Półwysep Somalijski i Sokotra
- 1. tysiąclecie p.n.e. - Półwysep Somalijski i Sokotra należą do krajów eksportujących cenione, wonne żywice.
Jedną z nich jest kadzidło olibanum (po arabsku al-lubban), czyli żywica drzew z rodzaju Boswellia rosnących na obrzeżach pustyń od północno-wschodniej Afryki, zwłaszcza Somalii, po Indie. Po zdjęciu cienkiej kory i nacięciu rośliny z pnia wypływa żywica. W krótkim czasie wysycha przyjmując postać białej ziarnistej masy zawierającej substancje gumowate i wonne olejki eteryczne. Dzięki tym składnikom jest stosowana jako lek na choroby skóry, bóle stawów i rany, a nawet substancję hamującą rozrost nowotworów. Jest także cenionym środkiem zapachowym zarówno podczas obrzędów religijnych (wonne dymy ze spalania kadzidła mające odpędzać złe moce), medytacji i rytuałów oczyszczających jak i element osobistej higieny oraz mody, zwłaszcza wśród arystokratów.
Inny rodzaj żywicy z północno-wschodniej Afryki i Arabii to mirra (w językach semickich murra - gorzka) samoistnie wypływająca z pni drzew balsamowca (Commiphora abyssinica, C. myrrha, C. kataf). Mirra zawiera więcej olejków eterycznych niż olibanum, więc ma mocniejszy zapach. Stosuje się ją do balsamowania zwłok jako składnik kadzidła w rytuałach religijnych a także jako lek w przypadku chorób układu oddechowego oraz środek przeciwbólowy podawany na przykład z winem.
- Po VI w. p.n.e. - W buddyjskich tekstach pojawiają się wzmianki o wyspie Dvipa Sukhadhara (w sanskrycie Szczęśliwa Wyspa). Chodzi o Sokotrę, największą i najbardziej oddaloną (ok. 350 km) wyspę archipelagu na wschód od przylądka Guardafui na Półwyspie Somalijskim.
Sokotra jest naturalną bazą na trasie statków handlowych pływających między Morzem Czerwonym, Zatoką Perską i Indiami.
Od I w. p.n.e. - Sokotra jest wspominana w greckich tekstach jako Dioscorida na pamiątkę Pedaniusa Dioscoridesa (I w. n.e.), greckiego lekarza, farmaceuty i botanika. Ten autor pisze między innymi o smoczej krwi, czyli ogromnie cenionym czerwonym barwniku z soku endemicznego drzewa Dracena cinnabari rosnącego na Sokotrze. Innymi produktami eksportowymi Sokotry są leczniczy sok z miejscowego aloesu Aloe perryi i rozmaite owoce z najsłynniejszym granatem Punica protopunica.
52 r. n.e. - Według miejscowej tradycji na Sokotrę przybywa apostoł Tomasz i nawraca jej mieszkańców na chrześcijaństwo.
Ok. 80 r. n.e. - Kupiec z Egiptu pisze dzieło Periplus Maris Erythraei (Podróż po Morzu Czerwonym, czyli po utożsamianym z Morzem Czerwonym). Szczegółowo i ze znajomością rzeczy opisuje rozległy handel Arabów z Grekami, Rzymem, Egiptem, Persją, Etiopią, Sokotrą, Zendż i Indiami, a nawet z dalekimi Chinami.
IV w. n.e. - Załamanie handlu kadzidłem olibanum uderza w dochody mieszkańców Somalii i Sokotry.
VI w. - Na Sokotrze powstaje gmina nestorian, która dzięki względnej izolacji wyspy przetrwa ponad 1000 lat.
VI w. - Osłabienie Jemenu za ostatnich Himiarytów i rozwój szlaku handlowego przez Zatokę Perską uderzają w interesy handlowych portów na wybrzeżach Morza Czerwonego i Sokotry.
525 r. - Aksum podbija Sokotrę, gdzie odtąd zaznaczają się wpływy jakobitów.
585 r. - Bizantyjski kupiec Kosmas Indikopleustes odwiedza Sokotrę i pisze o miejscowych nestorianach.
VII - XII w. - Na Półwyspie Somalijskim dominuje ludność kuszycka reprezentowana głównie przez pasterskich Somalijczyków napływających z zachodu.
Mniej licznym ludem obecnym w tym rejonie są negroidalni Afarowie, w języku amhara zwani Adal a po arabsku Danakil, którzy zamieszkują w okolicach cieśniny Bab el-Mandeb.
- Od VII - VIII w. - Arabowie i Persowie szerzą islam na wybrzeżach Półwyspu Somalijskiego. Według tradycji jednym z pierwszych muzułmanów działających w tym rejonie jest Akil ibn abu Talib. Jednak mimo misjonarskich wysiłków wnętrze kraju jeszcze długo pozostanie animistyczne, a miejscowy islam mocno nasiąka kuszyckimi wierzeniami o charakterze wyraźnie animistycznym, czego przykładem są Afarowie, od X w. formalnie uznawani za muzułmanów.
Na wybrzeżu rozwija się kilka arabskich i perskich miast handlowych jak Mogadiszu, Marka, Zejla czy Barawa.
Półwysep Somalijski jest podzielony na szereg plemiennych państewek po islamizacji zwanych zwykle szejkanatami lub sułtanatami, które toczą między sobą ciągłe walki, a utrzymują się z hodowli wielbłądów, kóz i owiec oraz rolnictwa (na przykład Afarowie w oazach Assau), a także z rozboju, handlu i piractwa. Cenionym towarem handlowym jest sól, którą Afarowie wydobywają w okolicach jeziora Asal.
- VII/VIII w. - Muzułmańscy Arabowie podbijają Sokotrę, lecz miejscowa ludność zachowa dawne wierzenia, głównie nestorianizm, jeszcze przez wiele wieków.
