Trypolitania i Libia
- Od 3. tysiąclecia p.n.e. - Berberyjskie ludy Libu (Lebu) i Seped (Esebetu, Isebeten) atakują Egipt.
W odwecie faraonowie wielokrotnie najeżdżają i łupią Libu. Na przykład Snofru uprowadza 11 tysięcy jeńców jako niewolników i 13 tysięcy krów.
W tym czasie działa szlak solny biegnący z oaz na Pustyni Libijskiej, gdzie sól jest wydobywana, do Doliny Nilu w Egipcie.
Od 1235 r. p.n.e. - Libu na rydwanach najeżdżają Egipt. W XII w. p.n.e. docierają aż do Delty Nilu.
VIII - II w. p.n.e. - Wybrzeże na wschód od zatoki Gabes, czyli Trypolitania, należy do Kartaginy. Centrum tego kraju jest fenickie miasto Trypolis istniejące od VIII w. p.n.e.
Początek II w. p.n.e. - Rośnie zainteresowanie Rzymian Afryką. Julius Maternus prowadzi przez Saharę wyprawę, która dociera do jeziora Czad.
146 r. p.n.e. - Numidia zajmuje kartagińską Trypolitanię.
105 r. p.n.e. - Trypolitania zostaje włączona do posiadłości Rzymu.
20 r. p.n.e. - Rzymianin Lucius Cornelius Balbus dociera do ziem na północ od gór Tibesti (późniejszy Fezzan).
Od I w. n.e. - Berberowie rozpowszechniają wielbłąda jako zwierzę wierzchowe i juczne oraz dostarczające mleka i mięsa. Zdobywają hegemonię na Saharze.
Od II w. n.e. - Zaczyna się chrystianizacja, która w IV-V w. p.n.e. doprowadzi do powstania liczniejszych wspólnot wyznaniowych. Głównymi ośrodkami chrześcijaństwa w tym rejonie są miasta Trypolis (Oea) i Leptis Magna na wschód od niego, ale podlegają patriarchom z Kartaginy.
395 r. n.e. - Podział Cesarstwa Rzymskiego: Trypolitania znajduje się w części zachodniej.
439 r. - Najazd germańskich Wandalów - zachodnia Trypolitania należy do ich państwa do 533 r.
533 - 534 r. - Trypolitania zostaje włączona do Bizancjum po podbojach Belizariusza.
640 - 643 r. - Arabski podbój i następująca potem islamizacja Trypolitanii.
647 r. - Arabowie zdobywają Trypolis i włączają go do posiadłości Kalifatu.
800 - 909 r. - Trypolitania jest rządzona przez dynastię Aghlabidów z Tunisu.
909 - 1250 r. - Trypolitanią rządzą egipscy Fatymidzi (do 1171 r.), a potem marokańscy Almohadzi.
Druga połowa XIII - XV w. - W Trypolitanii panują Hafsydzi z Tunisu, a po ich upadku lokalne rody zależne od Turcji.
Handel na transsaharyjskich szlakach stymuluje rozwój osad. Tak wokół fortu powstaje miasto Murzuk (1310).
1551 r. - Turcja zajmuje Trypolitanię a następnie tereny na południu aż do Fezzanu, zdobywając Murzuk (1578).
1662 r. - Umowa turecko-brytyjska o dorocznym haraczu płaconym przez Londyn za prawo do handlu na Morzu Śródziemnym. Podobne umowy chroniące przez muzułmańskimi piratami zawierają też inne kraje i ta praktyka utrzyma się aż do XIX w.
1711 - 1835 r. - Trypolitania jest faktycznie na poły niezależnym emiratem pod rządami janczarskiej dynastii Karamanli. Formalnie Turcy utrzymają tu zwierzchnią władzę do początku XX w., kiedy zacznie się podbój włoski.
1797 - 1800 r. - Na polecenie Napoleona Francuz Hornemann przechodzi całą Saharę z Egiptu nad Niger.
Lata 1801 - 1805, 1815 - 1816 - Atak floty USA (między innymi na port Trypolis) wymusza rezygnację z pobierania haraczu od amerykańskich statków handlowych, chociaż piraci nadal pobierają opłaty od krajów europejskich.
1835 r. - Turcja w obawie przed europejskim podbojem przejmuje bezpośrednią władzę nad Trypolitanią.
1841 - 1843 r. - W cyrenajskiej Al-Bajdzie Mohammed ibn al-Sanusi zakłada swoje bractwo muzułmańskie. Zapoczątkowuje zarazem dynastię Sanusi rządzącą Cyrenajką. Umiera w 1859 r.
1850 - 1855 r. - Niemiec Barth przechodzi Saharę z Trypolisu do jeziora Czad (bada zachodni Sudan).
1859 - 1902 r. - W Cyrenajce rządzi Muhammad al-Mahdi syn Mohammeda ibn al-Sanusiego.
Lata 1860. - W Trypolisie powstaje pierwsza gazeta na obszarze między Egiptem i Tunisem.
1869 - 1874 r. - Niemiec Nachtigall odkrywa góry Tibesti w centrum Sahary.
