Trypolitania i Libia
Od 3. tysiąclecia p.n.e. - Berberyjskie ludy Libu (Lebu) i Seped (Esebetu, Isebeten) atakują Egipt.
W odwecie faraonowie wielokrotnie najeżdżają i łupią Libu. Na przykład Snofru uprowadza 11 tysięcy jeńców jako niewolników i 13 tysięcy krów.
W tym czasie działa szlak solny biegnący z oaz na Pustyni Libijskiej, gdzie sól jest wydobywana, do Doliny Nilu w Egipcie.
Od 1235 r. p.n.e. - Libu na rydwanach najeżdżają Egipt. W XII w. p.n.e. docierają aż do Delty Nilu.
VIII - II w. p.n.e. - Wybrzeże na wschód od zatoki Gabes, czyli Trypolitania, należy do Kartaginy. Centrum tego kraju jest fenickie miasto Trypolis istniejące od VIII w. p.n.e.
Początek II w. p.n.e. - Rośnie zainteresowanie Rzymian Afryką. Julius Maternus prowadzi przez Saharę wyprawę, która dociera do jeziora Czad.
146 r. p.n.e. - Numidia zajmuje kartagińską Trypolitanię.
105 r. p.n.e. - Trypolitania zostaje włączona do posiadłości Rzymu.
20 r. p.n.e. - Rzymianin Lucius Cornelius Balbus dociera do ziem na północ od gór Tibesti (późniejszy Fezzan).
Od I w. n.e. - Berberowie rozpowszechniają wielbłąda jako zwierzę wierzchowe i juczne oraz dostarczające mleka i mięsa. Zdobywają hegemonię na Saharze.
Od II w. n.e. - Zaczyna się chrystianizacja, która w IV-V w. p.n.e. doprowadzi do powstania liczniejszych wspólnot wyznaniowych. Głównymi ośrodkami chrześcijaństwa w tym rejonie są miasta Trypolis (Oea) i Leptis Magna na wschód od niego, ale podlegają patriarchom z Kartaginy.
395 r. n.e. - Podział Cesarstwa Rzymskiego: Trypolitania znajduje się w części zachodniej.
439 r. - Najazd germańskich Wandalów - zachodnia Trypolitania należy do ich państwa do 533 r.
533 - 534 r. - Trypolitania zostaje włączona do Bizancjum po podbojach Belizariusza.
640 - 643 r. - Arabski podbój i następująca potem islamizacja Trypolitanii.
647 r. - Arabowie zdobywają Trypolis i włączają go do posiadłości Kalifatu.
800 - 909 r. - Trypolitania jest rządzona przez dynastię Aghlabidów z Tunisu.
909 - 1250 r. - Trypolitanią rządzą egipscy Fatymidzi (do 1171 r.), a potem marokańscy Almohadzi.
Druga połowa XIII - XV w. - W Trypolitanii panują Hafsydzi z Tunisu, a po ich upadku lokalne rody zależne od Turcji.
Handel na transsaharyjskich szlakach stymuluje rozwój osad. Tak wokół fortu powstaje miasto Murzuk (1310).
1551 r. - Turcja zajmuje Trypolitanię a następnie tereny na południu aż do Fezzanu, zdobywając Murzuk (1578).
1662 r. - Umowa turecko-brytyjska o dorocznym haraczu płaconym przez Londyn za prawo do handlu na Morzu Śródziemnym. Podobne umowy chroniące przez muzułmańskimi piratami zawierają też inne kraje i ta praktyka utrzyma się aż do XIX w.
1711 - 1835 r. - Trypolitania jest faktycznie na poły niezależnym emiratem pod rządami janczarskiej dynastii Karamanli. Formalnie Turcy utrzymają tu zwierzchnią władzę do początku XX w., kiedy zacznie się podbój włoski.
1797 - 1800 r. - Na polecenie Napoleona Francuz Hornemann przechodzi całą Saharę z Egiptu nad Niger.
Lata 1801 - 1805, 1815 - 1816 - Atak floty USA (między innymi na port Trypolis) wymusza rezygnację z pobierania haraczu od amerykańskich statków handlowych, chociaż piraci nadal pobierają opłaty od krajów europejskich.
1835 r. - Turcja w obawie przed europejskim podbojem przejmuje bezpośrednią władzę nad Trypolitanią.
1841 - 1843 r. - W cyrenajskiej Al-Bajdzie Mohammed ibn al-Sanusi zakłada swoje bractwo muzułmańskie. Zapoczątkowuje zarazem dynastię Sanusi rządzącą Cyrenajką. Umiera w 1859 r.