Arabska nazwa wyspy Suq-qutra bywa tłumaczona jako centrum handlu kadzidłem olibanum, ponieważ porty Sokotry nadal zajmują kluczową pozycję w eksporcie pachnideł z południowej Arabii.
Pierwsza połowa X w. - Arabski uczony Abu Muhammad al-Hasan al-Hamdani pisze, że mieszkańcy Sokotry są w większości chrześcijanami.
Od XII w. - Na obszarze Półwyspu Somalijskiego powstają muzułmańskie sułtanaty zwykle walczące z Etiopią.
Między wschodnim krańcem Wyżyny Abisyńskiej i doliną rzeki Awash powstaje niewielki sułtanat Szeua. Kroniki wymieniają dwóch półlegendarnych władców, którzy założyli tę monarchię, a jako trzeciego sułtana Malasmę I (panuje w latach 1180-1183) z dynastii Mahzumi. Jego następcy Husein (panuje w latach 1183-1193) i Abdallah (panuje w latach 1193-1235) przekształcają Szeua w lokalną potęgę.
Na Zatoką Adeńską zaś działa Umar Dunjahuz Walaszma, założyciel dynastii Walaszma znanej też jako Wilinwili (od przydomku Umara). Według miejscowej tradycji Umar Dunjahuz wywodzi się z arabskich rodów Kurajszytów lub Haszymidów, a jego przodkiem w linii prostej miał być Akil ibn abu Talib, brat kalifa Alego. W roku 1185 Umar Dunjahuz zakłada monarchię w mieście Zeila.
Pod naporem islamu powoli zaczyna zanikać wspólnota nestorian na Sokotrze.
XII - XIV w. - Sokotra jest znanym ośrodkiem piractwa dzięki dogodnemu położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych oraz dzięki wygodnym naturalnym portom i wielu jaskiniom służącym jako kryjówki.
XIII w. - Dynastia Gareen z Ogadenu (wyżynne centrum Półwyspu Somalijskiego) zaczyna dominować na Półwyspie Somalijskim, przekształcając się w sułtanat Adżuran (Ajuran). Zajmuje niemal całą południową część Somalii. Swoją potęgę opiera na opanowaniu zasobów wodnych i ich dystrybucji. Pierwotnym źródłem dochodów są zatem podatki.
Inżynierowie Adżuranu słyną z doskonale zaprojektowanych i wykonanych budowli wodnych, tam, kanałów i przepustów, służących do gromadzenia wody i rozdzielania jej według potrzeb. Z drugiej zaś strony budują system twierdz zabezpieczających państwo przed agresją. Jeszcze w XXI wieku w południowej części Półwyspu Somalijskiego będą widoczne liczne ruiny dawnych fortec.
Ogromnie istotnym elementem ekonomii sułtanatu jest też handel prowadzony w portach nad Oceanem Indyjskim, jak na przykład w Mogadiszu i Barawie. Związki handlowe ze wschodnim wybrzeżem Afryki i całą południową Azją zapewniają Adżuranowi ogromne dochody, a zarazem przyczyniają się do rozwoju cywilizacyjnego.
Ludność państwa stanowią głównie ciemnoskórzy Somalijczycy, lecz w portach dość licznie występują też biali z Persji i Arabii.
- Do połowy XIII w. - Sułtanat Szeua przeżywa krótki okres rozkwitu. W tym czasie w Szeua panują kolejno Mahamed (rządzi latach 1235-1239, syn Huseina), Malzarrah (rządzi w latach 1239-1252, syn Mahameda) i Ganah (rządzi w latach 1252-1262).
Rośnie znaczenie konkurencyjnego sułtanatu Ifat, gdzie po śmierci Umara Dunjahuza w roku 1228 rządzą kolejno jego synowie Ali „Baziwi” Umar, Haqquddin Umar, Husein Umar i Nasraddin Umar.
- Druga połowa XIII w. - Schyłek sułtanatu Szeua. Sułtan Giram-Gazi (syn Ganaha) abdykuje po kilkunastu miesiącach rządów i oddaje władzę starszemu bratu Dil-Gamisowi (rządzi w latach 1263-1269). Dil zostaje jednak usunięty przez Dilmarraha i udaje się po pomoc do Etiopii. Tymczasem krajem rządzi sułtan Dilmarrah (syn Malzarraha i Fatimy Ajdargun, córki sułtana Umara z Ifat). W 1278 r. Etiopczycy na krótko wprowadzają na tron Dil-Garnisa, lecz Dilmarrah wraca jako wasal Ifat. Z osłabienia władzy centralnej korzysta syn Ganaha Abdallah i w 1279 r. sam ogłasza się sułtanem Szeua. Nikt jednak nie potrafi już powstrzymać ekspansji Ifat: Abdallah zostaje pokonany, terytorium Szeua włączone do Ifat (1280), a ostatni sułtan z dynastii Mahzumi Dilmarrah ginie zamordowany (1283 r.).
W Ifat zaś władzę sprawują potomkowie Alego „Baziwi” Umara: jego synowie Mansur Ali i Dżamaladdin Ali, a potem synowie Dżamaladdina Abud Dżamaladdin i Zuber Abud.
1298 - 1311 r. - Gerad Dhidhin zakłada sułtanat Warsangali nad cieśniną Bab el-Mandeb. Dzięki strategicznemu położeniu na szlaku handlowym państwo dość szybko bogaci się i zyskuje możliwość ekspansji. Syn i następca założyciela państwa Gerad Hamr Gale (panuje w latach 1311-1328) podbija rozległe obszary na północnych wybrzeżach Półwyspu Somalijskiego. Sułtant Warsangali okaże się dość stabilny, żeby przetrwać kilka wieków pod rządami tej samej dynastii.
