← Niderlandy, Holandia i BelgiaBurgundia i Francja →

Anglia i Wielka Brytania

• 407 r. - Legiony rzymskie, potrzebne do obrony granic Cesarstwa na kontynencie, opuszczają Brytanię.

Upadają rzymskie osady plądrowane przez Celtów jak na przykład istniejąca od 79 r. n.e. osada koło twierdzy Mancunium (Mamucium, późniejszy Manchester), a także Londinium (Londyn), gdzie zostaje zniszczony most, dotychczas ważna przeprawa przez Tamizę.

• 410 - 420 r. - Rzymska prowincja Brytanii rozpada się na plemienne państewka Brytów. Rzymscy władcy Brytanii, nie mogąc poradzić sobie z najazdami celtyckich Piktów i Szkotów oraz z buntami miejscowych Brytów, wzywają na pomoc germańskie plemiona z kontynentu, aby pomogły w walce z Celtami.

W późniejszej historiografii to wydarzenie będzie uznawane za początek epoki anglosaskiej, którą zakończy Wilhelm Zdobywca w 1066 r.

• 449 r. - Germańscy wodzowie Hengist i Horsa przyprowadzają legendarną łódź Hugin do miejscowości Ebbsfleet na południowym wybrzeżu Brytanii.

• 455 r. - Według tradycji Hengist zakłada pierwsze w Brytanii germańskie królestwo Kent (nazwa od miejscowego celtyckiego ludu Kant) na południowym wschodzie wyspy nad Cieśniną Kaletańską - najwęższą częścią Kanału La Manche. Kent jest państwem plemienia Jutów przybyłych z Jutlandii.

Inne germańskie plemiona, które pojawiają się w Brytanii to Sasi pochodzący z obszaru między ujściem Wezery i Łaby (Elbe) oraz Anglowie ze Szlezwiku na południe od Jutlandii. Sasi zajmują południową Brytanię, a Anglowie środkową część wyspy aż do Kaledonii.

Germanie stopniowo wypierają Brytów i organizują kolejne państewka i plemienne federacje, na których czele stają wodzowie-władcy.

Ok. 460 r. najwyższy król Brytów Vortigern (w językach celtyckich vor - ponad, tigerno - władca) oddaje Sasom ziemie na północ od ujścia Tamizy. Według legend arturiańskich Vortigern sprowadził Sasów, aby pomogli w obronie jego posiadłości, lecz wtedy oni sami podbili kraj Vortigerna, a nieszczęsny władca uciekł do Walii. Tak zaczyna się germańskie królestwo Essex (Wschodni Sasi) sięgające od dolnej Tamizy do cypla Naze i rzeki Stour na północy. Na terenie Essex znalazły się dwa rzymskie miasta Colonia Claudia Victricensis i Londinium (Londyn). Colonia Claudia Victricensis wcześniej nazywała się Camulodunum (od celtyckiego boga wojny Camulusa) i była stolicą celtyckiego plemienia Trinowantów. Sasi zaś używają nazwy Colneceaster lub Colencaster (od rzeki Colne i łacińskiego słowa castrum - zamek), co z czasem przekształci się w Colchester.

Po 470 r. saski wódz Aelle tworzy królestwo Sussex (Południowi Sasi) nad Kanałem La Manche roziągające się od kredowych klifów Beachy Head na wschodzie po cieśninę Solent na zachodzie i rzekę Tamizę na północy.

Nieco później na przełomie V i VI w. Cerdic i jego syn Cynric organizują królestwo Wessex (Zachodni Sasi). To królestwo na wschodzie sięga do wyspy Wight i graniczy z Sussex, a na zachodzie walczy z Brytami w Kornwalii. Północna granica Wessex przebiega zaś przez wzgórza Cotswolds i sięga górnego biegu Tamizy. Centrum Wessex znajduje się w mieście Wintanceaster, czyli Fort Winta, późniejszy Winchester. Rzymianie zwali je Venta Belgarum, czyli Miasto Belgów. Venta bowiem w językach celtyckich oznacza osadę, a Belgowie to celtycki lud z kontynentu, który osiedlił się w tym miejscu w I w. p.n.e.

• V/VI w. - Esa i jego syn Eoppa organizują angielskie królestwo Bernicji (Beornice) na miejscu wcześniejszego państwa Brytów o nazwie Bryneich na północ od rzeki Tees. Pierwszym władcą Bernicji odnotowanym w kronikach jest syn Eoppy Ida rządzący w latach 547-559.

Między rzekami Tees na północy i Trent na południu powstaje drugie królestwo Anglów Deira (Deorna). Do pewnego stopnia kontynuuje ono wcześniejsze celtyckie struktury. Na przykład angielskie miasto Leeds na wschodzie Deiry rozwinęło się z celtyckiego Leodis, które było ośrodkiem niewielkiego państwa.

Pierwszym wymienionym w kronikach władcą Deiry jest Ella rządzący pod koniec VI w.

• Początek VI w. - Sasi ostatecznie pokonują Celtów w wielkiej bitwie pod Mons Badonicus. Ostatni celtycki wódz, według legend miał to być król Artur, nie potrafi już powstrzymać naporu Germanów.

• Ok. 520 r. - Anglowie zakładają Królestwo Wschodnich Anglów lub Anglii Wschodniej na wcinającym się w Morze Północne dużym półwyspie między zatoką The Wash na północy i ujściem rzeki Orwell na południu.

• Koniec VI w. - Król Kent Ethelbert nakazuje spisanie praw obowiązujących w jego państwie.

• VI/VII w. - Germańskie plemiona Brytanii przyjmują chrześcijaństwo.

Legenda głosi, że wiara w Chrystusa trafiła wcześniej do Glastonbury (północno-wschodnia Kornwalia) związanego z opowieściami o Królu Arturze i wyspie Avalon. Według tych legend Józef z Arymatei odwiedził Glastonbury razem z małym Jezusem, a potem rzekomo ukrywano tam legendarnego Świętego Graala.

Pierwszą misyjną ekspedycję w Kent prowadzi Augustyn przysłany przez rzymskiego papieża ok 595 r. Panujący w Kent król Ethelbert (Edelbert) przyjmuje chrzest wraz z żoną Bertą i osadza Augustyna w Cantwaraburh czyli Canterbury (dawne rzymskie Durovernum Cantiacorum), gdzie Augustyn buduje Kościół św. Marcina, a po wiekach powstanie słynna katedra. Później Augustyn zostaje arcybiskupem i prymasem Anglii (601), zakłada biskupstwo w Londynie (604), na biskupa wyznaczając Mellitusa, oraz drugie biskupstwo w Eoforwic, czyli w dawnym rzymskim Eboracum (późniejszy Jorvik i York). Do historii przejdzie jako św. Augustyn z Canterbury.

• Ok. 604 r. - Ethelfrith, wnuk Idy z Bernicji, podbija Deirę, zabija króla Ethelryka i żeni się z jego córką Achą. Połączenie Bernicji i Deiry zapowiada powstanie w przyszłości królestwa Northumbrii.

Edwin, syn Ethelryka z Deiry, ucieka wtedy do Anglii Wschodniej, aby uzyskać pomoc. I faktycznie w 616 r. armia Raedwalda, króla Anglii Wschodniej, pokonuje armię Ethelfritha z Bernicji. Dzięki temu Edwin wstępuje na tron Deiry i w dodatku zajmuje Bernicję.

Kiedy zaś umiera król Raedwald, Edwin zostaje najsilniejszym władcą anglosaskim.

• Ok. 626 - 655 r. - Przywódca Angłów Penda przekonuje kilku angielskich władców w środkowej Brytanii, aby utworzyli konfederację. W ten sposób powstaje królestwo Mercji (Mercia. Miercna, od staroangielskiego mierce - ludzie z pogranicza) z centrum w mieście w dolinie rzeki Trent. Mercja zajmuje centralną pozycję na wyspie, granicząc na południu z królestwami Wessex, Sussex i Kent, na wschodzie z Essex i Anglią Wschodnią, a na północy z Deirą. Poza tym ma długą granicę zachodnią z celtycką Walią.

Tak kształtuje się anglosaska heptarchia, czyli układ zdominowany przez siedem królestw, które stopniowo wchłaniają mniejsze państewka i rywalizują między sobą o hegemonię. Władca-hegemon nosi tytuł bretwald, o czym wspomina anglosaska kronika z 827 r.

• 627 r. - Edwin, król Deiry i Bernicji, przyjmuje chrzest, a jego ślub z Ethelburgą, córką Ethelberta I rządzącego w Kent, będzie potem postrzegany jako punkt zwrotny w procesie chrystianizacji Brytanii, do czego dąży Edwin. W tym czasie bowiem większość mieszkańców Brytanii nadal wyznaje religie przedchrześcijańskie/

Edwin, Ethelburga i Ethelbert I zostaną potem uznani za świętych.

Penda rządzący królestwem Mercji obawia się najazdu ze strony Edwina, więc szukając sojusznika zawiera pakt z władcą chrześcijańskiego królestwa Gwynedd w północno-zachodniej Walii, mimo że jest ono obce etnicznie i religijnie.

• 632 - 633 r. - Król Edwin rządzący Deirą i Bernicją ginie w bitwie pod Hatfield Chase stoczonej z wojskami Pendy rządzącego Mercją i Cadwallona ap Cadfana z Gwynedd. W rezultacie unia Deiry i Bernicji znów się rozpada i w obu królestwach władzę przejmują królowie niechętni chrześcijaństwu.

Zwycięska Mercja zaś utrzyma status potęgi do śmierci Pendy w 655 r.

Po spektakularnej klęsce Edwina szansę dla siebie dostrzega Oswald, syn Ethelfritha z Bernicji, a więc dawnego rywala Edwina. Dotąd przebywał na wygnaniu w Szkocji, lecz teraz wraca do ojczyzny, aby podjąć walkę o władzę.

• 634 r. - Wracający z wygnania Oswald pokonuje władców Bernicji i Deiry. Z połączenia obu monarchii powstaje królestwo ze stolicą w Eoforwic.

Oswald przyjął chrześcijaństwo i wzorem swojego poprzednika króla Edwina dąży do chrystianizacji mieszkańców Nothumbrii, nie jest więc przypadkiem, że zostanie potem uznany za świętego.

• 635 r. - Popierany przez króla Oswalda irlandzki mnich św. Aidan zakłada klasztor Lindisfarne na pływowej wysepce przy wschodnim wybrzeżu Bernicji (późniejsza Northumbria). Podczas przypływu Lindisfarne jest całkowicie otoczone wodą, a przy odpływie można dojść tam po odsłoniętym dnie morza.

Wkrótce opactwo Lindisfarne stanie się centrum misyjnym i miejscem kultu św. Cuthberta, jednego z miejscowych biskupów, patrona chrystianizacji Brytanii.

• 635 r. - Chrzest króla Cynegilsa z Wessex.

• 641 r. - Po śmierci króla Oswalda jego następcy nie potrafią utrzymać jedności państwa, które znów rozpada się na Bernicję i Deirę.

• 672/673 - 735 r. - Beda Venerabilis, czyli Beda (Baeda, Bieda od staroangielskiego beodan - rozkazywać) Czcigodny, jeden z największych geniuszy średniowiecznej Europy, mnich benedyktyn aktywny w klasztorze Monkwearmouth a potem Jarrow (Bernicja) i wszechstronny uczony zajmujący się egzegezą tekstów biblijnych, teologią oraz filozofią, historią Brytanii, matematyką, astronomią, metrologią, teorią muzyki i szkolnictwem (pisze szereg cenionych podręczników). Ok. 731 r. Beda kończy pracę nad wielkim dziełem Historia ecclesiastica gentis Anglorum czyli Historia kościelna narodu angielskiego, która jest pierwszą kroniką Brytanii w epoce anglosaskiej. W tej pracy używa określenia Northumbria (Northumberland), czyli Kraj na Północ od Rzeki Humber, jako nazwy zjednoczonego królestwa Bernicji i Deiry.

• 675 - 704 r. - W Mercji rządzi Athelred I, trzeci syn Pendy. Po śmierci Pendy Mercja znacznie osłabła i przez dwadzieścia lat była zależna od sąsiadów, lecz teraz Athelred odbudowuje jej siłę. Najeżdża i plądruje Kent, żeby zapobiec usamodzielnieniu się jego władcy. W 679 r. prowadzi wojnę z Bernicją-Deirą (Northumbrią). Umacniając swoją pozycję żeni się z Ostryth, córką króla Bernicji. Jako władca chrześcijański funduje kilka kościołów i klasztorów, a po abdykacji zostaje opatem klasztoru Bardsey.

• Koniec VII w. - Sussex jest ostatnim królestwem Brytanii, które przyjmuje chrześcijaństwo, głównie za sprawą działalności biskupa Wilfryda z Yorku,

• VII/VIII w. - Ina (Ine), król Wessex, nakazuje spisać kodeks anglosaskich praw.

• VIII w. - Ustala się moneta pod nazwą funta (libra fonda, ₤) dzieląca się na 240 srebrnych pensów odpowiadających denarom, a 12 pensów tworzy jednostkę zwaną szylingiem. Ten system utrzyma się aż do 1971 r.

• 704 - 757 r. - W Mercji panuje król Aethelbald.

• Połowa VIII w. - Królestwo Wessex podporządkowuje sobie Sussex, Essex i Kent.

• 757 - 796 r. - W Mercji rządzi Offa, syn Thingfritha, brata Pendy.

Władzę zdobywa w wyniku wojny domowej. Okazuje się władcą bezwzględnym, ale inteligentnym i skutecznym. Jest najsilniejszym władcą w Brytanii obok Northumbrii na północy. Podporządkowuje sobie Kent, w 786 r. narzuca protektorat królestwu Wessex (do 802 r.), a w 794 r. każe zamordować władcę Essex imieniem Aethelberth i zagarnia całą wschodnią część wyspy. Nie mogąc opanować Walii, król każe wykopać wielki rów (Offa’s dyke) i usypać wał obronny wzdłuż zachodniej granicy, aby powstrzymał napady Walijczyków.

Offa jest pierwszym anglosaskim władcą, który nawiązuje kontakty z kontynentem, na przykład z Frankonią i Rzymem. Offa jako pierwszy używa tytułu rex Englisii, czyli króla Anglów. Próbuje też ustanowić dziedziczność tronu (dynastię), ogłaszając swego syna Egfritha władcą (787). Mimo to wielkie rody formalnie nadal wybierają króla, a śmierć Egfritha już po roku rządzenia jest według Alcuina karą bożą za grzechy ojca.

• 792 r. - Kościoły w Kent zostają zobowiązane do płacenia stałych danin na rzecz obrony przed powtarzającymi się napaściami normańskich morskich rozbójników ze Skandynawii, czyli wikingów.

• 793 r. - Pierwszy duży, łupieżczy najazd wikingów na Brytanię.

Po raz pierwszy Normanowie nie ograniczają się do splądrowania domów chłopów i rzemieślników, lecz rabują i niszczą bogaty klasztor Lindisfarne na wysepce przy wschodnich brzegach Northumbrii, a mnichów mordują. Nieprzypadkowo Normanowie plądrujący Brytanię są nazywani orkami (określenie pokrewne francuskiemu słowu ogre - potwór), czyli demonami od znanej w rzymskiej mitologii podziemnej krainy Orkus (Hades) zamieszkanej przez demony.

• 802 - 839 r. - W Wessex panuje król Egbert (po germańsku Sławny Mieczem). Pokonuje Mercję, w 825 r. podbija Kent, Essex i Sussex, a w 829 r. zajmuje Northumbrię i Mercję, po raz pierwszy realnie jednocząc całą Anglię.

• 835 r. - Wielki łupieżczy najazd kilku tysięcy duńskich wikingów na Kent.

• 839 - 858 r. - W Anglii panuje Ethelwulf (syn Egberta).

Jego władza chwieje się pod naciskiem wikingów. Od 856 r. rządzi już tylko Kentem. Mercja zaś odzyskuje niepodległość, a Ethelbald (syn Ethelwulfa) rządzi samodzielnie w Wessex (856-860).

• 850 r. - Wikingowie zostają pokonani w ujściu Tamizy, lecz wciąż kontynuują napaści i po raz pierwszy pozostają w Anglii na zimę.

Pięć lat później znany ze splądrowania Paryża wódz wikingów Ragnar Lodbrok zostaje schwytany przez Ellę, króla Northumbrii. Ella każe wrzucić Ragnara do dołu z jadowitymi wężami.

• 858 r. - Po śmierci Ethelwulfa jego trzej synowie, Ethelbert, Ethelred i Alfred, próbują odbudować zjednoczoną Anglię, zmagając się nie tylko z miejscowymi władcami, ale przede wszystkim z najazdami wikingów.

Ethelbert panuje w Kent (858-860), a potem przejmuje władzę w Wessex (860-865). Jego następcą na tronie Wessex jest Ethelred I (865-871), a potem Alfred Wielki.

• 865 - 867 r. - Duńscy wikingowie pod wodzą synów Ragnara, Ivara Ragnarssona Beinlausa, Halfdana i Hubby najeżdżają wschodnią część Brytanii.

Normańska Wielka Armia ląduje w Anglii Wschodniej. Normanowie wkraczają do Thetford (865), lecz rezygnują ze spustoszenia królestwa w zamian za dostarczenie im koni. Stąd maszerują na północ przez wschodnią Mercję, aby w 866 r. zająć Eoforwic, stolicę Northumbrii. Na rozkaz zwycięskiego Ivara, którcy chce zemścić się za śmierć swego ojca, schwytany król Ella zostaje stracony w okrutnej ofierze krwawego orła.

Northumbria jeszcze raz się rozpada. Część północna odpowiadająca dawnej Bernicji utrzymuje status królestwa. Natomiast część południowa, czyli dawna Deira, zostaje podporządkowana władzy Normanów.

Tylko na zachodzie Deiry lokalni angielscy władcy pozostaną niezależni jeszcze kilkanaście lat do początków X w.

Eoforwic staje się nową normańską bazą, skąd w 867 r. wyrusza wyprawa przeciw Mercji zakończona zdobyciem Nottingham, a w 869 r. wyprawa przeciw Anglii Wschodniej zakończona zwycięstwem pod Hoxne, śmiercią wschodnioangielskiego króla Edmunda i podbojem kraju.

• 870 r. - Normanowie wyruszają z Thetford przeciw Wessex i odnoszą zwycięstwo pod Reading na wschód od Londynu. Armia Wessex jednak nie rezygnuje z oporu i stacza kolejne bitwy. Ostatecznie wyczerpane oddziały Normanów zatrzymują się w Wilton, skąd zawracają do Reading, a potem idą do Londynu (871) i Eoforwic (872) .

• 871 - 900 r. - W Wessex panuje król Alfred Wielki.

• 873/874 r. - Idąca z Eoforwic normańska Wielka Armia zdobywa Repton w Mercji, a król Burgred ucieka do Rzymu. Zwycięscy Normanowie zaś dzielą swoje siły na dwie armie.

Na czele jednej Halfdan wyrusza na północ do Eoforwic i stamtąd wkracza na terytorium Bernicji oraz szkockich krain Strathclyde i Lothian. Ostatecznie jednak nie podbija tych ziem, chociaż Bernicja będzie odtąd zależna od normańskich władców Eoforwic.

Druga armia zaś pod dowództwem Guthruma idzie z Repton na Cambridge (874), a stamtąd rusza przeciw Wessex (875) i po długim marszu zdobywa Wareham, potem Exeter (876) i Gloucester (877).

• 876 - 877 r. - Halfdan zakłada normańskie Królestwo Jorvik lub York (Eoforwic) obejmujące południową Northumbrię (Deirę).

• 877 r. - Podczas świąt Bożego Narodzenia Guthrum na czele Normanów z Gloucester dokonuje brawurowego najazdu na Chippenham, gdzie na zimę zatrzymał się król Alfred. Zimą nikt nie prowadzi wojen z powodu braku żywności, lecz Guthrum podejmuje ryzykowny marsz bez żywności i zaskakuje siły króla Alfreda. Angielski władca ledwo unika śmierci i aż do wiosny ukrywa się na mokradłach Athelney.

Popularne podanie głosi, że uciekający król trafił do domu chłopki, która nie wiedząc, z kim rozmawia, kazała mu popilnować wypieku chleba. Kiedy kobieta wróciła, chleb był spalony, więc Alfreda zrugała i wypędziła z chaty.

• 878 r. - Wiosną król Alfred zbiera wojska i zaczyna partyzancką walkę z Normanami, którym po zimie brakuje żywności. Pod Ethandun (Eddington) rozbija armię Guthruma. Pokonani Normanowie wracają do Chippenham, a siły Alfreda zaczynają długotrwałe oblężenie. Wygłodzeni Normanowie w końcu się poddają, lecz ku ich zdumieniu Alfred wbrew panującym zwyczajom nie każe wymordować pojmanych wrogów.

• 878 r. - Król Alfred zawiera umowę z Guthrumem, na mocy której terytorium wyspy zostaje podzielone na strefy wpływów. Wessex pod rządami Alfreda, Kent. Kornwalia i zachodnia Mercja to strefa królestw anglosaskich. Wschodnia część wyspy to obszar nazwany Danelagh (Danelaw), gdzie panują Normanowie. Do Danelagh należy Królestwo Jorvik (York) i południowa Nothumbria oraz Królestwo Guthruma obejmujące Anglię Wschodnią i wschodnią Mercję. Północna Northumbria (Bernicja) formalnie jest samodzielnym królestwem należącym do strefy angielskiej, ale w rzeczywistości podlega silnym wpływom Danelagh. Poza tym w Brytanii istnieją samodzielne terytoria celtyckie - Walia, Strathclyde na zachód od północnej Northumbrii oraz Szkocja.

Szczególnie ważne jest przejęte przez Alfreda ujście Tamizy z portem w Londynie. Z drugiej jednak strony Normanowie zachowują kontrolę nad morskimi szlakami handlowymi prowadzącymi do Londynu.

• Ok. 883 - 895 r. - Władcą normańskiego królestwa Jorvik (Eoforwic, York) jest Guthfrith.

• 884 r. - Król Anglii Alfred czyni stolicą Londyn (był królewską rezydencją od 796 r.) nad Tamizą.

Przez rzekę w Londynie znów prowadzi drewniany most, następca mostu zniszczonego po odejściu Rzymian i poprzednik słynnego Mostu Londyńskiego.

Z Londynu rządzą też następcy Alfreda: jego syn Edward (900-924) oraz wnukowie Elfweard (924), Athelstan (Aethelstan, 924-939, od 927 r. rządzi też w Jorvik), Edmund I (939-946) i Aedred (Edred, 946-956).

• Początek X w. - Król Edward organizuje kilka wojskowych kampanii przeciw Danelagh.

W 917 r. podbija Anglię Wschodnią. Na początku 918 r. opanowuje rejon Leicester w środkowej Mercji, a w drugiej połowie tego samego roku wschodnią Mercję z centrum w Lincoln. W 919 r. król przyłącza do Wessex sprzymierzoną z nim lecz dotąd samodzielną zachodnią Mercję. Dalej na północy sprzymierzeńcem Edwarda jest też Northumbria, która przez rzekę Tees graniczy z normańskim królestwem Jorvik.