1902 - 1916 r. - W Cyrenajce rządzi Ahmad al-Szarif al-Sanusi, bratanek Al-Mahdiego.
1911 - 1912 r. - Włosi podbijają turecką Afrykę północną między Gabes i Egiptem. Zmuszają Turcję do uznania swojej władzy w Afryce (1912) i tworzą kolonię Libia (nazwa północnej Afryki używana przez dawnych Greków). W Trypolisie rozbudowują port. Ahmad al-Szarif abdykuje na rzecz szejka Idrisa al-Sanusiego (1916) i zajmuje się publikacją antykolonialnych pism. W 1920 r. emir Idris, zwolennik ruchu sanusijja, zostaje uznany za wasala Włoch.
1912 - 1917 r. - Francuz major Tilho zwiedza góry centralnej Sahary: Tibesti, Borku i Ennedi.
1912 - 1943 r. - Włoska okupacja Trypolitanii i Barki jako części kolonii w Libii.
1913 - 1914 r. - Francuzi opanowują góry Tibesti.
13 IX 1922 r. - W libijskim Al’Aziziyan zostaje odnotowana rekordowa temperatura + 57,8oC w cieniu.
1923 r. - Dążąc do pełnego opanowania Libii, Mussolini urządza rzeź beduinów.
Emir Idris al-Sanusi ucieka wtedy do Egiptu, a partyzancką wojnę w Cyrenajce prowadzi Omar al-Muchtari (także zwolennik ruchu sanusijja). Al-Muchtari zostanie schwytany i publicznie powieszony przez Włochów w 1931 r., lecz wbrew intencjom władz kolonialnych natychmiast stanie się narodowym bohaterem Libii.
1942 - 1943 r. - Brytyjczycy wypierają Włochów i Niemców. W 1943 r. zdobywają Trypolis.
1949 r. - ONZ przyznaje Libii niepodległość. Idris al-Sanusi ogłasza się samodzielnym emirem Cyrenajki.
1951 r. - Okupacyjne wojska francuskie i brytyjskie opuszczają Libię. Powstaje federacyjne królestwo Libii pod władzą emira Idrisa al-Sanusiego. Obejmuje ono znacznie różniące się między sobą Trypolitanię i Barkę (Cyrenajkę) a na południu Fezzan (Fazzan) z arabskim jako językiem urzędowym. Stolicą jest Trypolis (po grecku Trzy Miasta) po arabsku zwany Tarabulus al-Gharb.
Gospodarka jest słaba, chociaż od 1959 r. rośnie wydobycie ropy naftowej, a ludność biedna, co sprzyja szerzeniu haseł komunistycznych.
- 1969 r. - Przewrót wojskowy obala emira Idrisa w Libii (umrze w 1983 r.), kończąc zarazem dynastię Sanusi.
Na czele państwa staje przywódca puczu pułkownik Mu’ammar al-Kaddafi (urodzony w 1942 r.). Delegalizuje partie polityczne. Jako fundamentalista czyni islam religią państwową, a jako komunista nacjonalizuje gospodarkę, wprowadza kontrolę nad rynkiem i stopniowo staje się dyktatorem. Popiera go ZSRS, aby zrównoważyć wpływy USA i Izraela.
- 1973 r. - W Trypolisie (ponad 551 tysięcy mieszkańców) powstaje uniwersytet na wzór europejski.
Jednak już w roku 1976 po wyborach do studenckiego samorządu na uniwersytecie w Bengazi dyktator przeprowadza masowe aresztowania, co wskazuje, że nie zamierza akceptować europejskiej tradycji autonomicznych uczelni.
- 1973 r. - Kaddafi zajmuje strefę Auzu należącą do Czadu, co wywołuje konflikt zbrojny (trwa do 1994 r.).
Walczy też z proamerykańskim Egiptem w 1977 r. (przegrywa) i z Tanzanią, gdzie w 1979 r. próbuje ratować dyktaturę I. Amina.
- Od 1980 r. - Narastają trudności gospodarcze Libii spowodowane niewydolnością systemu zbudowanego przez megalomańskiego przywódcę.
Postępuje militaryzacja kraju rzekomo zagrożonego przez kapitalizm i imperializm, a w rzeczywistości chodzi o skoszarowanie Libijczyków i narzucenie im ideologii Kaddafiego. Libijski rząd finansuje antyamerykańskie działania terrorystów na całym świecie, zwłaszcza Palestyńczyków, a protesty ludności tłumi represjami. W roku 1984 zostaje uwięzionych ok. 2500 osób i odbywa się w Bengazi pierwsza publiczna, transmitowana przez telewizję egzekucja krytyka reżimu Sadika Asz-Szweidiego. Kiedy powieszony długo nie umiera, spośród widzów wybiega nastoletnia Huda bin Amer i pociąga go za nogi. Huda będzie potem jedną z najzagorzalszych i najokrutniejszych zwolenniczek Kaddafiego.
Libia wspierana przez ZSRS staje się najgroźniejszą dyktaturą północnej Afryki.
