Cypr
- 11. - 9. tysiąclecie p.n.e. - Niewielkie grupy mezolitycznych myśliwych i zbieraczy wędrują po Cyprze. Polują między innymi na karłowate hipopotamy (Phanourios minutus), lokalne karłowate słonie (Elephas cypriotes) i ptaki, na przykład dropie (Otis). W tym czasie na Cyprze występują też jelenie i świnie. Jednym z miejsc, gdzie obozują ludzie jest naturalne schronisko czyli częściowo zasłonięte od góry zagłębienie w stromym zboczu wysokiej wapiennej skały Aetokremnos (po grecku Skała Orłów) na południowym krańcu wyspy.
Zmiana klimatu pod koniec plejstocenu spowoduje podniesienie poziomu morza i Aetokremnos niegdyś znajdujące się w głębi lądu stanie się skałą nadbrzeżną. W drugiej połowie XX w. zaś archeolodzy odkryją, że Aetokremnos była względnie stałą osadą zamieszkana przez kilka stuleci. Odnajdą tam liczne wyroby krzemienne, zwłaszcza drobne skrobaki, kości zwierząt łownych, szczątki ryb i muszle. Ustalą też, że w okolicy Aetokremnos istniała jedna z najstarszych na świecie studni zapewniająca ludziom słodką wodę, co jest bardzo istotne w suchym rejonie, gdzie występują tylko słone jeziora.
- 6. - 2. tysiąclecie p.n.e. - Rozwój rolnictwa na Cyprze. Bardzo silne wpływy kultur z kontynentu, a zwłaszcza z pobliskiej Azji Mniejszej i Syrii, gdzie wyspa jest znana jako Alaszija.
W 4. tysiącleciu p.n.e. w głębi lądu na południu Cypru powstaje Chirokitia (Chairokoitia), jedno z największych neolitycznych miast w szczytowym okresie zamieszkane przez ponad 1500 osób. Ludność Chirokitii używa krzemiennych narzędzi i sierpów z obsydianu. Zboże jest przechowywane w cylindrycznych spichrzach. Ulice są częściowo brukowane kamieniami, a całą osadę otacza kamienny mur obronny. Zmarli są grzebani w pozycji embrionalnej pod podłogą domostw, przygnieceni ciężkim kamieniem, co ma zapobiec powstaniu nieboszczyka z grobu. Początkowo rolnicy i myśliwi z Chirokitii nie znają ceramiki.
4. tysiąclecie p.n.e. - Na Cyprze rozkwita pradawny kult kobiecego bóstwa płodności (kontynuacja Bogini-Matki), wyrażający się między innymi figurkami tej bogini. Centrum kultu znajduje się w południowo-zachodniej części wyspy, gdzie z czasem powstanie Pafos związane z grecką boginią miłości Afrodytą kontynuującą wcześniejsze tradycje kobiecych bóstw.
Od 4. tysiąclecia p.n.e. - Dominują wpływy kultur Krety i Azji Mniejszej.
Druga połowa 3. tysiąclecia p.n.e. - Akad zdobywa polityczne wpływy na Cyprze.
2300 - 2200 r. p.n.e. - Początek epoki brązu na Cyprze. Produkcja cennego stopu jest możliwa między innymi dzięki miejscowym złożom miedzi.
2. tysiąclecie p.n.e. - Cypr jest wielkim śródziemnomorskim centrum produkcji pachnideł według receptur wzorowanych na przepisach egipskich oraz bliskowschodnich. Tutejsze pachnidła są eksportowane do wielu krajów we wschodnim basenie Morza Śródziemnego.
XVI - XII w. p.n.e. - Osada Enkomi na wschodnim wybrzeżu Cypru stopniowo wyrasta na jedno z najważniejszych miast wyspy. Jego bogactwo opiera się na rolnictwie i dalekosiężnym handlu między innymi wyrobami rzemiosła i pachnidłami. Rozwój przerywa potężne trzęsienie ziemi w XI w. p.n.e., po którym Enkomi już nie odzyska dawnej świetności.
Od XV w. p.n.e. - Kreteńczycy i Hetyci rywalizują o wpływy na wyspie. Potem następuje kolonizacja egipska, ale Cypr nie należy bezpośrednio do żadnego kontynentalnego imperium.
Ok. 1400 - 1250 r. p.n.e. - Na Cypr napływa ludność mykeńska, co oznacza stopniową zmianę sytuacji etnicznej i zapowiada przyszłą dominację Greków.
XIV w. p.n.e. - Początki osady Pafos (Paphos) na zachodnim wybrzeżu Cypru, gdzie od tysiącleci kwitnie kult Bogini-Matki, opiekunki miłości i płodności.
