung Dżambe, prawowity dziedzic królestwa, przedstawiciel dynastii odsuniętej przez Anglurah Agunga. Niestety, nie ma już realnej władzy nad całą wyspą i jest jedynie tytularnym królem Bali. Przenosi swoją siedzibę do Klungkung, gdzie będą rezydować jego następcy aż do 1950 r. Wyspa jest odtąd podzielona na szereg księstw, które nie uznają władzy królów z Klungkung.
1690 r. - Holender van Hom przywozi na Jawę sadzonki kawy wykradzione z Jemenu. Natomiast w 1699 r. Henricus Zwaardecroon sprowadza krzewy kawy arabika z Malabaru.
XVII/XVIII w. - Na Lombok powstaje samodzielne hinduistyczne księstwo opozycyjne wobec Bali. Mimo to do połowy XVIII w. Balijczycy opanują całą wyspę.
1709 r. - Mas Dana organizuje powstanie przeciw Pakubuwono I rządzącemu w Mataram. Buntownicy zostają w końcu oblężeni i pokonani na terenie świątyni Borobudur. To zdaje się odpowiadać dość powszechnej opinii, że porzucona świątynia przynosi pecha. Przygoda księcia Monconagoro z sułtanatu Jodżakarta dodatkowo to potwierdza. W 1757 r. Monconagoro wszedł na teren Borobudur mimo ostrzeżeń, by tego nie robił i przypadkowo został uwięziony w jednej z mniejszych stup. Co prawda uwolniono go i wrócił do domu, lecz niedługo potem zachorował i umarł.
1741 - 1743 r. - Bunt chińskich robotników na holenderskiej Jawie zakończony ich masakrą.
1743 r. - Mataram zostaje protektoratem holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej.
W ciągu następnych dwustu lat Holandia podporządkuje sobie wszystkie jawajskie monarchie, na przykład: Giri (1743), Gresik (1743), Balambangan (1777), Bangkalan (1882), Sumedang (1925), Sukapura (1925), Bandung (1925).
1755 r. - Sułtanat Mataram zostaje podzielony na dwa państwa Surakartę i Jodżakartę, co czyni Holendrów rzeczywistymi panami Jawy.
1756 r. - Holenderska Kompania Wschodnioindyjska zawiera umowę z wodzami na wyspie Sumba, na mocy której może wyciąć określoną liczbę drzew sandałowych i wyeksportować drewno.
Początek XIX w. - Holendrzy i Brytyjczycy dowiadują się o istnieniu porzuconych ruin w głębi dżungli. Tak Europejczycy docierają do Borobudur. Za pierwszego człowieka z Zachodu, który w 1814 r. dociera do wielkiej świątyni jest uznawany brytyjski gubernator Thomas Stamford Raffles. Od końca stulecia mówi się o konieczności odbudowy Borobudur, która faktycznie zacznie się w 1907 r.
1807 - 1811 r. - Holender H. W. Daendels jest gubernatorem Jawy z ramienia Napoleona. Powstaje miasto Bandung (1810).
1811 - 1814 r. - Podczas wojny z Napoleonem Brytyjczycy okupują Jawę i inne posiadłości Holandii w Archipelagu Malajskim.
1815 r. - W kwietniu gigantyczna (VEI = 7) erupcja wulkanu Tambora na wyspie Sumbawa na wschód od Lombok unicestwia górę o wysokości ok. 4 km i zabija ponad 70 tysięcy osób. Całkowicie wyniszcza niewielki lud Tambora mieszkający dotąd w okolicach wulkanu. Powoduje też zapylenie atmosfery (150 km3 rozpylonych popiołów), co ochładza północną półkulę na kilka lat (1800 osób zamarzniętych zimą w USA, ostra zima, mokre lato i w konsekwencji spadek plonów oraz głód przynajmniej w części Europy, zła pogoda podczas bitwy pod Waterloo, rok 1816 znany jako rok bez lata).
1825 - 1830 r. - Na Jawie wybucha antykolonialne powstanie pod wodzą Dipo Negoro.
1837 r. - Na Jawie wybucha antykolonialne powstanie Paderi pod wodzą imama Bandżolo.
Od 1839 r. - Holenderska Kompania Wschodnioindyjska zaczyna przejmować kontrolę nad poszczególnymi księstwami na Bali, zawierając z nimi umowy handlowe i sojusze polityczne.