• Pierwsza połowa X w.- Królestwo Jorvik poddane ciągłej presji ze strony Anglosasów jest niestabilne, a kolejni władcy rządzą zazwyczaj krótko z powodu wewnętrznych walk o władzę: Knut (ok. 900-902), Ethelwald (902), Halfdan, Eowils i Ivar (902-910), Ragnald 919-921, Sigtryg (921-927, był królem Dublina w latach 917-921) i Guthfrith (927, wypędzony z Jorvik, władca Dublina w latach 921-934), Athelstan (927-939), Olaf Guthfrithson (939-941, król Dublina od 934 r.), Olaf Cuaran (941-943, wygnany a od 945 r. władca Dublina), Ragnal II (943-944, wygnany), Edmund (944-946, król Wessex od 939 r.), Aedred (946-948, król Wessex w latach 946-956), były król Norwegii Eryk Blodöx (948) i ponownie Olaf Cuaran (949-952, wygnany).

• Od 927 r. - Władcy Northumbrii, którzy dotąd nosili tytuł króla są nazywani earlami, a ich państwo zostaje wcielone do Anglii.

• 952 r. - Były król Norwegii Eryk Blodöx zdobywa Jorvik i ogłasza się władcą tego państwa. W 954 r. jednak ginie w zasadzce, co oznacza koniec normańskiego Królestwa Jorvik, które zostaje włączone do Anglii.

• 957 - 975 r. - W Anglii panuje król Edgar, syn Edmunda I, a jego rządy są uznawane za złoty okres w dziejach Anglosasów. Postępuje chrystianizacja kraju.

Po Edgarze władzę obejmuje dwunastoletni św. Edward (ed i weard - dziedzictwo i opiekun), kierowany przez fanatycznego prymasa św. Dunstana.

• 978 r. - Król Edward ginie w zamachu z rąk przeciwników chrześcijaństwa, a tron obejmuje jego brat Ethelred II (978-1016). Anglia przeżywa kolejne łupieżcze najazdy wikingów za panowania Ethelreda II. Wikingowie zdobywają nawet Londyn.

• 990 r. - Wielka klęska głodu spowodowana przez złą pogodę ogarnia całą Anglię. Bezpośrednia zależność wyżywienia mieszkańców Wysp Brytyjskich od zmiennej pogody utrzyma się aż do XV w.

• XI w. - Początki portowej osady Sutton (Plymouth) w Kornwalii.

• 1002 r. - Ethelred II wydaje rozkaz wytępienia wszystkich Normanów od kilku pokoleń mieszkających na terenie Anglii. Król przekonuje swoich poddanych, że Normanowie nie są istotami godnymi szacunku i życia w Brytanii. Skutkiem tej decyzji są masowe mordy dokonywane z ogromnym okrucieństwem przez miejscową ludność na skandynawskich sąsiadach między innymi w Londynie, Oksfordzie, Gloucester, Bristolu, Ridgeway Hill. Zmasakrowane, często poćwiartowane zwłoki są zakopywane w zbiorowych mogiłach, a majątek ofiar przypada oprawcom. Masakry nie powstrzymują jednak kolejnych najazdów wikingów.

• 1014 r. - Według tradycyjnych pieśni skaldów Ethelred II odbiera Londyn Normanom, między innymi dzięki zburzeniu mostu, co spowodowało rozdzielenie skandynawskich oddziałów. W każdym razie dwa lata po tej dacie most znowu funkcjonuje.

• 1016 r. - Krótkie rządy Edmunda II Żelaznego, syna Ethelreda II.

Obala go duński władca Kanut, który zdobywa Londyn i przyłącza Anglię do swojego imperium.

• 1016 - 1035 r. - Anglia pozostaje w wymuszonej unii z Danią i Norwegią.

Edward Wyznawca (Confessor), syn Ethelreda II, przebywa w tym czasie w Normandii (1013-1041). Wdzięczny za pomoc obiecuje, że w razie jego bezpotomnej śmierci tron Anglii odda księciu Normandii.

• 1041 r. - Edward wraca do Anglii.

• 1042 - 1066 r. - Panuje król Edward Wyznawca. Rośnie rola feudałów i kleru.

Król zakłada opactwo Westminster, gdzie zostanie pochowany (kanonizowany w 1161 r. i uznany za patrona Anglii). Wielka świątynia w Westminster będzie odtąd miejscem koronacji władców Anglii oraz innych wydarzeń w królewskiej rodzinie i w dziejach państwa. Od XIII w. zaś będzie królewską nekropolią, gdzie znajdą się groby angielskich monarchów i ich rodzin oraz osób szczególnie zasłużonych.

• 1066 r. - Po bezpotomnej śmierci Edwarda pretensje do tronu zgłasza król Norwegii, lecz ginie w walce z nowym królem Haroldem II z Wessex (krewny Edwarda). Wtedy Wilhelm, książę Normandii, żąda realizacji dawnej umowy z Edwardem i na czele dobrze wyposażonej armii ląduje na południowym wybrzeżu Anglii.

Co ciekawe, Wilhelm przywozi ze sobą wymierzone i przycięte drewniane belki, z których w ciągu jednego dnia zostaje złożony obronny fort Pevensey pełniący rolę bazy dla prowadzonych działań wojennych.

W wielkiej bitwie pod Hastings (14 X) Wilhelm pokonuje Anglików dzięki łucznikom, którzy dziesiątkują przeciwnika jeszcze przed bezpośrednim starciem. Sam Harold ginie od strzały, która trafia go w oko.

Co ciekawe, klęskę Harolda oraz nadejście nowej władzy w Anglii miała podobno zapowiedzieć kometa Halleya, o czym wspominają kroniki. Podbój Anglii przez Normanów przedstawia słynna Tkanina z Bayeux powstała krótko po tych wydarzeniach.

• 1066 - 1087 r. - Panuje król Wilhelm (William) I Zdobywca, co oznacza, że Anglia jest w unii personalnej z Normandią.

Wilhelm zakłada dynastię z siedzibą w Londynie, gdzie buduje potężny donżon Tower, który stanie się jądrem rozległego zamku. Każe też zbudować kilka nowych zamków strzegących jego państwa od północy, ponieważ tam rządzą niechętni mu Anglosasi. Wilhelm jest jednak tak pewny swojej przewagi i siły twierdz, że odpływa do Normandii. Tymczasem opór Anglosasów trwa i wybuchają dwa antynormańskie powstania. Najdłużej (do 1070 r.) walczy Edrik Dziki, lecz i on zawrze w końcu pokój, nie mogąc pokonać zbyt silnego przeciwnika.

Na dworze królewskim mówi się i pisze po francusku, gdy reszta kraju używa języka staroangielskiego, przez nową dynastię uznawanego za prymitywny. Francuski będzie jedynym lub głównym językiem dworu i szlachty przez ponad 500 lat i bardzo mocno wpłynie na język angielski. Anglosasi są traktowani jako gorsza kategoria ludności, a ich ziemie są konfiskowane, co prowadzi do buntów i rozbójnictwa. Do najsławniejszych rozbójników w XII w. należy Robin Hood z lasów Sherwood, według legendy walczący z bezprawiem. Podobno Robin Hood odbiera pieniądze bogatym, aby obdarować biednych.

Normanowie budują nowe osady, na przykład koło dawnej rzymskiej twierdzy Mancunium powstaje Manchester (1086). W Londynie na miejscu dawnej rzymskiej świątyni ku czci Klaudiusza powstaje ogromny romański kościół (spłonie w 1666 r.). Normanowie upowszechniają w Anglii zamki jak Brycgstow (Miejsce Mostu, późniejszy Bristol), które mają być ustabilizować ich władzę.

• 1086 r. - Spis ludności. Lista mieszkańców jest znana jako księga sądu ostatecznego (Domesday Book). Spis ma ułatwić kontrolowanie wysokości zbieranych podatków.

• 1087 - 1100 r. - Panuje król Wilhelm II Rudy (Rufus), syn Wilhelma I Zdobywcy.

• 1091 r. - Tornado niszczy dużą część Londynu łącznie ze słynnym mostem. Wilhelm II odbudowuje potem most i Katedrę św. Pawła oraz rozbudowuje królewską siedzibę Tower głównie przy użyciu niewolników oraz robotników przymusowych.

• XII w. - Normańscy feudałowie opanowują Kornwalię. Rządzą nią z zamku Tintagel.

• XII w. - Geoffrey de Monmouth pisze kronikę Anglii.

• XII - XIII w. - Zakon cystersów rozwija hodowlę owiec, na osiem wieków przekształcając Anglię w potentata na europejskim rynku wełny. Cystersi zakładają też stawy rybne głównie do hodowli karpia.

• XII - XV w. - Z dialektów anglosaskich z licznymi zapożyczeniami z języka duńskich wikingów oraz języka francuskiego przyniesionego przez Normanów kształtuje się język angielski.

• 1100 - 1135 r. - Panuje król Henryk I, brat Wilhelma II. Tworzy stały sąd królewski stanowiący odtąd najwyższą instancję sądową w kraju. Wraz z jego śmiercią kończy się dynastia normańska, ponieważ jego syn, czyli ewentualny następca, zginął wcześniej w katastrofie morskiej.

• 1135 - 1154 r. - Panuje Stefan de Blois (siostrzeniec Henryka I, syn Adeli córki Wilhelma I).

Za jego czasów pożar niszczy Londyn. Spłonął też drewniany most (1135), lecz wkrótce powstaje tam następny, ponieważ przeprawa przez Tamizę ma strategiczne znaczenie dla komunikacji, handlu i stabilności władzy.

Ciekawostką tych czasów jest relacja kronikarzy, którzy piszą, że podobno w wiosce Woolpit pojawiły się dziwaczne zielone dzieci, które mówiły nieznanym językiem. Chłopiec wkrótce umarł, lecz starsza od niego dziewczynka pozostała i z czasem zatraciła niepokojącą zieloną barwę. Nie wiadomo, czy dzieci na coś chorowały, czy cała opowieść to raczej wynik pomyłki lub wręcz wymysł jakiegoś fantasty.

• 1144 r. - W Norwich ginie mały William uznany za ofiarę Żydów, co doprowadza do pogromu (mord na judaistach).

Do XVIII w. Kościół katolicki będzie czcił ok. 40 świętych jako ofiary Żydów rzekomo używających w rytuałach krwi chrześcijan, chociaż wiadomo, że judaizm zakazuje kontaktu z krwią. Niewiedza i fanatyzm przełożą się na setki zamordowanych w antyżydowskich pogromach w całej Europie.

• 1154 r. - Córka Henryka I Matylda, żona cesarza Henryka V, a potem hrabiego Anjou Gotfryda V Plantageneta najeżdża Anglię, aby zdobyć tron Anglii, który uważa za należne jej dziedzictwo.

• 1154 - 1189 r. - Król Henryk II (syn Matyldy i Gotfryda V), pierwszy z dynastii Plantagenetów.

Panuje nad Anglią, Normandią, dziedzicznymi posiadłościami Plantagenetów (Anjou, Poitou i inne) oraz Akwitanią będącą ślubnym wianem jego żony Eleonory pochodzącej z dynastii normańskiej. Zaczyna podbój wschodnich wybrzeży Irlandii.

Reformuje administrację i sądownictwo. Decydujący głos w angielskim sądzie ma ława przysięgłych, która ustala wyrok, odwołując się do tradycji (analogiczne przypadki) i zwyczaju, ponieważ nie ma spisanego kodeksu praw.

Królewska kancelaria z opactwa Westminster staje się ośrodkiem standardowego języka angielskiego, częściowo w opozycji do francuskiego. W 1164 r. król przywraca podatek pobierany od duchowieństwa i poddaje kler pod jurysdykcję króla, co wywołuje spór z Kościołem. Prymas Anglii arcybiskup Canterbury Thomas Beckett próbuje wzniecić bunt, lecz zostaje zabity. Beckett bardzo szybko jest kanonizowany, aby jako święty katolicki służyć do walki o wpływy duchowieństwa w państwie. Król w końcu wycofuje się z decyzji o opodatkowaniu Kościoła, a Canterbury ze słynną katedrą i grobem Becketta staje się głównym centrum pielgrzymkowym w Anglii.

• 1161 r. - Na mocy przywileju wydanego przez Henryka II w wiosce Southwark powstaje Liberty - obszar wolny od prawa królewskiego, a podległy biskupowi i oddzielony od Londynu przez Tamizę. Prawo państwowe oficjalnie zakazuje prostytucji, ale na obszarze kościelnym to prawo już nie działa, więc biskupi Winchesteru prowadzą tam domy publiczne, z których czerpią znaczne dochody. Kobiety pracujące w biskupich burdelach Liberty mają nosić białe fartuchy i chodzić z odsłoniętymi piersiami. Do dzielnicy ciągną przestępcy, żeglarze, żebracy, potępiani przez władze kuglarze i aktorzy, ale również szanowani obywatele Londynu szukający zakazanej rozrywki.

Powstaje tam też cmentarz dla wyrzutków, a zwłaszcza dla prostytutek, samobójców i innowierców których nie można pochować obok porządnych chrześcijan. Groby na cmentarzu Cross Bones są bezimienne, pogrzeby to zwyczajne zakopanie zwłok, często w zbiorowych dołach, a księża zwykle nie chcą uczestniczyć w tych ceremoniach. Do chwili zamknięcia cmentarza z powodu przepełnienia w 1853 r. znajdzie tam swój grób co najmniej kilkanaście tysięcy osób. Od 1883 r. teren dawnego cmentarza jest zabudowywany.

• 1173 r. - Peter de Colechurch, od 1163 r. pełnomocnik królewski do spraw mostu w Londynie, proponuje stworzenie kamiennego zamiast drewnianego mostu przez Tamizę. Budowa Mostu Londyńskiego (London Bridge) pod kierunkiem Petera de Colechurch będzie trwała w latach 1176-1209. Ostatecznie powstanie przeprawa szerokości 8 m z kaplicą poświęconą Beckettowi w połowie długości. Na południowym końcu część mostu jest zwodzona dla celów obronnych.

• 1170 r. - Kronikarz Ralph Niger opisuje start z ziemi fantastycznego ognistego smoka w St. Osyth (Essex), który przy okazji podobno spalił swoim oddechem całe gospodarstwo (przypadek uznawany później za UFO).

• 1189 - 1199 r. - Panuje król Ryszard Lwie Serce (Richard the Lion Heart, brat Henryka II).

Większość czasu spędza poza krajem, prowadząc kosztowne krucjaty do Palestyny. Zdobywa sławę nieustraszonego, szlachetnego rycerza, ale niszczy angielską gospodarkę podatkami na wyprawy. Ginie w końcu we Francji zabity z kuszy podczas walki z buntem wasali. Skrywaną wstydliwie tajemnicą jest jego homoseksualizm.

Podczas krucjat angielskie rycerstwo używa symbolu czerwonego krzyża św. Jerzego na białym tle, który staje się potem znakiem Anglii widocznym na jej fladze obok trzech lwów używanych jako angielskie godło.

• 1190 r. - W Yorku wybucha seria antyżydowskich zamieszek. Przerażeni judaiści uciekają na zamek, ale nie są stanie powstrzymać chrześcijańskich sąsiadów, którzy wdzierają się na zamek. Większość obrońców zabija swoje rodziny i popełnia samobójstwo, aby uniknąć tortur. Reszta zostaje rozszarpana lub zatłuczona przez fanatyczny tłum. Giną wszyscy żydowscy mieszkańcy Yorku, ok. 150 osób.

• 1199 - 1216 r. - Jan bez Ziemi (brat Ryszarda) rządzi Anglią. Zraża do siebie feudałów, rycerstwo i mieszczan. Niepokoje wykorzystuje Francja, aby odzyskać ziemie Plantagenetów we Francji. W 1214 r. Jan ponosi klęskę w wojnie z Francją, tracąc posiadłości na kontynencie oprócz Guyenny (Bordeaux). Popada też w konflikt z papieżem o nominację biskupa Canterbury, a pokonany w 1215 r. uznaje się za papieskiego lennika. Szukając źródeł pieniędzy pozwala mieszczanom wykupić dla Londynu prawa miejskie (1199). Narzuca też nowe podatki, co doprowadza do buntu i zdobycia Londynu przez feudałów.

Wtedy Jan zostaje zmuszony do wydania przywileju zwanego Magna Carta Libertatum (15 VI 1215) zakazującego królowi nakładania podatków bez zgody rady złożonej z baronów (wielkich feudałów) i duchownych. Król nie może nikogo karać bez sądu ani ingerować w finanse miast. Jeśli król nie dotrzyma umowy, poddani mogą wypowiedzieć mu posłuszeństwo. Przywilej zostaje obłożony klątwą przez papieża Innocentego III, który dostrzega w nim zagrożenie dla pozycji kleru.

• Od 1209 r. - Król Jan pozwala budować domy na słynnym kamiennym Moście Londyńskim.

W ciągu kilkuset następnych lat most będzie uznawany za jeden z architektonicznych cudów świata. Powstanie na nim ok. 200 sklepów i siedmiopiętrowe domy mieszkalne wystające poza most nad rzekę na odległość ponad 2 m. Środek mostu zajmuje droga szerokości ok. 2 m. Powstanie też młyn zbożowy i koło wodne dostarczające wodę do domów na moście.

• 1212 r. - Wielki pożar na Moście Londyńskim zabija ok. 3000 osób.

• Ok. 1214 - ok. 1294 r. - Roger Bacon, filozof i wszechstronny uczony. Twórca empiryzmu w opozycji do scholastyki. Za swoje poglądy sprzeczne z chrześcijaństwem spędza 14 lat w więzieniu.

• 1216 - 1272 r. - Panuje król Henryk III, syn Jana bez Ziemi.

• 1257 r. - Po długich deszczach uniemożliwiających zebranie plonów w części Anglii wybucha głód, który zabija ok. 20 tysięcy osób.

• 1258 - 1297 r. - Rozwój angielskiego parlamentaryzmu.

W 1258 r. wielcy feudałowie tworzą radę rządzącą państwem i komisję nadzorującą radę, które razem są nazywane parlamentem (od francuskiego słowa parlement oznaczającego rozmowę). Ma to zapobiec awanturniczej polityce Henryka III (panuje w latach 1216-1272) we Francji i nadmiernym podatkom. Po zawarciu pokoju z Francją król chce zlikwidować niewygodną instytucję, ale na czele opozycji staje Simon de Montfort, który wraz z feudałami, mieszczanami i rycerstwem pokonuje monarchę. Następnie zwołuje pierwszy parlament z udziałem mieszczan i rycerzy (1265 r.): powstaje parlament dwuizbowy złożony z baronów (wielkich feudałów) oraz izby niższej (początek monarchii stanowej). Ta struktura utrzymuje się nawet wtedy, gdy baronowie wraz z królem pokonują zbuntowanego de Montfort pod Evesham (1265 r/).

• 1266 r. - Król Henryk III ujednolica angielskie miary i wagi na podstawie wzorców z roku 1101.

• 1272 - 1307 r. - Panuje król Edward I Długonogi, syn Henryka III.

W roku 1272 nadaje tytuł księcia Walii swemu synowi Edwardowi, aby związać Walijczyków z Anglią. Odtąd najstarsi synowie królów Anglii zawsze są nazywani książętami Walii.

Wprowadza srebrne pensy zwane szterlingami (1279). Próbuje podporządkować sobie Szkotów i ich władcę Johna de Balliol. Wywołuje to szkockie powstanie, zakończone przez angielski najazd (1295). Ze zdobytego Scone Edward I wywozi Kamień Przeznaczenia, który odtąd leży pod angielskim tronem w Opactwie Westminster (do 1996 r.). W 1295 r. król zwołuje dwuizbowy parlament uważany potem za wzorcowy, a od 1297 r. parlament zdobywa prawo zatwierdzania podatków nakładanych przez króla.

Władca wyrzuca z Anglii Żydów (1290), zaczynając serię wypędzeń judaistów w zachodniej Europie.

• Do XIV w. - Największe miasta oraz ośrodki gospodarcze Anglii to Londyn, York i Bristol.

• 1307 - 1327 r. - Panuje król Edward II (syn Edwarda I).

W wyniku sporów między arystokratycznymi stronnictwami jego żona Izabella (córka francuskiego króla Filipa IV) opuszcza Anglię. Edward II zaś zostaje usunięty z tronu i oddaje władzę swojemu synowi Edwardowi III.

Po bezpotomnej śmierci Karola IV we Francji Edward III zgłasza pretensje do francuskiego tronu podkreślając, że po matce Izabelli jest wnukiem Filipa IV Pięknego. Narasta konflikt z nowym królem Francji Filipem VI z rodu de Valois.

• Od 1333 r. - Wyspa Man zostaje podporządkowana Anglii po 58 latach sporów ze Szkocją. Mimo to Man zachowa pewną autonomię i własny język manx bliski gaelickiemu ze Szkocji.

• 1337 - 1453 r. - Wojna stuletnia z Francją rozpoczęta 24 V 1337 konfiskatą angielskich dóbr we Francji przez Filipa VI.

Anglia i Francja dążą do opanowania bogatej Flandrii, a dodatkowo król Edward III (1327-1377) ma lenno w Guyennie (Bordeaux) należącej do francuskiej strefy wpływów i rości sobie prawa do francuskiego tronu. Staje się to powodem sporu i w końcu wojny rozpoczętej przez Anglików najazdem na Cambrai (1339). Brabant i Flandria stają po stronie Anglików. Edward III ogłasza się królem Francji (1340). Angielski sukces przypieczętowują rozbicie floty francuskiej pod Sluys koło ujścia Skaldy (1340) i zwycięstwo pod Crécy (1346).

Pod Crécy piesi angielscy łucznicy sformowani w karne oddziały niszczą liczniejsze ciężkozbrojne oddziały francuskiego rycerstwa, ponieważ panuje w nich chaos i chęć indywidualnego popisania się. Nie sprawdzają się też genueńscy kusznicy walczący po stronie Francji, ponieważ deszcz rozmoczył i osłabił cięciwy (angielscy łucznicy na czas deszczu zdjęli cięciwy). W 1356 r. Anglicy pod wodzą Czarnego księcia (syna Edwarda III) rozgramiają Francuzów pod Maupertuis koło Poitiers i nawet biorą do niewoli króla Francji.

Edward III podejmuje próbę zdobycia Reims (1359) jako tradycyjnego miejsca koronacji władców Francji, lecz bez powodzenia. Anglicy zajmują w tym czasie całą północną oraz zachodnią Francję wraz z Normandią, co potwierdzi pokój w Bretigny (1360) kończący pierwszą fazę wojny. Na mocy Umowy z Bretigny Edward III przestaje być wasalem Francji na podległych mu terenach francuskich.

Walki z Francuzami wybuchną znowu w roku 1369, kiedy Karol V ogłasza konfiskatę angielskich posiadłości we Francji. Do roku 1374 Francuzi odbierają Anglikom wszystkie posiadłości we Francji oprócz Gaskonii, Calais i Wysp Normandzkich (Channel Islands). Drugą fazę wojny kończy rozejm (1389). Wojna wybucha z nową siłą w roku 1412 i ze zmiennym szczęściem będzie się toczyła aż do roku 1453.

Rośnie rola parlamentu, od którego zależy uchwalanie podatków na wojnę, ponieważ król nadaje mu coraz więcej uprawnień, aby zdobyć przychylność parlamentarzystów.

• 1345 - 1400 r. - Geoffrey Chaucer, autor słynnych Opowieści z Canterbury.

• 1348 r. - Edward III ustanawia pierwszy w Anglii rycerski Order Podwiązki z wizerunkiem św. Jerzego zabijającego smoka. Według legendy pewna księżna zgubiła na balu podwiązkę podtrzymującą pończochę, wzbudzając powszechną wesołość. Wtedy król zawiązał podwiązkę na własnej nodze i oświadczył, że uczyni ją najbardziej szacowną częścią garderoby. Order stanie się potem jednym z najwyżej cenionych odznaczeń na świecie. Wiąże się czasem z nadaniem szlachectwa, a odznaczeni zawiązują pod lewym kolanem (mężczyźni) lub na lewym ramieniu (kobiety) granatową aksamitną taśmę ze złotym francuskim napisem głoszącym: „hańba, kto o tym źle pomyśli”.