Według tradycji miasto zostało założone przez Kinyrasa, cypryjskiego władcę i pierwszego kapłana Afrodyty w Pafos. Inna legenda wskazuje na wracającego spod Troi Agapenora, wodza wojsk Arkadii i władcę silnego miasta-państwa Tegea na Peloponezie. Agapenor miał zbudować osadę i świątynię Afrodyty, a nazwa Pafos upamiętnia Pafosa, syna Pigmaliona. Zgodnie z greckimi mitami władca Cypru Pigmalion zakochał się w wykonanym z kości słoniowej posągu kobiety. Afrodyta zaś widząc siłę jego uczucia zamieniła posąg w piękną kobietę Galateę. W każdym razie Pafos staje się ważnym ośrodkiem kultu Afrodyty, który przetrwa aż do chrystianizacji Cypru.
Grecy mówią, że wyspa jest pod opieką Afrodyty, która narodziła się z morskiej piany (po grecku afros - piana) skropionej krwią Uranosa. Według legendy Afrodyta wynurzyła się z piany przy wyspie Kytera (Kythire, Cythere) należącej do archipelagu Wysp Jońskich na południe od Peloponezu. Z czasem na Kyterze powstało sanktuarium bogini znane z hodowli gołębi jako ptaków poświęconych Afrodycie), ale sama bogini przeniosła się na Cypr.
Według innej wersji legendy piękna bogini wynurzyła się z piany koło Skały Afrodyty (potem znana jako Petra tu Romiu) przy południowo-zachodnim wybrzeżu Cypru niedaleko późniejszego Pafos. Tam miała wkroczyć na Cypr - wyspę miedzi i odtąd miedź stała się metalem poświęconym rudowłosej (miedzianowłosej) bogini miłości.
Kopalnie miedzi na Cyprze faktycznie działają przez kilka tysiącleci, więc nie bez powodu łacińska nazwa wyspy pochodzi od miedzi zwanej przez Rzymian Aes Cypium, potem Cyprium, a w końcu Cuprum.
Grecy zaś nazywają miedź chalcos od innej miedzionośnej wyspy Chalcis (Chalkis, Eubea).
Przed XII w. p.n.e. - W południowej części Cypru powstaje miasto Kurion według Herodota założone przez osadników z Peloponezu.
XII w. p.n.e. - W Pafos powstaje okazałe sanktuarium Afrodyty o rozmiarach ok. 67 na 70 m. Na tym terenie w północnej części znajduje się zadaszona część z kolumnadą, a w części południowej odkryty plac, gdzie zbierają się miejscowi wyznawcy i pielgrzymi. Centralnym punktem świątyni jest betyl, czyli czarny kamień w kształcie stożka symbolizujący kobiecą moc Afrodyty.
Drugim ośrodkiem kultu bogini miłości staje się miasto Amathus założone dalej na wchodzie na południowym wybrzeżu Cypru.
XII w. p.n.e. - Fenicjanie zakładają kolonię Kition (późniejsza grecka Larnaka) na południowo-wschodnim wybrzeżu Cypru. W następnych latach Fenicjanie tworzą kolejne osady na wybrzeżach Cypru służące jako porty i ośrodki wymiany handlowej.
1. tysiąclecie p.n.e. - Cypr jest zdominowany przez kulturę grecką, przyniesioną przez kupców i kolonistów. Powstaje tu kilka drobnych, ale niezależnych królestw pod silnym wpływem kultur Grecji oraz dość odległego Egiptu.
Koniec VIII w. p.n.e. - Wojska asyryjskiego władcy Sargona II zdobywają Cypr.
VII w. p.n.e. - Na nizinie Mesaria w północnej części wyspy istnieje greckie miasto-państwo Ledra (późniejsza Lefkozja). Około 672 r. p.n.e. miastem rządzi król Onasagoras.
673/672 r. p.n.e. - Na asyryjskiej inskrypcji wyliczającej wasalnych władców pojawia się Eteandros rządzący w Pafos.
669 - 663 r. p.n.e. - Greckie miasta na Cyprze uwalniają się spod władzy słabnącej Asyrii.
Od 570 r. p.n.e. - Egipska armia podbija kolejne państwa Cypru. Ich władcy uznają się za wasali Egiptu, lecz dominującym elementem etnicznym na wyspie nadal są Grecy.
525 r. p.n.e. - Po klęsce Egipcjan ich strefę wpływów zagarniają Persowie. W ten sposób cypryjskie miasta-państwa Greków dostają się pod panowanie Persji. Są obowiązane płacić daninę i dostarczać żołnierzy do perskiej armii.
Koniec VI w. p.n.e. - Cypryjskie miasta zaczynają bić własne monety.
