Krym
IX - VII w. p.n.e. - Krym zamieszkują koczowniczy hodowcy bydła.
VII w. p.n.e. - Scytowie wkraczają na Półwysep Krymski od północy.
Natomiast na wybrzeżach powstają greckie porty i faktorie handlowe, a potem kolonie pośredniczące w handlu między Wielkim Stepem i Morzem Śródziemnym jak na przykład Teodozja (Theodosia). Grecy nazywają Krym Taurydą od koczowniczego ludu Taurów na południu półwyspu, lub Chersonezem od greckiej kolonii Chersonez (Chersonesus) założonej na południowym wybrzeżu w 528 r. p.n.e.
- 483 - 470 r. p.n.e. - Grek Archeanaktos (Polemon) organizuje Monarchię Bosporańską (bosporos to po grecku cieśnina, przejście) ze stolicą w Pantikapajon (Panticapaeum, późniejszy Kercz). Bospor jest konfederacją ok. 30 osad w rejonie Bosporu Kimmeryjskiego, czyli cieśniny Kercz łączącej Morze Czarne, po grecku Pontos Euxeinos, i Morze Azowskie zwane Jeziorem Meockim od Meotów zamieszkujących wschodnie wybrzeża tego akwenu.
Monarchia Bosporańska ma chronić greckie kolonie przed łupieżczymi najazdami koczowników. Co prawda ludność Bosporu jest mieszana tracko-sarmacko-scytyjsko-grecka, lecz dominuje kultura grecka (pierwsza skuteczna hellenizacja) i rządzi grecka dynastia Archeanaktydów: Pairisades (ok. 470-450), Leukon (ok. 450-440) i Sagauros (ok. 440-438).
Podstawę gospodarki stanowi eksport zboża (zwłaszcza pszenicy z latyfundiów na Półwyspie Kerczeńskim), ryb i niewolników. Wyroby z brązu i żelaza są eksportowane na północ, na Zakaukazie i południowy Ural.
Ok. 438 r. p.n.e. - Tracki najemnik Spartokus dokonuje przewrotu i przejmuje władzę w Monarchii Bosporańskiej, zapoczątkowując nową dynastię Spartokidów.
V/IV w. p.n.e. - Bospor pod rządami Spartokidów podbija wybrzeża Morza Azowskiego.
Władcy coraz bogatszego i silniejszego Bosporu przybierają oficjalny tytuł basileus czyli król.
- IV - III w. p.n.e. - Królestwo Bosporańskie emituje własne monety wzorowane na monetach z Grecji. Bosporańska waluta będzie używana w całym basenie Morza Czarnego i Azowskiego. Bospor wygrywa rywalizację z Olbią, grecką kolonią w ujściu Dniepru, która także handluje ze Scytami. Kiedy jednak ekspandujący Sarmaci przecięli szlaki handlowe z Olbii w górę Dniepru, Olbia straciła większość dochodów.
Szczególnie bliskie związki łączą Bospor z Atenami, które mają pierwszeństwo w zakupie zboża, a niektórzy bosporańscy władcy otrzymują nawet ateńskie obywatelstwo.
Z drugiej strony bosporańscy Grecy oraz zhellenizowani mieszkańcy królestwa w coraz większym stopniu przejmują miejscowe tradycje związane ze Scytami. Na przykład obok typowo greckich grobowców pojawiają się pochówki w kurhanach z licznymi scytyjskimi wyrobami ze złota.
Ok. 380 r. p.n.e. - Król Bosporu Leukon I (389-349) podbija Teodozję, która wyrasta wkrótce na bogate miasto.
344/343 - 310/309 r. p.n.e. - Królestwo Bosporańskie przeżywa rozkwit pod władzą Pairisadesa I, który podbija wybrzeża Morza Czarnego na wschód od Bosporu Kimmeryjskiego.
330 r. p.n.e. - Nieudana wojna Pairisadesa ze Scytami krymskimi (330) oraz podboje Aleksandra Macedońskiego zaczynają podkopywać pozycję Bosporu. Aleksander otwiera bowiem szlaki handlowe do Egiptu, skąd zboże szerokim strumieniem napływa do Grecji, stając się konkurencją dla zboża bosporańskiego.