Od XII w. funkcjonuje też Order Łaźni, który zostaje oficjalnie wprowadzony w 1399 r., a formalnie ustanowiony po raz drugi w 1725 r. Order przedstawia trzy królewskie korony.

• 1348 - 1350 r. - Dżuma (epidemia znana jako Czarna Śmierć) związana z ogólnoeuropejskim kryzysem gospodarczym i ochłodzeniem klimatu tak wyludnia Anglię, że Edward III wydaje nakaz przymusowej pracy najemnej dla wszystkich bezrobotnych, aby zrekompensować brak robotników (1349).

• 1377 - 1399 r. - Król Ryszard II, wnuk Edwarda III. W 1380 r. parlament angielski wprowadza nowy podatek od każdego mężczyzny powyżej 14 roku życia, wywołując tym powszechne wzburzenie i zbrojne powstanie chłopów (1381). Na czele buntu stają były duchowny John Balle i rzemieślnik Wat Tyler. Ideologicznej podbudowy dostarczył zaś John Wiclif (Wickliffe, Wycliffe), który na podstawie Biblii dowodzi równości ludzi i żąda zniesienia feudalizmu. Chłopi zdobywają Londyn i biorą do niewoli króla, wymuszając zniesienie poddaństwa oraz zastąpienie go czynszem w pieniądzu. Po kilku miesiącach Tyler ginie, Ball zostaje stracony a poddaństwo przywrócone, ale rząd łagodzi przepisy.

• 1377 - 1450 r. - Angielskie prawo zna impeachment, czyli możliwość osądzenia i odwołania złego urzędnika przez parlament. Instytucja zaniknie w XVIII w. (upowszechnienie wyborów), aby potem znów odżyć w USA.

• 1393 r. - Król nakazuje karczmom posiadanie szyldu (tablicy informacyjnej i reklamowej) oraz własnego znaku.

• 1399 - 1413 r. - Henryk IV Lancaster (wnuk Edwarda III) usuwa Ryszarda II, ostatniego Plantageneta.

• XV w. - Anglia ma około 3,5 miliona mieszkańców, a konkurująca z nią Francja kilka razy więcej.

Arystokracja i królewski dwór mówią głównie po francusku, lecz równolegle kształtuje się nowy język angielski z licznymi elementami francuskiego.

Rozwija się tkactwo, konkurujące z wyrobami flamandzkimi i lombardzkimi. Powstają manufaktury, czyli przedsiębiorstwa zatrudniające rzemieślników wspólnie wykonujących dany towar z przeznaczeniem na sprzedaż. Rośnie produkcja wełny. W tej sytuacji hodowcy owiec skupują coraz więcej pastwisk i ogradzają je, usuwając zubożałych chłopów. Powstaje klasa bezrobotnych i bezdomnych włóczęgów nazywanych rogue. Przymusową pracę chłopów zmienia się na czynsz (opłaty) za użytkowanie ziemi należącej do feudała. Z drugiej strony bogaci mieszczanie osiedlają się czasem na wsi, hodują owce i przekształcają się w arystokrację. Upada feudalne rycerstwo i jedynym feudałem zdolnym zagrozić władzy króla Anglii jest Kościół nadal dysponujący ogromnymi majątkami.

• 1403 r. - Przy londyńskim klasztorze St. Mary of Bethlehem powstaje oddział dla upośledzonych umysłowo. Z czasem przekształci się w słynny szpital psychiatryczny (od 1546 r.).

• 1415 r. - Król Henryk V (1413-1422, syn Henryka IV) wykorzystuje wojnę domową we Francji. Przy poparciu Burgundii rozbija Francuzów pod Azincourt (Anglicy przy pomocy słynnych długich łuków zadają druzgocącą klęskę ciężko opancerzonemu francuskiemu rycerstwu), zajmuje Normandię i zagraża Paryżowi.

Wreszcie podpisuje pokój z Francuzami w Troyes (1420). Umowa przewiduje zjednoczenie Anglii i Francji po śmierci francuskiego króla Karola VI, a rządzić tym państwem ma Henryk V ożeniony z córką Karola VI. Kiedy jednak obaj władcy umierają w tym samym roku (1422), dochodzi do sporu o tron pomiędzy zwolennikami angielskiego Henryka VI (dziesięciomiesięczny syn Henryka V, panujący 1422-1461) oraz francuskim Karolem VII. Wojna wybucha z nową siłą. Anglicy przegrywają pod Orleanem (1429), rozbici przez Joannę d’Arc i zaczynają się cofać. Do 1453 r. Francuzi wypierają Anglików z kontynentu oprócz portu i twierdzy w La Rochelle. Anglia musi zrezygnować ze swych roszczeń.

• 1440 r. - Powstaje college w Eton, wkrótce jedna z najsłynniejszych angielskich szkół.

• 1453 r. - Porażka pod Castillon kończy wojnę stuletnią. Anglicy opuszczają Francję z wyjątkiem Wysp Normandzkich. Zwyczaje i język francuski nadal pozostają wyznacznikiem wyższej kultury, lecz względna izolacja Anglii od reszty Europy kształtuje narodowy charakter Anglików, ich przywiązanie do tradycji i niechęć do zmian. Zawsze będą potem podkreślać swoją odrębność od „kontynentu”, czyli reszty Europy.

• 1455 - 1485 r. - Wojna dwóch róż jako konflikt interesów posiadaczy ziemi (feudałów) z drobniejszą szlachtą (często bogatymi chłopami) i mieszczanami. Feudałowie i popierany przez nich Henryk VI z rodu Lancaster (herb to tarcza z czerwoną różą) są zainteresowani rozwojem wielkich posiadłości ziemskich, które kawałkami dzierżawią chłopi. Szlachta i mieszczanie popierają braci Edwarda IV i Ryszarda z rodu York (w herbie Yorków jest tarcza z białą różą), pragnąc rozwoju gospodarki kapitalistycznej, nastawionej na handel, włókiennictwo, rzemiosło i wielkotowarową produkcję rolną.

W tym czasie panują Edward IV (1461-1470 i 1471-1483) oraz Henryk VI (1470-1471, umiera w roku 1471). Po śmierci Edwarda IV tron obejmuje jego 12-letni syn Edward V (1483). Książę Ryszard udowadnia jednak w sądzie nieważność ślubu swego zmarłego brata, a zatem bezprawność władzy Edwarda V. W rezultacie obejmuje tron jako Ryszard III (1483-1485).

Swoich nieletnich bratanków Edwarda V i Ryszarda każe uwięzić w Tower, a jesienią 1483 r. chłopcy „znikają” w tajemniczych okolicznościach. More napisze potem, że król kazał ich udusić i zakopać koło Krwawej Wieży (grób faktycznie zostanie tam odkryty w XVII w. a w XX w. szkielety ofiar trafią do Westminster). Niektórzy widują ponoć duchy chłopców w Tower.

Król Ryszard III, choć oskarżany o zbrodnię, jest popularny i lubiany. Nie potrafi jednak zapobiec buntowi rodu Tudorów w 1485 r., a walki między wrogimi rodami doprowadzą wkrótce do zrujnowania kraju.

• 1476 r. - Wzorem Gutenberga William Caxton (zmarły w roku 1491) zakłada drukarnię.

• 1478 - 1535 r. - Thomas More (Morus), humanistyczny pisarz i myśliciel. Zostaje stracony w Tower na rozkaz króla Henryka VIII, kiedy nie godzi się na samodzielny Kościół anglikański. Zostanie potem uznany za katolickiego świętego. Tower zaś ugruntowuje swoją ponurą sławę najpilniej strzeżonego więzienia Anglii, skąd nie można się wydostać przez kraty w oknach, linię murów i szeroką fosę napełnioną wodą. Ten model więzienia jako twierdzy z kilkoma liniami obrony będzie powielany w różnych krajach przez kilka stuleci.

• 1485 - 1509 r. - W bitwie na Bosworth Field (1485) ginie król Ryszard III z linii York, kończąc wojnę dwóch róż.

Tron zdobywa zwycięski Henryk VII (syn Edmunda, hrabiego Richmond z prężnego walijskiego rodu Tudor). Poprzez matkę Małgorzatę jest dalekim potomkiem Edwarda III. Nowy król umieszcza w herbie dwukolorową biało-czerwoną różę symbolizującą jedność kraju i nawiązującą do róż Yorków i Lancasterów.

Dzięki poparciu mieszczaństwa i większości ziemian król umacnia własną pozycję, rolę parlamentu sprowadzając niemal do zera (początek absolutyzmu). Umożliwia to reformy państwa w duchu rodzącego się kapitalizmu. Wzrasta ekonomiczna potęga mieszczan, zwłaszcza bardzo bogatych londyńskich kupców. Poszczególne dzielnice miasta są w stanie wystawić armię liczniejszą od przybocznej gwardii króla i władcy Tudorów (rzekomo tyrani) muszą liczyć się z opinią mieszczan.

Henryk VII bije złote monety funtowe - suwereny (od 1489 r.) i ujednolica miary i wagi (1494).

• 1497 - 1498 r. - John Cabot (Giovanni Caboto, 1450-1499, ginie na morzu koło Islandii), żeglarz pochodzący z Italii, odkrywa dla Anglii Nową Szkocję i Labrador. Jest to początek kolonialnej ekspansji Anglików.

• XVI w. - Cock Lorel, najsławniejszy w tej epoce legendarny rozbójnik, członek tajnej organizacji złodziei.

W całej Europie rozwijają się takie organizacje a nawet, zgodnie z relacjami angielskich kronikarzy, istnieje ponoć złodziejskie „państwo” Thevengen, grupujące włóczęgów zwanych rogue.

• 1509 - 1547 r. - Panuje król Henryk VIII (1491-1547), syn Henryka VII. Znany jest z olbrzymiego jak na te czasy wzrostu, bo ma ponad 185 cm, siły fizycznej, rudych włosów, kochliwości (zaraża się przy tym syfilisem) i zamiłowania do alkoholu. Gdy papież odmówił mu rozwodu z Katarzyną Aragońską, Henryk sam przeprowadza swój rozwód i poślubia Annę Boleyn (1533). Kiedy zaś papież potępia go za niemoralne zachowanie, król ogłasza się głową niezależnego, narodowego Kościoła Anglii (1535). Po kilku latach wprowadza sześć zasad nowej wiary (1539), dzięki czemu może zagarnąć dobra Kościoła katolickiego, ostatniego wielkiego feudała Anglii. W odpowiedzi papież rzuca klątwę na króla. Wkrótce potem T. Cranmer napisze książkę z anglikańskimi modlitwami, a R. Hooker (1554-1600) opracuje systematyczny wykład anglikańskiej dogmatyki.

Kiedy Anna Boleyn (1507-1536) rodzi córkę, a syn, czyli następca tronu umiera, zniecierpliwiony Henryk oskarża ją o zdradę. Anna zostaje ścięta i pochowana w Tower (gdzie odtąd pojawia się ponoć jako duch). Król zaś poślubia kolejno: w 1536 r. Jane Seymour (umiera w 1537 r. po porodzie w Hampton Court pod Londynem), w 1540 r. Annę z Cleve (lotaryńska księżniczka Anna von Kleve rozwiedziona po sześciu miesiącach) i Katarzynę Howard (w 1542 r. skazana przez króla na śmierć za rzekome cudzołóstwo), a w 1543 r. Katarzynę Parr (po śmierci króla żona Johna Seymoura, umrze podczas porodu w 1548 r.).

Z Henrykiem VIII wiążą się opowieści o duchach w zamku Hampton Court, jednej z rezydencji króla (od 1529 r.). Podobno są tam widywane zjawy Jane Seymour oraz Katarzyny Howard. W 2003 r. zaś kamera zamontowana w zamku, aby rejestrować ewentualne włamania, nagrywa dziwną postać. Na nagraniu widać półprzezroczystą postać mężczyzny w stroju z XVI w., który przechodzi przez zamknięte drzwi.

• 1513 r. - Henryk VIII próbuje odebrać Francji dominującą pozycję na morzach i podejmuje nieudany atak na port La Conquêt. Rok później każe zbudować największy (1000 ton wyporności, 51 m długości) żaglowiec tej epoki Henry Grâce à Dieu, lecz rezygnuje z jego używania, kiedy marynarze wskazują, że statek jest zbyt ciężki. Powstaje za to coraz większa angielska flota, która w zamyśle króla ma stanowić narzędzie służące do budowania międzynarodowej potęgi Anglii.

• 1525 - 1611 r. - Anthony Jenkinson. Podróżnik i dyplomata.

Kilkakrotnie podróżuje do Moskwy, nad Morze Kaspijskie do Astrachania i do Persji z ramienia Kompanii Moskiewskiej (Rosyjskiej), która działa w Anglii od 1551 r. Po nawiązaniu kontaktów handlowych z Moskwą król Anglii oficjalnie uznaje Kompanię Moskiewską w 1555 r.

Potem powstaje jeszcze kilka podobnych instytucji handlowych: Kompania Wschodnia (Bałtyk i Skandynawia), Kompania Turecka (Morze Śródziemne), Kompania Gwinejska (zachodnia Afryka) i mniejsze zajmujące się handlem z Ameryką.

• 1527 - 1608 r. - John Dee, sławny mag i okultysta z Walii. Współpracuje z nim znany szarlatan Edward Kelly.

• 1530 - 1698 r. - Rezydencją angielskich władców jest Palace of Whitehall (lub White Hall) w Londynie, kilkaset metrów od Opactwa Westminster. Pałac należał wcześniej do katolickich biskupów, lecz po przyjęciu anglikanizmu został skonfiskowany przez króla.

W XVII w. Whitehall będzie największym pałacem w Europie, który ustąpi rozmiarami dopiero Wersalowi.

• 1532 - 1588 r. - Robert Dudley, jedna z najważniejszych osobistości za czasów Elżbiety I, jej wierny sługa i kochanek, Earl Leicester (od 1564 r.), wielki posiadacz ziemski w północnej Walii i środkowej Anglii. Kiedy potajemnie się ożenił, obrażona Elżbieta przez dłuższy czas trzyma go na dystans. Co prawda słynący z urody i wdzięku Dudley w końcu wraca do łask, lecz nie wolno mu żyć z żoną pod jednym dachem.

• Ok. 1540 - 1596 r. - Francis Drake, jeden z dwunastu synów fanatycznego anglikanina Edmunda Drake’a, wychowany w skrajnym ubóstwie. Od dwunastego roku życia pływa po morzach. Ok. 1563 r. zaczyna karierę korsarza napadającego hiszpańskie statki i miasta w rejonie Karaibów. Jego największym wyczynem jest obrabowanie karawany mułów niosących srebro i złoto do Nombre de Dios w 1573 r. Jest też współorganizatorem masakry na wyspie Rathlin (1575). Do historii przechodzi jako kapitan drugiej w dziejach wyprawy dookoła Ziemi w latach 1577-1580. Zdobywa majątek i przysparza ogromnych zysków Anglii, za co w 1581 r. Elżbieta I nadaje mu tytuł szlachecki. Uczestniczy w rozbiciu Wielkiej Armady (1588). Umiera na dyzenterię i febrę podczas kolejnej łupieżczej wyprawy na hiszpańskie posiadłości na Karaibach. Jego ciało w ołowianej trumnie spoczywa na dnie morza w rejonie zatoki Portobelo.

• 1547 - 1553 r. - Edward VI, syn Henryka VIII. Znosi sześć zasad wiary swego ojca i ogłasza Act Uniformity (1549). Jest to właściwy początek anglikanizmu. Młody władca umiera bezpotomnie.

Obawiając się utraty zagarniętych dóbr kościelnych, anglikanie odsuwają prawowitą dziedziczkę tronu katoliczkę Marię, a władzę oddają fanatycznej protestantce kilkunastoletniej Jane (córka Franciszki, po matce wnuczki Henryka VII i Henryka Greya, księcia Suffolk). Ta jednak okazuje się nieudolna i zraża do siebie możnych. W końcu zostaje uwięziona po dziewięciu dniach panowania, oskarżona o zdradę i ścięta (1554 r.).

Tron obejmuje jej przyrodnia siostra Maria I, mimo że wyznaje katolicyzm.

• 1549, 1569, 1607 r. - Kolejne powstania chłopów przeciw ogradzaniu pól przez wielkich posiadaczy.

Ogradzanie, czyli wykupowanie ziemi, służy koncentracji gruntów w jednym ręku i ułatwia produkcję towarową jako element kapitalizmu. Jednak oznacza też rugowanie chłopów niezdolnych do kapitalistycznej konkurencji, co zaowocuje lokalnymi buntami biedoty wybuchającymi aż do XIX w., jej migracją do miast i kolonii.

• Od drugiej połowy XVI w. - Kompania Moskiewska wysyła kolejne wyprawy na poszukiwanie Przejścia Północno-Wschodniego (Borough w 1556 r., A. Pet i C. Jackman w 1580 r., H. Hudson w 1607 i 1608 r.). Pieniądze na finansowanie kosztownych ekspedycji pochodzą częściowo od kupców, którzy kupują udziały w ewentualnych przyszłych zyskach. I faktycznie inwestycje zaczną się zwracać, kiedy Anglicy założą faktorię do handlu futrami w ujściu Dwiny, przyszły Archangielsk (w 1553 r.), a Hudson odkryje wielkie stada wielorybów między Svalbardem i Wyspą Niedźwiedzią.

• 1553 - 1558 r. - Panuje królowa Maria I Tudor Krwawa, córka Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej.

Fanatyczna katoliczka popierana przez Hiszpanię (wychodzi za Filipa II) przywraca władzę Kościoła katolickiego (1555). Przeciwnicy papiestwa giną na stosie (ok. 300 osób), jak na przykład Cranmer.

Królowa jest znana z miłości do pereł, a według rozpowszechnionych poglądów perły jako produkty cierpienia zwierząt, sprzyjają ludziom aktywnym, żądnym władzy i chciwym, choć nie zawsze przynoszą im szczęście. Ma to rzekomo tłumaczyć, dlaczego Maria, mimo że potężna, jest powszechnie znienawidzona i nie pozostawia potomka.

• 1558 - 1603 r. - Po śmierci Marii I tron otrzymuje energiczna królowa Elżbieta I, córka Henryka VIII i Anny Boleyn.

Przywraca anglikanizm (1559) popierany przez burżuazję. Katolicyzm ma coraz mniej wyznawców, a obok anglikanizmu powstaje purytanizm (angielski kalwinizm). Anglikanizm rozpada się wkrótce na prezbiterianizm (oficjalny Katechizm westminsterski wyjdzie dopiero w 1664 r.) z rozwiniętą, scentralizowaną hierarchią duchownych oraz niezależnych (independentów), gdzie każda gmina jest samodzielna.

W 1562 r. Elżbieta zachorowała na ospę, która ją trwale oszpeciła, lecz królowa przeżyła. Gdyby umarła, być może doszłoby znowu do nawrotu katolicyzmu. Królowa Elżbieta rezygnuje z małżeństwa, choć nie jest dziewicą i nie stroni od mężczyzn ani też innych przyjemności życia - jest na przykład wielką miłośniczką mocnego piwa i słodyczy. Nie dba jednak o higienę i zdrowie, słynie ze zniszczonych czarnych zębów oraz perfum maskujących odór niemytego ciała.

Władczyni stymuluje rozwój rolnictwa towarowego, manufaktur i handlu. Upada feudalizm, a cechy rzemieślników ustępują produkcji masowej, co powoduje rzemieślnicze rozruchy (Londyn, 1595). Królowa zakłada przemysł cynowy w Kornwalii (ok. 1570). W Londynie oficjalnie powstaje loteria (1561) - gra na pieniądze, polegająca na wytypowaniu kombinacji cyfr, które są potem losowane.

Rośnie flota, czyniąc z Anglii państwo morskie i umożliwiając powstanie kolonii (Wirginia, Indie, Barbados). Narasta konflikt z hiszpańską potęgą morską: flamandzki kryptolog P. van Marnix łamie hiszpański szyfr (1577) i ostrzega Anglików przed planowaną hiszpańską inwazją.

Rozwój gospodarczy przynosi intensywne życie intelektualne. W elżbietańskiej Anglii działają: Francis Bacon (1561-1626, członek różokrzyżowców, polityk, filozof i literat) i William Harvey (1578-1658, słynny fizjolog). Z teatralną twórczością Williama Shakespeare’a wiąże się kształtowanie nowoczesnego języka angielskiego i początki porządkowania ortografii i gramatyki (na przykład nazwisko Shakespeare’a jest pisane na 13 sposobów), choć te pozostaną niekonsekwentne jeszcze kilka wieków. Shakespeare zakłada pierwszy stały teatr w Londynie na terenie Liberty, czyli w dzielnicy uciech i burdeli należącej do biskupów Winchesteru.

Rodzi się wielki filozof Thomas Hobbes (1588-1679).

Robert Fudd zakłada brytyjskich różokrzyżowców. Pierwsza loża amerykańska powstanie w Pensylwanii w 1694 r. W roku 1866 R. W. Little zjednoczy brytyjskie loże (wspólnoty) różokrzyżowców w Societas Rosicruciana in Anglia.

• 1564 - 1616 r. - William Shakespeare. Aktor, dramaturg i poeta uznawany za największego geniusza teatru.

Utwory Shakespeare’a są punktem zwrotnym w rozwoju języka angielskiego, jego słownictwa, gramatyki i ortografii.

• 1567 - 1587 r. - Wygnana ze Szkocji katoliczka Maria Stuart przez 19 lat pozostaje w więzieniu jako pretendentka do tronu Anglii. Kiedy jednak kryptolog T. Phelippes łamie szyfr jej listów i ujawnia spisek, Elżbieta każe ją osądzić i ściąć za zdradę. Działa tu także czynnik bardziej osobisty. Brzydka i znana z niechlujstwa Elżbieta nienawidziła Marii, której zazdrościła urody, wdzięku i wykształcenia.

Zwolennik Marii Stuart, jezuita John Gerard (1564-1637) jest więziony w Tower za spiskowanie przeciw Elżbiecie. Przechodzi do historii jako jedyny, któremu udało się uciec ze słynnego więzienia. Resztę życia spędza w Rzymie.

• 1585 - 1587 r. - Na rozkaz Elżbiety I Earl Leicester Robert Dudley prowadzi zbrojną akcję w Niderlandach na rzecz protestanckich powstańców przeciwko księciu Parmy. Ekspedycja kończy się niepowodzeniem i rujnuje finansowo Dudleya.

• 1585 - 1586 r. - Na polecenie Elżbiety I Francis Drake przeprowadza akcję uprzedzającą hiszpańską inwazję na Anglię. Wcześniej królowa wysłała do Hiszpanii Pedra Sarmiento de Gamboa z listem, w którym proponowała pokój, lecz Sarmiento zostaje uwięziony przez Hugenotów i list nie dociera do adresata.

Drake na czele flotylli 21 okrętów z 1800 żołnierzami napada Vigo w Hiszpanii, plądruje Santiago na portugalskich Wyspach Zielonego Przylądka, po drugiej stronie Atlantyku grabi hiszpańskie Santo Domingo i Cartagenę, a w drodze powrotnej hiszpański fort San Augustin na Florydzie (1586). Przywozi do Anglii pierwszy transport tytoniu z Karaibów.

• 1587 r. - Drake niszczy hiszpańską flotę w porcie w Kadyksie, opóźniając planowaną inwazję na Anglię.