Królowa Dewa Agung Istri Kanja panująca w Klungkung w latach 1814-1850 nie ma praktycznej władzy nad całą wyspą, chociaż odbudowuje kraj po wyniszczającej epidemii, odnawia pałac w Klungkung, stara się promować poezję, wspiera sziwaickich mnichów i świątynie. Sama też tworzy literaturę piękną.
1840 r. - Król Sumbawy wprowadza przepisy chroniące wielkie warany żyjące na Flores oraz na wysepkach między Flores i Sumbawą.
1849 r. - Balijska królowa Dewa Agung Istri Kanja przeprowadza udany atak 33 tysięcy balijskich wojowników na holenderski oddział w Kusamba. W walce ginie dowódca Holendrów major generał Michiels, a żołnierze w popłochu uciekają na okręty.
Niestety, mimo tego zwycięstwa Bali rozbite na niewielkie monarchie nie potrafi oprzeć się holenderskim kolonizatorom i kolejni tytularni władcy wyspy będą musieli uznawać władzę Holandii.
Druga połowa XIX w. - W wiosce Bengkala (po balijsku miejsce, gdzie znajdzie się schronienie) na wschód od Singaraja na północy Bali rodzi się wyjątkowo dużo głuchych dzieci. Miejscowa legenda utrzymuje, że niegdyś walczyli dwaj czarownicy i rzucili na siebie nawzajem klątwę, która pozbawiała słuchu. Od tego czasu Bengkala jest miejscem, gdzie liczba głuchych jest szczególnie wysoka; na przykład w początkach XXI w. na niemal 3000 mieszkańców ok. 40 jest głuchych. Jest to ok. 15 razy więcej niż średnia dla większości krajów świata. Na przełomie XIX i XX wieku ukształtuje się miejscowy język migowy zwany Kata Kolok (dosłownie Mowa Głuchych). W następnym stuleciu Kata Kolok będzie znany niemal wszystkim mieszkańcom Bengkali na równi z fonicznymi językami balijskim i malajskim. Genetycy ustalą zaś, że masowe wystąpienie głuchoty nie jest wynikiem klątwy, lecz mutacji, która uszkodziła gen odpowiedzialny za słyszenie. Zmutowany gen jest recesywny, to znaczy, że pojedynczy nie ujawnia się i jego nosiciel normalnie słyszy. Jeśli jednak gen występuje w dwóch kopiach, jego nosiciel jest głuchy.
1866 r. - Holenderska Kompania Wschodnioindyjska zajmuje wyspę Sumba i w połowie oddaje w zarząd jezuitom. W miejscowości Laura powstaje jezuicki ośrodek misyjny, który ma zwalczać miejscowe tradycje, a przede wszystkim upowszechnić katolicyzm zamiast religii marapu opartej na kulcie przodków i sił natury.
1895 r. - Wyspa Lombok zostaje włączona do holenderskiej Indonezji po serii krwawych walk. Na przykład w miejscowości Cakranegara giną całe arystokratyczne rodziny, kiedy ubrani na biało mężczyźni, kobiety i dzieci bez broni rzucają się na holenderskich żołnierzy strzelających z broni maszynowej.
1901 r. - Na wyspie Sumba wybucha antykolonialne powstanie spowodowane przez handel niewolnikami i nadmierną eksploatację, które wywołują zbrojne konflikty i spychają miejscową ludność w biedę. Oburzenie wywołuje nierówne traktowanie. Zachodnia część wyspy zarządzana przez jezuitów to społeczeństwo niemal niewolnicze, a na wschodzie działa nowoczesna administracja holenderska. Bunt zostaje co prawda stłumiony przy pomocy wojska, ale ostatecznie holenderskie władze odbierają jezuitom zarząd i na całej wyspie wprowadzają swoją administrację. Ograniczają też samowolę urzędników i zakazują handlu niewolnikami, co wzbudza opór części wodzów czerpiących zyski z niewolnictwa.
1906 r. - Holenderska Kompania Wschodnioindyjska wykorzystuje militarne starcia między lokalnymi władcami na Bali i wysyła na wyspę swoje oddziały wspomagane przez najemników z Moluków. Część balijskich rodów arystokratycznych popełnia wtedy zbiorowe samobójstwo w Paputan, nie mogąc znieść myśli o podporządkowaniu się najeźdźcy. Starcia trwają jeszcze dwa lata, a w 1908 r. niektórzy członkowie balijskich rodów panujących po raz drugi decydują się na zbiorowe samobójstwo w Klungkung. To oznacza ostateczną klęskę i Bali przechodzi pod administrację holenderską.