Początek XIV w. - Sułtanat Ifat osiąga szczyt znaczenia za panowania Layli Abud (córka Abud Dżamladdina) i Haqquddina Nahwiego (syn Mansura), co wzbudza niepokój Etiopii.
Początek XIV w. - Marco Polo pisze, że czarownicy z Sokotry kierują wiatrami. To stwierdzenie jednak zdaje się wskazywać raczej na ich umiejętności żeglarskie niż na czary. Ten sam autor podaje też, że mieszkańcy wyspy są chrześcijanami podlegającymi nestoriańskiemu biskupowi z Bagdadu, lecz ich wiara jest skażona przez magiczne rytuały.
1328 - 1332 r. - W Ifat rządzi sułtan Sabiraddin Mahamed (brat Haqquddina Nahwiego).
1331 - 1332 r. - Etiopska armia najeżdża Ifat i usuwa niepokornego sułtana Sabiraddina Mahameda. Nowym sułtanem zostaje Dżamaladdin Nahwi (brat Sabiraddina) jako wasal Etiopii, a po nim Nasraddin Nahwi (brat Dżamaladdina). W tej sytuacji muzułmańscy władcy zawiązują koalicję przeciw ekspansji Etiopii i chrześcijaństwa. Zaczyna się kilkuletnia wojna.
1335 r. - Zwycięstwo Amde Tsyjona nad sułtanatem Ifat na kilkadziesiąt lat utrwala militarną przewagę Etiopii i zapewnia jej kontrolę nad szlakiem handlowym z Wyżyny Abisyńskiej wzdłuż doliny Awash do Morza Czerwonego.
Druga połowa XIV w. - Sułtan Ifat Ali Sabiraddin Mahamed organizuje powstanie przeciw Etiopii. Po klęsce powstańców nowym sułtanem Ifat i etiopskim wasalem zostaje Ahmed Ali (brat Alego Sabiraddina Mahameda), a potem jego syn sułtan Haqquddin Ahmed.
1374 - 1403 r. - W Ifat panuje ostatni sułtan Saadaddin I Ahmed (syn Ahmeda Alego). Ginie podczas etiopskiego najazdu. Formalnym następcą tronu Ifat jest Saadaddin II, lecz nigdy nie obejmie władzy i zostanie zabity w mieście Zeila w roku 1410. Jego dzieci zaś uciekną do Jemenu.
XV w. - Do Adżuranu napływają liczni osadnicy z Persji i Arabii. Pod ich wpływem ludność stopniowo przyjmuje islam. Dominują języki somalijski i arabski.
Adżurańskie porty utrzymują ożywione kontakty handlowe z Iranem, Indiami, Malakką i Chinami. Do Persji są eksportowane cenne gatunki drewna, zboże i niewolnicy, a z Persji kupcy przywożą tkaniny i owoce. Do wschodniej Azji są eksportowane skóry, pachnidła, kość słoniowa, ale też zebry i żyrafy. Stamtąd zaś przypływają ładunki porcelany, wyroby z laki i jedwab. Z Kilwy jest importowane złoto, z Indii tkaniny, z południa Afryki drewno i niewolnicy. Adżuran jest jednym z najważniejszych uczestników handlu na Oceanie Indyjskim.
- 1415 - 1422 r. - Sabiraddin Saadaddin (syn Saadaddina I Ahmeda) zakłada sułtanat Adal na równinie Marar, czyli w zachodniej części dawnego sułtanatu Ifat. Co prawda Sabiraddin Saadaddin zostaje pokonany i zabity przez Etiopczyków, ale zapoczątkowuje nową dynastię.
Po nim sułtanami są jego brat Mansur Saadaddin (panuje w latach 1422-1424, schwytany przez Etiopczyków) i Dżamaladdin Saadaddin (panuje w latach 1424-1433, zamordowany).
- 1433 - 1445 r. - W Adal panuje sułtan Ahmeduddin Saadaddin w Etiopii znany jako Arwe Badlaj, czyli Potwór Arwe, ponieważ rozbija Etiopczyków i wyzwala tereny dawnego sułtanatu Ifat. Zakłada miasto Dakkar jako nową stolicę Adal na szlaku handlowym między Harar, Zatoką Adeńską i Ogadenem w centrum Półwyspu Somalijskiego. Ginie w bitwie, kiedy próbuje wypchnąć Etiopczyków z rejonu Dawaro.
Jego następcą jest syn Mahamed Ahmeduddin (panuje w latach 1445-1472). Mahamed próbuje przeciwstawić się naporowi Etiopii, prosząc o pomoc egipskich Mameluków (1452 r.), lecz nie otrzymuje wsparcia. Musi więc zawrzeć pokój z Etiopczykami.
1479 r. - Nowy etiopski najazd na Adal. Napastnicy palą i burzą Dakkar, lecz wracając ponoszą duże straty, ponieważ wpadają w zasadzkę przygotowaną przez oddziały sułtana Szamsaddina Mahameda (syn Mahameda Ahmeduddina, panuje w latach 1472-1488).
Koniec XV w. - W Warsangali trwa walka o tron po śmierci sułtana Gerada Ciise II (panował w latach 1479-1487). W końcu władzę zdobywa Gerad Ali Dable (rządzi w latach 1491-1503), syn Gerada Ciise II.
Od XV/XVI w. - Sułtanat Adal słabnie pod presją Etiopii i wewnętrznych sporów.
Reprezentujący starą dynastię Walaszma sułtan Mahamed Aszaraddin (panuje w latach 1488-1518) zostaje zamordowany po nieudanej kampanii wojennej. Tron przejmuje uzurpator Mahamed Abubakar Mahfuz z rodu Karanle. Tymczasem prawowitym sułtanem ogłasza się Abubakar Mahamed (panuje w latach 1518-1526). Powstają dwa ośrodki władzy. W Harar od roku 1520 rezyduje Abubakar Mahamed z dynastii Walaszma. W Dakkarze zaś stolicę ma Garad Abun Adadsze (panuje w latach 1519-1525) z rodu Karanle.
