Ludy celtyckie, Galia, Brytania i Walia
- Ok. IX w. p.n.e. - Celtyckie plemiona rozprzestrzeniają się znad Renu. Nazwa Celtów pochodzi od greckiego Keltoi (Żyjący w ukryciu), co wiąże się z brakiem wiedzy na ich temat wśród Greków. Celtowie słyną z wydobycia soli po grecku i celtycku zwanej hal. Stąd nazwa Galów i Galicji, Halicza oraz wielu miejscowości (na przykład Hallstadt i Halle).
Celtowie zajmują obszar między Renem i Pirenejami znany potem jako Galia od Galów, czyli miejscowych celtyckich plemion. Galia właściwa rozciąga się między Alpami i Atlantykiem, Belgika między Renem, Sekwaną i Marną, a Akwitania na północ od Pirenejów. Ważną zdobyczą Celtów jest wyspa określana nazwą Albion, co oznacza białą skałę lub wzgórze i ma związek z kredowymi skałami w Dover. Według innej legendy Albion to imię pierwszego osadnika przybyłego z rejonu Morza Śródziemnego. Miał on być synem Neptuna i przyniósł znajomość astrologii, architekturę oraz sztukę budowania okrętów. Wyspa ta zwana też będzie Brytanią od zasiedlających ją celtyckich Brytów.
- VI w. p.n.e. - Celtowie podbijają Półwysep Iberyjski, wchłaniając miejscowych Iberów: powstają mieszane plemiona iberoceltyckie. Irlandię i Kaledonię (Szkocję) zasiedlają celtyccy Goidelowie (Gaelowie).
Częstą praktyką jest rytualny kanibalizm na przykład mózgi zabitych wrogów bywają zjadane przez druidów, aby przejąć odwagę zabitych. Charakterystyczne są ofiary z ludzi składane w północnej Europie i na Wyspach Brytyjskich w okresie od VI w. p.n.e. do II w. n.e. Zwłoki ofiar wrzucone do bagna ulegną tam mumifikacji i będą potem przedmiotem badań archeologicznych.
- IV - II w. p.n.e. - Okres Lateński (od miejscowości La Tene w Szwajcarii): szczyt celtyckiej ekspansji.
Zajmują Europę zachodnią (Galicja w Hiszpanii nazwana tak od Galów) i środkową (nazwa Legnicy od celtyckiego boga Lug), część Italii (Bolonia od celtyckiego ludu Bojów z Bohemii), Tracji i Azji Mniejszej (Galaci). Ich wpływy sięgają po Wisłę i San (San od celtyckiej nazwy rzeki, Galicja, Halicz). Budują duże, warowne osady o charakterze miejskim. Budzą strach swoją wojowniczością i bezwzględnością w walce. Rzymianie sądzą, że ich odwaga i pogarda wobec śmierci wynika z wiary w reinkarnację. Wizerunek okrutnych wojowników wzmacniają jeszcze ich zwyczaje: rytualny kanibalizm i przybijanie głów wrogów nad wejściem do chat. Druidzi (kapłani) i bardowie (poeci-śpiewacy) szerzą celtycką kulturę.
Celtowie słyną z win, które przechowują w beczkach (naczynia z drewnianych deseczek), czym różnią się od Greków i Rzymian używających glinianych amfor. Celtowie jako jedyny lud Europy barbarzyńskiej, czyli znajdującej się poza granicami Rzymu, biją monety. Nie mają własnego pisma, lecz używają liter zapożyczonych od Rzymian, Greków i Fenicjan.
390 r. p.n.e. - Celtowie atakują Italię, plądrują miasto Rzym i rozbijają armię Rzymian w bitwie pod Allią.
Od II w. p.n.e. - Spadek znaczenia Celtów, spowodowany głównie ekspansją Germanów idących od północy i wschodu.
58 - 53 r. p.n.e. - Juliusz Cezar podbija Galię. Rzymscy legioniści, którzy dochodzą do zachodniego cypla Półwyspu Bretońskiego, nadają mu nazwę Finis terrae, co oznacza koniec ziemi, ponieważ osiągnęli krawędź lądu.