• 1588 r. - Starcie hiszpańskiej Niezwyciężonej Armady i floty angielskiej w kanale La Manche.

Armada płynie na Anglię pod pozorem obrony katolicyzmu. W rzeczywistości chodzi raczej o zniszczenie konkurenta na morzach i odwet za stracenie Marii Stuart oraz angielską interwencję w Niderlandach. Rozbicie Niezwyciężonej Armady umożliwi Anglii budowę największego imperium w dziejach.

• 1595 r. - Królowa wysyła do Ameryki swego byłego kochanka Waltera Raleigha (przebywał w więzieniu Tower od roku 1592, kiedy królowa dowiedziała się, że Walter potajemnie się ożenił), aby odnalazł złotodajną krainę El Dorado. Tak zaczyna się zainteresowanie Anglii Gujaną, chociaż sam Raleigh nie znajdzie skarbów, a po drugiej ekspedycji (1617) zostanie skazany na ścięcie, ponieważ zażądał tego król Hiszpanii rozwścieczony rozbojami Anglika w Nowym Świecie.

• 1599 - 1601 r. - Kompania Gwinejska przekształca się w Kompanię Wschodnioindyjską do handlu z Azją.

Będzie ona najpotężniejszą kompanią handlową w dziejach świata i głównym motorem angielskiej ekspansji w Indiach, Indochinach i Indonezji. Będzie handlować z Chinami: faktoria w Kantonie (rozwiązana dopiero w 1874 r.).

Ze złota przywożonego z Afryki będą bite złote funty znane jako gwinee - w XIX w. najpopularniejsze złote monety na świecie.

• 1602 - 1681 r. - William Lilly, sławny lekarz, astrolog i jasnowidz.

• 1603 r. - Po bezpotomnej śmierci Elżbiety I, która nie chciała wyjść za mąż kończy się dynastia Tudorów.

Z pogrzebem królowej wiąże się dość makabryczny epizod. Balsamiści niedokładnie oczyścili zwłoki i fermentujące gazy zgromadzone w jelitach powodują głośną eksplozję, która przeraża damy dworu czuwające wokół trumny. Tak więc przed złożeniem do grobu zwłoki muszą być zszywane.

Władzę otrzymuje król Szkocji Jakub Stuart (1603-1625, po matce wnuk Henryka VIII.), założyciel angielskiej linii Stuartów i twórca brytyjskiego absolutyzmu. W 1605 r. T. Phelippes wykrywa „spisek prochowy” katolików na czele z Guyem Fawkesem, którzy planowali wysadzić w powietrze parlament i króla (Fawkes zostaje ścięty). Jakub I jednoczy Szkocję i Anglię w państwo Wielka Brytania (Great Britain). Flaga (1606) łączy angielski poziomy, czerwony krzyż św. Jerzego na białym tle i szkocki ukośny, biały krzyż św. Andrzeja na niebieskim.

Rozwija się gospodarka, ale nierówności wywołują bunty biedoty. Dlatego w 1618 r. wyrusza do Ameryki pierwszy transport bezdomnych dzieci usuniętych z Londynu jako potencjalni buntownicy. Praktyka ta utrzyma się się aż do XX w.

• 1604 r. - Arystokrata Robert Dover lokalne zawody sportowe w Chipping Campden nazywa igrzyskami olimpijskimi Cotswold Olympic Games (po raz pierwszy od starożytności), czym przyczyni się do rozbudzenia idei olimpiad.

• 1625 - 1648 r. - Panuje król Karol I (Charles), syn Jakuba, zwolennik oświeconego absolutyzmu.

W walce o władzę rozwiązuje parlament (1625, 1626, 1629) i sam decyduje o wysokości podatków. Jego przeciwnikami są głównie prezbiterianie i independenci. W 1640 r. dochodzi do wojny, kiedy król próbuje siłą zlikwidować prezbiterianizm Szkotów. Klęska zmusza go do zwołania „długiego parlamentu” (1640-1642). W 1642 r. wybucha druga wojna między królem i parlamentem reprezentującym lud, który przekształca się w świadomy swych praw naród.

• Lata 1628, 1647, 1679, 1689 - Akty prawne sankcjonują liberalizm, a swobody jednostki stymulują rozwój ekonomiczny. Działa instytucja świadka koronnego - przestępcy, który za zwolnienie z odpowiedzialności ujawnia zbrodnie innych.

• 1642 - 1648 r. - Wojna domowa. W 1644 r. wkracza Oliver Cromwell ze szkocką armią, aby poprzeć parlament i purytan. Do 1646 r. rozbija siły króla. Jeszcze w 1647 r. król próbuje walczyć, ale trafia do więzienia.

Podobno na miejscu pierwszej bitwy wojny domowej pod Edgenhill (1642) po dwóch miesiącach ludzie obserwują zjawy walczących ze sobą armii, które się gwałtownie ścierają i natychmiast znikają.

• 1642 - 1727 r. - Genialny angielski fizyk Isaac Newton.

Łączy hermetyzm, alchemię i ścisłą naukę. Odrębność jego spojrzenia na rzeczywistość wynika po części z umiarkowanej schizofrenii, na którą cierpi. Newton formalizuje fizykę za pomocą wzorów matematycznych. Według popularnej legendy opracował wzór na grawitację, kiedy na głowę spadło mu jabłko.

• 1645 - 1662 r. - Powstaje Królewskie Towarzystwo Naukowe.

• 1648 r. - John Aubrey (1626-1697) opisuje w Avebury największe (ponad 11 hektarów) megalityczne kręgi Europy.

W XIV w. księża nakazali częściowo zburzyć sanktuarium, lecz wiara w jego moc pozostała. Na przykład pisarka Edith Olivier będzie tam miała wizję średniowiecznego targowiska (w 1916 r.), a okolice Avebury zasłyną z kręgów zbożowych (w latach 1912, 1936-1940, 1947, 1950, 1962, 1966, 1970-1972 i 1974-1978).

W roku 1666 Aubrey przeprowadzi też analizę zespołu megalitów w pobliskim Stonehenge.

• 30 I 1649 r. - Król Karol I zostaje stracony publicznie przez ścięcie toporem w Londynie

• 1649 - 1653 r. - Republika angielska (Commonwealth of Three States) pod rządami Cromwella.

Już w 1649 r. musi walczyć z rewolucją levellerów i radykalniejszych diggerów, którzy żądają równego podziału ziemi odebranej Kościołowi. Trwają też potyczki ze zwolennikami króla. W 1649 r. Cromwell wyprawia się na podbój Irlandii, a w 1650 r. przeciw Szkotom. W ten sposób dokonuje realnego, a nie tylko w formie unii personalnej, zjednoczenia Wysp Brytyjskich. Znajduje to odbicie w godle państwa zawierającym trzy angielskie lwy, szkockiego lwa stojącego na tylnych łapach oraz irlandzką harfę. Tarczę herbową trzymają lew (symbol władzy) i jednorożec (symbol szczęścia).

• 1651 r. - Akt Nawigacyjny Cromwella dopuszcza import do Anglii tylko na angielskich statkach, co powoduje wojnę z Holandią (1652-1654). Dzięki zwycięstwu flota Anglii staje się największą morską potęgą w Europie.

• 1652 r. - Grek Pasqua zakłada w Londynie pierwszą kawiarnię wzorowaną na tureckich i arabskich pijalniach kawy. Wkrótce kawa (zwana koho) zyskuje wielu zwolenników na Wyspach Brytyjskich.

Pojawia się też herbata (odnotowana w Londynie w 1658 r.) przywożona ze wschodniej Azji. Upowszechnia się użycie laudanum (nalewka z opium) jako używki; w XVIII w. duża część arystokracji będzie uzależniona od tego narkotyku.

Nowe używki szybko stają się elementem walki politycznej, ponieważ konserwatywna arystokracja i zwolennicy monarchii piją raczej wino. Natomiast republikanie i rodząca się burżuazja sięgają po kawę i herbatę, siedząc w kawiarniach przy gazetach i dyskutując o polityce. W tym kontekście pojawiają się sprzeczne opinie o nowych używkach, zwłaszcza o kawie. W 1674 r. angielskie kobiety publikują pamflet przeciwko kawie i męskiemu zwyczajowi wychodzenia do kawiarni. Mężczyźni zaś odpowiadają, że tylko w ten sposób mogą spokojnie przeczytać gazetę, a sama kawa działa pobudzająco jak afrodyzjak, więc kobiety nie powinny narzekać.

• 1653 r. - Cromwell rozwiązuje nieposłuszny mu parlament (1653) i ogłasza się lordem-protektorem, czyli faktycznym monarchą. Zmierza do przekształcenia Wielkiej Brytanii w mocarstwo poprzez osłabienie Hiszpanii (na przykład zajmuje Dunkierkę). Z Oliverem Cromwellem wiąże się pewna legenda. Otóż w noc jego śmierci (3 IX 1658) nad Londynem szaleje potężna burza i wiatr, co dla wrogów lorda-protektora oznacza, że sam Szatan przyszedł po duszę królobójcy.

Po śmierci Cromwella lordem-protektorem zostaje jego syn Ryszard, ale zrzeka się władzy już po roku nieudolnych rządów. Wraca zatem ustrój republikański (1659-1660).

• 1657 r. - Powstaje pierwsza angielska poczta.

• 1659 - 1660 r. - Wznowienie obrad parlamentu i przywrócenie monarchii. Królem zostaje syn ściętego w 1649 r. władcy Karol II Stuart (1660-1685), ale musi zadeklarować religijny pokój i nie odbierać ziemi skonfiskowanej niegdyś Kościołowi oraz zwolennikom Stuartów. Mimo to król spróbuje zemścić się za śmierć ojca: sprzedaje Francji Dunkierkę (1662), a w 1670 r. w tajnej umowie z Francją zobowiązuje się do przywrócenia katolicyzmu. W odpowiedzi parlament wydaje Test Act (1673) zakazujący katolikom piastowania wysokich urzędów i działalności publicznej.

• Ok. 1660 - 1731 r. - Daniel Defoe (jego prawdziwe nazwisko to Foe), syn londyńskiego rzeźnika Jamesa Foe. Jest szpiegiem działającym na rzecz wigów (za co trafia pod pręgierz) a potem torysów. Znany pisarz, piewca pragmatyzmu i pracy budującej dobrobyt.

• 1660 r. - Powstaje pierwszy angielski dziennik Perfect Diurnall.

• 1664 - 1667 r. - Druga wojna z Holandią o Akt Nawigacyjny zakończona kompromisowym Traktatem z Bredy.

Brytyjczycy zajmują Nową Holandię z Nowym Amsterdam (Nowy Jork), Holendrzy mają prawo do handlowania w brytyjskich portach i zagwarantowaną Gujanę, Francuzi otrzymują Acadię, a St. Kittis zostaje podzielone między Brytyjczyków i Francuzów.

Warunków Umowy z Bredy nie zmieni również trzecia wojna z Holandią w latach 1672-1674.

• 1665 - 1666 r. - Pewien handlowy statek z Holandii bezwiednie przywozi do Londynu dżumę. Choroba zabija ok. 80 tysięcy osób w Londynie a potem także poza stolicą. Ludzie umierają zwykle w ciągu zaledwie kilku dni od zarażenia. Zdarza się, że rodzice piszą testament, aby przed spodziewaną śmiercią przekazać swój majątek dzieciom, a po paru dniach nie żyją zarówno oni, jak też ich potomstwo.

Przykładem tragedii, jaka dotyka ludzi może być los wioski Eyam (Derbyshire). Ginie tam 262 spośród 350 mieszkańców, przez 13 miesięcy wieś jest izolowana, jedzenie z zewnątrz jest pozostawiane na skraju wsi, a pieniądze za nie mieszkańcy umieszczają w dołkach z octem (odkażanie).

Jest to ostatnia wielka epidemia dżumy, co zbiega się z wytępieniem szczura czarnego przez szczura brunatnego, mniej podatnego na dżumę.

• 1666 r. - Pożar, który zaczął się w piekarni przy Thames Street, w ciągu ponad trzech dni niszczy cały Londyn oprócz kamiennego zamku Tower. Co ciekawe, Most Londyński ocalał, ponieważ inny pożar w roku 1633 zniszczył drewniane budynki w jego północnej części i nikt ich nie odbudował, więc 33 lata później ogień nie może przedostać się na most.

Według niektórych ma to być kara niebios lub piekieł (trzy szóstki w roku katastrofy) za ścięcie króla Karola I. Podobno w pożarze ginie tylko jedna osoba, ponieważ Londyn był wyludniony z powodu dżumy. Ogień jednak wyniszcza bakterie dżumy i ostatecznie kończy epidemię.

Odbudowany później Londyn jest głównie murowany, choć zasadniczo utrzyma średniowieczny plan ulic. Na ruinach spalonej katedry zbudowanej jeszcze w czasach normańskich w latach 1675-1710 powstaje nieco mniejsza, lecz wciąż ogromna Katedra św. Pawła.

W latach 1671-1677 w pobliżu miejsca, gdzie zaczął się ogień zostaje zbudowany Monument to the Great Fire of London, czyli Pomnik Wielkiego Pożaru: wysoka na 62 m. wieża zwieńczona kapsułą zawierającą popiół spalonego miasta.

• 1671 r. - Jeden z najbezczelniejszych rabunków w dziejach Londynu. Przeprowadziło go czterech ludzi pod wodzą Irlandczyka Thomasa Blooda. Blood to urodzony awanturnik, zwolennik Cromwella i żołnierz walczący przeciw królowi, a potem uciekinier, kiedy w Anglii przywrócono monarchię. Mimo ryzyka schwytania Blood wrócił z emigracji i, podając się za pastora, zdobył zaufanie strażnika skarbca w Tower. Po obezwładnieniu strażnika zabrał koronę i insygnia Edwarda Wyznawcy, ale przypadkiem został schwytany. Co ciekawe, król Karol II pod wrażeniem odwagi Blooda nie tylko nie ukarał go, lecz przyjął na służbę.

• 1675 r. - W Greenwich pod Londynem król zakłada obserwatorium astronomiczne, które wyznacza zerowy południk w nawigacji i stanowi punkt pomiaru czasu.

• 1679 r. - Habeas Corpus Act, dokument zapewniający Brytyjczykom osobistą nietykalność (zakaz tortur) i zakazujący przetrzymywania ludzi aresztowanych bez wyroku dłużej, niż 24 godziny. W tym czasie sprawa musi trafić do sądu. Ma to zabezpieczyć protestanckich Brytyjczyków przed samowolą władcy, który wyraźnie zbliża się do katolicyzmu.

• 1685 - 1688 r. - Król Jakub II (w Szkocji jako Jakub VII), brat Karola II. W 1687 r. przyznaje katolikom prawa polityczne, a według niektórych chce nawet przywrócić katolicyzm jako religię państwową. Ma poparcie torysów reprezentujących arystokrację i kler, a walczy z wigami (whigs). Kiedy traci władzę po zamachu stanu, parlament powołuje na króla Wilhelma III Orańskiego z Holandii (po matce wnuk Karola I), którego żoną jest córka Jakuba II Maria II (umrze na ospę w 1695 r.).

Znienawidzony Jakub II zostaje pokonany militarnie w Irlandii, gdzie szuka poparcia katolików, a po klęsce ucieka do Francji (umrze w 1701 r.). Zwycięscy wigowie będą dominować w parlamencie aż do 1783 r.

• 1685 r. - W. Phips zakłada Adventurers, pierwszą firmę szukającą wraków zatopionych statków i ich cennego ładunku.

• 1689 - 1702 r. - Panuje król Wilhelm (William) III Orański, co oznacza unię personalną z Holandią.

Już w 1689 r. (Bill of Rights) parlament zakazał królowi tworzenia armii, wydawania nowych ustaw i nakładania podatków bez zgody parlamentarzystów, ponieważ za najważniejsze uznaje się dobro człowieka a nie władcy lub państwa. W 1701 r. doda niezależność sędziów i określi zasady dziedziczenia tronu: władca musi być anglikaninem, a w razie jego bezpotomnej śmierci nowym monarchą ma zostać Anna (rządzi 1702-1714), córka Jakuba II, a potem krewni Stuartów - dynastia panująca w Hanowerze.

• 22 VII 1690 r. - Pod pretekstem przywrócenia tronu Jakubowi II Francuzi pod wodzą hrabiego Tourville dokonują inwazji w Teignmouth (Devon), lecz wycofują się po dwóch tygodniach. Dwa lata później (19-23 III 1692) Tourville spróbuje jeszcze raz, lecz koło przylądka Barfleurs spotyka flotę Edwarda Russella, zostaje zmuszony do ucieczki i traci 21 okrętów koło przylądka La Hoque. Bitwa pod La Hoque wyznacza początek brytyjskiej dominacji na morzach.

• Lata 1691, 1698 - Dwa kolejne pożary niszczą królewski pałac Whitehall.

• 1693 r. - W Londynie powstaje jedno z pierwszych w dziejach czasopism dla kobiet The Ladies Mercury.

• 19 II 1694 r. - Niedaleko wejścia do cieśniny Gibraltar tonie brytyjski statek Sussex wyładowany złotem, które miało przekonać Sabaudię do sojuszu z Londynem i wspólnego rozbicia Francji Ludwika XIV. Gdyby nie sztorm, władca Sabaudii być może zgodziłby się na wojnę, a wtedy Francja mogłaby stracić pozycję hegemona w Europie.

Wrak statku z fantastycznym skarbem zlokalizuje Amerykanin Greg Stemm w roku 2002.

• 1694 r. - Na mocy parlamentarnej ustawy Tonnage Act powstaje Bank Londyński, który wkrótce stanie się brytyjskim bankiem centralnym. Jego zadaniem jest między innymi utrzymanie złotego parytetu funta - ilość papierowych pieniędzy na rynku ma odpowiadać ilości złota w banku, aby zapobiec wahaniom wartości waluty a zwłaszcza inflacji. Wymienialność pieniądza na złoto w Wielkiej Brytanii stanie się wzorcem dla walut w innych krajach.

• Do 1695 r. - Na londyńskiej ulicy Exchange Alley skupia się handel udziałami (akcjami) w poszczególnych przedsięwzięciach, jak na przykład w kolejnych wyprawach Kompani Moskiewskiej lub Kompanii Wschodnioindyjskiej. Głównymi ośrodkami handlu akcjami są dwie kawiarnie Garraway’s i Jonathan’s. Tak zaczyna się giełda. Makler (handlarz giełdowy) John Castaing publikuje cennik akcji i towarów The Course of the Exchange and other things, czyli pierwszą gazetę giełdową. Już w roku 1697 parlament wydaje prawo regulujące obrót akcjami oraz określające kwalifikacje i uprawnienia maklerów, żeby uniknąć działań na szkodę klientów.

• 1696 - 1698 r. - Henry Winstanley buduje drewnianą latarnię morską na niebezpiecznych dla statków skałach Eddystone w Kanale La Manche. Po jej zniszczeniu przez sztorm powstanie tam mocniejsza konstrukcja kamienno-drewniana (J. Rudyard, 1708-1709), a potem kamienna (J. Smeaton, 1756-1759).

Wcześniej funkcjonowało kilka latarni umieszczonych na wybrzeżach Wysp Brytyjskich, jak zbudowana jeszcze przez Rzymian Dubris Pharos w Dover Castle (Kent, II w. n.e.) oraz kamienna wieża Kaplicy św. Katarzyny w St. Catherine’s Down na wyspie Wight (1328).

W XVIII i XIX w. Wielka Brytania jako żeglarska potęga ogromnie rozbuduje sieć latarni morskich. Spośród kilkuset konstrukcji można wymienić niektóre najstarsze na przykład we Flamborough Head (1669, 1806), Pembrokeshire (1714), North Shields (1727, 1807), Cardiff (1737), Lizard Point (1751), Plymouth Hoe (1759), Leasowe (1763), Blyth (1788), North Ronalsday na Orkadach (1789), Burnam-on-Sea (1801, 1832), Brownsman Island (1811), Gwynedd (1821), Whitby (1831), Point (1836).

• 1698 r. - Angielski kowal Tkomas Newcomen (1663-1729) zawiązuje spółkę z inżynierem Thomasem Saverym (1650-1715). Cztery lata później rusza ich fabryka silników parowych. Jest to początek rewolucji przemysłowej. W 1712 r. kopalnia węgla w Staffordshire jako pierwsza zainstaluje parową pompę odwadniającą podziemne chodniki.

• Od XVIII w. - Rozkwit kapitalizmu: włókiennictwo w Manchesterze i Leeds, transatlantycki handel bawełną, tytoniem i rumem w portowym Glasgow (Szkocja) oraz w Bristolu. Od 1699 r. kupcy z Liverpoolu (osady założonej przez króla w 1207 r.) bogacą się na eksporcie niewolników z Afryki do Ameryki (szlak niewolniczy). Powstają pierwsze związki zawodowe chroniące interesy robotników w manufakturach i innych przedsiębiorstwach.

• 1701 - 1713 r. - Wojna o sukcesję w Hiszpanii, podczas której Wielka Brytania, Holandia, księstwa niemieckie i Habsburgowie walczą z Francją i Hiszpanią rządzonymi przez Burbonów.

• 1702 r. - Powstaje dziennik The Daily Courant. Swoboda prasy zagwarantowana po rewolucji Cromwella owocuje przyrostem liczby czasopism, wywołując zarazem opór polityków często atakowanych przez dziennikarzy. W 1712 r. (a potem w 1815 r.) parlament nakłada podatek na gazety, aby przez wyższe ceny ograniczyć ich dostępność.

• 1703 r. - Gigantyczny huragan powstały na Atlantyku uderza w południową Anglię i Walię, a potem dociera do Niderlandów. W ciągu trzech dni od 7 do 10 grudnia sztorm niszczy setki statków na morzu, tylko w Londynie wiatr i fale zbijają w jedną masę 700 statków i niszczą tysiące domów w południowej Anglii. Pioruny, wiatr, fale i powodzie zabijają tysiące ludzi, według różnych szacunków od 8 do 15 tysięcy. Król ogłasza żałobę 14 stycznia 1704 r. W oczach wielu mordercza burza to kara boża za grzechy Anglii. Również Daniel Defoe w opublikowanej w 1704 r. książce The Storm pisze, że sam Bóg wyraził swój gniew za ustąpienie katolikom podczas hiszpańskiej wojny sukcesyjnej.

• 1707 r. - Ostateczne połączenie Anglii, Szkocji i Irlandii.

• 1709/1710 r. - Gwałtowny atak mrozów zabija tysiące Brytyjczyków, powoduje głód i niebywałą drożyznę, a na wiosnę epidemię dziesiątkującą osłabionych ludzi.

• 1710 r. - Powstaje pierwsze towarzystwo ubezpieczeniowe Sun Fire. Zobowiązuje się do wypłaty odszkodowania w razie określonego wydarzenia (na przykład wypadku) w zamian za wpłacone wcześniej składki klientów.

• 1711 - 1712 r. - J. Addison i R. Steele wydają w Londynie dziennik Spectator propagujący idee oświeceniowe.

• 1713 r. - Kończący wojnę o sukcesję w Hiszpanii pokój w Utrechcie oznacza załamanie potęgi Hiszpanii i wzmocnienie Wielkiej Brytanii, która otrzymuje Gibraltar (zajęty już w 1704 r.), Minorkę i część francuskich kolonii w Ameryce.

Podpisanie traktatu pokojowego zostaje uczczone przez specjalną kompozycję Haendla.

• 1714 - 1727 r. - Jerzy (George) I, pierwszy król z dynastii hanowerskiej (po matce prawnuk Jakuba I).