Wewnętrzny chaos w Adal skłania do akcji Imama Ahmada ibn Ibrahima al-Ghaziego (ok. 1506-1543) szerzej znanego jako Ahmed Gurej lub Grań, co po somalijsku i amharsku oznacza leworęcznego. Urodził się w Zeili, stolicy Adal, lecz dzieciństwo spędził w Harar. Tam też przejmuje władzę, kiedy wybuchają walki między stronnictwami Walaszma i Karanle.
Do XVI - XVII w. - Większość nestorian na Sokotrze przechodzi na islam.
1503 r. - Diogo Fernandes Pereira jako pierwszy Portugalczyk dopływa do Sokotry.
1507 r. - Portugalczycy pod wodzą T. da Cunha i A. de Albuquerque lądują na Sokotrze, którą nazywają Zocotora i po ciężkiej bitwie zajmują port w stolicy Suq. Tómas Fernandes zaczyna budowę fortu, lecz załoga choruje, cierpi głód, a zimowe burze niszczą zakotwiczone statki. Poza tym okazuje się, że miejscowi chrześcijanie są nieliczni i wbrew nadziejom Portugalczyków nie chcą pomagać najeźdźcom. Ostatecznie przybysze opuszczają wyspę cztery lata później.
1512 r. - Muzułmańskie państwo Mahran (Mahri) z Jemenu przejmuje Sokotrę porzuconą przez Portugalczyków. Pod władzą Mahran nasila się nacisk na islamizację miejscowych nestorian. Mimo to w 1737 r. francuski kapitan de ka Garde-Jazier odnotuje, że na Sokotrze wciąż istnieją wspólnoty chrześcijan.
1525 - 1529 r. - Wojny sułtanatu Adal z Etiopią pustoszą pogranicze i wyczerpują siły obu państw. Dostrzega to Ahmed Gurej i postanawia rozwiązać problem poprzez centralizację władzy oraz rozwój armii.
1526 - 1559 r. - Schyłek dynastii Walaszma w Adal. Trzej ostatni sułtanowie Umardin Mahamed (panuje w latach 1526-1553), Ali Umardin (panuje w latach 1553-1555) i Barakat Umardin rezydują w Harar. Są jedynie marionetkami w ręku rządzących imamów z rodu Karanle Ahmeda Gureja i Amira Nur Mudżahida.
Ostatni sułtan Walaszma ginie, broniąc Harar przed etiopskim najazdem.
- 1529 r. - W odpowiedzi na etiopski najazd na Adal Imam Ahmed Gurej montuje muzułmańską koalicję i ogłasza świętą wojnę (dżihad) z chrześcijaństwem, czyli z Etiopią. Ściąga wojowników z Półwyspu Somalijskiego oraz ze wschodniego Sudanu. Od Turków z Egiptu kupuje muszkiety, które okażą się kluczem do zwycięstwa, budząc panikę w etiopskiej armii.
Ahmed Gurej zwycięża w kilkudniowej bitwie nad rzeką Semerma, a pod Szynbura Kurie wybija ponad 15 tysięcy Etiopczyków.
Od 1531 r. - Imam Ahmed Gurej z Adal pokonuje Etiopię. Podbija Szeua (1531), Fetegar i Deuaro (1533) oraz Tigre (1535) i zdobywa Aksum, miejsce koronacji etiopskich królów.
1538 - 1557 r. - Wojna Adżuranu z Portugalią, która próbuje zająć porty na wybrzeżu Somalii.
Przez lata portugalskie statki napadają i niszczą przybrzeżne osady, lecz nie są w stanie zmusić Adżuranu do posłuszeństwa. Wreszcie Tristão da Cunha najeżdża wybrzeża Adżuranu, chcąc je siłą podporządkować Portugalii. Portugalczycy zwyciężają w bitwie pod Barawą, a następnie plądrują i palą miasto. Jednak zaciekły opór ludności zmusza ich do odejścia, a Barawa dość szybko zostanie odbudowana. Portugalczycy chcą potem zaatakować Mogadiszu, najbogatszy port w tej okolicy. Jednak wieści o losie Barawy powodują błyskawiczną mobilizację sił Somalijczyków. Co prawda da Cunha lekceważy ich siłę i chce wydać im bitwę, ale jego oficerowie uważają, że byłoby to samobójstwo. Ostatecznie najeźdźcy odpływają na Sokotrę.
Adżuran zaś zacieśnia współpracę z tureckimi piratami, co budzi uzasadniony niepokój Portugalczyków.
- 1541 - 1543 r. - Portugalczycy pomagają Etiopii w walce a sułtanatem Adal. Początkowo zwyciężają dzięki większej liczbie muszkietów, lecz Imam Ahmed Gurej otrzymuje 2000 muszkietów z Arabii, artylerię i 900 żołnierzy od Turków. Tak dozbrojony rozbija Portugalczyków. Schwytany portugalski dowódca Cristovão da Gama ma możliwość przejścia na islam, a kiedy odmawia, zostaje zabity.
Walki toczą się jednak dalej i armia Etiopii pokonuje Adal pod Wajna Daga (Zentera) 21 lutego 1543 r., a Gurej ginie od kuli z muszkietu. Jego żona Bati del Wambar ucieka z pola bitwy z grupą Turków i dociera do Harar, żeby zmontować wyprawę odwetową. Poślubia Amira Nur Mudżahida, według tradycji zobowiązując go do pomszczenia śmierci jego wuja a jej męża. Legenda głosi, że nowy pan Adal prowadzi antyetiopski dżihad przez dwanaście lat, zadając Etiopii wielkie straty. Historia jednak nie do końca potwierdza tę tradycję, ponieważ po śmierci Gureja Etiopia odzyskuje zagarnięte przez niego terytoria, mimo wszystkich wysiłków Amira.