52 r. p.n.e. - Galijski wódz, a wcześniej żołnierz służący w rzymskiej armii, Wercyngetoryks (72-46 r. p.n.e.) organizuje antyrzymskie powstanie oparte na działaniach partyzanckich, które wyniszczają armię Cezara. Po początkowych sukcesach jeden z jego sojuszników przekonany o bliskim zwycięstwie podejmuje bezpośrednią bitwę z Rzymianami, którzy, aczkolwiek wyczerpani, wygłodzeni i mniej liczni, są świetnie zorganizowane i łatwo rozbijają bezładny atak. Wtedy Wercyngetoryks chroni się z armią w Alesii (późniejsze francuskie Alise). Cezar zaś otacza miasto 15-kilometrowym wałem i palisadą, żeby odciąć je od zaopatrzenia. Dzięki sprawności legionistów rozbija galijski kontratak z miasta. Kiedy zaś głód dosięga Alesię, Wercyngetoryks odsyła z miasta kilka tysięcy kobiet i dzieci, żeby ich nie żywić. Cezar jednak nie godzi się ich przepuścić, więc przez wiele dni umierają z głodu uwięzione między murami miasta i rzymskim wałem.
Cezar każe potem zbudować drugi zewnętrzny 30 kilometrowy pierścień wałów, żeby odeprzeć atak Galów idących z odsieczą dla Wercyngetoryksa.
W końcu legioniści zdobywają miasto po krwawej bitwie, w której ginie co najmniej 100 tysięcy Galów. W końcu Wercyngetoryks oddaje się w ręce Cezara, a potem zostaje zamordowany w więzieniu.
Niektórzy sądzą, że o klęsce Galów zadecydował błąd taktyczny, lecz w rzeczywistości nie mieli szans na utrzymanie niezależności w obliczu zdecydowanie silniejszego i zaawansowanego cywilizacyjnie Rzymu, czego dowodem są następne próby oporu podejmowane przez Galów.
51 r. p.n.e. - Drugie powstanie Galów Cezar topi we krwi. Każe obciąć ręce wszystkim schwytanym mężczyznom.
Od 43 r. n.e. - Rzymianie stopniowo podbijają południową Brytanię rozbijając celtyckie plemiona, których nazwy zapisują jako Atrebates, Dumnonii i Durotriges. Na południu Brytanii padają wielkie celtyckie grodziska otoczone ziemnymi wałami, na przykład Hambledon Hill, Badbury Rings, Hodd Hill i największe Maiden Castle o powierzchni 20 ha. Rzymianie obsadzają swoimi załogami celtyckie twierdze, między innymi Cadbury Castle, Hembury, Hodd Hill i Maiden Castle. We wschodniej części Maiden Castle powstanie potem rzymsko-celtycka świątynia, lecz grodzisko i tak zostanie ostatecznie porzucone. Lokalne centrum rzymskiej administracji zostaje bowiem umieszczone w osadzie Dumovaria (Dunium - główny gród plemienia Durotriges, późniejsze Dorchester), która przyciągnie ludność. Archeologiczne badania Maiden Castle przeprowadzą Augustus Pitt Rivers w drugiej połowie XIX w. i Mortimer Wheeler w latach 1930.
W I wieku rzymską stolicą Brytanii zostaje dawna celtycka osada Camulodunum przemianowana na Colonia Claudia Victricensis (późniejsze Colchester).
W ciągu I wieku Rzymianie zakładają swoje twierdze między innymi w Londinium i Cardiff (Caerdydd, celtyckie caer - fort, dydd - dzień). Londinium powstaje jako handlowa osada i garnizon strzegący przeprawy przez Tamizę. Rzymianie budują tu bowiem drewniany most, najpierw pontonowy, a potem oparty na palach (ok. 55 r. n.e.) - poprzednik Mostu Londyńskiego.
- 61 r. n.e. - Umiera Prasutagus, władca brytyjskiego plemienia Iceni, który uznał protektorat Rzymu.