1906 - 1912 r. - Holenderska armia pacyfikuje Sumbę siłą wymuszając realizację reform z 1901 r. Niewolnicy mają być uwolnieni, broń musi być oddana władzom, wszyscy mieszkańcy mają płacić podatek i są zobowiązani do udziału w pracach publicznych, na przykład przy budowie dróg.
1910 r. - Holenderski gubernator wyspy Flores J. K. H. van Steyn van Hensbroek informuje P. A. Ouvensa dyrektora ogrodu botanicznego w Buitenzorgu (Bogor) w zachodniej Jawie, że Flores i Komodo zamieszkuje zdumiewające zwierzę opisywane przez Malajów jako lądowy krokodyl boeaja-darat. W 1912 r. pewien lotnik przymusowo ląduje na wyspie Komodo i ku swojemu zdumieniu znajduje tam zaledwie kilku ludzi, których sułtan Sumbawy skazał na wygnanie oraz wielkie jaszczurki zdolne zaatakować i pożreć świnie, konie lub człowieka. Oczywiście prawie nikt nie wierzy w te rewelacje, chociaż mieszkańcy Malajów znali te jaszczurki od niepamiętnych czasów. Van Steyn postanawia złowić domniemanego smoka, lecz został tymczasem wysłany do pracy na Timorze. Dlatego pierwsze łowy odbywają się bez jego udziału: zostają schwytane dwa żywe zwierzęta, a jedno zastrzelone.
1942 - 1945 r. - Japonia okupuje Jawę i okoliczne wyspy.
Z walkami są związane dzieje zbudowanego w Semarang w latach 1904-1919 zespołu budynków Lawang Sewu (po jawajsku Tysiąc Drzwi, ponieważ budowla ma ogromne, przeszklone okna). Lawang Sewu należy do pierwszej w Indonezji holenderskiej kompanii kolejowej. W czasie japońskiej okupacji podziemia budynków służą jako więzienie, miejsce tortur i egzekucji. Natomiast podczas odbijania Semarang holenderscy żołnierze przenikają do miasta dzięki podziemnym tunelom w Lawang Sewu, w których jednak ginie wielu Indonezyjczyków. Potem budynki są używane przez indonezyjską armię, zostają oddane kompanii kolejowej, a od 1992 r. znajdują się na liście najważniejszych zabytków Indonezji.
Podziemia jednak cieszą się złą sławą miejsca nawiedzonego, gdzie krążą liczne duchy, a legendę dodatkowo upowszechnia filmowy horror z 2007 r. Wiele zjaw jest pozbawionych głowy, ponieważ ludzie zostali tam ścięci, a najbardziej znany jest duch pewnej Holenderki, która podobno popełniła samobójstwo. Najgroźniejszy zaś wydaje się duch-wampir Pontianak z długimi, czarnymi włosami i w białej sukni poplamionej krwią, ponieważ ma zwyczaj pożerania wnętrzności napotkanych ofiar.
1945 r. - Po wyparciu Japończyków Jawajczycy proklamują niepodległość, co powoduje wybuch wojny z Holandią.
1949 r. - Międzynarodowy Trybunał w Hadze uznaje niepodległość Jawy, lecz Indonezyjczycy odrzucają ten werdykt i w 1950 r. proklamują Republikę Indonezji ze stolicą w Dżakarcie na Jawie.
1963 r. - Erupcja wulkanu Agung na Bali, pierwsza od 120 lat, zabija ok. 1600 osób.
Rozpoczęła się podczas obrzędu Eka Dasa Rudra, organizowanego co 100 lat ku czci bóstw piekieł i śmierci. Wielu uznało kataklizm za gniew bogów na Sukarno. Zwłaszcza że następne lata przynoszą słabe plony i antyrządowe zamieszki.
1977 r. - Trzęsienie ziemi o magnitudzie 7 w skali Richtera i tsunami zabijają 316 osób na wyspie Sumba.
1980 r. - Powstaje Park Narodowy Komodo, którego głównym zadaniem jest ochrona słynnego warana.
2002 r. - Islamscy fundamentaliści związani z terrorystami Bin Ladena detonują bombę w mieście Kuta na Bali, tradycyjnym centrum turystycznym. Giną 202 osoby, w tym 88 australijskich turystów, a 200 osób zostaje rannych.
2003 r. - Wybucha sensacja archeologiczna, kiedy na wyspie Flores zostają odkryte i opisane szczątki karłowatej formy praczłowieka Homo floresiensis żyjącego w późnym plejstocenie.