1577 r. - Imama Mahamed „Jasa” Ibrahim, krewny Ahmeda Gureja, zostaje panem miasta Ausa (Awsa) dotychczas podlegającego Harar. Rządzi do roku 1583, zapoczątkowując imamat Ausa zwany też Afar. Potomkowie Jasy będą rządzili w Ausa do roku 1647.
1580 - 1589 r. - Druga wojna Adżuranu z Portugalią pragnącą przerwać współpracę turecko-adżurańską. Portugalski kapitan João de Sepúlveda napada Mogadiszu, lecz nie potrafi przełamać obrony i musi się wycofać. Za to turecko-somalijska flota zaczyna akcję odwetową, najeżdżając okupowane przez Portugalczyków miasta Zendż. W ciągu kilku lat zostają wyzwolone Pate, Mombasa i Kilwa. Co prawda wezwana na pomoc portugalska flota z Indii odzyskuje w końcu większość utraconych portów w Zendż, lecz rezygnuje z dalszych prób atakowania Mogadiszu.
Początek XVII w. - Holendrzy zajmują Sokotrę formalnie nadal należącą do państwa Mahran. Traktują wyspę jako ważny punkt na skrzyżowaniu szlaków handlowych między Morzem Czerwonym, Jemenem, Somalią, Zatoką Perską i Indiami.
XVII - XVIII w. - Arabowie z Omanu i Zanzibaru opanowują wybrzeża Półwyspu Somalijskiego i Sokotrę.
1647 r. - Po śmierci Imama Ahmeda Abrama przez rok rządzącego imamatem Ausa miejscowa ludność nie godzi się na nowego imama. Tak powstaje Emirat Harar, a jego pierwszym władcą jest Ali ibn Daud (rządzi do 1662 r,),
Połowa XVII w. - Kuszycki lud Oromo (Galla) najeżdża terytorium Adżuranu, lecz spotyka się ze zdecydowaną odpowiedzią w postaci kilku kampanii wojennych. Armia Adżuranu rozbija oddziały Oromo i zmusza do odwrotu, a schwytanych jeńców nawraca na islam. Oromo zostają zatrzymani i kolejne ataki kierują przeciwko chrześcijańskiej Etiopii oraz państwom muzułmańskim na północy.
Koniec XVII w. - Upadek sułtanatu Adżuran spowodowany przez najazdy lokalnych władców na portowe miasta, na przykład Mogadiszu, oraz na żyzne ziemie w głębi kraju. Lokalni wasale zostają rozbici lub odrzucają zależność, a zatem dochody z podatków pobieranych przez sułtanów Adżuranu gwałtownie spadają.
Adżuran rozpada się na mniejsze państwa, z których najsilniejszy jest sułtanat Dżeledi założony przez żołnierza Ibrahima Adeera, twórcę dynastii Gobroon.
1734 r. - Dawny imamat Ausa (Afar) zostaje reaktywowany jako sułtanat Mudaito.
Połowa XVIII w. - Somalijski klan Madżirtin Darod zakłada sułtanat Madżirtin na północno-wschodnim krańcu Półwyspu Somalijskiego z ośrodkami w miastach Bosaso, Qandala i największym Ras Hafun na wschodnim wybrzeżu.
Druga połowa XVIII - Władca Mahran i Sokotry Afrar al-Mahri ogłasza się sułtanem.
Pierwsza połowa XIX w. - Północne wybrzeża Półwyspu Somalijskiego znajdują się pod kontrolą Egiptu.
Na południu nadal dominuje Zanzibar, a w roku 1836 Maskat zajmuje Jubaland (Jubbada - rejon na zachód od rzeki Jubba do granicy z Etiopią) na południowym krańcu Półwyspu Somalijskiego.
Na obszarze Somalii funkcjonuje kilka lokalnych monarchii: Harar, Mudaito (Afar), Madżirtin, Hobjo, Dżeledi, Gomma (od XIX w.), Dżimma (od 1830 r.), Gumma (od 1840 r.).
1834 r. - Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska proponuje sułtanowi Mahran sprzedaż Sokotry i zainstalowanie tam brytyjskiego garnizonu wojskowego, lecz władca odmawia. Natomiast po zdobyciu Adenu w 1839 r. Brytyjczycy rezygnują z planów opanowania Sokotry, dbając jedynie o to, by nie zajęły jej inne mocarstwa.
1843 r. - Sułtan Jusuf Mahamud Ibrahim doprowadza Dżeledi do szczytu potęgi po podboju miasta Bardera na południu Somalii.
Druga połowa XIX w. - Na wschodnim krańcu Somalii panuje Osman Mahmuud, największy władca w dziejach sułtanatu Madżirtin. Kraj przeżywa rozkwit i prowadzi dalekosiężny handel. Boqor (sułtan lub emir) Osman Mahmuud zawiera z Brytyjczykami umowę o ochronie brytyjskich statków i rozbitków na brzegu Somalii. W zamian Brytyjczycy uiszczają roczną opłatę.
1861 r. - Zanzibar przejmuje kontrolę nad Jubalandem.
Od 1862 r. - Francja zajmuje rejon cieśniny Bab el-Mandeb (zakup miasta Obok, powstaje kolonia Somali Francuskie, 1862-1894), zaczynając tym samym nowy etap europejskiego kolonializmu. Głównym ośrodkiem francuskiego obszaru w Somalii jest miasto Dżibuti (założone w roku 1888), a pierwszym gubernatorem zostaje Léonce Lagarde.
Od 1876 r. - Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska opanowuje somalijskie wybrzeża nad Zatoką Adeńską . Kedyw wycofuje swoje garnizony wojskowe z północnej Somalii (1884 r.), a przedstawiciele Wielkiej Brytanii podpisują umowy o współpracy z miejscowymi klanami (1885 r.). W latach 1884-1886 powstanie tam Somali Brytyjskie znane jako Somaliland.