Kiedy jednak rzymski namiestnik Brytanii Svetonius Paulus próbuje pogłębić uzależnienie Iceni od Rzymu, to wywołuje opór. W odwecie Rzymianie dopuszczają się publicznego gwałtu na dwóch córkach Prasutagusa, co praktycznie wyklucza możliwość porozumienia. Zwłaszcza, że zgodnie z obyczajami Brytów nikt nie poślubi książęcych córek, jeśli nie są dziewicami. Ich matka i żona Prasutagusa, dumna Boudika (Boudica, Buddug), znana ze wspaniałych rudych włosów i silnej woli, wznieca zbrojne powstanie. Zdobywa i niszczy miasto Camulodunum (późniejsze Colchester) i rozbija legion IX Hispania: z pola bitwy ucieka tylko rzymska konnica. Brytowie Boudiki palą potem Londinium (Londyn) wraz ze strategicznym mostem przez Tamizę i Verulamium (późniejsze miasto St. Albans), wszędzie mordując rzymskich osadników i zwolenników władzy Rzymu. W tych okolicznościach niektórzy Rzymianie są skłonni zrezygnować z Brytanii, której utrzymanie jest trudne, a zyski z niej niezbyt wysokie. Jednak Svetonius Paulus nie zamierza porzucić wyspy i z armią liczącą ok. 10 000 żołnierzy walczy z ok. 200 000 Brytów (w tej liczbie są też rodziny wojowników). Według historyków Rzymu jest to największa armia, z jaką kiedykolwiek starły się rzymskie legiony. Rzymianie wydają bitwę w pobliżu późniejszej miejscowości Watling Road między dwoma lasami, dzięki czemu przeważający liczebnie Brytowie nie mogą ich otoczyć. Za to zwarty szyk legionistów wyszkolonych do wspólnej walki okazuje się skuteczniejszy od Brytów, którzy atakują tłumnie, ale każdy wojownik walczy indywidualnie. W rezultacie zwyciężają Rzymianie, tracąc podobno tylko kilkuset żołnierzy. Po stronie Brytów zaś ginie ok. 80 000 ludzi zabitych w bitwie, lub potem wymordowanych.
Pokonana Boudika popełnia samobójstwo.
W ostatecznym rozrachunku podczas powstania Boudiki zginęło kilkadziesiąt tysięcy Rzymian, lecz odzyskują władzę nad Brytanią. Odbudowują Londinium, otaczają je kamiennym murem i budują nowy most przez Tamizę.
- Od 80 r. n.e. - Szkoci i Piktowie (celtyckie scot i łacińskie pictus - pomalowany, tatuowany) w Brytanii, walczą z Rzymianami podejmującymi próby podboju całej Brytanii.
Namiestnik Gneius Julius Agricola podbija dla Rzymu Walię przez samych Walijczyków zwaną Cymru (nazwy wywodzą się od plemienia Volcae lub germańskiego walha - obcy, oraz celtyckiego cymru - rodak) i południową Kaledonię.
Po 120 r. n.e. - Chcąc zabezpieczyć się przed napadami Piktów Rzymianie budują Wał Hadriana, czyli mur przecinający całą Brytanię od wschodniego wybrzeża do zachodniego. Z czasem zaś ok. 160 km na północ od pierwszego muru zbudują drugi znany jako Wał Antonina (po 140 r. n.e.).
III w. n.e. - Początek chrystianizacji Wysp Brytyjskich. Powstaje Kościół celtycki (iryjski) o odrębnej liturgii, nieuznający zwierzchnictwa Rzymu i hierarchii biskupów. Przetrwa do VII w., kiedy na synodzie w Whitby zostanie podporządkowany Rzymowi. Stara wiara najdłużej utrzyma się na krańcach północnych, szczególnie w Szkocji.
Od IV w. n.e. - Germanie wypierają Celtów ze środkowej Europy i północnej Galii oprócz Bretanii.
368 r. n.e. - Kaledońscy Piktowie oraz irlandzcy Szkoci uczestniczą w napaści Brytów na rzymskie miasto Londyn.
383 - 400 r. n.e. - Wojny celtycko-rzymskie w Brytanii zakończone odejściem Rzymian ok. 410 r. Wał Hadriana zostaje zniszczony jako symbol rzymskiej obecności w Brytanii.
V w. - Germańscy Anglowie i Sasi przenikają do Brytanii i próbują podbić celtyckich Brytów.
Ważnym momentem jest bitwa o Lindisfarne (Holy Island), wysepkę przy północno-wschodnim wybrzeżu Brytanii łączącą się z lądem tylko przy odpływie. Germanie chwilowo wyparci z Brytanii znajdują tam ostatnie schronienie. Gdyby przegrali, musieliby ostatecznie opuścić Brytanię pozostawiając ją Celtom. Zwycięstwo na Lindisfarne znów jednak otwiera im drogę do podboju wyspy.
- V - VI w. - Na niedostępnej nadmorskiej skale na zachodnim wybrzeżu Kornwalii powstaje twierdza Tintagel (Dintagell) jako lokalny ośrodek celtyckiej władzy po odejściu Rzymian.