• 1716 r. - Po raz pierwszy zostaje opublikowana lista wszystkich odnotowanych wypadków na morzu (Wielka Brytania jako królowa mórz, interesuje się morskimi katastrofami). Dokonano tego w tawernie Lloyda, stąd późniejsza nazwa firmy zajmującej się odtąd tego rodzaju statystyką dla potrzeb armatorów oraz wszelkich instytucji ubezpieczeniowych. Z czasem biuro Lloyd obejmuje swoją działalnością Europę (w 1857 r. powstanie Lloyd w Bremen) i cały świat.

Z Wysp Brytyjskich pochodzi najwięcej piratów. Krążą legendy o kobiecie-piracie Mary Ann i jej ulubionych biało-czarnych perłach - kamieniach ludzi czynu: w 1729 r. zakocha się i osiądzie w Ameryce Południowej.

• 1718 r. - Duke Philip Wharton (1698-1731) zakłada w Londynie pierwszy oficjalnie działający Klub Ognia Piekielnego, czyli Hell Fire Club. Jest to stowarzyszenie arystokratów, którzy ogłaszają się rozpustnikami i ostentacyjnie odrzucają tradycyjne wartości chrześcijańskie. Spotykają się, aby uprawiać hazard, organizować pijackie i seksualne orgie, bawić się w wywoływanie duchów i czarną magię, ale także dyskutować o nowoczesnych trendach intelektualnych, artystycznych czy obyczajowych.

W XVIII w. podobne stowarzyszenia powstają w kilku miejscach w Brytanii i Irlandii, a jednym z bardziej znanych jest klub założony w 1749 r. przez Francisa Dashwooda, księcia Sandwich. Jako siedzibę Dashwood częściowo wykorzystuje znane od prehistorii tunele kopalni krzemienia w West Wycombe w hrabstwie Buckinghamshire. Każe wykuć system tuneli osiągający głębokość nawet kilkuset metrów, a ich forma ma w założeniu przypominać starożytne greckie świątynie. Zatrudnia przy tym miejscowych robotników, których rodziny cierpią biedę, a dzięki pracy przy drążeniu tuneli mogą się utrzymać. Wydobyty kamień zaś zostaje zużyty do budowy utwardzonych dróg w okolicy.

W podziemiach zwanych czasem Jaskinią Ognia Piekielnego Francis Dashwood urządza tajne spotkania, a zwłaszcza orgie alkoholowe i seksualne z udziałem sprowadzanych tam prostytutek. W spotkaniach uczestniczy wiele znanych osobistości. Na przykład jeden z przyszłych założycieli Stanów Zjednoczonych Benjamin Franklin podczas jego wizyt w Europie chętnie odwiedza klub ognia piekielnego, o czym późniejsi amerykańscy historycy raczej nie chcą pamiętać. W 1776 r. jaskinia zostanie w końcu zamknięta pod presją moralistów i miejscowego kleru, ale w 1781 r. Joseph Alderson, krewny Dashwooda, zorganizuje podobny w założeniach Order of the Friars od St. Francis of Wycombe znany szerzej jako Klub Feniksa (Phoenix Club).

W XIX/XX w. podziemia w West Wycombe staną się turystyczną atrakcją oraz miejscem nawiedzonym, gdzie podobno można spotkać demony i zjawy z zaświatów.

• 1719 - 1720 r. - J. Blunt organizuje gigantyczną spekulację na akcjach Kompanii Mórz Południowych, gdzie cena akcji wynosząca pierwotnie 128 funtów dochodziła do 1050 funtów. Krach przedsięwzięcia wynikający z przesadnego wzrostu cen doprowadza w końcu do spadku cen akcji poniżej ich pierwotnej wartości oraz do masowych bankructw i wielkiego kryzysu finansowego w Anglii.

W wyniku pęknięcia bańki spekulacyjnej mórz południowych załamuje się giełda na Exchange Alley. W dodatku w 1748 r. pożar niszczy kawiarnię Jonathan’s, gdzie dotąd spotykali się kupcy. Inwestorzy muszą więc zbudować nową siedzibę giełdy na Threadneedle Street,. Budynek New Jonathan’s zyska wkrótce nazwę Stock Exchange.

• 1721 - 1723 r. - Szkot J. Anderson spisuje zasady masonerii (wolnomularstwa).

Oficjalnie ruch zaczął się w roku 1717 (Wielka Loża Londynu, a od 1813 r. Zjednoczona Wielka Loża Anglii), ale sięga średniowiecznych gildii murarskich (po angielsku mason - murarz). Manuscript Regius zawierający spis moralnych zasad rządzących stowarzyszeniami angielskich murarzy powstał już ok. 1390 r. i w zasadzie pozostał aktualny aż do XVIII w. Kolejny dokument regulujący zasady masonerii to Edingburgh Register House datowany na rok 1696. W 1756 r. zaś wychodzi drukiem drugi zbiór zasad masonerii Ahiman rezon napisany przez Laurence’a Dermotta.

Symbolami masonerii są węgielnica służąca do ustalania kąta prostego w trakcie stawiania budynku oraz cyrkiel jako narzędzie do mierzenia długości murów. Oba te narzędzia często otaczają literę G, która oznacza Geometrę, czyli Boga, który zbudował świat według zasad matematyki.

Poza tym do symboli masońskich są też zaliczane piramida (rozwój), trójkąt (mądrość) i kielnia do nakładania zaprawy murarskiej (budowa nowego świata)..

Masoneria jest czynnikiem postępu: głosi idee wolności, poznania i rozwoju, powszechnej edukacji, zniesienia nienawiści religijnej i narodowej aż do likwidacji państw i utworzenia globalnego rządu. Masoński kult postępu oraz deizm spotykają się oczywiście z wrogością kościołów (na przykład papiestwo potępia masonów w 1738 r.) i konserwatystów, dla których masoneria jest synonimem zła i światowego spisku przeciwko tradycyjnym wartościom.

• 1722 r. - Król wprowadza przepis regulujący ruch na Moście Londyńskim, gdzie tłok prawie uniemożliwia komunikację. Podróżujący mają się trzymać lewej strony drogi (pierwszy formalny zapis lewostronnego ruchu w Anglii). Wszystko wskazuje, że Londyn gwałtownie potrzebuje drugiego mostu, który w końcu powstanie w 1750 r. Będzie to Most Westminsterski.

• 1727 - 1760 r. - Panuje król Jerzy II, syn Jerzego I.

• 1728 - 1779 r. - James Cook, syn ubogiego szkockiego imigranta. Jeden z największych żeglarzy w dziejach świata. Ciekawostką jest to, że nigdy nie nauczył się pływać.

• Od ok. 1730 r. - Za sprawą królowej czarna herbata staje się narodowym napojem Anglików, wypierając kawę.

• 1733 - 1804 r. - Joseph Priestley, angielski duchowny, poliglota (zna 10 języków), nauczyciel i chemik. Za krytykę absolutyzmu, odrzucenie dogmatyzmu Kościoła anglikańskiego i poparcie Rewolucji Francuskiej spotyka się z napaścią tłumu fanatyków, którzy palą jego dom. Priestley ucieka do Londynu, a w 1794 r. wyjeżdża do USA.

• 1739 r. - Zostaje powieszony słynny rozbójnik Richard Turpin, który od roku 1728 napadał i kradł, a specjalizował się w rozboju na drogach pod Londynem. Zgromadził w ten sposób spory majątek i pod przybranym nazwiskiem zaczął hodować konie. Okazało się jednak, że nie potrafi, więc znów zaczął kraść, lecz został schwytany i rozpoznany.

• 1744 r. - Brytyjska marynarka wojenna ponosi ogromną stratę, kiedy w Kanale La Manche tonie okręt Victory (zwodowany w 1737 r.) dowodzony przez Johna Balchina. Był to największy w tym czasie okręt świata z trzema pokładami, na których umieszczono ogromne armaty z brązu zdolne do strzelania na odległość półtora kilometra. Załoga liczyła ponad 1000 osób, z których nikt nie ocalał podczas katastrofy. Na domiar złego Victory wiózł duży ładunek złota, który również poszedł na dno. Już 15 lat po zatonięciu pierwszego okrętu Thomas Slade opracuje projekt nowego okrętu o nazwie Victory, który zostanie zwodowany w 1765 r.

Wrak pierwszego okrętu Victory zostanie odnaleziony dopiero na początku XXI w.

• 1751 - 1752 r. - W Londynie ukazuje się pierwsze w dziejach czasopismo dla dzieci Liliputian Magazine.

• 1755 r. - Po ośmiu latach pracy Samuel Johnson (1709-1784) publikuje Dictionary od the English Language, podstawowy dla języka angielskiego i pierwszą próbę uporządkowania wyjątkowo nieregularnej gramatyki. Co prawda Johnson nie otrzymał głębszego wykształcenia, ponieważ nie miał pieniędzy na studia, a jednak jego dzieło wzbudziło powszechny podziw i uznanie.

Z Johnsonem wiąże się pewna ciekawostka. Otóż w1997 r. przy londyńskim placu Gough powstanie pomnik jego ukochanego kota o imieniu Hodge.

• 1756 - 1763 r. - Wojna siedmioletnia. Wielka Brytania sprzymierzona z Prusami walczy przeciw Francji, Szwecji, Saksonii, Austrii i Rosji. Po uzyskaniu francuskiej Kanady (pokój paryski 10 II 1763 r.) wycofuje się jednak z wojny, łamiąc pakt z Prusami. Utwierdza swoją dominację na morzach świata, w Ameryce Północnej i w Indiach, pozbawiając Francję statusu mocarstwa kolonialnego.

• 1756 - 1836 r. - William Godwin, pisarz i twórca anarchizmu indywidualistycznego (rozwiną go potem Proudhon i Stirner). Swoje poglądy przedstawia w An Enquiry Concerning Political Justice (1793).

• 1757 - 1827 r. - William Blake, mistyczny malarz i poeta, ekscentryczny zwolennik Svedenborga (od 1789 r.).

• 1759 r. - Josiah Wedgwood zakłada słynną w przyszłości fabrykę fajansu i zdobywa majątek.

Jego córka Zuzanna będzie matką Charlesa Darwina.

• 1760 - 1820 r. - Panuje król Jerzy III, wnuk Jerzego II, zwolennik absolutyzmu.

Cierpi na rzadką chorobę porfirię. Objawy porfirii (nadmiar porfiryn w organizmie) przypominają opowieści o wampirach: niedobór hemoglobiny, bladość, wrażliwość na światło i czosnek (niszczą hemoglobinę), owłosienie twarzy, obkurczenie dziąseł, które obnaża zęby (sprawiają wrażenie dłuższych), nerwowość, która czasem zmusza do krępowania króla. W rezultacie od roku 1811 władzę regencką sprawuje jego syn, przyszły Jerzy IV. Regent słynie jednak z rozpustnego trybu życia, hazardu i rozrzutności, czym wzbudza powszechną niechęć.

Nadmierne opłaty na rzecz metropolii zrażają osadników w koloniach amerykańskich. W 1767 r. parlament wprowadza cło na angielskie towary przywożone do kolonii, aby z tych pieniędzy opłacać amerykańskich gubernatorów i sędziów. Oburzenie kolonistów przeradza się w otwarty bunt w 1773 r. W grudniu bowiem do Bostonu przypływa statek z angielską herbatą, za którą kolonia powinna oczywiście zapłacić cło, lecz herbata okazuje się zapleśniała, więc bostońscy kupcy odmawiają jej kupienia. Co więcej grupa Bostończyków przebiera się za Indian, napada na załogę i zatapia cały ładunek („bostońskie picie herbaty”). W odpowiedzi brytyjski rząd wyśle wojsko i zamknie port, a w 1776 r. zacznie się wojna z amerykańskimi koloniami.

• 1760 r. - William Hamley zakłada sklep w Londynie. W 1881 r., po pożarze, przeniesie się na Regent Street i tam w XX w. stanie się znany jako „najlepszy w świecie sklep z zabawkami”.

• 1762 r. - Powstaje Barings Bank, pierwszy brytyjski bank inwestycyjny, czyli specjalizujący się w udzielamiu pożyczek firmom, aby mogły inwestować w nowe technologie i powiększać produkcję. Przetrwa do 1995 roku, kiedy ogłosi upadek po błędnych decyzjach podjętych w singapurskim oddziale banku.

• 1771 r. - Parlament zostaje zmuszony do przyznania dziennikarzom prawa relacjonowania obrad. Podobno wtedy po raz pierwszy E. Burke wygłasza w parlamencie opinię, że dziennikarze są czwartą władzą w kraju.

• 1776 - 1783 r. - Wojna z koloniami amerykańskimi popieranymi przez Francję, Hiszpanię i Holandię.

W rezultacie Brytyjczycy tracą kolonie amerykańskie (USA), Florydę i Minorkę oddają Hiszpanii, a kilka wysp antylskich przechodzi w ręce Francji. Kanada pozostaje pod władzą Londynu.

• 1778 r. - Angielski krawiec George Lukins, który wykazuje cechy schizofrenii twierdzi, że opętało go siedem demonów. Po egzorcyzmach przeprowadzonych przez siedmiu duchownych Lukins zostaje uwolniony i głośno wysławia Jezusa. Jest to jeden z najlepiej opisanych przykładów opętania w XVIII w.

• 1783 r. - W. Pitt (1759-1806) wzmacnia stronnictwo torysów, którzy dzięki temu przejmą i utrzymają władzę w parlamencie aż do 1830 r. W 1799 r. ogłasza Combination Act zakazujący stowarzyszeń.

• Do 1784 r. - Szkot James Watt (1736-1819) udoskonala powszechnie stosowaną w kopalniach maszynę parową Newcomena. Konstrukcja Watta stanie się wkrótce symbolem rewolucji przemysłowej.

• 1785 r. - John Walter zakłada The Universal Register znany od 1788 r. jako słynny dziennik The Times.

• 1785 r. - Były kryminalista Sweeney Todd otwiera zakład balwierski (fryzjer, usuwanie zębów, puszczanie krwi) w Londynie przy Fleet Street 186. Montuje w zakładzie obrotowy fotel, który zrzuca klienta do podziemi prowadzących do pobliskiego kościoła i do firmy Margery Lovett produkującej pasztety z ludzkiego mięsa. Todd i Lovett dorabiają się niezłej fortuny zanim w roku 1801 smród rozkładu nie zwabi do podziemi pastora i policji. Margery popełnia samobójstwo, a Sweeney zostaje powieszony w 1802 r.

• 1786 r. - W. Tyler zakłada w Londynie pierwszą agencję reklamową zajmującą się reklamowaniem towarów i usług.

• 1796 r. - Edward Jenner (1749-1823) wprowadza szczepienia ochronne przeciw ospie.

• 1797 r. - Premier William Pitt Młodszy znosi ścisłą zależność ilości banknotów od zasobów złota, aby swobodnie drukować pieniądze potrzebne na prowadzenie wojny z Napoleonem. Bez złotego parytetu funt traci pozycję najstabilniejszej waluty świata: w ciągu kilku lat szybko rośnie inflacja, a z rynku znika złoto.

• 1799 r. - Robert Owen zakłada w New Lanark „idealną” osadę i fabrykę bez wyzysku robotnika. Utopijna wspólnota załamie się po ok. 30 latach, nie wytrzymując konkurencji wydajnych nowoczesnych fabryk.

• 1799 - 1814 r. - Wojny z Francją. Według Traktatu z Amiens (1802) po klęsce admirała Horatio Nelsona w morskiej bitwie pod Boulogne (15 VIII 1801) Brytyjczycy zwracają zajęte kolonie holenderskie oprócz Cejlonu i Trynidadu. Wbrew umowie, nie wycofują się jednak z Malty. Mimo to Francja rezygnuje z inwazji zajęta walką z Austrią (od 9 VIII 1805 r.).

Wojna przyspiesza rozwój techniki wojskowej. Od 1800 r. brytyjska armia używa (początkowo tylko eksperymentalnie) karabinu Bakera z gwintowaną lufą zwiększającą celność. Bardzo szybko okazuje się, że nowa broń jest niezwykle skuteczna i dlatego wchodzi do powszechnego użytku. Brytyjska piechota będzie używała tego karabinu jeszcze w latach 1830.

Brytyjczycy pokonują flotę francusko-hiszpańską pod Trafalgarem (21 X 1805), chociaż ginie dowodzący nimi admirał Nelson. Brytyjczycy celują w pokłady okrętów, zabijając 2177 marynarzy, a Francuzi i Hiszpanie tradycyjnie strzelają w maszty i żagle, żeby unieruchomić okręt i zabijają tylko 402 Brytyjczyków.

Flagowy okręt Victory (wodowany w 1765 r.) przewozi ciało admirała Nelsona do Londynu. Sam okręt zaś zostanie wycofany ze służby wojennej w roku 1812, a od roku 1922 będzie obiektem muzealnym.

Po klęsce pod Trafalgarem Napoleon wprowadza blokadę kontynentalną (1806), czyli embargo na handel z Brytyjczykami, żeby ich zmusić do uległości. Wywołuje to drożyznę, biedę, przemyt i powszechną niechęć do Francji, a jej wyrazem staje się między innymi utrzymanie lewostronnego ruchu na brytyjskich drogach i tradycyjnych miar (Francja wprowadziła w Europie ruch prawostronny oraz system dziesiętny i metryczny).

• XIX - XX w. - Rozwój brytyjskiego rybactwa na Atlantyku: śledzie, szproty, sardynki, makrele i flądry oraz wieloryby. Wiąże się z tym szybki przyrost liczby statków. Wielka Brytania jest prawdziwą królową mórz. O znaczeniu brytyjskiej floty świadczy nawet tak drobny fakt, że angielski zwyczaj chrzczenia nowego statku poprzez rozbicie o burtę butelki szampana (od 1811 r.) upowszechnia się na całym świecie.

• 1 I 1801 r. - Parlament uchwala Union Act, co oznacza, że powstaje Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii.

Do flagi z 1606 r. zostaje dodany irlandzki ukośny czerwony krzyż św. Patryka na białym tle. Powstaje w ten sposób brytyjska flaga zwana Union Jack. Jest odtąd jednym z najważniejszych symboli państwa, podobnie jak pieśń God Save the King/Queen (Boże chroń Króla/Królową). Stara pieśń nieznanego autorstwa została wykonana po raz pierwszy w roku 1745 na cześć króla Jerzego II. Potem pieśń jest używana w czasie rozmaitych uroczystości, pełniąc rolę hymnu państwowego.

• 1801 r. - W Londynie w budynku New Jonathan’s znanym jako Stock Subscription Room powstaje giełda papierów wartościowych London Stock Exchange (LSE), wkrótce największa giełda świata, a w XX w. druga po giełdzie nowojorskiej.

• 1803 - 1829 r. - Intensywna ekspansja kolonialna: podbój Gujany Brytyjskiej (do 1803 r.), Afryki Południowej, Cejlonu a potem Półwyspu Indyjskiego i wyspy Mauritius, walki o kraj Aszantów (trwają do 1900 r.), zajęcie Nepalu, Tristan da Cunha i Gough w 1816 r. W latach 1820. Brytyjczycy podbijają część Birmy i zaczynają kolonizację Australii.

Te sukcesy wiążą się z mechanizacją i początkiem uprzemysłowienia. Brytyjczycy dysponują wielkimi złożami węgla kamiennego, co daje im paliwo do maszyn parowych i umożliwia szybki rozwój gospodarki.

• 1805 r. - Brytyjski wynalazca William Congreve (1772-1828) wprowadza do armii pociski rakietowe używane później w czasie wojen napoleońskich między innymi przeciw Boulogne we Francji (1805, 1806), Kopenhadze (1807), Gdańskowi (1813), pod Lipskiem 1813). W 1809 r. powstają w Wielkiej Brytanii dwa konne oddziały wojsk rakietowych.

Congreve dokonuje szeregu wynalazków jak spadochron do rakiet, wygodne zawieszenie broni palnej, zmodernizowana wodna śluza komorowa (1813), kolorowy druk (1821), trudny do podrobienia papier do banknotów i kilka innych.

• 1807 r. - Brytyjski parlament wprowadza zakaz handlu niewolnikami (nie znosi samego niewolnictwa). W 1815 r. na Kongresie Wiedeńskim Brytyjczycy doprowadzą do zakazania transatlantyckiego handlu niewolnikami.

• 1809 - 1882 r. - Charles Darwin. Odbywa badawczą podróż dookoła Ziemi na statku Beagle (1831-1836), a po latach wypracuje teorię ewolucjonizmu. Jak twierdzą psychologowie, jego odkrywcze spojrzenie na świat jest związane z łagodną postacią autyzmu, który przejawia się również w tendencji do samotnictwa.

• 1810 - 1821 r. - Brytyjski rząd i Bank Londyński próbuje powstrzymać inflację planując przywrócenie złotego parytetu funta, czyli pełnej wymienialności funta na złoto.

• 1811 - 1813 r. - Ruch luddystów, robotników niszczących maszyny, które odbierają im pracę (bezrobocie technologiczne). Powstrzymają ich dopiero bardzo surowe kary. Chłopi spróbują tego samego w 1816 r.

• 1812 - 1814 r. - Wojna z Amerykanami pragnącymi zająć Kanadę zakończona zwycięstwem Brytyjczyków.

• 1814 r. - Świetny inżynier George Stephenson (1781-1848) konstruuje parową lokomotywę, a w 1823 r. wraz z synem Robertem Stephensonem (1803-1859) i fabrykantem tkanin Edwardem Peasem (1767-1858) zakłada spółkę produkującą lokomotywy.

• 1815 r. - Zwycięstwo pod Waterloo (w Brabancie, na południe od Brukseli) kończy okres napoleoński, a Kongres Wiedeński przyznaje Brytyjczykom zajęte wcześniej: Cejlon, Mauritius, Kraj Przylądkowy, Wyspę Wniebowstąpienia, Maltę, Wyspy Jońskie i Helgoland.

Rodzina Rotschild, żydowskich bankierów z Londynu, staje się jedną z najbogatszych na świecie. Podobno jest to zasługą ich poczty gołębiej. Kiedy gołąb Schmeisser (Smyter) przyniósł im wiadomość o klęsce Napoleona, pozwoliło to Rotschildom drogo sprzedać akcje francuskie i kupić angielskie zanim francuskie straciły wartość.

• 1816 r. - Wielka Brytania wprowadza pieniądze papierowe (z możliwą wymianą na złoto). Do 1914 r. banknoty upowszechnią się wszędzie oprócz Chin.

• 1816 r. - W Wielkiej Brytanii powstaje pierwsza europejska organizacja pacyfistyczna.

• 1816 - 1817 r. - Bezrobocie, wyzysk i nędza wywołują robotnicze zamieszki (Manchester, Londyn).

Zwolennik liberalizmu gospodarczego David Ricardo (1772-1823, pochodzi z Italii z rodziny żydowsko-hiszpańsko-holenderskiej) dowodzi, że przyczyną biedy jest interwencjonizm, czyli ingerencja państwa w gospodarkę.

• 1820 - 1830 r. - Król Jerzy IV przejmuje władzę po latach czekania na tron, zanim umarł jego chory ojciec.

Paradoksalnie, Jerzy IV jednocześnie podziwia Napoleona i zarazem nienawidzi jako parweniusza u władzy. Wzorem Napoleona organizuje wspaniały dwór, otacza się zbytkiem i rozbudowuje Londyn (na przykład zakłada Regent Park). Nawet na swoją koronację (przesuniętą o rok z powodu toczącego się procesu rozwodowego) każe krawcowi pojechać do Paryża, aby skopiował strój koronacyjny Napoleona. Król liberalizuje politykę. Zezwala na działalność robotniczych związków zawodowych (1824) i dopuszcza katolików do parlamentu (1829). Jednak kryzys gospodarczy (1825) powoduje zamieszki i ponowne ograniczenie praw związków zawodowych.