1850 - 1855 r. - Niemiec Barth przechodzi Saharę z Trypolisu do jeziora Czad (bada zachodni Sudan).
1859 - 1902 r. - W Cyrenajce rządzi Muhammad al-Mahdi syn Mohammeda ibn al-Sanusiego.
Lata 1860. - W Trypolisie powstaje pierwsza gazeta na obszarze między Egiptem i Tunisem.
1869 - 1874 r. - Niemiec Nachtigall odkrywa góry Tibesti w centrum Sahary.
1902 - 1916 r. - W Cyrenajce rządzi Ahmad al-Szarif al-Sanusi, bratanek Al-Mahdiego.
1911 - 1912 r. - Włosi podbijają turecką Afrykę północną między Gabes i Egiptem. Zmuszają Turcję do uznania swojej władzy w Afryce (1912) i tworzą kolonię Libia (nazwa północnej Afryki używana przez dawnych Greków). W Trypolisie rozbudowują port. Ahmad al-Szarif abdykuje na rzecz szejka Idrisa al-Sanusiego (1916) i zajmuje się publikacją antykolonialnych pism. W 1920 r. emir Idris, zwolennik ruchu sanusijja, zostaje uznany za wasala Włoch.
1912 - 1917 r. - Francuz major Tilho zwiedza góry centralnej Sahary: Tibesti, Borku i Ennedi.
1912 - 1943 r. - Włoska okupacja Trypolitanii i Barki jako części kolonii w Libii.
1913 - 1914 r. - Francuzi opanowują góry Tibesti.
13 IX 1922 r. - W libijskim Al’Aziziyan zostaje odnotowana rekordowa temperatura + 57,8oC w cieniu.
1923 r. - Dążąc do pełnego opanowania Libii, Mussolini urządza rzeź beduinów.
Emir Idris al-Sanusi ucieka wtedy do Egiptu, a partyzancką wojnę w Cyrenajce prowadzi Omar al-Muchtari (także zwolennik ruchu sanusijja).
1931 r. - Omar Al-Muchtari zostaje schwytany i publicznie powieszony przez Włochów, ale wbrew intencjom władz kolonialnych mieszkańcy Cyrenajki nie widzą w nim wichrzyciela, lecz bojownika o wolność. W przyszłości zaś Al-Muchtari stanie się narodowym bohaterem Libii.
1934 r. - Mussolini zaczyna politykę współpracy z muzułmanami, a Libię ogłasza „czwartym wybrzeżem Italii”, co ma służyć budowaniu poczucia wspólnoty w ramach planowanego „nowego imperium rzymskiego”.
Włoscy faszyści popierają budowę meczetów i szkół koranicznych, rozbudowują sieć stacji dla pielgrzymów zdążających do Mekki, a nawet tworzą Wyższą Szkołę Kultury Muzułmańskiej w Trypolisie. Z drugiej zaś strony wskazują Francję i Wielką Brytanię jako wspólnego wroga faszyzmu i islamu.
18 III 1937 r. - Na przedmieściach Trypolisu odbywa się symboliczne zjednoczenie faszystów i muzułmanów: Iusuf Kerisc, przywódca Berberów i najbardziej znany zwolennik współpracy z Włochami, przekazuje Mussoliniemu Miecz Islamu, nawiązujący do słynnego miecza Proroka Muhammada. Włoski dyktator każe się sfotografować na koniu ze wzniesionym Mieczem Islamu w ręku, pozując na kontynuatora dawnych zwycięstw arabskich wodzów. Co zabawne, na opublikowanej potem fotografii wodza nie ma człowieka, który przytrzymywał konia, ponieważ włoski dyktator nie był pewien, jak zwierzę się zachowa. Następnie Mussolini uroczyście wkracza do Trypolisu na czele 2600 jeźdźców, witany armatnimi salwami. W pompatycznym wystąpieniu podkreśla bliskość Italii i Libii, a muzułmanom obiecuje pokój, sprawiedliwość, dobrobyt i respektowanie praw Proroka.
Absurdalność i śmieszność całej ceremonii wywołują oczywiście wesołość i falę kpin nawet we Włoszech, ale dla mieszkańców Libii włoskie rządy oznaczają kolonialny wyzysk i biedę ludności.
Po oficjalnych ceremoniach wspaniały Miecz Islamu wykonany w dużej części ze złota zostaje przewieziony do prywatnej posiadłości Mussoliniego w średniowiecznym zamku Rocca delle Caminate w północnych Włoszech, gdzie pozostanie do 1943 r. Wtedy bowiem włoscy partyzanci splądrują posiadłość i cenny przedmiot zniknie.