Według tradycji zamek należał do rządzącego Kornwalią króla Gorloisa i tam urodził się Artur, legendarny władca, bohater opowieści cyklu arturiańskiego i ideał europejskiego rycerza. Tintagel miał też być wzorem dla legendarnego zamku Camelot zbudowanego na rozkaz Artura. Na początku XXI w. rozpoczną się badania archeologiczne na zamku.
- Początek VI w. - Decydująca bitwa Sasów z Celtami pod Mons Badonicus zakończona klęską Celtów.
Celtowie już nigdy nie odzyskają dawnej siły. Powstaje tak zwana krawędź celtycka, granica celtyckiego świata, którą tworą: Piktowie (plemienne królestwa Rheged i Gododdin w Kaledonii), Walijczycy (Kymrowie lub Cymrowie, królestwa Dyfed, Powys, Gwynedd), Kornwalijczycy (królestwo Dumnonia w południowo-zachodniej Brytanii) i Bretończycy (Celtowie wyparci z Kornwalii do Bretanii na Półwyspie Armorykańskim). Największy obszar zajmują Szkoci w Irlandii (nazwa Irlandczyków pojawi się w XI w.).
Jeden z celtyckich wodzów, król Artur (Artus), staje się herosem i bohaterem legend. Według nich po latach zmagań nie zginął, lecz za sprawą czarownika Merlina został przewieziony na wyspę błogosławionych (zmarłych) zwaną Avalon. Powróci, kiedy kraj znajdzie się w niebezpieczeństwie. Inni utrzymują, że jego duch krąży w dolinie rzeki Cam w Somerset, gdzie stoczył ostatnią bitwę. Na wyspach pozostaną celtyckie nazwy, jak na przykład avon oznaczający rzekę lub pen, czyli wzgórze.
- VI w. - Bretania uznaje formalną zwierzchność Frankonii, chociaż w praktyce zachowuje swoją odrębność.
Potem jest to terytorium praktycznie niepodległych plemion celtyckich ponownie zhołdowanych dopiero przez Karola Wielkiego w drugiej połowie VIII w. Od IX w. Bretania jest lennem Francji jako Bretagne, lecz zachowuje język celtycki (zbliżony do kornwalijskiego) używany obok francuskiego jeszcze w XX w.
- VI - IX w. - Szkoci ekspandują z Irlandii do północnej Brytanii, wypierając i wchłaniając Piktów.
Piktowie oraz Szkoci (Irlandczycy) sporadycznie docierają do wysp na Atlantyku. Osiedlają się na Szetlandach. Dlatego na Szetlandach znane są te same legendy i tradycje co w Irlandii i Szkocji (na przykład łowcy fok wierzą w focze duchy selkies czasem pomocne w polowaniu, a czasem groźne dla człowieka).
VII w. - Nennius pisze łacińską kronikę Walii. Po raz pierwszy wspomina w niej o królu Arturze.
632 r. - Walia (Cymru) i Kornwalia (Kernow) są niezależne od Anglików. Cadwallon, władca państwa Gwynedd (północna Walia) w sojuszu z Mercją pokonuje nawet Northumbrię, lecz rok później ginie w walce z tym państwem.
685 r. - Ostateczna klęska Piktów w Northumbrii.
VIII w. - Król Offa rządzący Mercią buduje wielki wał ziemny, odgradzający germańską Anglię od niezależnych księstw walijskich, których nie potrafi spacyfikować ani podbić.
Ok. 825 - 844 r. - Rządzi Merfyn Piegowaty, syn Gwriada. Uznawany za założyciela dynastii Gwynedd.
Jego syn Rhodri I Wielki (844-878) czyni Walię lokalną potęgą. Niestety, już za Hywela I Dobrego (942-950, wnuk Rhodriego I) władającego Deheubarth (południe) wzrasta znaczenie feudałów i nasilają się tendencje odśrodkowe.
- 1066 r. - Wilhelm Zdobywca podbija Walię. Powstaje normańska twierdza w Cardiff.
Odtąd Walia pozostaje częścią monarchii angielskiej, choć zachowuje swoje tradycyjne godło w postaci smoka widocznego potem na walijskiej biało-zielonej fladze. Postępuje jednak anglicyzacja walijskiej arystokracji a potem także prostego ludu. Walijskie tradycje, na przykład bardowie przypominający dawne opowieści, pieśni i poezje, są traktowani jak wrogowie Anglii i dlatego coraz rzadziej mają wstęp na dwory arystokratów, a ich sztuka stopniowo zanika.