• 1821 r. - C. P. Scott zakłada liberalny tygodnik Manchester Guardian, od 1855 r. znany jako dziennik Guardian. W 1855 r. pojawi się drugi, równie sławny brytyjski dziennik Daily Telegraph.

• 1822 r. - Szkot Gregor MacGregor (1786-1845) zaczyna jedno z najbezczelniejszych oszustw w dziejach polegające na sprzedaży ziemi i urzędów w wymyślonej bogatej krainie Poyais, która miała rzekomo znajdować się w Ameryce Środkowej. Oszust uzyskuje nawet kredyt bankowy na 200 tysięcy funtów. Po kilku miesiącach przeniesie się do Szkocji, żeby powtórzyć całą operację, a po zdemaskowaniu przenosi się do Francji.

• 1824 r. - W Londynie powstaje galeria narodowa, świetna kolekcja malarstwa europejskiego od XVII w.

Zaczyna się budowa nowego Mostu Londyńskiego, która zakończy się w roku 1831, w którym też zostanie zburzony średniowieczny Most Londyński jako zbyt wąski i grożący katastrofą budowlaną.

• 1824 r. - Parlament normalizuje system miar i wag (Imperial Units) w handlu - jard, funt, buszel, galon.

• 1825 r. - Powstaje linia kolejowa Stockton-Darlington obsługiwana przez lokomotywę Stephensonów.

Pierwsza linia pasażerska powstanie w 1830 r. na trasie Liverpool-Manchester. Zaczyna się gorączka spekulacji na towarzystwach budujących koleje trwająca aż do kryzysu w 1847 r. i upadku George’a Hudsona (1849), największego spekulanta kolejowego wszech czasów.

• 1829 r. - W Londynie powstaje kupiecka straż strzegąca statków z towarami, a po jej sukcesie policja przy Whitehall Place 4 z wejściem od Placu Szkockiego, czyli Scotland Yard (stąd zwyczajowa nazwa londyńskiej policji Scotland Yard mimo zmiany adresu w 1890 r.).

W ciągu 30 lat większość miast wzorem Londynu powołuje własne policje (w XX w. będzie ich 43). Scotland Yard zatrudnia najlepszych kryminologów swojej epoki i wprowadza naukowe metody wykrywania oraz ścigania przestępstw wzorem francuskiej Sûreté. Powołuje też detektywów (1841), czyli nieumundurowanych tajnych agentów.

• 1830 r. - Ostatnie chłopskie powstanie przeciw ogradzaniu pól w południowej i środkowej Anglii. Przywódca podpisuje się na ulotkach jako Kapitan Swing od słowa swing oznaczającego dyndać (w domyśle na szubienicy).

• 1830 r. - Bankier T. H. Hope za 18 tysięcy funtów kupuje niebieski diament zwany odtąd Hope. Znawcy kamieni szlachetnych utrzymują, że jest to największy barwny diament na świecie.

Legendarny diament pochodzi z Indii, gdzie go znaleziono w kopalni Kollur w XV wieku. Podróżnik Jean Baptist Tavernier przywozi go do Francji w 1668 r. Potem diament zwany Le Bleu de France kupuje Ludwik XIV i każe oszlifować, co zmniejsza masę klejnotu ze 112 do 67 karatów. Jego kolejna właścicielka Maria Antonina ginie na szafocie (1789), a diament włączony do państwowych zbiorów znika (1792). Odnajduje się na Wyspach Brytyjskich (1830) i wkrótce zdobywa sławę kamienia nieszczęśliwego, ponieważ umiera syn Hope’a. Później dostaje się w ręce nowojorskiego jubilera, a następnie rosyjskiego księcia. Książę daruje go francuskiej tancerce (1901), którą potem zamorduje, a sam zginie w zamachu. Śmierć spotyka też żonę następnego właściciela, tureckiego sułtana Abdul Hamida II. Ten sprzedaje Hope’a pewnemu Hiszpanowi, który zginie na morzu. W 1911 r. amerykański miliarder i właściciel gazety Washington Post Edward B. McLean nabywa kamień za 15 tysięcy dolarów. W 1958 r. diament kupuje słynny amerykański jubiler H. Winston i przekazuje Smithsonian Institution, gdzie niezbyt wierzy się w fatalny wpływ kamienia na ludzi. Po kolejnym oszlifowaniu Hope waży 45,52 karata.

Z nazwiskiem Hope’a wiąże się też inny sławny klejnot - wielka perła (454 karaty, 5 cm długości) w kształcie kropli pochodząca z Zatoki Perskiej. Jej właścicielem jest pierwotnie Hope, a potem ją przechowuje londyńskie muzeum.

• 1830 - 1837 r. - Król Wilhelm IV, brat Jerzego IV, władca Wielkiej Brytanii i Hanoweru.

Pod wpływem demonstracji godzi się na nową ordynację wyborczą do parlamentu (1832) pozwalającą głosować i kandydować wszystkim, którzy ze swoich posiadłości płacą więcej niż 10 funtów czynszu na rok. Łamie to przywileje arystokracji. Rok później parlament znosi niewolnictwo i godzi się wypłacić właścicielom niewolników 20 milionów funtów odszkodowania. W 1833 r. wprowadza też zakaz pracy dla dzieci do 10 roku życia oraz ograniczenia długości dnia pracy do 18 roku. Wreszcie w 1835 r. prawo wyborcze otrzymują wszyscy, którzy płacą podatki dla swego miasta.

• 1831 r. - J. Squire uruchamia pierwszą na świecie linię parowych autobusów (wóz Gurney’a) przewożących za opłatą pasażerów między Gloucester i Cheltenham (15 km).

• 1831 r. - Z inicjatywy Arthura Wellesleya, Duke’a Wellington, zostaje powołany Royal United Services Institute, który zajmuje się sprawami wojska, marynarki i bezpieczeństwa państwa. Instytut jest pierwszym think tankiem.

• 1832 r. - Wydany przez parlament Anatomy Act dopuszcza sekcję zwłok, aby ukrócić plagę wykradania zwłok dla celów naukowych.

• 1834 r. - Z inicjatywy Roberta Owena powstaje ogólnobrytyjska unia związków zawodowych (Grand Union) reprezentująca interesy robotników. Pod koniec lat 1830. kształtuje się ruch robotniczy, zwłaszcza pod wpływem kryzysu w przemyśle w 1837 r. Z drugiej zaś strony powstaje Partia Konserwatywna (Conservative Party, od 1834), dawne stronnictwo torysów jako przeciwwaga dla lewicy, a umiarkowani wigowie przyjmują nazwę Partii Liberalnej (Liberal Party, 1840).

• 1836 r. - Latham projektuje dla Croydon pierwszą w dziejach oczyszczalnię ścieków miejskich. Problem zaśmiecania i zatruwania otoczenia przez rosnącą populację ludzi zaczyna być dostrzegany przez władze.

• 1837 - 1838 r. - W Londynie pojawiają się relacje o dziwacznej i przerażającej istocie, która rzekomo przeskakuje nawet wysokie płoty i mury. Tak powstaje legenda o Skaczącym Jacku (Spring Heeled Jack). Podobno pewnej wrześniowej nocy w 1837 r. samotny wędrowiec spotyka tę istotę w dzielnicy Barnes Common. Według niego Skaczący Jack przeskoczył cmentarny mur jako biała postać z czerwonymi oczami, długim wystającym nosem i szponami na rękach. Późniejsze ataki Skaczącego Jacka mają charakter seksualny: napada młode kobiety, drze na nich ubrania i obejmuje, głośno się śmiejąc. W 1838 r. siostry Lucy i Margaret Scales spotykają Skaczącego Jacka późnym wieczorem: według nich uciekł skacząc na dach domu w okolicy Green Dragon Alley. Niedługo potem dziwaczna postać w pelerynie puka do drzwi osiemnastoletniej Jane Alsop w dzielnicy Bow, próbuje zedrzeć z niej ubranie i ucieka wielkimi susami, gdy przybiegają dwie siostry Jane zaalarmowane jej krzykiem. Jeden z późniejszych ataków kończy się tragicznie, ponieważ nastoletnia prostytutka Mary Davis tonie, kiedy na oczach świadków Skaczący Jack wrzucił ją do kanału w slumsach Jacob’s Island w Bermondsey i uciekł z dzikim śmiechem.

Po kilku podobnych wypadkach burmistrz Londynu John Cowan w 1838 r. oficjalnie nakazuje ścigać Skaczącego Jacka. Śledztwo kończy się jednak niepowodzeniem, chociaż doniesienia o Skaczącym Jacku pojawią się jeszcze wielokrotnie, na przykład w 1879 r. w Shropshire podobno wskoczył na konia pewnego furmana. Pozostaje zagadką, czy był to dowcip szalonego wynalazcy lub sprawnego sportowca, czy – jak chcą niektórzy – istota z zaświatów przychodząca na przykład z Highgate Cemetery. Jeszcze w XX w. niektórzy ludzie będą przekonywać, że spotkali Skaczącego Jacka.

• 1837 - 1901 r. - Panuje królowa Wiktoria, bratanica Wilhelma IV. Imperium Brytyjskie staje u szczytu powodzenia. Do korony brytyjskiej należą Kanada i Australia. Imperium ma wpływy w Afganistanie, Chinach oraz Tajlandii, rządzi Nową Zelandią, częścią Indonezji, Indiami i Cejlonem, południową Afryką, Złotym Wybrzeżem, rejonem Nigru i Benue, Cyprem, Suezem i Egiptem, Rodezją Niasa, Kenią, Ugandą oraz Sudanem. ¼ powierzchni lądów i prawie ¼ ludności świata podlega Londynowi. Ponad 30% światowej produkcji gospodarczej powstaje w Imperium Brytyjskim, a funt jest ważną walutą w handlu międzynarodowym. Londyn jest największym miastem świata (ok. 3 milionów mieszkańców) i pod wieloma względami stanowi ośrodek nowoczesnej techniki. Przykładem jest dworzec kolejowy St. Pancras przykryty dachem opartym na stalowej konstrukcji. W pierwszej połowie XIX w. P. J. Reuter zakłada najsprawniejszą na świecie agencję informacyjną Reuters.

Królowa kończy unię personalną z Hanowerem, lecz poprzez koligacje dynastyczne jej rodzina jest powiązana z większością dworów Europy. To jednak oznacza, że hemofilia, której jest nosicielką, rozprzestrzenia się wśród panujących i ujawnia na przykład w belgijskiej rodzinie królewskiej oraz w Rosji.

Symbolem potęgi i legendy królowej Wiktorii jest święto Victoria Day (21 V) celebrowane w krajach anglosaskich jeszcze wiele lat po śmierci władczyni. Od 1896 r. jest przyznawany Królewski Order Wiktoriański za szczególne zasługi dla brytyjskiej monarchini lub monarchy.

Królowa głosi surowe zasady moralne, które paradoksalnie godzi się z wyzyskiem: ok. 40 tysięcy londyńczyków jest bezdomnych, 800 tysięcy żyje w nędzy, szerzy się alkoholizm i bandytyzm. W Londynie jest przynajmniej 120 tysięcy prostytutek (czasem mających tylko 9 lat) i 3000 burdeli, chociaż oficjalnie Wiktoria je potępia. Na polecenie rządu bezdomne dzieci są wyłapywane i potajemnie wywożone do Australii (będzie to trwać aż do 1967 r.). Robotnik żyje przeciętnie nieco ponad 20 lat, a bogaci ponad 50 (w tym czasie najdłużej na świecie).

• 1838 - 1847 r. - Działacze lewicowi wydają gazetę Gwiazda Północna (do 1852 r.), a w 1839 r. ogłaszają The Charter (Karta) - program zniesienia wyzysku i zrównania praw wszystkich obywateli. Wkrótce rewolucyjny ruch czartystów doprowadza do starć z siłami rządowymi w Birmingham (1839). Powtarzają się robotnicze zamieszki, które w końcu wymuszają wprowadzenie 10-godzinnego dnia pracy dla kobiet i dzieci oraz zakaz zatrudniania ich w kopalniach.

Rozwija się ruch na rzecz poprawy doli kobiet i kontroli urodzeń. Na przykład Annie Besant doprowadzi do strajku i podwyższenia płac kobiet w roku 1888. Besant wyjedzie potem do Indii i przejdzie na hinduizm.

• 1839 r. - Powstaje podlondyński Highgate Cemetery, wkrótce największa nekropolia Wielkiej Brytanii, miejsce pochówku kilku znanych osób, na przykład Karola Marksa.

• Od 1839 r. - Rowlan reformuje pocztę, obniża opłaty za przesyłki, wprowadzając znaczek pocztowy, czyli znak opłaty naklejany na list obok nazwiska i adresu osoby, do której jest skierowana dana przesyłka. Najstarszy znaczek to One Penny Black znany jako Black Penny (1 V 1840 r.), w przyszłości przedmiot marzeń wszystkich filatelistów. Po nim powstaną wkrótce Two Penny Blue i następne.

• 1840 - 1867 r. - Kanada uzyskuje status państwa w unii z Wielką Brytanią.

• 1840 - 1842 r. - Brytyjczycy prowadzą wojnę z Chinami o prawo importu opium do tego kraju.

Chodzi o narzucenie Chińczykom opium produkowanego w brytyjskich Indiach, ponieważ dotąd Chiny więcej sprzedawały niż kupowały. Przewaga importu nad eksportem powodowała deficyt handlowy i odpływ pieniądza z brytyjskich Indii. Pokonane Chiny muszą otworzyć się na opium, zwycięscy Brytyjczycy poprawiają swój bilans handlowy i zajmują Hongkong.

Wpływy brytyjskie w Chinach utwierdzą następne zwycięskie wojny w 1856-1858 i 1860, ograniczając zarazem chińską ekspansję w Azji.

• 1843 r. - John Browne Bell zakłada gazetę niedzielną The News of the World, wkrótce największy anglojęzyczny tabloid świata. Zostanie zamknięta w 2011 r., kiedy okaże się, że redaktorzy podsłuchiwali rozmowy telefoniczne, aby zdobyć tajne lub sensacyjne materiały do publikowania w gazecie.

• 1844 r. - W Rochdale powstaje jedna z pierwszych spółdzielni założona przez tkaczy.

• 1848 r. - Epidemia cholery zabija ok. 14 tysięcy Londyńczyków. Przyczyną są miejskie ścieki, które zatruwają wodę przeznaczoną do picia.

• 1848 r. - Nieurodzaj w latach 1841-1847 i kryzys gospodarczy powodują rewolucyjne zamieszki analogiczne do Wiosny Ludów oraz masową emigrację do Ameryki. Od 1847 r. działa partia komunistyczna, od 1848 r. obok ruchu czartystów rozwijają się związki zawodowe (trade union), a Marks i Engels ogłaszają w Londynie Manifest Komunistyczny, niewielką książkę stanowiącą podsumowanie założeń komunizmu.

• Od 1850 r. - Ożywienie gospodarki, rozwój rolnictwa i przemysłu.

Brytyjczycy rozwijają najlepszą komunikację świata, mając aż 10 tysięcy kilometrów linii kolejowych i wielką flotę. Rozkwita więc handel, choć rozprzestrzenia też zakaźne choroby i szkodniki (na przykład indyjska mrówka faraona Monomorium pharaonis pojawia się w domach w Europie). Rośnie produkcja stali, wydobycie węgla i liczba fabryk. W 1851 r. powstaje telefoniczne połączenie z Francją, a od roku 1854 tania, powszechnie dostępna prasa. W latach 1859-1860 Brytyjczycy konstruują pierwszy całkowicie stalowy okręt Warrior. Wielka Brytania dominuje na morzach. Wskaźnikiem gospodarczego sukcesu jest także światowa wystawa w Londynie w 1851 r. Brytyjska waluta, czyli funt, gwinea, floren (równowartość 10 pensów) i pens jest używana na całym świecie, a jej stabilność gwarantuje wymienialność na złoto przechowywane w Banku Londyńskim.

• Po 1850 r. - Zaczyna się masowa hodowla pieczarek (Agaricus bisporus) zastępująca zbieranie dzikich grzybów.

• 1852 r. - Żaglowiec Fenicjanin przywozi złoto z Australii dłuższą, lecz dzięki wiatrom szybszą trasą przez Pacyfik.

W latach 1866-1872 tą drogą pływają wielkie żaglowce klipry z herbatą z Chin (herbaciany szlak). Często konkurują ze sobą prędkością. W 1872 r. dwa statki Thermopylae i Cutty Sark wypływają z Szanghaju. Prowadząca Cutty Sark w sztormie traci ster i z trudem dopływa do Anglii (trafi potem jako atrakcja turystyczna do Greenwich). Jest to symboliczny koniec krótkiej epoki kliprów, które muszą ustąpić parowcom.

• 1853 - 1902 r. - Cecil Rhodes, członek masonerii, jeden z twórców brytyjskiego imperium. Zrobił majątek na diamentach z południowej Afryki. Podbija Rodezję i marzy o stworzeniu pasa brytyjskich posiadłości od Afryki Południowej do Egiptu. Za pisarzem, estetą i profesorem historii sztuki Johnem Ruskinem (1819-1900) głosi wyższość Anglosasów (w tym też Amerykanów) nad resztą świata (rasizm kolonialny) oraz ideę nadczłowieka-arystokraty, który poprzez system bankowy ma rządzić plebsem i klasą średnią (rasizm klasowy). Zakłada organizację Okrągły Stół kierowaną potem przez Nathana Rotschilda.

• 1854 r. - Epidemia cholery przywleczonej do Londynu na statkach z Indii i szerzącej się przez brudną wodę pitną.

• 1855 r. - Podobno w nocy 8/9 lutego w Devon powstają odbite w śniegu ślady kopyt o długości 10 cm. Ślady biegną na trasie Exmouth-Exeter-Torquay-Bicton (ponad 160 km). Rzekomy Diabeł z Devonshire szedł po liniach prostych przez pola, płoty, stogi siana i dachy. Niektórzy łączą te ślady ze śmiercią C. Perry’ego tej samej nocy w Bicton: według lekarzy umarł ze strachu na zawał serca.

• 1855 - 1927 r. - H. S. Chamberlain, rasistowski filozof kultury głoszący wyższość jednych narodów nad innymi.

• 1856 r. - Zostaje ustanowiony Krzyż Wiktorii, najwyższe brytyjskie odznaczenie wojskowe.

• 1857 - 1859 r. - Powstanie sipajów wstrząsa pozycją Brytyjczyków w Indiach.

• VI - VII 1858 r. - Wielki Smród (Great Stink) w Londynie. Bardzo gorące lato powoduje obniżenie poziomu wody w Tamizie, a leżące na dnie brudy rozkładają się wydzielając niesamowity fetor, który zatrzymuje prace parlamentu, dociera do królewskiego pałacu i wywołuje epidemię cholery wśród biedoty. Klęskę ekologiczną chwilowo zatrzymuje gwałtowny deszcz w lipcu, ale problem pozostaje.

Zanieczyszczenie wody w Tamizie rośnie od XVI w., lecz teraz osiąga szczyt. Wiąże się to z szybkim wzrostem liczby mieszkańców Londynu od ponad miliona w 1801 r. do ponad 2,6 miliona w 1851 r. Coraz głośniej mówi się o konieczności zbudowania sprawnego systemu kanalizacji.

• 1859 - 1866 r. - Sir Joseph William Bazalgette (1819-1891) projektuje i kieruje budową systemu kanalizacji w Londynie, który ma odprowadzać ścieki. Dzięki temu ludność nie będzie już piła brudnej wody i kończą się epidemie cholery w stolicy Wielkiej Brytanii. Jest to zarazem dowód, że cholera wiąże się z brudną wodą, a nie, jak wielu sądzi, z chorobotwórczymi „miazmatami”, które rzekomo unoszą się w powietrzu.

• 2 IX 1859 r. - Awaria sieci telegraficznych związana z silną burzą magnetyczną.

• Od 1863 r. - W Londynie powstaje pierwsze na świecie metro, czyli podziemna kolej miejska.

• 1864 - 1976 r. - W Londynie działa I Międzynarodówka Marksa i Engelsa walcząca o prawa robotników.

Wkrótce potem powstaje brytyjski Kongres Związków Zawodowych (Trades Union Congress, 1868) i rosną świadczenia chroniące robotnika (1906-1908).

• 1869 r. - Astronom i fizyk Joseph N. Lockyer zakłada słynne później czasopismo naukowe Nature.

• 1870 r. - Wprowadzenie obowiązku nauczania dzieci w wieku 5-12 lat.

Rząd popiera chłopów, wprowadzając nowe umowy czynszowe oraz przepisy ułatwiające zakup ziemi i zbyt produktów rolnych (1870, 1881, 1903).

• 1872 r. - Lord Cardwell zakłada szpiegowski Military Intelligence Department. W 1905 r. powstanie MI-5 (Military Intelligence - 5, kontrwywiad zwalczający obcych szpiegów) oraz MI-6 (wywiad aktywny poza Wielką Brytanią).

• 1872 - 1970 r. - Bertrand Russell, angielski arystokrata, matematyk, pisarz, filozof i działacz na rzecz praw człowieka oraz pokoju, zagorzały krytyk religii. Jeden z największych umysłów pierwszej połowy XX wieku.

• 1875 r. - Wielka Brytania wykupuje większość akcji Kanału Sueskiego, aby zdobyć kontrolę nad tym szlakiem.

• 1875 - 1947 r. - Edward Alexander Crowley znany jako Aleister Crowley.

Syn protestanckich fundamentalistów, okultysta, szachista, podróżnik i pisarz. Od 1898 r. jest związany z Hermetycznym Zakonem Złotego Świtu, lecz doprowadza do szeregu konfliktów wewnątrz tej organizacji i próbuje zająć jej siedzibę, co kończy się interwencją policji. Ostatecznie Hermetyczny Zakon Złotego Świtu rozpada się na mniejsze grupy. Na przełomie XIX i XX w. pisze (rzekomo pod wpływem demona o imieniu Aiwass) swoje główne dzieło Liber AL vel Legis znane jako Księga Prawa.

Crowley głosi trzy etapy historii: matriarchat Izydy, patriarchat Ozyrysa (monoteizm) i wolny od wszelkich ograniczeń nadchodzący eon Horusa. Prorokiem Horusa jest oczywiście sam Crowley uznający siebie za Antychrysta i apokaliptyczną Bestię (Therion), co manifestuje w seksualnych orgiach. Wzbudza powszechne oburzenie, a w 1923 r. zostaje wręcz wypędzony z Włoch. Ostatnie lata życia spędza więc w Anglii.

• 1880 - 1960 r. - Charles Leonard Woolley, sławny archeolog. Za swoje odkrycia otrzymuje tytuł szlachecki (1935).

• 1884 r. - Członek Partii Pracy i pisarz Sidney Webb (1859-1947), jego żona ekonomistka Beatrice Webb (1858-1943) i dramaturg George Bernard Shaw (1856-1950) zakładają w Londynie Towarzystwo Fabiańskie (Fabian Society), które ma opracować metody przekształcenia drapieżnego, niesprawiedliwego kapitalizmu w opiekuńczy i sprawiedliwy socjalizm. Nowy ustrój ma powstawać stopniowo, ewolucyjnie (gradualizm), a nie w drodze krwawego, rewolucyjnego przewrotu, jak tego chcą komuniści. Nazwa organizacji nawiązuje do rzymskiego wodza Fabiusa Cunctatora, który walczył z Hannibalem metodami partyzanckich akcji, a unikał bezpośredniego starcia.