Natomiast po śmierci króla Pairisadesa I wybucha walka o sukcesję w Bosporze, a sytuację wykorzystują krymscy Scytowie oraz sarmackie plemiona Syraków, aby zdobywać wpływy. Ostatecznie na tron wstąpi popierany przez Syraków Eumelos I (309-304).
III w. p.n.e. - Na północy i w centrum Krymu dominują Scytowie z centrum w Neapolu Scytyjskim nad rzeką Sałhyr. Scytowie są coraz większym zagrożeniem dla greckich miast na południu i wschodzie półwyspu.
III - II w. p.n.e. - Królestwo Bosporańskie słabnie pod naporem Scytów i z powodu spadających cen zboża w basenie Morza Śródziemnego. Na domiar złego Roksolanowie, jedno z sarmackich plemion zajmujących ziemie między Donem i Dniestrem, przerywają bosporańskie szlaki handlowe, co uderza w podstawy ekonomii królestwa.
Druga połowa II w. p.n.e. - Bospor rządzony przez Pairisadesa IV jest wasalem Scytów Krymskich.
110 r. p.n.e. - Władca Bosporu Pairisades V Ostatni (140-108) nie jest w stanie zapłacić Scytom daniny, co grozi najazdem. Szukając ratunku Pairisades uznaje się za wasala Mitrydatesa VI Eupatora, władcy Pontu. Na podstawie umowy z Pairisadesem wódz Diofantos wysłany przez Mitrydatesa rozbija Scytów i zajmuje Neapol Scytyjski.
Ok. 107 r. p.n.e. - Część mieszkańców Bosporu, zwłaszcza Sarmatów i Scytów, nie akceptuje nowej władzy, co wykorzystuje wódz Saumakos i staje na czele antypontyjskiego powstania. Pairisades V ginie w walkach kończąc dynastię Spartokidów, a tron w Bosporze przejmuje dynastia Mitrydatydów, która przetrwa niemal 100 lat.
66 r. p.n.e. - Kiedy rzymski wódz Pompejusz podbija Pont, pokonany Mitrydates VI ucieka z Azji Mniejszej na Krym, skąd zamierza atakować Rzymian w Italii.
63 r. p.n.e. - Farnakes (Pharnaces), brat Mitrydatesa VI, buntuje się przeciw królowi. Mitrydates zostaje oblężony w twierdzy Pantikapajon i próbuje popełnić samobójstwo zażywając truciznę. Niestety, przez lata zażywał niewielkie ilości rozmaitych trucizn, aby zyskać odporność i faktycznie jad nie działa. W tej sytuacji rozkazuje, aby służący zabił go mieczem.
63 - 47 r. p.n.e. - Farnakes II rządzi Królestwem Bosporańskim. Opanowuje wschodnie wybrzeża Morza Azowskiego.
47 r. p.n.e. - Władzę po zmarłym Farnakesie przejmują jego córka Dynamis Filoromajos i zięć Asander Filokajsar Filoromajos. którzy uznają formalne zwierzchnictwo Rzymu. Królestwo Bosporańskie jest odtąd placówką, gdzie stacjonuje kilkuset żołnierzy osłaniających Imperium Rzymskie przed stepowymi koczownikami.
8 r. p.n.e. - 37 r. n.e. - Po śmierci Asandera i Dynamis rządzi ich syn Tiberius Julius Aspurgos Filoromajos, założyciel dynastii Asandrydów. W ciągu swego panowania podbija południowy Krym aż do Chersonesu.
Do połowy I w. n.e. - Trwają walki o wpływy w Bosporze pomiędzy stronnictwem sarmackim i scytyjskim. Zwycięża opcja tracko-sarmacka związana z Asandrydami.
45 - 68 r. n.e. - Król Tiberius Julius Kotys I poszerza posiadłości bosporańskie podbijając niemal cały Krym poza wybrzeżem północno-zachodnim. Królestwo Bosporańskie jest zdominowane przez ludność sarmacką i rządzone przez dynastię tracko-sarmacką, chociaż klasa średnia jest grecka i oficjalnym językiem kraju jest grecki.
III w. n.e. - W konfrontacji z ekspandującymi od północy Ostrogotami sprzymierzonymi z Alamanami (Alanami) Królestwo Bosporańskie słabnie, traci terytoria na wschodnim wybrzeżu Morza Azowskiego oraz w centrum Krymu, a potem także na południu półwyspu.
