Wczesna historia Oceanii i Pacyfiku
Ok. 100 000 r. p.n.e. - Ciemnoskórzy australoidalni żeglarze z Indonezji osiedlają się na Nowej Gwinei połączonej z Australią poprzez ląd Sahul i na okolicznych wyspach melanezyjskich.
Ok. 30 000 r. p.n.e - Jaskinia Matenkupkum na Nowej Irlandii (Wyspy Bismarcka) jest zamieszkiwana przez ludność australoidalną.
Od ok. 7000 r. p.n.e. - Po stopnieniu lodowców, podniesieniu poziomu oceanu i zalaniu lądu Sahul Nowa Gwinea staje się wyspą (według fantastycznych koncepcji teozofów znika wtedy legendarny pacyficzny kontynent Mu z zaawansowaną cywilizacją, a jej śladem ma być rzekomo Wyspa Wielkanocna). Australoidalni żeglarze z Indonezji, Filipin i Tajwanu przywożą do zachodniej Melanezji świnię jako zwierzę mięsne oraz psa. Podejmują próby rolnictwa kopieniaczego i żarowego.
Stanowisko archeologiczne Kuk koło Mount Hagen na Nowej Gwinei jest ilustracją przemian kulturowych zachodzących w tym czasie. Najstarsze w Kuk są społeczności zbieracko-myśliwskie, hodujące świnie i podejmujące próby uprawy roślin (ok. 7000 lat p.n.e.). Potem powstają społeczności oparte na kopieniactwie i żarowej uprawie ziemi: budują kanały (ok. 4500-3500 r. p.n.e.), w ogrodach uprawiają taro, banany, igname i trzcinę cukrową.
Na Nowej Gwinei kształtują się plemiona Tapir - karłowata (130-150 cm) rasa Papuasów odkryta i opisana w 1910 r.
4. - 2. tysiąclecie p.n.e. - Ciemnoskórzy papuascy (australoidalni) żeglarze z wybrzeży Nowej Gwinei i Wysp Bismarcka ekspandują w głąb Pacyfiku, docierając między innymi na Nową Kaledonię. Są zbieraczami i rybakami, ale też handlują wożąc na przykład cenny obsydian używany do wyrobu narzędzi i ozdób.
4. - 2. tysiąclecie p.n.e. - Austronezyjczycy dominują na Tajwanie i w dużej części Indonezji. W Melanezji mieszają się z ludnością papuaską, która mimo napływu obcych pozostaje dominująca na Nowej Gwinei i w Archipelagu Bismarcka.
W Indonezji i na północnych wybrzeżach Nowej Gwinei rozwija się austronezyjska kultura Lapita. Ludy tej kultury znane też jako ludność staropolinezyjska budują osady wzdłuż wybrzeży. Utrzymują się między innymi ze zbieractwa i kopieniaczego rolnictwa. Uprawiają palmę kokosową, drzewo chlebowe, bananowca i rośliny bulwiaste: batat, taro (Colocasia antiquorum), jams (Dioscorea bulbifera), marantę (Marantha) i kurkumę (Curcuma). Z włókien morwy (Morus) wyrabiają tkaniny, a szczura pacyficznego (Rattus exulans) hodują dla mięsa. Wyrabiają ceramikę wypalaną w otwartych ogniskach.
2. - 1. tysiąclecie p.n.e. - Dzięki doskonałym łodziom z bocznymi stabilizatorami Lapita ekspandują z Indonezji i północnych wybrzeży Nowej Gwinei na Wyspy Salomona i Nowe Hebrydy, do Nowej Kaledonii, Fidżi, Tonga, koralowych wysp Lau, Samoa (sa moa - święta kura) oraz Tikopia. Lapita zajmują się nie tylko rolnictwem, ale też handlem, wożąc towary (na przykład ceramikę) między wyspami.
1. tysiąclecie p.n.e. - Na mikronezyjskich wyspach Palau na północ od Nowej Gwinei i kilkaset kilometrów na wschód od Filipin funkcjonuje ciemnoskóre karłowate plemię australoidalne. Zaniknie w połowie 1. tysiąclecia n.e. ustępując Austronezyjczykom.
Po 500 r. p.n.e. - W wyniku mieszania się tradycji rolniczych społeczeństw przedceramicznych w Melanezji oraz kultur ceramicznych reprezentowanych przez Lapita powstaje nowa melanezyjska kultura nazwana przez archeologów Mangasi (od stanowiska na wyspie Efate w Nowych Hebrydach).