499 r. p.n.e. - Wybucha pierwsze powstanie jońskie - bunt greckich mieszkańców Cypru przerwany przez perską armię rok później. W 498 r. p.n.e. Persowie zdobywają i plądrują Pafos.
449 r. p.n.e. - Ateński wódz Kimon prowadzi flotę na Cypr i oblega Kition. Kimon jednak umiera w trakcie oblężenia i Grecy wycofują się.
W drugiej połowie V i w IV w. p.n.e. dojdzie jeszcze do kilku buntów przeciw Persji zawsze jednak zakończonych niepowodzeniem Greków. Mimo to Grecy nie zapomną Kimona i w XX w. n.e. postawią mu pomnik w Larnace, czyli w dawnym Kition.
333 r. p.n.e. - Na wieść o klęsce Persów pod Issos wybucha kolejne antyperskie powstanie na Cyprze, chociaż niektóre z greckich miast na Cyprze opowiadają się po stronie Persów, jak na przykład Kurion i Amathus na południu wyspy. Mimo to zwycięski Aleksander Macedoński zapewnia cypryjskim Grekom swobodę.
Lata 320. p.n.e. - Cypryjscy władcy uznają zwierzchność Aleksandra Macedońskiego, chociaż zachowują autonomię.
Czasem jednak starają się dyskretnie zaznaczyć swoje ambicje polityczne, czego dowodem jest moneta bita przez Nikoklesa rządzącego Pafos. Na monecie znajduje się głowa Aleksandra, lecz w jego włosach sprytnie ukryto imię Nikoklesa napisane literami tak małymi, że można je dostrzec niemal wyłącznie przez soczewkę (napis odkryje brytyjski numizmatyk M. Endicott dopiero w roku 1918).
- Koniec IV w p.n.e. - Wyspa jest podzielona na niewielkie hellenistyczne monarchie, zwykle rządzone przez miejscową arystokrację.
Rozwija się intensywne osadnictwo żydowskie na wyspie związane między innymi z handlem.
- Koniec IV w. p.n.e. - Rządzący Pafos król Nikokles przenosi swoją siedzibę kilkanaście kilometrów na zachód od dotychczasowej stolicy. Tak powstaje Paphos Nea, czyli Nowe Pafos (Neapafos) jako centrum polityczne, administracyjne i handlowe, a Paphos Palaia czyli Stare Pafos (Palepafos) jest nadal ośrodkiem kultu religijnego.
Aż do IV w. n.e. Nowe Pafos będzie największym miastem Cypru. Arystokracja ma tu liczne pałace, a miejscowa nekropolia (używana do II w. n.e.), gdzie w grobach wykutych w miękkiej skale są grzebani bogaci Cypryjczycy, należy do najwspanialszych w rejonie Morza Śródziemnego. W XX w. n.e. stanie się turystyczną atrakcją znaną pod nazwą Grobów Królewskich.
Ok 300 r. p.n.e. - Miejscowy król Lefkos, syn Ptolemeusza I, odbudowuje miasto Ledra. W czasach hellenistycznych i rzymskich miasto będzie znane jako Lefkozja (Lefkosia), Lefkothea, Ledra lub Ledrae.
294 r. p.n.e. - Cypr wchodzi w skład państwa Ptolemeuszów z Egiptu.
Za panowania Ptolemeuszów powstaje portowa osada Famagusta na wschodnim brzegu wyspy.
132 - 127 r. p.n.e. - Na Cyprze rządzi Ptolemeusz VIII wygnany z Egiptu przez Kleopatrę II. Opuszcza wyspę, kiedy udaje mu się przejąć władzę w Egipcie.
107 - 88 r. p.n.e. - Władcą Cypru jest Ptolemeusz IX, który uciekł Egiptu przed Kleopatrą III. Po jego powrocie do Egiptu wyspa pozostaje częścią państwa Ptolemeuszów pod zarządem kolejnych członków tej dynastii.
80 - 58 r. p.n.e. - Na Cyprze panuje Ptolemeusz, syn faraona Ptolemeusza IX, brat faraona Ptolemeusza XII i zięć Mitrydatesa VI z Pontu. Ptolemeusz jest ostatnim władcą wyspy z dynastii ptolemejskiej.
58 - 30 r. p.n.e. - Cypr jest stopniowo opanowywany przez Rzymian.
I - II w. n.e. - Pod władzą Rzymu Stare Pafos nadal jest ośrodkiem kultu Afrodyty, a widomym tego znakiem jest przebudowa sanktuarium na planie czworoboku z otwartym placem od strony zachodniej.
I - III w. n.e. - Rozkwit cypryjskiego handlu, gospodarki i kultury za panowania Rzymu: wyspa jest nadal wielkim producentem i eksporterem miedzi, pachnideł oraz oliwy. Do największych ośrodków tej epoki zalicza się miastro Kurion.