W połowie stulecia Ostrogoci zdobywają i burzą Neapol Scytyjski. Królestwo Bosporańskie unika bezpośredniego ataku, ale płaci Ostrogotom daninę i pozwala ich flocie swobodnie przepłynąć przez cieśninę Bospor z Morza Azowskiego na Morze Czarne. Postępuje rozpad Królestwa Bosporu: ostatnie bosporańskie monety pochodzą z 332 r., a ostatni król Sauromates V umiera ok. 370 r.
- Ok. 370 r. - Hunowie podbijają północny Krym. Wypierają resztki Scytów i Taurów.
Przyczyniają się także do rozdzielenia Ostrogotów, którzy przesuwają się do Panonii i Gotów Krymskich.
- V w. - Goci krymscy tworzą podległe Bizancjum państwo Gothia w górach na południu półwyspu z centrum w ufortyfikowanym mieście Doras. Wyznają chrześcijaństwo.
Druga grupa Gotów, Tetraksyci, osiedla się po kaukaskiej stronie cieśniny Bospor.
- 576 r. - Na wschodzie Krymu pojawiają się Chazarowie.
Pod koniec VII w. zdobędą wschodni Krym, lecz Gothia utrzyma niezależność.
- 786 - 787 r. - Chazarowie zdobywają Doras. W odpowiedzi biskup Jan z Gothii organizuje powstanie, które jednak zostaje stłumione, a Jan ucieka do Azji Mniejszej. Pozostawi po sobie obszerne dzieło pokazujące realia życia na Krymie w jego czasach.
_ IX w. - Gothia cieszy się znaczną autonomią w ramach monarchii chazarskiej.
962 r. - Słabnąca Chazaria próbuje umocnić swoją pozycję napadając Gothię. Zagrożony władca Gotów krymskich prosi wtedy o pomoc ruskiego księcia Swiatosława. Nominalny protektorat Rusi nad Gothią potrwa do 971 r.
XI - XII w. - Na Krym wkraczają od północy tureckie plemiona Kipczaków.
Gothia zaś zachowuje związki z Bizancjum (nominalnie do 1261 r. z Cesarstwem Trapezuntu).
1223 r. - Mongolski najazd pustoszy Krym.
1242 r. - Gothia zostaje podbita przez Mongołów i zamieniona w kraj wasalny.
Od drugiej połowy XIII w. - Krym pozostaje pod władzą Złotej Ordy.
Nieliczni mongolscy najeźdźcy roztapiają się w miejscowej ludności kipczackiej nazywanej Tatarami. Oprócz chrześcijańskiej Gothii większość mieszkańców Krymu stopniowo przechodzi na islam. Powstają nowe osady i obiekty militarne, czego przykładem jest twierdza Kermenczyk zbudowana na miejscu, gdzie kiedyś znajdował się Neapol Scytyjski. W XV w. powstanie tam tatarska osada Aqmescit (Ak-Meczet)
1266 r. - Genueńczycy, którzy rozwijają handel na Morzu Czarnym, uzyskują od chana pozwolenie na budowę faktorii w Teodozji na Krymie. Tak powstaje Kaffa. W następnych latach Genueńczycy rozbudowują sieć powiązań handlowych na terenie podlegającej Tatarom Gothii.
1347 - ok. 1352 r. - Epidemia dżumy rujnuje Krym.
Druga połowa XIV w. - Mamaj, namiestnik Krymu z ramienia Złotej Ordy, wykorzystuje osłabienie państwa, aby umocnić własną pozycję. W praktyce Mamaj rządzi zarówno Złotą, jak też Białą Ordą i to on decyduje, kto jest chanem. Mamaj zostaje jednak pokonany przez Moskwę na Kulikowym Polu (1380), później nad Kałką przez chana Złotej Ordy Tochtamysza i wkrótce potem zostaje zabity na Krymie.
1428 - 1430 r. - Hadży Gerej zdobywa władzę nad Krymem jako wasal coraz słabszej Złotej Ordy.
1449 - 1466 r. - Hadży Gerej zakłada Chanat Krymski i dynastię Gerejów z siedzibą w Bakczysaraju.
Przesmyk Perekopski (długi na 30 km i szeroki na 8-23 km) łączący Krym z kontynentem nabiera szczególnego znaczenia jako granica. Gerejowie budują wysoki ziemny wał (zwany potem wałem tureckim) w poprzek przesmyku, a przed wałem umieszczają głęboką fosę, aby zatrzymać ewentualny najazd z północy.