• 1884 r. - Chłopi otrzymują prawa wyborcze, co ma zneutralizować nastroje lewicowe widoczne na przykład w Towarzystwie Fabiańskim (Fabian Society). Demokratyzacja samorządów (1888) likwiduje przewagę arystokracji.

• 1886 r. - W Londynie po raz pierwszy zostaje przyznana The Brewing Industry International Award za najlepsze na świecie piwa. Odtąd będzie to najbardziej prestiżowa nagroda w tej dziedzinie.

• Ok. 1887 r. - Z Towarzystwa Różokrzyżowców (Societas Rosicrucianum) wyodrębnia się Hermetic Order of the Golden Dawn czyli Hermetyczny Zakon Złotego Świtu (ewentualnie Brzasku lub Wschodu) mający związki ze spirytyzmem, teozofią i masonerią. Jego twórcami, przywódcami i mistrzami ceremonii magicznych są Samuel Liddell MacGregor Mathers (1854-1918), W. Wynn Westcot (1848-1925) i William Robert Woodman (1828-1891). Specjalnością tego ruchu są kabała i tarot.

W tym czasie na Wyspach Brytyjskich, podobnie jak w całej Europie, rozkwita spirytyzm, czyli ruch zajmujący się duchami, życiem pozagrobowym i kontaktami ze światem nadnaturalnym za pomocą mediów, wirujących stolików i ksenoglozji (pismo automatyczne, kiedy medium w transie pisze rzekomo pod wpływem duchów, czasem nawet w nieznanym sobie języku).

Hermetyczny Zakon Złotego Świtu nie przetrwa długo, bo zaczyna się rozpadać już pod koniec 1899 r., częściowo na skutek działania A. Crowleya. Powstają nowe sekty pod nazwą Świątyni Izydy-Uranii (Isis-Urania Temple) oraz Świątyni Amona-Ra (Amen-Ra Temple). Co więcej, w ramach Świątyni Izydy-Uranii ukształtują się dwa ugrupowania: Sfera (The Sphere) i Adepci Mniejsi (Adepti Minores). W 1900 r. pojawi się pomysł usunięcia z zakonu Mathersa, a w 1901 r. poeta i członek zakonu W. B. Yeats pisze tekst zapowiadający rozpad organizacji, do czego dojdzie dwa lata później. Do połowy XX w. działają jeszcze lokalne sekty rozsiane po Wyspach Brytyjskich, Europie i Ameryce Północnej, a nawet w Nowej Zelandii.

• 1887 r. - Lekarz R. W. Philip zakłada w Birmingham sanatorium (placówka lecząca głównie klimatem) gruźlicy.

• 31 VIII - 9 XI 1888 r. - Seryjny zabójca okrutnie morduje nożem i okalecza londyńskie prostytutki w dzielnicy West End. Po pierwszych zabójstwach opisanych w prasie policja otrzymuje dziesiątki listów od ludzi podających się za mordercę, żeby zdobyć sławę. Za prawdziwe policjanci uznają listy od kogoś, kto podpisał się Jack the Ripper (Kuba Rozpruwacz).

Zwłoki prostytutki Mary Kelly, piątej ofiary przypisanej Kubie Rozpruwaczowi, zostają odkryte 9 listopada przed południem w wynajmowanym przez nią pokoju numer 13 przy Dorset Street. Sąsiedzi wiedzieli, że poprzedniego wieczoru przyjmowała klienta, a nad ranem usłyszeli krzyk, lecz nikt nie zareagował. Nagie zwłoki Mary leżą na łóżku z szeroko rozłożonymi nogami. Morderca zdjął skórę z brzucha i ud zamordowanej. Z rozciętego brzucha wyciągnął jelita i położył po prawej stronie ciała, śledzionę po lewej, a nerki i macicę umieścił pod głową ofiary wraz z odciętą piersią. Drugą pierś położył koło stopy, a wątrobę między stopami. Odciął uszy, nos, brwi i policzki. Serce zabrał ze sobą.

Jacob Monro ze Scotland Yardu podejrzewa, że ze zbrodnią może być związany niezrównoważony psychicznie królewski lekarz W. Gull lub nawet książę Clarence (wnuk królowej Wiktorii), który miał rzekomo dziecko z katoliczką (skandal niedopuszczalny dla anglikańskiej dynastii) Annie Elizabeth zmarłą w szpitalu psychiatrycznym w 1920 r. Mary Kelly podobno szantażowała dwór, grożąc ujawnieniem romansu, co skończyło się śmiercią jej i kilku innych prostytutek. Bardziej prawdopodobne jest jednak przypuszczenie, że za zbrodnią stoi psychopata, być może zainspirowany popularną w tym czasie teatralną sztuką Doktor Jekyll i pan Hyde. Oficjalnie, mimo dwóch tysięcy przesłuchanych osób i setek hipotez, nigdy nie wykryto seryjnego zabójcy. Nie wiadomo, czy był to jeden człowiek czy może kilku, a nawet, czy zabójstwo Mary Kelly było faktycznie ostatnie.

Niektórzy wskazują, że zbrodnie podobno ustały, kiedy jeden z podejrzanych, pochodzący z Polski Żyd Aaron Kosminski (Kuźmiński) został zamknięty w zakładzie psychiatrycznym. Po 2007 r. Jari Louhelainen przeprowadzi w Wielkiej Brytanii badania genetyczne śladów krwi i spermy z szala czwartej ofiary Catherine Eddowes i odkryje, że należały do Kosminskiego. Co więcej, w drugiej dekadzie XXI w. do prac nad identyfikacją zbrodniarza zostanie zastosowana sztuczna inteligencja i w oparciu o dane na temat lokalizacji kolejnych zabójstw program komputerowy wytypuje prawdopodobne miejsce zamieszkania Rozpruwacza, które okazuje się odpowiadać miejscu zamieszkania Kosminskiego.

• 1890 r. - W Londynie rusza pierwsza w świecie miejska kolej podziemna, czyli metro, które ma odciążyć komunikację naziemną i zmniejszyć tłok na ulicach.

• 1892 r. - Początek międzyparlamentarnej unii pacyfistów brytyjskich i francuskich.

• 1894 r. - W Londynie powstaje most Tower Bridge, wielkie osiągnięcie techniki i wkrótce symbol Londynu.

• Od 1895 r. - Sidney Reilly (1873 lub 1874-1925) przybywa do Londynu, gdzie zostaje tajnym agentem policji i legendarnym asem wywiadu. Jest Żydem z południowej Rosji noszącym nazwisko Szlomo lub Georgij Rosenblum. O jego tajemniczych misjach i wyczynach, znajomości języków oraz umiejętności przebierania się krążą legendy. Podczas I wojny światowej działa na tyłach armii niemieckiej, podobno wykrada tajne plany i uwodzi żony ważnych osobistości. Angażuje się też w zwalczanie bolszewików, co kończy się jego śmiercią w Moskwie.

• 1899 - 1902 r. - Wojny burskie w południowej Afryce wstrząsają społeczeństwem Imperium Brytyjskiego (planowe ludobójstwo, obozy koncentracyjne) i wywołują protesty. Na ich fali w 1900 r. Towarzystwo Fabian przekształca się w Komitet Przedstawicielstwa Robotniczego, a od 1906 r. w Partię Pracy (Labour Party).

• 1901 r. - Śmierć królowej Wiktorii wyznacza koniec złotego okresu Imperium i dynastii hanowerskiej.

Jej syn Edward VII (panuje do 1910 r.) zaczyna dynastię Sachsen-Coburg-Gotha. Australia zyskuje status państwa w unii z Wielką Brytanią. Wielka Brytania jest największym państwem w historii: 33,5 miliona km². Zamieszkują ją 393 miliony ludzi. Imperium Brytyjskie panuje na morzach świata i przoduje w produkcji przemysłowej. Tutaj są dokonywane liczne wynalazki i wdrażane do praktyki. Mnożą się firmy oparte na nowoczesnej technologii jak produkcja statków, pociągów, samochodów (na przykład samochodowa firma Singer działająca w Coventry od roku 1904). Imperium jest jednym z elementów budujących poczucie światowego ładu, równowagi zdającej się zapowiadać długi okres wspaniałego rozwoju.

• 1904 r. - Henry Royce i Charles Rolls zakładają firmę Rolls-Royce produkującą doskonałe samochody. Od 1914 r. projektują i budują również silniki samolotowe, które okażą się najlepsze podczas I wojny światowej.

• 1906 r. - Okręt wojenny Dreadnought (ponad 18 tysięcy ton wyporności) zapowiada epokę morskich olbrzymów.

• 1906 r. - Dziwaczne „zniknięcie” dzieci (7 i 8 lat) z rodziny Vaughan w Gloucester. Zostają odnalezione po trzech dniach poszukiwań, śpiące w rowie, bez śladów zmęczenia, głodu i brudu. Podobno niczego nie pamiętają.

• 1907 r. - A. Dunhill zakłada w Londynie najsławniejszy w świecie sklep z fajkami.

• 1907 r. - Kanada, Australia, Południowa Afryka, Nowa Zelandia i Nowa Fundlandia otrzymują status dominium.

• 1908 r. - Generał Robert Baden-Powell (1857-1941) zakłada Boy Scout Movement, czyli skautów (scout to po angielsku zwiadowca), paramilitarny ruch uczący młodzież patriotyzmu, przetrwania w trudnych warunkach, posłuszeństwa i elementów prowadzenia walki, aby przygotować młodych ludzi do służby wojskowej. Skauting stanie się wzorem dla podobnych organizacji na całym świecie.

• 1909 r. - Rząd brytyjski tworzy pierwsze niewojskowe służby wywiadowcze. Podobne szpiegowskie organizacje powstaną potem w Niemczech (1913), Rosji (1917), Francji (1935), USA (1947) i innych państwach.

• 1910 - 1936 r. - Panuje król Jerzy V, syn Edwarda VII.

• 15 IV 1912 r. - W pierwszym rejsie wielki (268 m długości) statek pasażerski Titanic z firmy White Star Line uderza w górę lodową i w ciągu 2,5 godziny tonie na Atlantyku koło Labradoru (wrak na dnie oceanu odnajdzie R. Ballard w 1985 r.).

Przyczyn katastrofy było kilka. Nity łączące stalowe blachy burt w części dziobowej zostały wykonane ręcznie, ponieważ nie zmieściła się tam maszyna nitująca i słabsze nity nie wytrzymały starcia z górą lodową. Na dodatek inwestor z White Star zmniejszył grubość blach i nitów, żeby obniżyć koszty, co przyczyniło się do przełamania uszkodzonego statku na pół. Poza tym już w porcie wybuchł pożar węgla zgromadzonego na statku jako paliwo. Pożar został co prawda ugaszony, ale płomienie osłabiły burtę Titanica. Silna burza magnetyczna na Słońcu wpłynęła na pole magnetyczne Ziemi, o czym świadczą obserwacje wyjątkowo dużej zorzy polarnej przed i w trakcie katastrofy. Burza zakłóciła pracę kompasów i radia na północnym Atlantyku. Kapitan Titanica nie zmniejszył prędkości, mimo że otrzymał radiowe ostrzeżenia o górach lodowych, ponieważ nie zdawał sobie sprawy, gdzie się znajduje. Obserwatorzy na Titanicu nie zauważyli góry lodowej z powodu mirażu spowodowanego przez superrefrakcję w mroźną noc. Superrefrakcja to załamanie światła na granicy między warstwami zimnego powietrza tuż nad wodą i ciepłego powietrza powyżej. W rezultacie superrefrakcji obiekty bliższe Titanica były niewidoczne, czyli pozornie zniknęły.

Istotną składową katastrofy były też błędy w łączności. Radiotelegrafista na innym statku oddalonym tylko o kilkanaście kilometrów ostrzegł Titanica przed górami lodowymi, ale został zlekceważony, więc wyłączył radiotelefon i poszedł spać.

W dodatku na Titanicu było za mało szalup, bo nikt nie wierzył, że będą kiedykolwiek potrzebne na statku uważanym za niezatapialny. Przewidywano jedynie przewożenie pasażerów z Titanica na inny statek, a nie długotrwałe oczekiwanie na pomoc.

Istotne okazały się także różnice społeczne ujawnione na statku. Biedniejsi pasażerowie mieli kabiny w dolnej części statku i zostali ostrzeżeni z dużym opóźnieniem, więc większość z nich nie miała szans na ratunek.

W rezultacie zginęło 1514 osób, przy czym większość zamarzła w wodzie.

Podobno niektórzy (na przykład kupiec J. Connon Middleton i mechanik C. MacDonald) zrezygnowali z rejsu pod wpływem przeczuć (prekognicja). M. Robertson napisał nowelę The wreck of Titan (USA, 1898). W. T. Stead w 1880 r. napisał opowiadanie o zatonięciu parowca Majestic, w 1909 r. przedstawił wizję własnej śmierci w takiej katastrofie, a w 1912 r. otrzymał ostrzeżenia od jasnowidzów. Mimo to wszedł na pokład giganta i faktycznie zginął.

Firma White Star Line już wcześniej miała kłopoty. Do roku 1912 straciła kilka statków i zginęło łącznie ponad 600 osób. Najbardziej jednak spektakularny jest los trzech bliźniaczych gigantów, które miały zdominować rejsy transatlantyckie - Titanica, Gigantica i Majestica. Po katastrofie Titanica bliźniaczy Gigantic otrzymuje grubsze poszycie i skromniejszą nazwę Britannic, lecz i on tonie, kiedy podczas I wojny światowej służy jako szpital dla rannych żołnierzy. W roku 1916 bowiem statek wpłynął na niemiecką minę koło wyspy Keos na Morzu Egejskim. Obsługa medyczna wbrew przepisom trzymała otwarte bulaje (zewnętrzne okna), więc po przechyleniu Britannica do wnętrza wlała się woda.

Trzeci gigant Olympic zderza się z innymi statkami w roku 1911 oraz 1934 i w końcu zostaje rozebrany. W końcu słabnącą firmę White Star Line zakupią konkurencyjne linie Cunarda.

Katastrofa Titanica staje się tematem wielu książek i filmów (na przykład Jamesa Camerona).

Wrak Britannica odkryje J. Cousteux w 1975 r. a Titanica R. Ballard w 1985 r.

• 1913 r. - W Londynie Emmeline Pankhurst (1858-1928) i prawie 200 innych sufrażystek (od angielskiego suffrage - głos w wyborach) zostaje uwięzionych za demonstracje na rzecz praw politycznych dla kobiet Bezpośrednią przyczyną ich uwięzienia był masowy protest po śmierci Emily Davison (1872-1913), sufrażystki, która zginęła kopnięta przez konia króla Jerzego V. Reprezentacją sufrażystek lub ogólniej feministek jest organizacja Women’s Social and Political Union założona w roku 1903. Większość członkiń tej organizacji stosuje łagodne metody walki o prawa kobiet pisząc petycje i protesty. Jednak radykalny odłam ucieka się do zdecydowanych działań jak podpalanie budynków, wybijanie szyb, przerywanie wystąpień nielubianych polityków a nawet bezpośrednią przemoc. Punkhurst na przykład przykuwa się się do ogrodzenia otaczającego siedzibę brytyjskiej rodziny królewskiej. Mimo ataków ze strony konserwatywnych mężczyzn i kleru oraz licznych aresztowań kobiety nie rezygnują. Uwięzione podejmują strajk głodowy (są wtedy karmione na siłę). W końcu rząd ustąpi i w roku 1917 przyzna prawa wyborcze kobietom mającym ponad 30 lat, prowadzącym własne interesy i absolwentkom wyższych uczelni. To wielkie zwycięstwo ruchu feministycznego wynika częściowo z trudnej sytuacji podczas wojny, ponieważ kobiety muszą pracować w fabrykach, zastępując mężczyzn wysłanych na front. Zatem ewentualny strajk kobiet sparaliżowałby brytyjską gospodarkę. W roku 1928 prawa wyborcze zdobędą Brytyjki w wieku ponad 21 lat, czyli zostaną zrównane z mężczyznami.

Pod koniec stulecia zacznie się ruch genderowy na rzecz afirmacji własnej płci przez kobiety, a potem także przez mężczyzn.

• 4 X 1913 r. - W walijskiej kopalni węgla kamiennego Universal Colliery eksploduje pył węglowy zabijając 439 osób.

• 1914 r. - Irlandia otrzymuje autonomię, a oderwie się od Wielkiej Brytanii po zbrojnym powstaniu (1921). Tylko Ulster pozostanie brytyjski.

• 1914 - 1918 r. - I wojna światowa niszczy przekonanie o stabilnym rozwoju świata.

Z drugiej strony wojna przyczynia się do rozwoju techniki a także kryptologii. Na przykład w siedzibie brytyjskiej admiralicji powstaje Room 40, pierwsza w dziejach komórka dekryptażu, czyli odczytująca zaszyfrowane wiadomości.

W 1917 r. wejdzie w skład nowej komórki NID25 (Naval Intelligence Division 25) łączącej wywiad nawodnej i podwodnej marynarki wojennej. W listopadzie 1919 r. NID25 wejdzie w skład Rządowej Szkoły Kodów i Szyfrów (Government Code and Cypher School), a ta instytucja w 1921 r. zostanie podporządkowana Ministerstwu Spraw Zagranicznych (Foreign Office).

• 1916 r. - W Londynie powstaje School of Oriental and African Studies, kształcąca urzędników kolonialnych w duchu rasizmu: orientalistyka (i orientalizm) oraz afrykanistyka stają się narzędziami brytyjskiego panowania.

• Od 1917 r. - Brytyjska dynastia przyjmuje nazwę Windsor zamiast Sachsen-Coburg-Gotha źle brzmiącej podczas wojny z Niemcami. Z podobnych względów Jerzy V nie udziela pomocy Mikołajowi II, który chce uciec do Anglii (1917), lecz żona cara jest Niemką. Nie ma znaczenia nawet to, że Mikołaj II jest kuzynem Jerzego V i obaj są do siebie bardzo podobni.

• 1918 r. - Powstaje Royal Air Force (RAF), lotnictwo wojskowe kontynuujące tradycje szkoły z Chatham (1879).

• 1919 - 1921 r. - Wielka Brytania zajmuje większość kolonii niemieckich w Afryce, na Samoa i Nowej Gwinei (1919). W 1920 r. Brytyjczycy zajmują dawne tureckie posiadłości w Iraku i Palestynie. Stan finansów jest jednak zły.

• Lata 1920. - Odbudowa gospodarki. W roku 1925 W. Churchill jako kanclerz skarbu państwa przywraca wymienialność funta na złoto, żeby ustabilizować kurs waluty. W banku nie ma dość złota, lecz Churchill ustala, że funty wymieniać można tylko na duże i drogie sztabki, co wyklucza wymienialność każdej sumy. Funt odzyskuje przedwojenną siłę.

Walka labourzystów i konserwatystów przynosi reformy socjalne oczekiwane przez robotników.

• Lata 1920. - Urodzony w Szkocji Arthur Furguson zaczyna karierę jednego z największych oszustów w dziejach kryminalistyki. Żerując na naiwności amerykańskich turystów „sprzedaje” im londyńskie zabytki - między innymi plac Trafalgar, słynny zegar Big Ben i siedzibę rodziny królewskiej Buckingham Palace. W 1925 r. przenosi się do Stanów Zjednoczonych, gdzie „sprzedaje” Biały Dom. Wpada w ręce policji, kiedy lekkomyślnie pozwala się sfotografować ze Statuą Wolności, którą sprzedawał australijskiemu turyście. W 1930 r. wychodzi z więzienia, przenosi się do Los Angeles i znanym sposobem szybko dorabia się fortuny. Umrze w Los Angeles w 1938 r. jako bogaty człowiek.

• 1924 - 1930 r. - Brytyjczycy, chcąc przełamać niemiecką dominację w budowaniu sterowców, konstruują dwa wielkie (240 m) statki powietrzne R-100 i R-101 do komunikacji z Kanadą i Indiami. Pośpiech, niedostosowanie mocy silników i zaniedbanie prób powodują katastrofę R-101 już w pierwszym locie do Indii. Statek przelatuje Kanał La Manche, lecz pod Beauvais we Francji (5 X 1930 r.) podczas nocnej burzy staje jeden z silników i eksploduje wodór wypełniający powłokę sterowca. Ginie 46 pasażerów. Po tym niepowodzeniu rząd każe zniszczyć drugą maszynę i ostatecznie rezygnuje ze sterowców.

• 1928 r. - Cztery duże firmy chemiczne łączą się w wielki koncern I. C. I. (Imperial Chemical Industries), który ma konkurować z potężnymi firmami DuPont z USA oraz I. G. Farben z Niemiec.

• 1929 - 1933 r. - Kryzys gospodarczy spowodowany nadmiarem towarów na rynku i spadkiem cen. Upadają zakłady produkcyjne i rośnie bezrobocie. Nieprzypadkowo właśnie w tym okresie powstaje Lotto, firma przyjmująca zakłady w grze hazardowej typu loteria polegającej na wybraniu sześciu liczb spośród 49.

• Od 1929 r. - Na listach płac rządu figurują koty jako Chief Mousers, czyli Rządowe Myszołapy.

Koty tępiące myszy w budynkach parlamentu i mieszkaniu kolejnych premierów są oficjalnie wymieniane już od czasów kardynała Wolsleya jako kanclerza króla Henryka VIII, lecz dotąd pozostawały na utrzymaniu swoich właścicieli. Teraz zaś parlamentarzyści uznali, że taniej jest opłacać żywienie kotów, niż zatrudniać ludzi mających tępić gryzonie.

• 1930 r. - Studiujący w Cambridge Harold Adrian Russell Philby (1912-1988) znany potem jako Kim Philby zostaje ideowym komunistą, co nie jest rzadkością wśród brytyjskiej młodzieży. Philby przekonuje czterech swoich kolegów do ideologii komunistycznej i uczyni z nich sowieckich szpiegów, z których ostatni zostanie zdemaskowany dopiero po roku 1970. W 1933 r. Philby jedzie do Wiednia, żeby zwalczać faszyzm. W 1934 r. zaczyna działalność szpiegowską dla sowieckiego NKWD, przechodzi szkolenie w Moskwie, działa w Hiszpanii podczas wojny z Franco, a do 1939 r. pracuje w Berlinie, udając angielskiego faszystę. Nawiązuje współpracę z MI-6 i za zasługi dla Wielkiej Brytanii otrzyma Order Imperium Brytyjskiego (1945). Od 1949 r. jest też agentem CIA. Dopiero ucieczka Golicyna na Zachód zdemaskuje Philby’ego, lecz Sowieci zorganizują jego przerzut do Moskwy (1963).

• Lata 1930. - W dobie kryzysu aktywizują się zwolennicy silnych rządów i współpracy z Hitlerem. W 1933 r. za premiera Ramsaya MacDonalda (1931-1935, początkowo labourzysta, potem poparty przez konserwatystów) Wielka Brytania przystępuje do Paktu Czterech, a w 1935 r. podpisuje układ morski z Niemcami pozwalający im rozbudowywać flotę.

Następny premier konserwatysta Stanley Baldwin (1935-1937) godzi się na łamanie umów wersalskich przez Hitlera.

• 1931 r. - Statut Westminsterski określający wzajemne stosunki brytyjskiej metropolii z dominiami i koloniami, powołuje Commonwealth, czyli Brytyjską Wspólnotę Narodów, która zapewnia koloniom autonomię.