I - IV w. - Cypr jest bardzo ważnym obszarem żydowskiego osadnictwa.
Od 45 r. n.e. - Po wizycie św. Pawła oraz jego współpracowników Barnaby i Marka zaczyna się chrystianizacja Cypru, chociaż Paweł zostaje poddany w Pafos biczowaniu za obrazę wiary, a Barnaba uznawany za pierwszego biskupa Cypru ginie. Stare tradycje nadal jednak trwają, zwłaszcza bardzo popularny kult Afrodyty.
115 - 116 r. n.e. - Antyrzymskie powstanie cypryjskich Żydów stłumione po ciężkich walkach.
_ Od III w. n.e. - Kurion jest siedzibą biskupa.
332, 342 r. n.e. - Silne trzęsienia ziemi niszczą bogate Nowe Pafos, kończąc jego rozkwit.
365 r. n.e. - Trzęsienie ziemi rujnuje miasto Kurion, więc siedziba biskupstwa chwilowo przenosi się do pobliskiej wioski, która otrzymuje nazwę Episkopi od greckiego episkopos - biskup. Kurion zaś już nigdy nie podniesie się z upadku.
Również sanktuarium Apollina Hylatesa (Opiekuna Lasów) zostaje poważnie uszkodzone przez żywioł, a po kilkudziesięciu latach bizantyjskie władze nakażą je porzucić jako pogańskie.
- Od 395 r. n.e. - Wyspa należy do Bizancjum.
Postępuje chrystianizacja, więc prastare sanktuarium Afrodyty w Pafos i wszystkie inne niechrześcijańskie ośrodki kultu zostają zlikwidowane.
Rozwijają się za to chrześcijańskie miejsca kultu jak na przykład domniemany grób ewangelicznego Łazarza wskrzeszonego przez Jezusa. Według legendy Łazarz przeniósł się na Cypr i w Kition na południowym wschodzie wyspy założył wspólnotę wyznawców Jezusa. Tam też został pochowany, a miejsce pochówku stało się celem pielgrzymek. W IX w. nad grobem powstanie słynna prawosławna świątynią Ajos Lazaros. Samo Kition zaś zyska z czasem nową nazwę Larnaka od greckiego słowa larnaks oznaczającego urnę lub sarkofag.
Obiektem otaczanym czcią jest też kamienny pręgierz, do którego według tradycji był przywiązany św. Paweł i został poddany biczowaniu. Przez kolejne wieki pręgierz będzie pokazywany w bazylice Agia Kyriaki Chrysopolitissa w Pafos.
V w. - Osada Theodossiani niedaleko słonych jezior na południowym krańcu Cypru jest siedzibą biskupa Sotira. Z czasem Theodossiani rozwinie się w osadę Neapolis w X w. zwaną Nemesos (późniejsze miasto Limassol).
647 - 648 r. - Podbój wyspy przez Arabów systematycznie najeżdżających Cypr już od roku 632.
Pod nową władzą niektóre osady zostają opuszczone, czego przykładem jest Kurion, lecz inne zaczynają się teraz rozwijać między innymi dzięki handlowi z krajami arabskimi.
Opowieść związana z oporem wobec Arabów wejdzie potem w skład XI-wiecznego eposu Bazyli Digenis Akritas. Według tej opowieści bizantyjski heros Bazyli wyrwał skałę w górach w rejonie Kierinia na północy Cypru i rzucił nią w muzułmanów. Skała utknęła tuż przy południowo-zachodnim brzegu Cypru i odtąd nosi nazwę Petra tu Romiu, czyli Skała Rzymianina.
Z tym miejscem wiąże się też popularna legenda, która utrzymuje, że potrójne opłynięcie skały przynosi szczęście, zwłaszcza w miłości.
649 r. - Podczas pobytu na Cyprze ciotka Proroka Muhammada Umm Haram tak nieszczęśliwie spada z muła, że ponosi śmierć. Zostaje pochowana w Larnace na brzegu słonego jeziora, a nad jej grobem powstaje meczet Umm Haram lub Hala Sultan Tekke - odtąd jedno z najświętszych miejsc dla muzułmanów i cel pielgrzymek.
688 r. - Ze względu na kłopoty z utrzymaniem spokoju na Cyprze Kalifat zawiera umowę z Cesarstwem Bizantyjskim o podziale podatków zbieranych od mieszkańców Cypru.
X w. - Zagrożenie ze strony piratów oraz walki między Bizancjum i muzułmanami zmuszają część Cypryjczyków do przeniesienia się z wybrzeży w głąb wyspy. Centrum polityczne Cypru stopniowo przesuwa się do Lefkozji.
961 - 965 r. - Wódz Nicefor odzyskuje Cypr dla Bizancjum.