- 1455 r. - Klęska Seid Achmeta pokonanego przez Hadży I Melek Gereja pod Kijowem ugruntowuje podział Złotej Ordy na Wielką Ordę na wschodzie oraz Chanat Krymski i Chanat Kazański w części zachodniej.
Z politycznego rozdrobnienia wschodniej Europy korzystają Litwini, Rusini i Polacy, zdobywający coraz większe obszary dawniej zdominowane przez duże chanaty.
Hadży I Melek Gerej zostaje wygnany z Chanatu Krymskiego przez wrogów wewnętrznych. Powróci ok. 1461 r.
1466 - 1474 r. - Walki o władzę na Krymie po śmierci Hadży I Melek Gereja. Tron zdobywają Mengli I (panuje w latach 1467 i 1469-1474) oraz Nur Dewlet (w 1468 r.). Mengli I zawiera sojusz z Moskwą (1473 r.).
1475 r. - Turcy zajmują należący do Genui południowy Krym z miastem Kaffa.
Chanat Krymski rozciągający się wokół Morza Azowskiego uznaje się za wasala Turcji.
Po tureckiej interwencji Krymem rządzą kolejni władcy z dynastii Gerej: Dżanibek I (1475-1476, jedyny nie z rodu Gerej), Nur Dewlet (drugie panowanie 1476-1478) i Mengli I (trzecie panowanie 1479-1515).
Kaffa pod panowaniem tureckim jest bogatym miastem i centrum handlu tak potężnym, że bywa nazywana małym Stambułem. Z miejscowego portu wypływa nawet 150 statków dziennie.
1515 - 1523 r. - Mehmed Gerej I Wielki doprowadza Chanat Krymski do szczytu potęgi i jest raczej sojusznikiem niż wasalem Turcji. Powszechny podziw budzi stolica chanatu w Bakczysaraju z pięknym zespołem pałacowym i Wielkim Meczetem.
1521 r. - Wojska Krymu i Kazania wspólnie najeżdżają Moskwę, lecz nie potrafią zdobyć miasta, chociaż uprowadzają tysiące niewolników.
Po 1523 r. - Kolejni krymscy Gerejowie są coraz bardziej zależni od Turcji i zazwyczaj rządzą krótko: Gazi I (1523/1524), Saadat I (1524-1532), Islam I (1532), Sahib I (1532-1551), Dewlet I (1551-1577), Mehmed II (1577-1584), Islam II (1584-1588), Gazi II (1588-1596, 1597-1608), Feth I (1597), Selamet (1608-1610), Dżanibek II (1610-1623, 1624, 1628-1635), Mehmed III (1623, 1624-1628), Inajet (1635-1637), Bahadur I (1635-1641), Mehmed IV (1641-1644, 1654-1666), Islam III (1644-1654).
1572 r. - Moskiewskie wojska pokonują Tatarów pod Mołodinem, co oznacza ostateczne uwolnienie Moskwy spod wpływu Chanatu Krymskiego.
1666 r. - Turecki sułtan usuwa Mehmeda IV (niechętnego Rosji) i na tronie Chanatu Krymskiego osadza następnego chana Adil Gereja (1666-1671) znanego z wrogości do Rzeczpospolitej.
Następni władcy Krymu zależni od Turcji to: Selim I (1671-1677, 1684-1691, 1692-1699, 1702-1704), Murad (1678-1683), Hadża II (1683/1684), Saadat II (1691) i Safa (1692).
W tym czasie z Krymu wyrusza szereg łupieżczych najazdów na Rzeczpospolitą.
- 1699 r. - Po wojnie Turcji ze Świętą Ligą armia Moskwy wkracza do Azowa.
Kolejni władcy Chanatu Krymskiego są bezsilnymi marionetkami w rękach sułtanów Turcji: Dewlet II (1699-1702, 1708-1713), Gazi III (1704-1707), Kapłan I (1707-1708, 1713-1716, 1730-1736), Kara (1716/1717), Saadat III (1717-1724), Mengla II (1724-1730, 1737-1739) i Feth II (1736-1737).