XII w. - Geoffrey de Monmouth pisze łacińską kronikę Walii.
1174 r. - Śmierć Cynana II (panował od 1170 r.) zaczyna okres rozbicia północnowalijskiego królestwa Gwynedd na trzy monarchie.
Od 1176 r. - Walijski książę Rhyss ap Gruffudd z rodu Dinefwr spokrewnionego z królewskim rodem Gwynedd organizuje festiwal walijskiej kultury w swoim zamku Cardigan. Celem projektu jest podtrzymanie tradycyjnej kultury w sytuacji, gdy postępuje anglicyzacja Walii.
Legenda głosi, że pierwszy tego rodzaju festiwal i konkurs bardów miał miejsce już w VI w. w Convy, kiedy zorganizował je król Maelgwn Gwynedd. Potem zaś kontynuatorem tej tradycji miał być urodzony w Dublinie król Gruffudd ap Cynan (1055-1137) panujący w Gwynedd.
Po włączeniu Walii do Anglii przez króla Edwarda I festiwal straci na znaczeniu i w końcu zaniknie. Idea powróci dopiero na początku XVIII w. jako festiwal Eisteddfod.
1188 r. - Giraldus de Barri (Cambrensis) pisze Itinerarium Cambriae, pierwszy przewodnik po Walii.
XII - XIII w. - Anglicy podbijają celtycką zachodnią Brytanię; centrum swojej władzy lokują w zamku Tintagel.
XII w. - Na kornwalijskiej wysepce St. Michael’s Mount powstaje klasztor benedyktynów, wzorowany na Mont Saint Michel z Bretanii i tak samo odcinany od lądu podczas przypływów. Wkrótce staje się celem licznych pielgrzymek.
1194 - 1240 r. - Llywelyn II Wielki jednoczy podzieloną Walię.
Jednak angielski napór nie słabnie ani za rządów jego syna Dawida II (1240-1246), ani za Llywelyna III Ostatniego (1246-1282, bratanek Dawida II). Walia jest zależna od Anglii, chociaż ma własnych władców.
- 1272 r. - Angielski król Edward I nadaje swojemu synowi Edwardowi II tytuł księcia Walii, aby zaznaczyć angielską dominację.
Według legendy walijska szlachta zażądała od króla władcy, który pochodziłby z królewskiego rodu, urodził się w Walii, nie znał ani słowa po angielsku i nikogo w życiu nie skrzywdził. Zdawało się, że to powinno wykluczać rządy Anglika. Edward jednak poprosił o kilka dni zwłoki, a po tygodniu przyjął walijską delegację na zamku Caernarvon. Zapytał, czy Walijczycy będą lojalni wobec władcy, który odpowiadałby ich warunkom. Kiedy usłyszał potwierdzenie, pokazał im swojego syna Edwarda urodzonego kilka dni wcześniej w Caernarvon, czyli w Walii. Noworodek nie mówił jeszcze w żadnym języku i nikogo nie skrzywdził. Odtąd wszyscy najstarsi synowi królów Anglii noszą tytuł księcia Walii.
1282 r. - Władzę w Walii obejmuje Dawid III, brat Llywelyna III, lecz nie zostaje zaakceptowany przez Anglię. Po kilkunastu miesiącach angielski najazd obala Dawida III i kończy dynastię Gwynedd.
1301 r. - Walia zostaje angielską prowincją z lwem w herbie.
Kornwalia zaś staje się angielskim hrabstwem Cornwall i z czasem ulegnie pełnej asymilacji.
- 1404 - 1413 r. - Owen Glendower, później uznany za narodowego bohatera Walijczyków, rządzi Walią.
Czyni Walię niezależnym państwem. Walijski parlament ma w tym czasie swoją siedzibę w Machynlleth. Owen znika jednak w dziwnych okolicznościach w 1416 r., a Walię znów zajmuje Anglia.
1485 r. - W Anglii królem zostaje Henryk VII Tudor, wnuk walijskiego magnata Owena Tewdwr (Tudor).
Do końca XVI w. - W Kornwalii dominuje język kornwalijski, lecz w XVII w. wynaradawiani Kornwalijczycy są już tylko mniejszością uznaną za ludzi zacofanych i prymitywnych. Dzieci mówiące po kornwalijsku noszą w szkole tabliczki z obraźliwymi napisami, a mogą je zdjąć dopiero po wskazaniu innych dzieci używających zakazanego języka.
1532 r. - Król Franciszek I włącza Bretanię, dotąd lenne księstwo, bezpośrednio do Korony Francuskiej.