• Do 1935 r. - Major William Sansome Tucker (1877-1955), wynalazca zasłużony w czasie ostatniej wojny, tworzy system akustycznego ostrzegania przed nalotami na południowym wybrzeżu Anglii. Program zostaje zamknięty w 1935 r. Pozostają po nim rozsiane wzdłuż wybrzeża betonowe lustra akustyczne. Największe w Denge koło Dungeness w Kent ma długość 70 m i wysokość 5 m.

• 1936 r. - Powstaje BBC (British Broadcasting Corporation), jedna z najlepszych rozgłośni radiowych świata.

John Maynard Keynes pisze pracę o ekonomii propagującą wolny rynek, umiarkowany interwencjonizm państwa i świadczenia socjalne dla robotników. Będzie to potem podstawa gospodarki Europy.

W Londynie powstaje Euthanasia Society, organizacja walcząca o legalizację eutanazji - parlament odrzuca projekt.

• 10 XII 1936 r. - Edward VIII (syn Jerzego V) abdykuje po niecałym roku panowania. Oficjalną przyczyną jest ślub z rozwódką Amerykanką W. W. Simpson, lecz istotne są też faszystowskie sympatie Edwarda. W marcu pozwolił Niemcom zająć Nadrenię, a jego żona jest tak bardzo zafascynowana Hitlerem, że bywa uznawana za niemieckiego szpiega.

Na początku II wojny światowej rząd wyśle byłego króla Edwarda VIII i panią Simpson na Bahamy. W ten sposób pokrzyżuje plany Hitlera, który chce osadzić Edwarda na brytyjskim tronie. Edward zaś okazuje się dość sprawnym gubernatorem Bahamów i przyczyni się do załagodzenia konfliktu między miejscowymi grupami etnicznymi. Po wojnie wraz z żoną osiądą we Francji.

• 1936 - 1952 r. - Panuje Jerzy VI, młodszy brat Edwarda VIII. Jerzy od dzieciństwa jest chorowity, słabo się uczy i jąka się, ponieważ ojciec jest zbyt apodyktyczny i zmusza go jako mańkuta do używania prawej ręki. Jednak podczas wojny zasłynie z odwagi, kiedy pozostanie w Londynie mimo niemieckich nalotów.

• 1938 r. - Premier konserwatysta Neville Chamberlain (1937-1940) uczestniczy w konferencji w Monachium uznającej niemieckie zbrojenia i dotychczasowe zdobycze (wbrew opinii W. Churchilla). Wraca do Londynu jako ten, który ocalił pokój w Europie, choć w istocie oddał Niemcom Czechosłowację i otworzył Hitlerowi drogę do wojny.

W tym samym roku rząd brytyjski podpisuje układ z Włochami, akceptując podbój Etiopii.

• 1939 r. - Emerytowany urzędnik kolonialny Gerald Gardner twierdzi, że w New Forrest odnalazł ostatnią tajną wspólnotę czarownic-czcicielek wielkiej Bogini-Matki. Według jego własnej relacji jest to początek odrodzenia czarownictwa i kultu Wicca, który odwołuje się do sił natury, mediumizmu, pentagramu jako symbolu pięciu żywiołów oraz żeńskiej energii twórczej.

• 1939 r. - Londyn daje członkom Commonwealth dużą samodzielność, lecz nasila się ruch narodowowyzwoleńczy.

• 1939 - 1945 r. - Przez politykę ustępstw wobec Hitlera wybucha wojna niemiecko-polska, która przekształca się w konflikt światowy. Wielka Brytania, związana układami z Polską, formalnie wypowiada wojnę Niemcom (3 IX 1939), lecz nie podejmuje działań militarnych.

• 1940 r. - Wojna z Niemcami skompromitowała ugodową politykę Chamberlaina i wybory wygrywa Winston Churchill (1874-1965) z Partii Konserwatywnej, zwolennik twardej polityki wobec Hitlera. Będzie premierem aż do końca wojny.

Ze zmianą premiera wiąże się też pewna ciekawostka. Churchill wprowadza do budynków rządowych swojego kota Nelsona, który słynie z zadziorności. Nelson zdobył serce Churchilla, kiedy przegonił jakiegoś psa. Teraz zaś ku zadowoleniu nowego premiera przepędza kota Chamberlaina. W ten sposób obaj pozbywają się zbyt ugodowych poprzedników.

• Od 1940 r. - W walczącej Wielkiej Brytanii rośnie przestępczość, zwłaszcza wśród kilkudziesięciu tysięcy dezerterów z armii, rabujących domy bombardowane przez Niemców.

• Po 1945 r. - Po wojnie (386 tysięcy zabitych) gospodarka i poziom życia Brytyjczyków nie ulegają poprawie z powodu rozpadu systemu kolonialnego oraz nieudolnej polityki labourzystów (premier Clement Attlee, 1945-1951) oraz konserwatywnych premierów W. Churchilla (1951-1955) i A. Edena (1955-1957). Nie pomaga też tradycyjny brytyjski izolacjonizm, stawiający kraj poza Europą. Z drugiej strony rośnie imigracja z dawnych i aktualnych kolonii, ponieważ ich mieszkańcy są formalnie poddanymi brytyjskimi i mogą mieszkać w metropolii. Londyn (w mniejszym stopniu również inne brytyjskie miasta) staje się wielonarodową i wieloreligijną mieszaniną ludzi posługujących się obok angielskiego niemal 200 innymi językami. Poza tym istornym czynnikiem coraz wyraźniej wpływającym na sytuację w Wielkiej Brytanii okazuje się islam.

Rozwija się turystyka na przykład do Londynu, Stonehenge, Edynburga i Loch Ness.

• 1948 - 1952 r. - Wielka Brytania otrzymuje największą ze wszystkich krajów pomoc w ramach Planu Marshalla (niemal 3,2 miliarda dolarów według kursu z roku 1948). Większość tych pieniędzy Brytyjczycy przeznaczają na stabilizację swojej waluty.

Tuż po wojnie brytyjskie władze wycofały z obiegu część banknotów o niskich nominałach, ponieważ Niemcy w ramach operacji Bernhard zalali Europę fałszywymi pieniędzmi, żeby spowodować inflację funta.

• 1952 r. - Po śmierci Jerzego VI na tron wstępuje jego 26-letnia córka Elżbieta II.

• 1955 - 1965 r. - Seria wydarzeń kompromitujących brytyjski wymiar sprawiedliwości. A. Hinds skazany na 12 lat więzienia (1953) za rabunek biżuterii (nigdy jej nie odzyskano) wartej kilkadziesiąt tysięcy funtów brawurowo ucieka z więzienia (1955). Aresztowany rok później ucieka z sądu zamykając strażników w toalecie, lecz zostaje schwytany już po kilku godzinach. Znów ucieka z więzienia (1957) i wpada w ręce policji po dwóch latach. Zostaje zwolniony w roku 1965 na podstawie formalnych nieścisłości oskarżeń, a w dodatku wygrywa proces sądowy przeciw publicyście, który opisał go jako przestępcę. Hinds pisze potem autobiografię, która przynosi mu majątek.

Genialny matematyk A. M. Turing popełnia samobójstwo w więzieniu (1954). Wcześniej został poddany lobotomii, aby „wyleczyć” go z homoseksualizmu uznawanego w Wielkiej Brytanii za chorobę psychiczną i przestępstwo.

W 1963 r. koło Cheddington bandyci rabują z pociągu Glasgow-Londyn 631 684 funty; policja odzyska 320 tysięcy; czterech bandytów nie złapano. Jeden z rabusiów Ronnie Biggs ucieka z więzienia (1965) do Australii, a potem do Brazylii. Mimo kilku prób ekstradycji, a nawet porwania go przez Brytyjczyków, Biggsowi udaje się prowadzić w Brazylii względnie normalne życie. Wraca do Londynu w roku 2001, podobno z tęsknoty za krajem i znów trafia do więzienia.

• 1954 r. - Ogłoszenie jednego z najostrzejszych przepisów o ochronie środowiska, kiedy smog (dymy i gazy) nad Londynem zabił ok. 12 tysięcy osób w grudniu 1952 r.

W 1956 r. zostanie ogłoszony The UK Clean Air Act, czyli ustawa o czystości powietrza. Władze brytyjskie zakazują palenia brudnym węglem i spalania śmieci w domowych piecach. Ogłaszają też, że właściciele pieców wyrzucających szczególnie brudny dym będą podlegały karze. Do bezpośredniej oceny stopnia zanieczyszczenia służy wizualna skala Ringelmanna składająca się z zestawu pięciu kart od białej poprzez coraz ciemniejsze aż do czarnej.

Dzięki nowym przepisom już po kilku latach w Tamizie znów pojawią się ryby.

• 1956 r. - Kryzys sueski (konflikt z Egiptem Nasera o kanał) ujawnia słabość Wielkiej Brytanii.

Przy tej okazji premier A. Eden popełnia szereg błędów i niemal doprowadza do wojny nuklearnej z ZSRS, co wiąże się z jego niezrównoważeniem psychicznym. Od kilku lat bowiem Eden systematycznie zażywa amfetaminę nie wiedząc, że jest to narkotyk niszczący zdolność do racjonalnej oceny sytuacji. Eden gwałtownie reaguje już na samo nazwisko Nasera i za wszelką cenę, wbrew sytuacji międzynarodowej, chce odbudować mocarstwową pozycję Wielkiej Brytanii. Ostatecznie Amerykanie zmuszają Brytyjczyków i Francuzów do wycofania się ze strefy Kanału Sueskiego. Eden zostanie odesłany na leczenie, a fotel premiera zdobędzie H. Macmillan (1957-1963) z Partii Konserwatywnej.

• 13 VIII 1956 r. - Żołnierze w amerykańskiej bazie wojskowej w Bentwaters (Suffolk) i w drugiej w Lakenheath (ok. 100 km dalej) przez ponad godzinę obserwują na radarze nieznane obiekty (UFO), która zdają się lecieć z prędkością do 7000 km/h (żaden znany im samolot tego nie potrafi), kilkakrotnie zatrzymują się i nagle zmieniają kierunek. Wojskowy samolot z bazy w Waterbeach bezpośrednio obserwuje jeden z tych obiektów jako jaskrawe światło i również odnotowuje jego niebywałą prędkość.

Rok później w Manston w Kent lotnicy widzą podobno światło lecące z prędkością ok. 10 machów nieosiągalną dla odrzutowców.

• Od 1960 r. - Rozpad brytyjskiego imperium; powstaje Commonwealth (Wspólnota Brytyjska niezależnych państw) z monarchą brytyjskim jako zaledwie formalnym władcą. Londyn tradycyjnie pozostaje jednym z najważniejszych miast świata, choć rządzi tylko Brytanią i Irlandią Północną.

Szkocja i Walia wymuszają przyznanie im autonomii w 1975 r.

• 1964 r. - Anthony Blunt ujawnia, że od ok. 1934 r. był sowieckim szpiegiem. Pozostaje jednak bezkarny, ponieważ grozi, że przedstawi szczegóły szpiegowskiej działalności i abdykacji Edwarda VIII.

• 1965 r. - Na drodze w Bluebell Hill (Kent) giną w wypadku trzy dziewczyny: podobno odtąd kierowcy widują tam ducha autostopowiczki. Jest to jeden z bardziej znanych przypadków rzekomych spotkań z duchami.

• 1965 r. - Umiera Winston Churchill, bohater II wojny światowej.

Według świadków jego ostatnie słowa brzmiały: „Jestem tym wszystkim znudzony”.

• 1966 r. - Myra Hindley i Ian Brady zostają skazani na dożywocie za notoryczne gwałcenie, torturowanie i zabicie pięciorga dzieci. Stają się symbolem zła i okrucieństwa, choć nie oni jedni popełniali takie zbrodnie.

• Lata 1966, 1968 - W Ponterfact na East Drive 30 w domu Pritchardów działa podobno poltergeist (duch stukający). Zjawiska ustają wraz z osiągnięciem dojrzałości przez córkę gospodarzy, co niektórzy wiążą z jej niestabilnością hormonalną i zmianami psychiki, które mają ponoć wywoływać telekinezę (poruszanie przedmiotów na odległość).

• 1967 r. - Uciekając przed podatkami Roy Bates przenosi swoją stację radiową na sztuczną platformę 11 km od brzegów Anglii na Morzu Północnym, która w czasie wojny służyła do obserwacji niemieckich samolotów. Korzystając z tego, że platforma stoi na wodach międzynarodowych, Bates ogłasza tam powstanie niezależnego mikropaństwa Sealand.

• Lata 1970. - Zmieniają się postawy społeczne: ponad 30% Brytyjczyków deklaruje areligijność i szerzy się neopogaństwo, czyli rozmaite formy religijności odwołujące się do tradycji przedchrześcijańskich. Do najbardziej popularnych należy neopogański ruch Wicca, który zyskuje wyznawczynie i wyznawców nie tylko na Wyspach Brytyjskich, lecz także poza nimi.

• 11/12 IX 1971 r. - Grupa przestępców pod kierownictwem A. Gavina po tygodniach kopania tunelu (pomysł podobno zaczerpnięty z opowiadania o Sherlocku Holmesie) przedostaje się z wynajmowanego budynku do podziemi okolicznego banku przy Baker Street w Londynie. Banda rabuje biżuterię oraz pieniądze o wartości przekraczającej 2 miliony funtów. Policja schwyta rabusiów, ponieważ jeden z nich wynajmując dom podpisał się prawdziwym nazwiskiem.

• 1972 - 1984 r. - Na Tamizie poniżej Londynu powstaje ruchoma tama podnoszona z dna rzeki, kiedy z morza nadciąga wielka fala grożąca zalaniem stolicy Wielkiej Brytanii.

• 1973 r. - Wielka Brytania przystępuje do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.

• 1974 r. - W Nottingham powstaje pierwsza na świecie spalarnia śmieci.

• 1979 r. - Margaret Thatcher (1925-2013), z wykształcenia chemiczka i prawniczka zostaje premierem i zdoła utrzymać władzę przez trzy kadencje do 1990 r. Jako silna, zdecydowana a czasem wręcz bezwzględna kobieta zyskuje przydomek Żelaznej Damy (Iron Lady). Aby zahamować regres ekonomiczny, prywatyzuje większość przemysłu, ogranicza wpływy związków zawodowych paraliżujących gospodarkę, tłumi strajki górników i likwiduje wiele nierentownych przedsiębiorstw, co wywołuje protesty sił lewicowych, ale brytyjska ekonomia zostaje na jakiś czas ustabilizowana. W polityce międzynarodowej zaś Thatcher zdecydowanie zwalcza wpływy Związku Sowieckiego.

O jej niełatwej karierze politycznej jako kobiety, o powszechnej nienawiści ze strony klas niższych i walce o protestanckie ideały podkreślające rolę pracy opowiada brytyjsko-francuski film Żelazna Dama (2011) w reżyserii Brytyjki Phyllidy Lloyd z Meryl Streep w roli głównej.

• 1980 r. - Rusza metro w Newcastle na wschodzie Anglii.

• 26 XII 1980 r. - Dziwaczne zdarzenia w amerykańskich bazach wojskowych Woodbridge i Bentwaters w południowej Anglii uznane za jedne z najlepiej udokumentowanych spotkań z UFO.

Żołnierze raportują, że zauważyli dziwne światła w pobliskim lesie Rendlesham. Wygląda to bardzo groźnie, ponieważ trwa zimna wojna, a w Bentwaters znajduje się największa w Europie amerykańska baza wyposażona w ładunki jądrowe. Na miejsce zdarzenia jedzie pułkownik Charles Halt z grupą żołnierzy i wszyscy widzą światło poruszające się z prędkością nieosiągalną dla samolotów. Według ich relacji w momencie, gdy świecący obiekt przelatuje nad nimi, znika John Burroughs. Żołnierz odnajduje się następnego dnia, ale nie pamięta, co się działo w czasie od spotkania UFO do jego powrotu. Znaleziono też połamane gałęzie drzew, koliste odciski na powierzchni ziemi i podwyższone promieniowanie gleby. Natomiast Halt i Burroughs cierpią odtąd na choroby, których wcześniej u nich nie stwierdzono. Władze wojskowe odmawiają uznania związku między incydentem w lesie Rendlesham i stanem zdrowia żołnierzy, a sam incydent starają się zbagatelizować i ukryć. Niektórzy twierdzą, że te zdarzenia są związane z tajnym ośrodkiem badań UFO w Rudloe Manor na południu Anglii. Według innych zaś zaobserwowane lądowanie domniemanego UFO mogło być próbnym lądowaniem amerykańskiej kapsuły ratunkowej, która miałaby być używana w czasie wojny nuklearnej.

• 1985 r. - Przypadek SHC: studentka J. Fitzsimon (Halton College w Widnes) podobno zapala się i ginie na oczach kolegów.

• 18 XI 1987 r. - Na stacji londyńskiego metra King’s Cross wybucha pożar spowodowany przez rzuconą zapałkę. Płomień rozprzestrzenia się po smarach na metalowych elementach ruchomych drewnianych schodów i gwałtownie przeskakuje z dołu na szczyt schodów, zabijając 31 osób i raniąc ponad 60. Jest to wynik efektu okopowego, kiedy płomień szerzy się w rowie lub rynnie (okopie) dzięki ograniczeniu go z dwóch stron. Po tym wypadku drewniane schody ruchome muszą być zastąpione stalowymi i zostaje wprowadzony bezezględny zakaz palenia w metrze.

• 1994 r. - W domu nr 28 przy ulicy Cromwella w Gloucester policja odkrywa szczątki kilkunastu kobiet.

Od roku 1968 Fred i Rose West porywali kolejne kobiety, przez wiele dni je gwałcili i w końcu mordowali, a zwłoki ukrywali w ścianach lub pod podłogą. Rose trudniła się dodatkowo prostytucją, a Fred obserwował jej spotkania z klientami. Według psychologów oboje mieli wypaczone osobowości; Fred pochodził z patologicznej rodziny, gdzie był bity i poniżany, a Rose w dzieciństwie przeżyła gwałt. Ostatecznie on popełnia samobójstwo w areszcie, a ona trafia do więzienia z dożywotnim wyrokiem.

• 1998 r. - Jedna z najgłośniejszych spraw kryminalnych końca XX w. Lekarz Harold F. Shipman z Hyde zostaje ujęty jako seryjny zabójca (zastrzyki trucizny) ponad 215 pacjentów w ciągu 23 lat. Przyczyną był prawdopodobnie psychiczny uraz po długiej agonii matki lekarza i chęć ulżenia umierającym. Shipman popełnia samobójstwo w więzieniu (2004).

• 2004 r. - W oceanie koło Orkad rusza podwodna elektrownia wykorzystująca siłę pływów morskich.

• 2005 r. - Atak muzułmańskich terrorystów na londyńskie metro. Ginie kilkadziesiąt osób.

• 2007 r. - Po raz pierwszy w dziejach transseksualistka i lesbijka Jane Bailey zostaje burmistrzem Cambridge.

• 2008 r. - Jedno z najdziwniejszych wydarzeń w historii Wielkiej Brytanii. W maju spotykają się pochodzące ze Szwecji bliźniaczki Eriksson mieszkająca w Irlandii Sabina i mieszkająca w USA Ursula. Razem wyruszają do Londynu, lecz kierowca autobusu przestraszony ich dziwnym zachowaniem usuwa je z pojazdu. Wtedy idą pieszo pasem zieleni na środku autostrady, a kiedy przybywa zaalarmowana policja, wbiegają między pędzące samochody. Po schwytaniu wyrywają się i rzucają pod auta. Trafiają do szpitala: jedna ze zmiażdżonymi nogami a druga skrępowana, ponieważ stawiała opór. Całe zajście jest dobrze udokumentowane i sfilmowane przez dziennikarzy BBC.

Po kilku godzinach Sabina zostaje zwolniona ze szpitala i prosi o pomoc przypadkowego przechodnia. W jego domu zabija go nożem. Po pościgu trafia do aresztu, a potem zostaje skazana na 5 lat więzienia, chociaż psychiatrzy wskazują, że w chwili zabójstwa Sabina była niepoczytalna. W następnych latach siostry wiodą normalne życie i utrzymują ze sobą kontakty.

Psychiatrzy twierdzą, że przyczyną opisanych zdarzeń jest paranoja indukowana, czyli współdzielenie szaleństwa (folie a deux) przez osoby blisko ze sobą związane.

• 2010 - 2013 r. - Archeolożka Sophie Jackson prowadzi wykopaliska w Londynie, które przynoszą sensacyjny materiał z czasów rzymskich: skórzane buty, elementy mebli i drewniane tabliczki do pisania pokryte woskiem. Ich treść pokazuje, że osada Londinium szybko się rozwijała i przyciągała ludzi różnych profesji.

• 2015 r. - Podczas wielkanocnego weekendu 3-4 kwietnia grupa złodziei dokonuje jednego z najgłośniejszych włamań: obrabowuje Hatton Garden Safe Deposit w Londynie, gdzie w indywidualnych skrytkach najbogatsi prywatni właściciele i jubilerzy przechowywali biżuterię, drogie kamienie i metale. Rabusie wchodzą w nocy do szybu windy w sąsiednim budynku, stamtąd przez otwór wykuty w murze przedostają się do podziemi Hatton Garden i przebijają mur o grubości 50 cm, aby ominąć pancerne drzwi. Do rana wyciągają zawartość ok. 300 skrytek o wartości ok. 200 milionów funtów. W ciągu następnych trzech lat sprawcy zostaną schwytani. Okaże się wtedy, że we włamaniu uczestniczyli mężczyźni w wieku od 42 do 76 lat i dlatego dziennikarze rabunek w Hatton Garden Safe Deposit nazwą włamaniem emerytów.

• 2017 r. - Populiści z Partii Konserwatywnej wspierani przez rosyjskie służby specjalne i akcje rosyjskich hakerów doprowadzają do referendum w sprawie członkostwa Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej. Prości ludzie nierozumiejący, co właściwie robią, głosują za wyjściem Wielkiej Brytanii z Unii (tak zwany brexit), ponieważ uwierzyli, że są wykorzystywani przez Europę. Wielu głosujących dopiero po referendum zaczyna pytać, czym jest Unia Europejska i zaczyna rozumieć, co stracą po wyjściu z Unii. Rozgrywki międzypartyjne trwają przez dwa następne lata, a instytucje unijne i zagraniczni inwestorzy stopniowo wycofują się z Wielkiej Brytanii, co oczywiście osłabia brytyjską gospodarkę (do 2020 r. handel z Europą spada o 40%).

Ostatecznie po trzech latach dyskusji w parlamencie Wielka Brytania opuszcza Unię Europejską w 2020 r. Szybko okazuje się, że brexit oznacza nie tylko straty gospodarcze, ale też niezadowolenie Szkotów i wywołuje konflikt na granicy należącej do UE Irlandii z brytyjską Irlandią Północną.

• 2020 r. - Pandemia Covid-19 boleśnie dotyka Wielką Brytanię: poza śmiertelnymi ofiarami powoduje kilkutygodniowe zablokowanie większości gospodarki i tak już poważnie nadszarpniętej w wyniku zerwania z Unią Europejską. Rezultatem jest głęboki kryzys ekonomiczny: gospodarka kurczy się o ok. 20% w porównaniu do stanu sprzed roku. W grudniu Wielka Brytania jako pierwszy kraj na świecie zaczyna masowe szczepienie swoich obywateli przeciw Covid-19.

• 2022 r. - Śmierć panującej od 70 lat królowej Elżbiety II staje się wydarzeniem światowym.

Wstępujący na tron jej syn Charles zapowiada głębokie zmiany w brytyjskiej monarchii, ograniczenie wydatków na dwór i mniej osób zatrudnionych jako obsługa dworu i rodziny królewskiej.

← Niderlandy, Holandia i BelgiaBurgundia i Francja →