1942 - 1943 r. - W czasie II wojny światowej podczas ciężkich bojów w Libii Brytyjczycy wypierają Włochów i Niemców.
1943 r. - Brytyjskie wojska wkraczają do Trypolisu, kończąc kolonialne panowanie Włoch.
Symbolem zmiany jest zburzenie pomnika Mussoliniego stojącego w mieście od 1938 r.
1949 r. - ONZ przyznaje Libii niepodległość. Idris al-Sanusi ogłasza się samodzielnym emirem Cyrenajki.
1951 r. - Okupacyjne wojska francuskie i brytyjskie opuszczają Libię. Powstaje federacyjne królestwo Libii pod władzą emira Idrisa al-Sanusiego. Obejmuje ono znacznie różniące się między sobą Trypolitanię i Barkę (Cyrenajkę) a na południu Fezzan (Fazzan) z arabskim jako językiem urzędowym. Stolicą jest Trypolis (po grecku Trzy Miasta) po arabsku zwany Tarabulus al-Gharb. Populacja państwa oscyluje wo okolicach miliona.
Gospodarka jest słaba, chociaż od 1959 r. rośnie wydobycie ropy naftowej. Ludność Libii jest biedna, co sprzyja szerzeniu haseł komunistycznych, a sowieckim ułatwia zdobywanie zwolenników.
1969 r. - Przewrót wojskowy obala emira Idrisa w Libii (umrze w 1983 r.), kończąc zarazem dynastię Sanusi.
Na czele państwa staje przywódca puczu pułkownik Mu’ammar al-Kaddafi (urodzony w 1942 r.). Delegalizuje partie polityczne. Jako fundamentalista czyni islam religią państwową, a jako komunista nacjonalizuje gospodarkę, wprowadza kontrolę nad rynkiem i stopniowo staje się dyktatorem. Popiera go ZSRS, aby zrównoważyć wpływy USA i Izraela.
1972 r. - Libia ma 2 miliony mieszkańców skupionych głównie na północy. Większość kraju jest niemal bezludną pustynią.
1973 r. - W Trypolisie (ponad 551 tysięcy mieszkańców) powstaje uniwersytet na wzór europejski.
Jednak już w roku 1976 po wyborach do studenckiego samorządu na uniwersytecie w Bengazi dyktator przeprowadza masowe aresztowania, co wskazuje, że nie zamierza akceptować europejskiej tradycji autonomicznych uczelni.
1973 r. - Kaddafi zajmuje strefę Auzu należącą do Czadu, co wywołuje konflikt zbrojny (trwa do 1994 r.).
Walczy też z proamerykańskim Egiptem w 1977 r. (przegrywa) i z Tanzanią, gdzie w 1979 r. próbuje ratować dyktaturę I. Amina.
Od 1980 r. - Narastają trudności gospodarcze Libii spowodowane niewydolnością systemu zbudowanego przez megalomańskiego przywódcę.
Postępuje militaryzacja kraju rzekomo zagrożonego przez kapitalizm i imperializm, a w rzeczywistości chodzi o skoszarowanie Libijczyków i narzucenie im ideologii Kaddafiego. Libijski rząd finansuje antyamerykańskie działania terrorystów na całym świecie, zwłaszcza Palestyńczyków, a protesty ludności tłumi represjami. W roku 1984 zostaje uwięzionych ok. 2500 osób i odbywa się w Bengazi pierwsza publiczna, transmitowana przez telewizję egzekucja krytyka reżimu Sadika Asz-Szweidiego. Kiedy powieszony długo nie umiera, spośród widzów wybiega nastoletnia Huda bin Amer i pociąga go za nogi. Huda będzie potem jedną z najzagorzalszych i najokrutniejszych zwolenniczek Kaddafiego.
Libia wspierana przez ZSRS staje się najgroźniejszą dyktaturą północnej Afryki.
14 IV 1986 r. - Amerykańskie lotnictwo bombarduje Trypolis i Bengazi, aby zabić dyktatora, lecz zamach okazuje się nieskuteczny.
W odwecie Kaddafi organizuje zamach na amerykański samolot pasażerski i 21 XII 1988 r. nad szkockim Lockerbie eksploduje Boeing 747, zabijając 270 osób. Kaddafi nie przyznaje się do winy, lecz ONZ nakłada ekonomiczne sankcje na Libię (1992).
Od 1992 r. - Kraj zaczyna się otwierać na świat, kiedy trudności ekonomiczne związane z niewydolną gospodarką przerastają siły Libii. Wojsko próbuje nawet obalić Kaddafiego (1993), co rządowa propaganda przedstawia jako kapitalistyczny spisek, lecz wszystko kończą krwawe represje.