1536 r. - Wcielenie Walii do Anglii jako królewskiego dominium (od 1707 r. jako księstwo). Szybko zanika język walijski. Odtąd Walijczycy często pojawiają się w historii, ale zawsze jako anglojęzyczni Brytyjczycy.
1701 r. - Wydawca Thomas Jones rozpoczyna festiwal walijskiej kultury Eisteddfod (eistedd - siedzieć, fod – być) nawiązując do festiwalu, jaki w XII w. zorganizował Rhyss ap Gruffudd.
W XIX i XX w. Eisteddfod stanie się jednym z najważniejszych cyklicznych wydarzeń kulturalnych w Walii. Odbywa się co roku w sierpniu w różnych częściach kraju.
- 1747 -1826 r. - Lolo Morganwg (Edward Williams), walijski zbieracz tradycji i poeta. Zebrane przez niego średniowieczne teksty walijskie zostają opublikowane w dziele Walijskie Triady. Morganwg zakłada Gorsedd Cymru, tajne stowarzyszenie walijskich poetów, pisarzy i muzyków. Opracowuje własny system runów, który nazywa alfabetem bardów. Jego wizja świata jest połączeniem chrześcijaństwa, druidyzmu, mistycyzmu, legend arturiańskich, tradycji, które uznaje za celtyckie oraz romantyzmu na wzór Anglika Williama Blake’a i Szkota Jamesa Macphersona. Niestety, jego umiłowanie celtyckości często prowadzi do fałszowania oryginalnych tekstów.
Gorsedd Cymru zaś stanie się jednym z głównych patronów festiwalu Eisteddfod.
- 1770/1771 r. - Grupa walijskich intelektualistów mieszkających w Londynie zakłada Gwyneddigion Society, stowarzyszenie zajmujące się kulturą walijską. Należą do niego między innymi Lolo Morganwg, znawca języka walijskiego William Owen Pughe, poeci Jac Glan-y-gors (John Jones) i Sion Ceiriog (John Edwars), harfista i kompozytor Edward Jones oraz dramaturg i poeta Twm o’r Nant (Thomas Edwards).
Stowarzyszenie Gwyneddigion zostanie zamknięte w 1843 r., a próba jego restytucji w 1978 r. zakończy się niepowodzeniem.
- 1777 r. - Śmierć Dolly Pentreath, ostatniej kobiety mówiącej po kornwalijsku.
Jako wspomnienie kornwalijskich tradycji pozostają spisane po angielsku miejscowe legendy, na przykład o karłach knockers i duchach pilnujących kopalni funkcjonujących w Kornwalii od czasów Fenicjan.
- XIX w. - Odrodzenie narodowej świadomości Walijczyków (język, literatura, historia).
W Bangor powstaje muzeum historii Walii (później podobne muzea pojawią się też w innych miastach Walii.
1893 r. - W Aberystwyth powstaje jedyny uniwersytet z walijskim jako językiem wykładowym.
1905 r. - Cardiff otrzymuje prawa miejskie, a w 1955 r. zostaje stolicą Walii.
Połowa XX w. - W Walii ponad 630 tysięcy osób mówi po walijsku i angielsku, a 26 tysięcy wyłącznie po walijsku.
1975 r. - Walia i Szkocja otrzymują autonomię (walijski parlament powstanie w 1998 r.)
XX/XXI w. - Ok. 21% mieszkańców Walii zna język walijski. Chęć podkreślenia walijskiej odrębności prowadzi czasem do dziwacznych sytuacji, kiedy Walijczycy nie chcą rozmawiać z Anglikami po angielsku, chociaż doskonale znają ten język.
Niektórzy filolodzy postulują podobne ożywienie języka kornwalijskiego, co jest jednak bardzo trudne, bo już nikt go nie używa.
Za to ok. 1,5 miliona Bretończyków nadal mówi po bretońsku, chociaż z drugiej strony wszyscy Bretończycy znają francuski i dość szybko tracą związki z kulturą celtycką.
- 2019 r. - Kornwalia ekscytuje się zdumiewającą zmianą sytuacji życiowej Jordana Adlarda Rogersa i spektakularnym sukcesem genetyki. Badania DNA wykazują bowiem, że ubogi Jordan jest jedynym biologicznym potomkiem milionera Charlesa Rogersa i ku swemu zaskoczeniu dziedziczy majątek wart ok. 50 milionów funtów.