1159 r. - Mnich i święty eremita Neophytos (Neofytos) osiedla się w jaskini w okolicach Pafos. Powiększa jedno z naturalnych zagłębień w miękkiej skale i zamienia je w małą kaplicę, a drugie w niewielką izbę mieszkalną.
W 1170 r. biskup Pafos Basil Kinnamo przekonuje pustelnika, aby przyjął ucznia, co oznacza początek religijnej wspólnoty. Niedługo przed śmiercią Neophytosa jego kolejni uczniowie budują mały klasztor u stóp góry, a coraz większe rzesze pielgrzymów przybywają, aby spotkać pobożnego męża. W tej sytuacji Neophytos szukając spokoju i samotności przenosi się do niedostępnej, małej salki wykutej w skale nad klasztorem. W następnych dekadach i stuleciach mnisi dobudują kolejne pomieszczenia i przekształcą klasztor Ayios Neophytos w jeden z najważniejszych ośrodków religijnych na wyspie i cel pielgrzymek. Potem zaś Ayios Neophytos będzie też przyciągał coraz więcej turystów podziwiających piękny wąwóz oraz malowidła w jaskiniowej kaplicy Neophytosa. Mnich pozostawia po sobie nie tylko polichromie, ale także szereg dzieł literackich o tematyce religijnej i historycznej. Jedną z najważniejszych i najbardziej cenionych jego prac jest szczegółowy opis podboju wyspy przez Ryszarda Lwie Serce.
1184 - 1185 r. - Izaak Komnenos odrywa Cypr od Bizancjum, kiedy władzę w cesarstwie przejmuje ród Angelos. Pod rządami Komnenosa Cypr staje się samodzielnym państwem.
1191 r. - Płynąca do Palestyny w ramach krucjaty Berengaria, narzeczona angielskiego króla Ryszarda Lwie Serce, chce zawinąć do Limassol. Razem z nią podróżuje Joanna, siostra Ryszarda i królowa Sycylii. Jednak nastawiony wrogo do krzyżowców Izaak Komnenos próbuje namówić Berengarię i Joannę do zejścia na ląd, aby je porwać. Planuje bowiem wymusić na Ryszardzie okup. Jednak kobiety odmawiają zejścia na ląd, a Izaak Komnenos w odwecie nie chce im dostarczyć pitnej wody. Sytuacja zmienia się, gdy do miasta dociera statek Ryszarda. Wtedy Izaak spotyka się z Ryszardem, lecz odmawia pomocy w walce krzyżowców o Ziemię Świętą. W końcu wybucha otwarty konflikt. Ryszard pokonuje Izaaka i zajmuje Cypr. Na jego rozkaz zostaje zburzone miasto Amathus, a jego ludność przesiedlona do Limassol.
1191 r. - Ryszard żeni się z Berengarią na zamku w Limassol.
Według legendy właśnie wtedy Ryszard po raz pierwszy kosztuje słynne wino z cypryjskich gór Troodos.
- 1191 r. - Ryszard Lwie Serce sprzedaje Cypr templariuszom.
Zakonnicy jednak narzucają ludności ogromne podatki, co wywołuje bunt i zmusza mnichów do sprzedaży wyspy.
1192 r. - Francuski krzyżowiec Gwidon de Lusignan (były król Jerozolimy) kupuje wyspę od templariuszy i zostaje pierwszym królem Cypru (1192-1194) z dynastii Lusignan.
1192 - 1489 r. - Cypr jest królestwem.
Godłem nowego państwa jest lew stojący na dwóch łapach, a stolicą Famagusta na wschodnim wybrzeżu Cypru. Oficjalnymi językami państwa są francuski i grecki. Dynastia Lusignan i katolicka arystokracja próbują szerzyć łacińską wersję chrześcijaństwa zakładając cypryjskie biskupstwa i budując kościoły, chociaż większość Cypryjczyków to muzułmanie i Grecy wrogo nastawieni do katolickich krzyżowców. Mimo to kraj cieszy się dobrobytem dzięki pośredniczeniu w handlu między Europą i Azją Zachodnią.
- 1194 - 1205 r. - Po śmierci Gwidona de Lusignan Cyprem rządzi jego brat Amalryk de Lusignan.
Następny król tej dynastii to Hugo I (1205-1218, syn Amalryka). Po śmierci króla tron przypada jego małoletniemu synowi Henrykowi I, lecz do roku 1235 jako formalna regentka panuje jego matka Alicja Cypryjska. Bezpośrednią administracją wyspy zajmuje się w tym czasie Filip z Ibelinu (1180-1227), krewny Alicji.