W roku 1996 zaś wybucha bunt w słynnym trypolitańskim więzieniu Abu Salim. W odpowiedzi wojsko morduje ok. 1200 osób i celowo pozostawia niepogrzebane zwłoki, a świadkowie opowiadają potem o okropnym fetorze gnijących trupów.
1999 r. - Kaddafi wydaje terrorystów odpowiedzialnych za Lockerbie, a rodzinom ofiar w 2003 r. wypłaci po 10 milionów dolarów odszkodowania, aby skłonić ONZ do zniesienia sankcji gospodarczych. Kaddafi przestraszony losem Saddama Hussajna deklaruje (2003) odejście od polityki gróźb i terroryzmu oraz likwidację libijskiej broni masowego rażenia.
2010 r. - Libia osiąga niemal 6,5 miliona mieszkańców.
Ta liczba gwałtownie spadnie, kiedy wybuchnie wojna domowa. Od 2012 r. zaś znów zacznie się wzrost populacji.
2011 r. - Wzorem Tunezji i Egiptu w styczniu wybucha w Bengazi powstanie przeciw reżimowi (Arabska Wiosna). Miesiąc później NATO zaczyna wspierać powstańców nalotami na siły dyktatora. W sierpniu powstańcy realizują NATOwski plan, atakując nagle Trypolis od zachodu. Kaddafi ginie, próbując uciekać z Syrty, ostatniego punktu oporu zdobytego przez powstańców w październiku.
Po upadku dyktatora ujawniają się wszystkie dotąd tłumione tendencje odśrodkowe, wybuchają walki lokalnych szejków, odżywają spory między klanami i plemionami. Co prawda w 2012 r. władzę w Trypolisie obejmuje prezydent Mohammed Megarjef, ale nie potrafi podporządkować sobie całego kraju. Przez terytorium Libii wędrują obywatele krajów afrykańskich próbujących nielegalnie przedostać się do Europy. Do głosu dochodzą islamscy fanatycy, a często zwyczajni bandyci.
24 V 2011 r. - Korzystając z wojennego zamieszania szajka złodziei włamuje się do Narodowego Banku Handlowego w Bengazi. Włamywacze przedostają się z budynku obok, przebijają żelbetonowy strop o grubości ponad pół metra, piłą tarczową przecinają zawiasy jednego sejfu i tylną ścianę drugiego. Dostają się do skrzyń, gdzie od lat leżą archeologiczne zabytki znane jako Skarb z Bengazi. Wynoszą tylko najcenniejsze obiekty: tysiące monet, kilkaset sztuk złotej biżuterii i rzeźb. Prasa nazywa to skokiem stulecia.
Co ciekawe, libijska prokuratura dowiaduje się o kradzieży 2 czerwca, UNESCO w lipcu, a opinia publiczna dopiero pięć miesięcy później. Dochodzenie zaś ujawni wiele niejasności. Na przykład nie istniał szczegółowy spis przedmiotów przechowywanych w skrzyniach, więc nie wiadomo, co dokładnie ukradziono. Otwór w stropie był zbyt mały, żeby tamtędy przeszedł dorosły człowiek i przeniósł piłę tarczową. Wszystko wskazuje, że kradzieży dokonał ktoś zorientowany w sytuacji i upozorował włamanie przez strop. Pojawiają się też wskazówki, że z aferą jest związany Nikołaj Sołogubowski podający się za orientalistę i naukowca. W rzeczywistości zaś jest rosyjskim agentem, który ma wspierać lokalne dyktatury związane z Moskwą.
Od 2014 r. - Trwa otwarta wojna między muzułmańskimi fanatykami i popieranymi przez Turcję siłami rządowymi.
Z drugiej zaś strony generał Chalifa Haftar organizuje konkurencyjny wobec Trypolisu ośrodek władzy i na czele zbuntowanej armii opanowuje niemal całą wschodnią Libię, a w 2017 r. zdobywa Bengazi. Wspiera go Moskwa, przysyłając broń i bojówki, żeby podsycać chaos, który sprzyja rozszerzaniu wpływów Rosji w północnej Afryce. W 2020 r. siły rządowe zajmują zachodnie wybrzeże Libii, zdobywając między innymi wielki magazyn niedawno przysłanej rosyjskiej broni. Wypierają oddziały Haftara na wschód.
2023 r. - Gwałtowne jesienne deszcze wywołują powódź, która zabija kilka tysięcy osób w nadmorskim mieście Darna we wschodniej Libii.