Lata 1735-1736, 1737, 1738 - Armia rosyjska trzykrotnie pustoszy Krym i burzy twierdzę Perekop, lecz Tatarzy ją odbudują już w 1754 r.
1739 r. - Chanat Krymski staje się rosyjskim protektoratem.
1768 - 1774 r. - Nieszczęśliwa wojna Mustafy III (1757-1773, syn Ahmeda III) z Rosją.
Sułtan Abüdlhamid I (1773-1789, brat Mustafy III) podpisuje w Kuczuk Kainardżi traktat z Rosją: Turcja traci na rzecz Rosji Morze Azowskie i zwierzchnictwo nad Chanatem Krymskim.
Chrześcijańska ludność Krymu, zwłaszcza Grecy i Ormianie, emigruje na terytorium Rosji. Na Krymie pozostają niemal wyłącznie Tatarzy wyznający islam.
Od 1775 r. - Mimo formalnej niepodległości władcy z dynastii Gerejów: Dewlet IV (1775-1777), Szahin (1777-1782) i Bahadur II (1782) są zależni od Rosji, która dąży do zdestabilizowania Chanatu Krymskiego.
1783 r. - Książę Potiomkin pod pretekstem obrony praw Szahina wkracza z armią na Krym.
Szahin przeniesie się później na grecką wyspę Rodos, gdzie umrze w roku 1787.
W imieniu Katarzyny II Potiomkin włącza Chanat Krymski do Rosji jako część rosyjskiego Księstwa Taurydzkiego. Kaffa zostaje przemianowana na Teodozję. Rosjanie zakładają miasto Symferopol (1784) w pobliżu dawnego Neapolu Scytyjskiego i tatarskiej osady Aqmescit.
Rosjanie wyznaczają jeszcze dwóch tytularnych chanów Krymu z rodu Gerejów: Szibhaza zasiadającego na tronie w latach 1787-1789, oraz Bakhta, który „rządzi” od 1789 do 1792 roku.
- 1787 - 1791 r. - Wojna rosyjsko-turecka daje Rosji pretekst do prześladowania Tatarów krymskich.
Blisko połowa mieszkańców Krymu ucieka na terytorium Turcji, zwłaszcza do Rumelii (Bułgaria). Zanikają krymscy Goci. W wyniku mordów i wypędzeń na półwyspie pozostaje zaledwie 128 tysięcy mieszkańców, z czego niemal 90% to Tatarzy. Poza tym mieszkają tu również Grecy, Ormianie, Żydzi, Karaimi, Romowie i Rusini oraz osadnicy z Rosji. Rosyjskie władze wszelkimi metodami odbierają Tatarom krymskim ziemie uprawne.
1835 r. - Ludność Krymu dość szybko się odbudowuje mimo wysiłków Rosji i osiąga liczbę 279 400 mieszkańców, z czego 83,5% to Tatarzy. Rosjanie stanowiący zaledwie 4-5% ludności zajmują ponad 80% gruntów ornych, co oznacza, że połowa tatarskich rolników nie ma ziemi.
1853 - 1856 r. - Wojna Krymska staje się kolejną okazją do prześladowania Tatarów. Rosyjskie władze wypędzają ludność tatarską z rejonu wybrzeży, a po wojnie zakazują powrotu. Tysiące Tatarów krymskich emigrują do Turcji. Mimo to 1858 r. aż 73% spośród 331 300 mieszkańców Krymu to Tatarzy. Na drugim miejscu są już jednak Rosjanie (12,6%), a poza tym nadal żyją tu Rusini, Grecy, Ormianie, Romowie, Żydzi, Karaimi i Niemcy.
1860 r. - Ok. 117 tysięcy Tatarów krymskich wypędzonych przez Rosjan osiedla się na obszarach podległych Turcji. Szacuje się, że dalszych 60 tysięcy ludzi ginie w drodze, zwłaszcza na morzu. Dwa lata później 15 tysięcy Tatarów krymskich ucieka do Dobrudży. Liczba mieszkańców Krymu spada do 198 700, a opuszczone pola zarastają. Mimo to Tatarzy wciąż stanowią ok. 50% populacji półwyspu.
1917 r. - Korzystając z rozpadu Rosji krymscy Tatarzy organizują zjazd w Symferopolu (1-2 X), powołują kurułtaj (radę opracowującą konstytucję) i ogłaszają niepodległość jako Krymska Republika Ludowa ze stolicą w Bakczysaraju. Na czele rządu tymczasowego zwanego Dyrektoriatem staje Noman Czelebi Dżihan.