Sokotra wraz z okolicznymi wysepkami Abd al-Kuri i Al-Ikhwan staje się częścią brytyjskich posiadłości w Jemenie. Strategiczne znaczenie wyspy wzrośnie po wybudowaniu Kanału Sueskiego.
1882 r. - Brytyjski badacz Isaac B. Balfour przeprowadza pierwsze kompleksowe badania unikalnej roślinności Sokotry. Co ciekawe, podobnych prac nikt nie powtórzy przez cały XX wiek.
1886 r. - Sułtan Warsangali, Gerad Ali Szire (rządzi w latach 1870-1897), uznaje brytyjskie zwierzchnictwo.
1886 r. - Brytyjczycy łączą zajęte obszary w Protektorat Adenu.
1887 r. - Najazd z terenu Etiopii niszczy Emirat Harar i obala jego ostatniego władcę Abdullaha ibn Mahameda. .
1889 r. - Włosi po podboju sułtanatu Hobjo (istniejącego od roku 1878) nad Oceanem Indyjskim i krainy Alula nad Zatoką Adeńską tworzą Somali Włoskie. Ponadto dzierżawią od Zanzibaru miasta Merka, Mogadiszu (1892 r.) i Barawa.
1890 r. - Brytyjczycy narzucają protektorat krainie Jubaland podlegającej Zanzibarowi, a w roku 1895 czynią ją swoją kolonią.
1894, 1906 r. - Umowy brytyjsko-francusko-włoskie legalizują kolonialny podział Półwyspu Somalijskiego.
1894 r. - Francuzi budują kolej łączącą francuskie Dżibuti z etiopską Addis Abebą.
1895 r. - W portowym mieście Berbera na południowym wybrzeżu Zatoki Adeńskiej występuje wódz i prorok Muhammad Abdil Hasan (1856-1920). Proponując odbudowę dawnych wartości w oparciu o fundamentalistyczny islam oraz walkę o wolność przeciwko Etiopii, Wielkiej Brytanii i Włochom.
1897 r. - Na mocy międzynarodowych traktatów Etiopia zatrzymuje podbity wcześniej Ogaden w centrum Półwyspu Somalijskiego.
1897 r. - Sułtanem Warsangli zostaje Mohamoud Ali Szire, syn Gerada Alego Szire. Nowt sułtan dąży do usunięcia Francuzów, za co zostaje w końcu zesłany na Seszele i tam umiera w roku 1960. Jego następcy na sułtańskim tronie będą funkcjonować jeszcze w XXI wieku, chociaż zachowują funkcje raczej symboliczne niż polityczne.
1899 - 1920 r. - Muhammad Abdill Hasan (Mad Mullah, szalony mułła, jak go nazwali Brytyjczycy) prowadzi partyzancką walkę z Brytyjczykami na północy Półwyspu (Somaliland). Jego militarystyczne państewko znane jako Państwo Derwiszów (po somalijsku Dawlada Daraawish lub po arabsku Dawlat ad-Darawish) skutecznie opóźnia europejską kolonizację tych ziem. W czasie I wojny światowej jest to jedyne niezależne muzułmańskie państwo w Afryce. W 1920 r. zostaje wreszcie pokonane po zbombardowaniu ufortyfikowanej stolicy w Taleh przez brytyjskie lotnictwo. W tym samym roku Muhammad Abdill Hasan umiera na grypę.
1908 r. - Sułtanat Dżeledi zostaje włączony do Somali Włoskiego. Dwa lata później umiera ostatni sułtan Dżeledi Osman Ahmed.
1918 r. - Po klęsce w I wojnie światowej Turcy wycofują się z Jemenu, który popada w coraz większą zależność od Wielkiej Brytanii/ W1934 r. południowy i wschodni Jemen oraz Sokotra stają się posiadłościami brytyjskimi, a w 1937 r. zostają oficjalnie ogłoszone brytyjską kolonią.
1925 r. - Włosi otrzymują od Brytyjczyków graniczny obszar Jubaland.
1936 r. - Włosi łączą swoje posiadłości w Etiopii i w Somalii, tworząc kolonię pod nazwą Włoska Afryka Wschodnia. Należący do Etiopii Ogaden zostaje przekazany pod administrację Somali Włoskiego.
1937 r. - Brytyjczycy przekształcają Protektorat Adenu w swoją kolonię, zachowując jednak tradycyjne szejkanaty.
1940 - 1941 r. - Włosi okupują Somali Brytyjskie, dopóki nie wyprą ich stąd oddziały brytyjskie, francuskie i etiopskie. Somali włoskie wraz z Ogadenem przechodzi wtedy pod zarząd brytyjski.
1947 r. - Francuska kolonia w Somalii zostaje uznana za zamorskie terytorium Francji, a od 1967 r. nosi nazwę Francuskiego Terytorium Afarów i Issów (Issowie to lokalny odłam Somalijczyków).
1954 r. - Brytyjskie władze oddają Ogaden pod władzę Etiopii.
1960 - 1967 r. - Z kolonii włoskich i brytyjskich na Półwyspie Somalijskim powstaje Somalia (po arabsku Barr al-Sumal). Stolicą jest Mogadiszu, a oficjalnym językiem somali, chociaż jako pomocnicze są używane języki arabski i włoski. Ponad 95% mieszkańców stanowią Somalijczycy, reszta zaś to Arabowie i Bantu. Niemal 100% obywateli somalijskich wyznaje islam. Ludność (po arabsku zwana Sumalk, a w języku amhar Sumale) licząca ponad 9 milionów jest skrajnie uboga. Zaledwie 5% potrafi czytać i pisać. Gospodarka opiera się na hodowli (ponad połowa dochodu państwa), produkcji skór, mięsa i bananów. Prezydentem państwa jest Aden Abdullah Osman Daar (do roku 1967), a potem Abdiraszid Ali Szermarke. Ostatnie oddziały kolonialnych wojsk brytyjskich opuszczają Somalię i Sokotrę w roku 1967.