XIII w. - Cypr jest bogatym krajem z rozwiniętym rolnictwem i handlem. Przykładem może być produkcja cukru z trzciny cukrowej. Nadzoruje ją specjalny urzędnik reprezentujący króla, a o znaczeniu tego stanowiska świadczy okazały pałac tego urzędnika zbudowany w Starym Pafos.
1223 r. - Na synodzie w Limassol kardynał Pelagiusz przy poparciu regentki Alicji chce odebrać prawosławnym duchownym prawo do dziesięciny i przekazywać ją wyłącznie duchownym katolickim. Sprzeciwia się temu Filip z Ibelinu, a pokonana w sporze Alicja wyjeżdża do Antiochii.
1228 r. - Niemiecki król Fryderyk II Hohenstauff próbuje zmusić Cypryjczyków do udziału w kolejnej krucjacie, a kiedy spotyka się z odmową, zdobywa Limassol i inne twierdze. Potem jednak opuszcza Cypr, a pozostawione przez niego wojska zostają rozbite w roku 1229 w bitwie pod Agirtą na północy wyspy.
1235 - 1253 r. - Władzę nad Cyprem sprawuje Henryk I, syn Hugona I.
1253 - 1267 r. - Panuje król Hugo II, syn Henryka I i jego trzeciej żony Plaisance z Antiochii.
Po śmierci Henryka I regentką Cypru jest Plaisance z Antiochii (do 1258 r.), która jest także regentką Królestwa Jerozolimy (do 1260 r.). Hugo II panuje samodzielnie od roku 1258.
1267 r. - Po śmierci Hugo II, cypryjski tron przejmuje Hugo III (panuje 1267-1284), syn Izabeli de Lusignan i Henryka z Antiochii (syna Boemunda IV). Tym samym Hugo III zaczyna nową gałąź dynastii znaną jako de Poitiers-Lusignan, która przetrwa do roku 1489. Jego następcą będzie syn Jan I (1284-1285).
1291 r. - Po upadku chrześcijańskiego królestwa w Palestynie, zakon świętego Jana przenosi siedzibę z Palestyny do Limassol na południu Cypru rządzonego w tym czasie przez króla Henryka II (1285-1306, syn Hugo III).
1306 - 1310 r. - Władzę przejmuje uzurpator Amalryk z Tyru, lecz potem na tron wraca Henryk II (1310-1324).
Kolejni królowie z rodu de Poitiers-Lusignan utrzymują się na tronie ponad 150 lat, mimo wygnania krzyżowców z Palestyny i zwycięstwa muzułmanów. Kres ich władzy położą dopiero Turcy Osmańscy.
Początek XV w. - Limassol jest portem używanym przez piratów, którzy płacą cypryjskiemu władcy za ochronę. To jednak powoduje odwetowy najazd egipskiej floty i spalenie Limassol w 1424 r. Rok później Egipcjanie plądrują Famagustę i Larnakę, a w roku 1426 jeszcze raz napadają i grabią Limassol.
1473 - 1489 r. - Panują ostatni władcy Cypru z dynastii Lusignan, Jakub III (umiera w 1474 r.) i jego matka Katarzyna Cornaro z Wenecji (abdykuje w 1489 r., umiera w 1510 r.). W praktyce Cyprem rządzą weneccy dożowie.
1489 r. - Katarzyna Cornaro sprzedaje Cypr Wenecji, która przekształca wyspę, zwłaszcza Limassol, w bazę wypadową weneckich piratów napadających tureckie statki.
Administracyjną stolicą weneckiego Cypru zostaje Lefkozja.
- 1570 - 1573 r. - Podczas kolejnej wojny wenecko-tureckiej sułtan Lala Mustafa Pasza każe zaatakować Cypr.
150 bojowych galer, 50 okrętów transportowych i 50 tysięcy tureckich żołnierzy dopływa w okolice Larnaki. Stąd turecka armia maszeruje w głąb wyspy, wypierając Wenecjan. 22 sierpnia 1570 r. Turcy podchodzą pod Lefkozję i 9 października zdobywają miasto: mordują 20 tysięcy mieszkańców, a 2000 zamieniają w niewolników.
W 1571 r. Turcy atakują i zdobywają Famagustę, a 7 marca 1573 r. Wenecja podpisuje pokój, na mocy którego oddaje wyspę Turcji. Siedzibą tureckiego zarządcy zostaje pałac w Starym Pafos, a centrum administracyjnym Lefkozja.
Zaczyna się tureckie osadnictwo na Cyprze (w ciągu kilkudziesięciu lat osiedli się tu 50 tysięcy Turków), chociaż Grecy nadal stanowią większość. Popierany przez Wenecję katolicyzm traci wpływy, a umacnia się związane z grecką ludnością prawosławie. Turcy zaś promują islam.