13 I 1918 r. - Rosyjscy bolszewicy rozbijają Krymski Pułk Konny w bitwie nad rzeką Alma. Rosyjska inwazja oznacza okrutną pacyfikację Tatarów, a CzeKa przystępuje do wyłapywania i mordowania tatarskiej inteligencji.
W lutym Dżihan wpada w ręce Sowietów i po torturach zostaje zamordowany, a jego zwłoki wyrzucone do morza. Bolszewicy ogłaszają powstanie Sowieckiej Socjalistycznej Republiki Taurydy. Jednak już w kwietniu Krym zajmują wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej, a po podpisaniu traktatu w Brześciu na półwysep wkracza armia niemiecka (początek maja). Premierem proniemieckiego rządu Krymu zostaje polsko-litewski Tatar generał Maciej Sulejman Sulkiewicz (1865-1920), lecz w październiku Niemcy wycofują się z półwyspu, a Sulkiewicz rezygnuje z urzędu, widząc niemożność utrzymania niepodległości. Wyjeżdża wtedy do Azerbejdżanu, żeby budować azerską armię. Po wkroczeniu bolszewików zostanie rozstrzelany w Baku.
Nowym premierem Krymskiej Republiki Ludowej zostaje Solomon Krym (1864-1936).
- 1919 r. - W kwietniu Armia Czerwona zajmuje Krym i proklamuje Socjalistyczną Sowiecką Republikę Krymską z Dmitrijem Uljanowem (brat Lenina) jako komisarzem reprezentującym bolszewików. Premier Solomon Krym szczęśliwie unika śmierci i wyjeżdża z Rosji.
W maju 1919 r. rosyjskie wojska białych odbijają Krym. Wkrótce potem Denikin zrzeka się dowództwa i wyjeżdża, a na czele armii staje Wrangel, który łupi miejscowych Tatarów, uważając ich za wrogów Rosji.
W listopadzie 1920 roku bolszewicy przełamują obronę białych na Przesmyku Perekopskim i znów zajmują Krym. Szefem komitetu rewolucyjnego zostaje węgierski Żyd Bela Kun, a bolszewickim prokuratorem i dowódcą CzeKa na Krymie Iwan Dmitriewicz Papanin (1894-1986) pochodzący z greckiej rodziny z Sewastopola. Pod ich dowództwem bolszewicy mordują 70 tysięcy Tatarów i żołnierzy walczących z bolszewikami.
- 1921 r. - W październiku zostaje proklamowana Krymska Autonomiczna Republika Sowiecka ze stolicą w Symferopolu jako część Rosji Sowieckiej.
Do roku 1922 umrze z głodu 100 tysięcy mieszkańców Krymu, a pod koniec lat 1920. Sowieci wymordują lub wywiozą następnych 40 tysięcy Tatarów krymskich. Komuniści systematycznie niszczą tatarskie meczety i szkoły, alfabet arabski zastępują łacińskim, a potem grażdanką, aby przyspieszyć rusyfikację.
1942 r. - Po rozbiciu sowieckiej armii Niemcy zajmują Krym i budują prowizoryczny most linowy przez Cieśninę Kerczeńską. Chodzi o przygotowanie niemieckiego natarcia na Zakaukazie, lecz w następnym roku Sowieci zajmują Krym.
Od maja 1944 r. - W obawie przed niepodległościowymi dążeniami Tatarów krymskich (jest ich jeszcze 195 tysięcy) Sowieci wysiedlają ich na wschód, oskarżając o współpracę z Niemcami, chociaż większość mężczyzn walczyła w sowieckiej armii. 30 czerwca 1945 r. władze ZSRS wydają oficjalny nakaz deportacji wszystkich Tatarów z Krymu. Ci, którzy przeżyją wielotygodniowy transport, głód i znęcanie się strażników trafiają głównie do Kazachstanu, Uzbekistanu, Fergany i na Syberię. Tam do roku 1947 zginie połowa Tatarów. Ten sam los spotyka też inne nierosyjskie ludy Krymu: Karaimów, Bułgarów, Greków i Ormian, a trzy lata wcześniej krymskich i dońskich Niemców oraz wszystkich muzułmanów w europejskiej części Rosji, oprócz lojalnych i mocno zrusyfikowanych Tatarów z Kazania.