Austronezyjscy Lapita zaś przesuwają się coraz dalej na wschód w głąb Polinezji aż do Samoa. Żeglarze posługują się sekstansem ze skorupy kokosa i mapami oceanu z plecionki, gdzie muszle reprezentują wyspy. W nawigacji wykorzystują ptaki, chmury (nad wyspami), układ prądów morskich i zabarwienie wody oraz miraż (ugięcie światła dające obraz lądu skrytego za linią horyzontu).
Samoa staje się legendarną krainą praojców Havaiki lub Havai’i (prawdopodobnie chodzi o samoańską wyspę Savai’i), gdzie według mitów bóg nieba Atea i bogini ziemi Papa kazali bogu Tane stworzyć Polinezyjczyków. Z Samoa płyną na Markizy, Hawaje, Wyspy Santa Cruz (na wschód od Wysp Salomona) i Nową Zelandię.
Lapita rozprzestrzeniają zwierzęta hodowlane (kura, szczur, świnia) i rośliny uprawne. Z gatunkami użytkowymi wiążą się legendy. Na przykład na Nowych Hebrydach mówi się o jamsie, że pewien dobry i mądry człowiek tuż przed śmiercią nakazał spalić swoje ciało, a popioły rozrzucić na polu. Z nich właśnie wyrósł potem jams.
Z drugiej strony Lapita rabunkowo eksploatują miejscowe zasoby. Na przykład na Nowej Kaledonii całkowicie wybijają nielotnego endemicznego ptaka megapoda (Sylviornis neocaledoniae), a na Fidżi i Tonga wyniszczają iguany traktowane jako zwierzęta łowne.
II - I w. p.n.e. - Z ogólnej grupy austronezyjskiej wyodrębniają się języki polinezyjskie używane na Pacyfiku. W Indonezji zaś kształtują się pokrewne języki malajskie.
Do IV - V w. n.e. - Niemal wszystkie archipelagi środkowej Oceanii zostają skolonizowane przez ludność staropolinezyjską, głównie z Samoa. Dlatego nazwa wysp Tonga oznacza południe, a Tokelau północ, zgodnie z ich położeniem w stosunku do punktu centralnego, czyli Samoa.
W tym czasie malajscy żeglarze z zachodniej Indonezji pływają na zachód na wody Zatoki Bengalskiej, docierają do Sri Lanki oraz Indii i dalej aż na Morze Arabskie.
Wędrowcy i osadnicy zmagają się z gigantycznymi odległościami, z niezbyt łaskawym oceanem i zmienną pogodą oraz z naturalnymi katastrofami jak tajfuny, trzęsienia ziemi i tsunami oraz erupcje wulkaniczne. Przykładem może być ogromna erupcja na wyspie Ambryn w Archipelagu Bismarcka w II w. n.e.
Ok. 500 r. - Główna fala malajskich wypraw na Madagaskar. Wyspa zostaje zasiedlona przez Austronezyjczyków i wkrótce języki malajskie zdominują nowy ląd.
Ok. 700 r. - Ostateczne uformowanie języków zachodnio- i wschodniopolinezyjskich.
IX/X w. - Żeglarz Ui-te-Rangi-Ora z Rarotonga dociera do niegościnnych stref antarktycznych. Relacjonują to legendy o lodowatym oceanie na południu i widocznych z daleka białych wyspach (góry lodowe?).
IX - XI w. - Pochodząca z Indonezji ludność nowopolinezyjska o przewadze elementu mongoloidalnego napływa na Samoa, Tonga i Tahiti. Stąd nowopolinezyjscy żeglarze będą pływać aż na Tikopię i Hawaje. Z Fidżi, Samoa, Tonga i Tahiti rozprzestrzeniają się na wschód zwierzęta domowe przywiezione z Indochin: świnia, pies i kura.
XI w. - Samoańczyk Fotu na podwójnej łodzi kahua dociera do wielkiego lądu za wschodnim oceanem (Ameryka Południowa?). Ze względu na ogromną odległość między Polinezją i Ameryką wyprawa nie przekłada się jednak na stałe kontakty, pozostając tylko ciekawostką i tematem legend.
XII/XIII w. - Polinezyjczycy docierają na Wyspę Wielkanocną, najdalej na zachód wysunięty ląd zaliczany do Polinezji.
Druga połowa XV w. - Za panowania Tupac Yupanqui inkascy żeglarze wyruszają z okolic portu Manta w Peru i płynąc na tratwach z balsy docierają do archipelagu Tuamotu. Po kilku miesiącach wracają do Peru, a na wyspach pozostaje po nich legenda opowiadająca o przybyciu potężnego króla Tupy z wielkiego lądu leżącego za oceanem na wschodzie.