- 14 IV 1986 r. - Amerykańskie lotnictwo bombarduje Trypolis i Bengazi, aby zabić dyktatora, lecz zamach okazuje się nieskuteczny.
W odwecie Kaddafi organizuje zamach na amerykański samolot pasażerski i 21 XII 1988 r. nad szkockim Lockerbie eksploduje Boeing 747, zabijając 270 osób. Kaddafi nie przyznaje się do winy, lecz ONZ nakłada ekonomiczne sankcje na Libię (1992).
- Od 1992 r. - Kraj zaczyna się otwierać na świat, kiedy trudności ekonomiczne związane z niewydolną gospodarką przerastają siły Libii. Wojsko próbuje nawet obalić Kaddafiego (1993), co rządowa propaganda przedstawia jako kapitalistyczny spisek, lecz wszystko kończą krwawe represje.
W roku 1996 zaś wybucha bunt w słynnym trypolitańskim więzieniu Abu Salim. W odpowiedzi wojsko morduje ok. 1200 osób i celowo pozostawia niepogrzebane zwłoki, a świadkowie opowiadają potem o okropnym fetorze gnijących trupów.
1999 r. - Kaddafi wydaje terrorystów odpowiedzialnych za Lockerbie, a rodzinom ofiar w 2003 r. wypłaci po 10 milionów dolarów odszkodowania, aby skłonić ONZ do zniesienia sankcji gospodarczych. Kaddafi przestraszony losem Saddama Hussajna deklaruje (2003) odejście od polityki gróźb i terroryzmu oraz likwidację libijskiej broni masowego rażenia.
2011 r. - Wzorem Tunezji i Egiptu w styczniu wybucha w Bengazi powstanie przeciw reżimowi (Arabska Wiosna). Miesiąc później NATO zaczyna wspierać powstańców nalotami na siły dyktatora. W sierpniu powstańcy realizują NATOwski plan, atakując nagle Trypolis od zachodu. Kaddafi ginie, próbując uciekać z Syrty, ostatniego punktu oporu zdobytego przez powstańców w październiku.
Po upadku dyktatora ujawniają się wszystkie dotąd tłumione tendencje odśrodkowe, wybuchają walki lokalnych szejków, odżywają spory między klanami i plemionami. Co prawda w 2012 r. władzę w Trypolisie obejmuje prezydent Mohammed Megarjef, ale nie potrafi podporządkować sobie całego kraju. Przez terytorium Libii wędrują obywatele krajów afrykańskich próbujących nielegalnie przedostać się do Europy. Do głosu dochodzą islamscy fanatycy, a często zwyczajni bandyci.
- 24 V 2011 r. - Korzystając z wojennego zamieszania szajka złodziei włamuje się do Narodowego Banku Handlowego w Bengazi. Włamywacze przedostają się z budynku obok, przebijają żelbetonowy strop o grubości ponad pół metra, piłą tarczową przecinają zawiasy jednego sejfu i tylną ścianę drugiego. Dostają się do skrzyń, gdzie od lat leżą archeologiczne zabytki znane jako Skarb z Bengazi. Wynoszą tylko najcenniejsze obiekty: tysiące monet, kilkaset sztuk złotej biżuterii i rzeźb. Prasa nazywa to skokiem stulecia.
Co ciekawe, libijska prokuratura dowiaduje się o kradzieży 2 czerwca, UNESCO w lipcu, a opinia publiczna dopiero pięć miesięcy później. Dochodzenie zaś ujawni wiele niejasności. Na przykład nie istniał szczegółowy spis przedmiotów przechowywanych w skrzyniach, więc nie wiadomo, co dokładnie ukradziono. Otwór w stropie był zbyt mały, żeby tamtędy przeszedł dorosły człowiek i przeniósł piłę tarczową. Wszystko wskazuje, że kradzieży dokonał ktoś zorientowany w sytuacji i upozorował włamanie przez strop. Pojawiają się też wskazówki, że z aferą jest związany Nikołaj Sołogubowski podający się za orientalistę i naukowca. W rzeczywistości zaś jest rosyjskim agentem, który ma wspierać lokalne dyktatury związane z Moskwą.
- Od 2014 r. - Trwa otwarta wojna między muzułmańskimi fanatykami i popieranymi przez Turcję siłami rządowymi.
Z drugiej zaś strony generał Chalifa Haftar organizuje konkurencyjny wobec Trypolisu ośrodek władzy i na czele zbuntowanej armii opanowuje niemal całą wschodnią Libię, a w 2017 r. zdobywa Bengazi. Wspiera go Moskwa przysyłając broń i zbrojne bojówki, żeby podsycać chaos, który sprzyja rozszerzaniu wpływów Rosji w północnej Afryce. W 2020 r. siły rządowe zajmują zachodnie wybrzeże Libii, zdobywając między innymi wielki magazyn niedawno przysłanej rosyjskiej broni. Wypierają oddziały Haftara na wschód.
- 2023 r. - Gwałtowne jesienne deszcze wywołują powódź, która zabija kilka tysięcy osób w nadmorskim mieście Darna we wschodniej Libii.