Domy Tatarów na Krymie są planowo burzone lub zajmowane przez osadników z Rosji, a tatarskie zabytki niszczone. W czerwcu 1945 r. Sowieci likwidują Krymską Autonomiczną Republikę Sowiecką, zastępując ją Obwodem Krymskim w ramach Rosji. Tatarskie nazwy są zamieniane na rosyjskie.
XI 1944 r. - Sowieci budują most przez Cieśninę Kerczeńską, wykorzystując materiały budowlane pozostawione przez Niemców. Jednak już pierwszej zimy źle skonstruowana budowla zostaje zniszczona przez krę. Ostatecznie w 1952 r. rusza połączenie promowe przez Cieśninę Kerczeńską, które będzie funkcjonować przez trzy dekady.
1954 r. - Na polecenie Chruszczowa Krym zostaje włączony do Ukrainy. To jednak nie ma znaczenia, bo i tak Krym pozostaje w ZSRS, Tatarzy nadal są prześladowani, a ich miejsce zajmują osadnicy głównie z Rosji.
Po 1956 r. - Mimo wrogości Moskwy i prześladowań, powstają tatarskie organizacje narodowe.
Wyróżnia się Mustafa Djemiłow, działacz ruchu na rzecz powrotu Tatarów na Krym.
1961 - 1971 r. - Sowieci budują Kanał Północnokrymski łączący sztuczny Zbiornik Kachowski na Dnieprze i Krym, gdzie brakuje wody. Kanał o długości 402,8 km dostarcza wodę z Dniepru przez Przesmyk Perekopski do Zelenego Jaru, a stamtąd woda płynie rurami aż do Kerczu. Dzięki temu na półwyspie powstaje szereg plantacji.
Lata 1964, 1967 - Tatarzy zostają oczyszczeni z zarzutu współpracy z Niemcami, ale nadal nie mogą wrócić na Krym. Powrót zacznie się dopiero w 1990 r. po dekrecie Rady Najwyższej ZSRS z roku 1989. Wraca pierwsza grupa 90 tysięcy Tatarów, lecz nie odzyskują domów i ziemi, ponieważ zajęli je Rosjanie. Mają do dyspozycji strefy osiedleńcze na najgorszych ziemiach, bezwodnych i skalistych. Nie mogą dostać pracy, bo Rosjanie są pracodawcami i urzędnikami. Protesty zaś są łamane siłą przez milicję i rosyjską ludność dokonującą pogromów (na przykład w roku 1991 na starym tatarskim cmentarzu Szakban po rosyjsku zwanym Czerwonym Jarem).
Sytuację zaognia krymski kurułtaj (1991), który ogłasza, że Tatarzy mają być zrównani w prawach z Rosjanami.
1992 r. - Krymscy Rosjanie chcą utworzyć odrębne państwo, lecz udaremniają to umowy między Rosją, Ukrainą i USA. Krym pozostaje więc autonomią w ramach Ukrainy, co cieszy Tatarów, bo dobrze pamiętają rosyjski terror.
Ok. 2000 r. - Na Krymie jest prawie 300 tysięcy Tatarów i 2,5 miliona Rosjan.
2014 r. - Wysłane z Rosji uzbrojone bojówki bez oznaczeń wojskowych opanowują Krym.
Dla resztek krymskich Tatarów oznacza to nową falę prześladowań: rabunki, odbieranie majątków, wypędzenia, więzienie i zabójstwa.
Charyzmatyczny przywódca Tatarów krymskich Mustafa Dżemilew, otrzymuje polską Nagrodę Solidarności za walkę o tożsamość Tatarów. Dżamilew urodził się na Krymie w 1943 r. ale życie spędził na wygnaniu w Uzbekistanie. Niemal 15 lat przesiedział w sowieckich obozach i więzieniach. Wrócił w 1987 r. i mieszkał w Bakczysaraju do 2014 r., kiedy Rosja zakazała mu powrotu na okupowany Krym.
- 2015 - 2018 r. - Rosjanie budują Most Krymski przez Cieśninę Kerczeńską, aby związać Krym z Rosją.
Po napaści Rosji na Ukrainę w 2022 r. Most Krymski stanie się celem ukraińskich ataków.