Hausa

VIII - XII w. - Kuszyckie ludy ze wschodu, w tym przodkowie Hausa i Sao, osiedlają się na południowy zachód od jeziora Czad na suchej sawannie i sahelu. Hausa są hodowcami bydła, rolnikami, rzemieślnikami, kupcami i rozbójnikami. Podbita miejscowa ludność trwa w oporze, odwołując się do sanktuarium Dala oraz świętego gaju Kurmin Bakin Ruwa
X - XI w. - Między Nigrem i jeziorem Czad powstają miasta Hausa i Sao. Utrzymują się głównie z handlu między Nilem, Nigrem i Morzem Śródziemnym. Według legendy miasta Daura, Kano, Zaria, Gobir, Katsina, Rano i Biram zakłada siedmiu braci.

Bagauda, założyciel Kano (ponad 600 km na zachód od jeziora Czad), zaczyna dynastię walczącą z miejscową ludnością.

XII - XVI w. - Hausa bogacą się na handlu (tkaniny, miedź z kopalni w Takedda, sól) i stają się poważnym konkurentem dla Ghany, Mali a później Songhaju.
XIII w. - Kano staje się centrum monarchii Kanem-Bornu.
1247 - 1290 r. - Siódmy władca Kano, Guguwa d’an Gadżimasu. Zapiski mówią, że traci wzrok w rezultacie czarów wrogich mu kapłanów z sanktuarium i wyroczni boga Tsumburbury na wzgórzu Dala, gdzie rośnie święte drzewo Szamus.
1514 r. - Toure zmusza do uległości miasta Hausa: Katsina, Kebbi, Zamfara, Gobir, Kano, Rano i Zegzeg. Kiedy jednak rusza na Agadez, Kebbi odrzuca zależność, a w latach 1517-1518 rozbija armię Toure.
Od 1551 r. - Miasta Hausa wyzwalają się od władzy Songhaju po zwycięskiej wojnie Kebbi (1551-1552) i Katsiny (1553-1554). W rezultacie Kebbi staje się hausańskim hegemonem, chociaż poszczególne miasta zachowują daleko posuniętą autonomię.
XVIII - XIX w. - Miasta Kano i Rano są sławne ze swoich tkanin eksportowanych aż do Doliny Nilu, a Zaria słynie z handlu niewolnikami.

Katsina i Daura specjalizują się w dalekosiężnym handlu obejmującym obszar od Nilu do Senegalu i od Kongo do wybrzeży śródziemnomorskich.

1804 - po 1810 r. - Fulbe (Sokoto) podbijają Hausa i handlowym miastom (na przykład Katsina i Biram w 1805 r., Daura przed 1806 r.) narzucają swoją zwierzchność, co wyraża się w poborze daniny oraz szybszej islamizacji.

Hausa wciąż jednak zachowują wewnętrzną autonomię i utrzymają ją także po włączeniu ich terytoriów do Nigerii.