XVII - XIX w. - Bezwzględny wyzysk cypryjskich Greków przez Turcję w ciągu następnych 300 lat doprowadza do powtarzających się buntów, które są ostro tłumione. Wnętrze wyspy, gdzie Grecy często szukają schronienia przed Turkami zostaje w dużej części spustoszone i wyludnione.
Od XVIII/XIX w. - Gospodarczym i administracyjnym centrum Cypru jest Lefkozja poza wyspą znana jako Nikozja. Językoznawcy spierają się na temat pochodzenia tej nazwy. Niektórzy przypuszczają, że Wenecjanie lub Francuzi przekręcili grecką nazwę Lefkozja.
1821 r. - Jedno z największych antytureckich powstań na wyspie, inspirowane przez ruch wyzwoleńczy w Grecji. Kilkuset Greków, w tym arcybiskup Kyprianos, zostaje uwięzionych, poddanych przesłuchaniu i po rozprawie sądowej skazanych na śmierć za działalność antypaństwową.
1827 r. - Pierwszym prezydentem Grecji zostaje Joanis Kapodistrias, zwolennik unii cypryjsko-greckiej, co wzmacnia cypryjskie ambicje niepodległościowe. Turecka władza nad wyspą jest coraz słabsza.
1835 r. - Mordercza epidemia cholery pustoszy Lefkozję.
1857 r. - Pożar niszczy dużą część Lefkozji.
1878 r. - Na kongresie berlińskim Cypr formalnie pozostaje częścią Imperium Osmańskiego, ale Wielka Brytania otrzymuje zarząd nad Cyprem za poparcie Turcji przeciw Rosji. Brytyjskie władze Cypru mają siedzibę w Lefkozji, którą nazywają Nikozją. Wyspa jest ważnym punktem na kontrolowanym przez Brytyjczyków szlaku przez Gibraltar, Morze Śródziemne i Kanał Sueski do Indii.
Cypryjscy Grecy jednak nie akceptują władzy Brytyjczyków i dążą do połączenia z Grecją (ruch enosis).
- 1900 - 2022 r. - Cypr nawiedza ok. 30 trzęsień ziemi. Najsilniejsze trzęsienia zdarzają się wzdłuż południowego wybrzeża wyspy. Na przykład w 1953 r. (magnituda trzęsienia w skali Richtera 6.8) w rejonie Pafos ginie ok. 40 osób, a w 1996 r. (magnituda 6.8) w tym samym rejonie giną 4 osoby.
Sejsmiczne katastrofy od tysięcy lat nawiedzające wyspę wiążą się z Rowem Cypryjskim na granicy płyt Anatolijskiej i Arabskiej.
1914 - 1918 r. - Na wieść o koalicji Turcji z Austro-Węgrami i Niemcami Wielka Brytania bezpośrednio wciela wyspę do swego terytorium (od 1925 r. jako kolonia).
1931 r. - Cypryjscy Grecy coraz energiczniej żądają przyłączenia wyspy do Grecji, lecz stanowiący mniejszość miejscowi Turcy obawiają się prześladowań, więc wolą utrzymać panowanie Brytyjczyków.
1941 - 1945 r. - Wyspie grozi niemiecka inwazja, lecz armia Hitlera poniosła tak wielkie straty podczas powietrznego desantu na Kretę, że nie ma dość sił, żeby podbić Cypr. W tej sytuacji Niemcy ograniczają się do bombardowania wyspy nie wiedząc, że Brytyjczycy dysponują stosunkowo niewielką liczbą żołnierzy rozlokowanych w kilku ufortyfikowanych punktach Cypru.
Od 1945 r. - Po zakończeniu wojny, która wyraźnie pokazała słabość Wielkiej Brytanii, mieszkańcy Cypru coraz śmielej domagają się dekolonizacji.
Z drugiej strony wyspa okazuje się strategicznie ważnym punktem w czasie zimnej wojny, ponieważ brytyjskie i amerykańskie bazy lotnicze na Cyprze zabezpieczają wschodni basen Morza Śródziemnego przed inwazją ze strony Związku Sowieckiego.
Grecja chce opanować wyspę jako ostatni obszar zamieszkany przez Greków, a wciąż pozostający poza władzą Aten, lecz miejscowi Turcy są temu niechętni.
- 1950 r. - Prawosławny arcybiskup wyspy Makarios II organizuje referendum w sprawie niezależności Cypru.
Prawie 96% ludności opowiada się za przyłączeniem wyspy do Grecji, lecz Londyn nie chce uznać niewygodnych dla siebie wyników głosowania. Niedługo po referendum Makarios II umiera, a nowym przywódcą ruchu progreckiego zostaje arcybiskup Makarios III.
Zaczynają się antybrytyjskie akty terroru: zamachy na brytyjskie instytucje i przedstawicieli władzy.