1967 r. - Po zamachu stanu w brytyjskim Jemenie powstaje prosowiecka Ludowa Republika Jemenu. To oznacza, że zostaje zlikwidowany sułtanat Mahran oraz 25 podległych mu szejkanatów na Sokotrze.
1969 r. - Prezydent Somalii zostaje zamordowany podczas zamachu stanu, a władzę przejmują komuniści popierani i uzbrojeni przez Sowietów. Na czele rządu staje generał S. Barre: wprowadza dyktaturę, nacjonalizuje gospodarkę i ogłasza Somalię krajem socjalistycznym (1970). Dzięki sowieckiej pomocy Somalia rozwija armię, ale sytuacja gospodarcza kraju jest coraz gorsza i obniża się poziom życia ludności.
Sokotra jako część komunistycznego Jemenu staje się elementem sowieckiej sieci baz wojskowych wraz z wulkaniczną wysepką Perim w cieśninie Bab el-Mandeb oraz należącymi do Etiopii koralowymi wyspami Dahlak na Morzu Czerwonym i lotniskiem w Asmarze.
1977 r. - W Somalii ma miejsce ostatnia na świecie epidemia ospy (w końcu wyeliminowana dzięki szczepionkom).
1977 r. - Po referendum Francuskie Terytorium Afarów i Issów, uzyskuje niepodległość jako Republika Dżibuti (Djibouti) ze stolicą o tej samej nazwie. Pierwszym prezydentem kraju jest H. G. Aptidon.
Kraj produkuje skóry i statki, dysponuje pewnymi zasobami ropy naftowej, wydobywa sól (okolica jeziora Assal). Duże znaczenie ma port w mieście Dżibuti, ponieważ stanowi główny port dla odciętej od morza Etiopii. Tędy jest eksportowana głównie kawa, sól i skóry zwierzęce. Kraj zamieszkuje ponad 400 tysięcy ludzi, z czego większość w stolicy (70% mieszkańców żyje w miastach). Ok. 60% ludności stanowią Issowie (Somalijczycy), 35% Afarowie, a reszta to Francuzi, Włosi, Arabowie i Etiopczycy. Urzędowe języki to francuski i somali, lecz używa się też arabskiego i adal (język Afarów).
- 1977 r. - Somalia zbrojnie zajmuje etiopską dzielnicę Ogaden, co doprowadza do wojny z Etiopią.
Obie armie walczą sowiecką bronią, ponieważ ich rządy są popierane przez Moskwę jako państwa budujące komunizm. W końcu Etiopia, wspomagana przez żołnierzy kubańskich, odzyskuje sporny Ogaden w roku 1978, a do roku 1981 oczyści go z somalijskiej partyzantki. W tych okolicznościach Somalia zrywa współpracę z ZSRS, nastawiając się bardziej na kontakty USA.
1983 r. - Lekarka Hawa Abdi (1947-2020) zakłada w Mogadiszu pierwszą somalijską klinikę dla kobiet w ciąży, aby ograniczyć liczbę zgonów wynikających z powikłań. Jej działalność wywołuje niechęć patriarchalnych muzułmanów, którą dodatkowo zwiększy założenie fundacji Dr. Hawa Abdi Foundation zajmującej się zdrowiem kobiet. Po wybuchu wojny domowej w 1991 r. Hawa Abdi spotyka się z próbami zastraszania, żeby zamknęła swoją klinikę, lecz masowe protesty kobiet przekonują rządzących wojskowych, którzy w końcu ustępują. Hawa Abdi otrzymuje kilka prestiżowych wyróżnień, a w 2012 r. jest nominowana do Pokojowej Nagrody Nobla. Dla Afrykanek Hawa Abdi staje się symbolem walki o prawa kobiet, zwłaszcza w krajach muzułmańskich.
Od 1990 r. - Sokotra jest prowincją zjednoczonego Jemenu.
1991 r. - Bieda wywołana między innymi niewydolnością znacjonalizowanej gospodarki i suszą umacnia pozycję szejków w Somalii. Barre zostaje obalony. Szejk Mohammed Farah Aidid chce zdobyć prezydenturę, lecz napotyka kontrkandydata w osobie A. M. Mohammeda i wybucha wojna domowa. Zaczyna się głód, a pomoc z zagranicy trafia zwykle w ręce lokalnych watażków. Sytuacji nie zmienia też wojskowa misja ONZ, ponieważ nie potrafi zapanować nad szejkami.
W dodatku, skorumpowany somalijski rząd za niewielką opłatą pozwala składować śmieci przywożone masowo z Europy, co doprowadza do katastrofy ekologicznej.
1991 r. - Stosunkowo bogaty Somaliland nad Zatoką Adeńską zamieszkany głównie przez kuszycki lud Issów ogłasza secesję jako niepodległa republika, które jednak nie zechcą uznać państwa zewnętrzne.
Od 1991 r. - Walki, zabójstwa i gwałty dokonywane przez żołnierzy, zniszczenie gospodarki i głód zmuszają Somalijczyków do emigrowania w obrębie Somalii oraz do innych państw. Oczywiście większość uciekinierów szuka schronienia w sąsiednich krajach, ale niektórzy trafiają do Europy lub Ameryki Północnej.