- 1955 r. - Brytyjska armia opuszcza Cypr, który w niedalekiej przyszłości ma uzyskać niepodległość.
Brytyjczycy zachowują jednak wojskową bazę lotniczą na niewielkim półwyspie Akrotiri koło słonych jezior na południe od Epioskopi i Limassol.
Swoistą pamiątką po Brytyjczykach jest utrzymanie lewostronnego ruchu na cypryjskich drogach oraz typowego dla Wielkiej Brytanii niskiego napięcia prądu w sieci elektrycznej, czyli 110V w odróżnieniu od 220V w sieciach kontynentalnej Europy.
- 1955 - 1958 r. - Grecka większość (82% ludności Cypru) zaczyna walkę z Turkami. Ginie kilkaset osób.
Turcy zamykają się na swoich terytorium. W samej Turcji zaś dochodzi do antygreckich zamieszek. Turcy żądają podziału wyspy na część grecką i turecką.
Brytyjczycy aresztują Makariosa III i wysyłają na Seszele, gdzie spędzi dwa lata w areszcie domowym.
Konflikt grecko-turecki niepokoi też Amerykanów, którzy nie chcą zatargów między członkami NATO.
- 1960 r. - Wielka Brytania nie godzi się na oddanie Cypru Grecji, ani na podział między Grecję i Turcję, lecz przyznaje mu niepodległość, chcąc uczynić wyspę państwem słabym i zależnym od Londynu.
Stolicą republiki cypryjskiej jest Lefkozja (Nikozja), a pierwszym prezydentem zostaje Makarios III. W godle państwa umieszczono dwie gałązki palmowe na znak pokoju między dwoma narodami zamieszkującymi wyspę, lecz konflikt między nimi nadal trwa. Grecy, reprezentujący lepiej wykształconą i bogatszą część ludności, dominują w rządzie i dążą do połączenia z Grecją. Dyskryminują, a nawet terroryzują Turków (kilkaset ofiar śmiertelnych).
- 1974 r. - Makarios III (umrze w 1977 r.) zostaje obalony przez armię inspirowaną z Grecji. W odpowiedzi armia turecka zajmuje północną, zamieszkaną przez Turków część wyspy. Wtedy greckie oddziały wkraczają do południowego Cypru. Następuje fala przesiedleń: 180 tysięcy Greków ucieka na południe, a kilkadziesiąt tysięcy Turków na północ. W końcu ONZ przysyła na wyspę oddziały rozjemcze, aby powstrzymać wojnę domową, która pochłonęła kilka tysięcy zabitych. Cypr zostaje podzielony na Turecką Republikę Północnego Cypru (od 1983 r.) pod dyktatorskimi rządami Raufa Denktasza, uznaną tylko przez Ankarę, oraz część południową, zwaną Republiką Cypru i okupowaną przez Grecję. Granica między częścią grecką i turecką przebiega też przez stołeczne miasto Lefkozja (Nikozja).
Greckie południe rozwija się doskonale, choć przejęło tylko 30% potencjału gospodarczego wyspy, podczas gdy północ, zdominowana przez siedem bogatych rodów czerpiących zyski z nielegalnych interesów oraz dotacji płynących z Turcji, popada w coraz głębszy marazm.
Dzięki przerwaniu działań militarnych Cypr może stać się celem turystów. Piękne plaże i krajobrazy, zabytki dokumentujące kilka tysięcy lat historii wyspy, urokliwe miasteczka i wszędobylskie koty przyciągają gości z całego świata.
1995 r. - Władze miejskie podejmują decyzję, aby oficjalną nazwą stolicy Cypru była Lefkozja, a Nikozja ma pozostać tylko w starych dokumentach z czasów brytyjskiej kolonii.
2002 r. - Pod naciskiem protestów ludności Denktasz spotyka się z G. Kleridesem, przedstawicielem cypryjskich Greków, aby omówić pokojowy plan ONZ i propozycję wejścia Cypru do Unii Europejskiej.
2004 r. - Cypr wchodzi do Unii Europejskiej, mimo wciąż trwającego podziału wyspy. Prawo unijne działa jednak tylko w części greckiej. Cztery lata później funt cypryjski zostanie zastąpiony przez euro.
2019 r. - Niemiecki turysta znajduje zwłoki kobiety pływające w szybie opuszczonej kopalni pirytu w Mitsero. Szybko okazuje się, że jest to jedna z wielu ofiar pierwszego w dziejach Cypru seryjnego mordercy. Dochodzenie wykazuje, że od 2016 r. cypryjski żołnierz Nicos Metax zgwałcił i udusił co najmniej siedem kobiet, głównie samotnych Filipinek, których nikt nie szukał.