Przykładem jest Ilhan Omar, Somalijka urodzona w Mogadiszu w roku 1982. Jej rodzina ucieka z Mogadiszu do Baidoa. Tam jednak znów grozi im śmierć z ręki wojskowych, więc uciekają kilkaset kilometrów dalej na południe do obozu dla uchodźców w Kenii. Tam pozostają cztery lata, starając się o pozwolenie na emigrację. Wreszcie w 1994 r. wyjeżdżają do Stanów Zjednoczonych. Ilhan Omar idzie do szkoły, a potem kończy studia, co byłoby nieosiągalne dla kobiety w Somalii. Zostaje polityczką i w wieku 37 lat zdobywa miejsce w Izbie Reprezentantów w Kongresie. Jest pierwszą kobietą wyznającą islam, która dostaje się amerykańskiego Kongresu i pierwszą, która w Kongresie nosi na głowie typowy dla muzułmanek zawój.
3 X 1993 r. - Amerykańscy komandosi próbują porwać z Mogadiszu skłóconych przywódców i ich współpracowników, aby wymusić pokój. Aidid rozbija jednak Amerykanów (ginie 19 amerykańskich żołnierzy i ok. 1000 Somalijczyków), a Somalia ostatecznie rozpada się na wrogie sobie szejkanaty i na kilkanaście lat pogrąża się w wojnie domowej. W 1995 r. ONZ wycofuje swoje oddziały z Somalii, nie widząc możliwości utrzymania tam pokoju.
1995 r. - Należący do Etiopii chociaż zamieszkany głównie przez Somalijczyków Ogaden, zostaje włączony do etiopskiej prowincji Somali. Nadal trwają w nim tendencje separatystyczne związane z somalijską większością.
Od 1998 r. - Kolejne prowincje ogłaszają niepodległość pod władzą lokalnych szejków.
Trwa okrutna wojna domowa toczona przez wszystkich ze wszystkimi, która do 2000 roku pochłania ponad milion ofiar. Na porządku dziennym są rabunki, gwałty i tortury. Niczego nie zmienia też zjazd szejków w 2000 r., którzy po burzliwych obradach powołują wspólny rząd Somalii. W istocie jednak ¾ terytorium pozostaje poza władzą rządu. Na przybrzeżnych wodach, których nie strzegą żadne siły wojskowe kwitnie piractwo. Somalijscy rozbójnicy rabują okręty towarowe i turystyczne, niektóre porywają, żądając ogromnego okupu. Współdziałają z nimi szpiedzy w portach i lokalni watażkowie. Próby zbrojnej interwencji podejmowane przez floty państw zewnętrznych (na przykład USA i Francji) kończą się niepowodzeniem, ponieważ brakuje koordynacji działania armii z różnych krajów. Poza tym ludność popiera piratów, którzy napędzają lokalną gospodarkę, dają pracę i wspomagają biednych.
2001 r. - Grupa belgijskich speleologów dokonuje sensacyjnego odkrycia archeologicznego w jaskiniach na Sokotrze, natrafiając na kilkaset rękopisów, inskrypcji i zabytków pochodzących z okresu od I w. p.n.e. do VI w. n.e. Pozostawili je żeglarze z Indii, Arabii, Iranu i innych krajów leżących nad Oceanem Indyjskim.
2003 r. - Sokotra ze swoją unikalną, w dużej części endemiczną florą, zostaje uznana za rezerwat biosfery, a 5 lat później za obszar chroniony przez UNESCO.
2006 r. - Władzę w centrum Somalii wraz z Mogadiszu przejmuje fundamentalistyczna Unia Trybunałów Islamskich współpracująca z talibami i wsparta przez oddział z Erytrei. Islamiści zyskują poparcie, ponieważ mieszkańcy Somalii są w ogromnej większości (99%) muzułmanami, a poza tym Stany Zjednoczone zapowiedziały walkę z terrorystami ukrywającymi się w Somalii, co oznacza groźbę interwencji. W obliczu wspólnego wroga doszło do sojuszu niemal wszystkich sił w Somalii, a na ich czele stanęła Unia Trybunałów Islamskich, która stopniowo wprowadza szariat. Kobiety cieszące się dotąd dużą swobodą i liczące się w społeczeństwie zostają zepchnięte na margines i muszą nosić zasłony na twarzy. Nie-muzułmanie spotykają się z wrogością i uciekają z kraju.
Nowa sytuacja wywołuje niepokój w sąsiedniej Etiopii, która obawia się przeniesienia agresywnego islamizmu na swoje terytorium. W rezultacie ofensywa wojsk etiopskich pod koniec roku uwalnia kraj od władzy fanatyków. Niestety, etiopska agresja wywołuje reakcję fundamentalistów, którzy tworzą terrorystyczną organizację Al-Szabab (po arabsku Młodzi), walczącą o islamizację całego życia społecznego Somalijczyków i pragnącą wypędzić Etiopczyków. Udaje im się to roku 2009, kiedy etiopska armia wycofuje się, a bojówki Al-Szabab opanowują Mogadiszu.
2009 r. - Ponad 20 okrętów wojennych między innymi z Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych, Rosji i Chin patroluje wody Somalii, zwłaszcza Zatoki Adeńskiej, aby zapobiec działalności piratów.
2011 r. - Drugi najazd Etiopii na Somalię jest wspierany przez wojska Kenii. Islamiści tracą pozycję hegemona w Somalii, ale nasilają akcje terrorystyczne w kraju i w Kenii, którą chcą ukarać za udział w interwencji. W kontrolowanej przez armię i policję Etiopii terroryści mają niewielkie szanse na przeprowadzenie akcji, więc koncentrują się na Kenii. Największym sukcesem organizacji Al-Szabab jest atak na dom towarowy w Nairobi w 2013 r., gdzie napastnicy mordują kilkudziesięciu nie-muzułmanów.
2013 r. - Sokotra staje się odrębną prowincją Jemenu.
2014 r. - Somalijska armia zaczyna ofensywę przeciwko ośrodkom Al-Sabab na południu kraju.
2020 r. - Zabójcza pandemia Covid-19 szerzy się bez przeszkód w warunkach trwającego konfliktu między klanami.