Egipt w epoce hellenistycznej, rzymskiej i bizantyjskiej
- 333 r. p.n.e. - Aleksander I Macedoński pokonuje Persów pod Peluzjon (Sin, Seyan) i wkracza do Egiptu.
W następnym roku odbiera Egipt Persji i oficjalnie zostaje faraonem, zaczynając w Egipcie epokę hellenistyczną.
- 332 r. p.n.e. - W zachodniej części Delty Nilu powstaje Aleksandria, nowy morski port nazwany na cześć Aleksandra Macedońskiego.
Szybko rosnąca Aleksandria wkrótce odbierze Heraklionowi (Thonis) miano majwiększego portu Egiptu. Zwłaszcza, że Heraklion zostanie zniszczony przez trzęsienie ziemi, które okazuje się szczególnie groźne na niestabilnym obszarze mułów tworzących deltę Nilu. Z czasem ruiny miasta pogrążą się w mulistym podłożu i w końcu zostaną zalane przez wody Morza Śródziemnego. Przez wieki Heraklion będzie tylko legendą, a niektórzy historycy uznają, że nigdy nie istniało. Dopiero w 2000 r. n.e. francuski archeolog podwodny Franck Goddio natrafi na ruiny Heraklionu na dnie morza ok. 6,5 km od brzegu.
331 r. p.n.e. - Aleksander odbywa pielgrzymkę do wyroczni Amona w oazie Siwa, według legendy prowadzony tam przez dwa kruki. Tradycja głosi, że wracając odwiedza oazę Bahariya w połowie drogi między oazą Siwa i Nilem. W Bahariya powstanie potem świątynia ku jego czci.
Od 323 r. p.n.e. - Egiptem rządzi wódz Ptolemeusz w imieniu Filipa (323-317), przyrodniego brata Aleksandra I oraz Aleksandra II (317-311), syna Aleksandra I i Roksany. Pięć lat po śmierci Aleksandra II wódz ogłasza się faraonem jako Ptolemeusz I Soter (po grecku Zbawca, tytuł nadany mu przez mieszkańców Rodos po obronie wyspy przed Demetriuszem w 304 r. p.n.e.). Zapoczątkowana przez niego dynastia będzie rządzić Egiptem do 30 r. p.n.e.
Memfis traci na znaczeniu ustępując Aleksandrii, czyli nowemu centrum Egiptu.
- Koniec IV w. p.n.e. - Powstaje egipsko-grecki kult Serapisa.
Pierwsze pisane wzmianki o Serapisie pochodzą z czasów Aleksandra Macedońskiego i odnoszą się do babilońskiego boga uzdrowień z czasem utożsamianego z Asklepiosem i łączonego z Ozyrysem jako zmartwychwstającym bogiem podziemi. Jego świątynie, na przykład słynny Serapejon (Serapeum) w Aleksandrii, będą centrami nauki, ośrodkami leczenia oraz celem pielgrzymek aż do ich likwidacji przez chrześcijan pod koniec IV w. n.e.
Lata 280. p.n.e. - Na polecenie Ptolemeusza I powstaje Biblioteka Aleksandryjska w pałacu Bruchejon i w Serapejonie.
285 - 246 r. p.n.e. - Rozkwit Egiptu za Ptolemeusza II Filadelfosa (syn Sotera) i Arsinoe II (jego siostry i żony).
Rozwija się gospodarka i handel. W czasach Ptolemeuszów zostają rozbudowane prastare kopalnie szmaragdów w Sikait i Zabara w Górnym Egipcie. Jest to jedno z nielicznych miejsc, gdzie są wydobywane te cenne kamienie.
Starożytne Gebtu zwane teraz Koptos jest centrum handlu z krajami nad Morzem Czerwonym, w Zatoce Perskiej i Indiach oraz na wschodnich wybrzeżach Afryki. Towary są transportowane karawanami idącymi korytem Wadi Hammamat lub z portu założonego przez Ptolemeusza II w 275 r. p.n.e. i nazwanego Berenice na cześć jego matki.
Ptolemeusz II uruchamia kanał Nil-Morze Czerwone wzdłuż Wadi Tumilat z głównym ośrodkiem w mieście Per-Atum (Heliopolis), przez Wielkie Jezioro Gorzkie do Zatoki Sueskiej.
Wszystkie działania Ptolemeusza II w rejonie Morza Czerwonego mają osłabić monopolistyczną pozycję sabejskich kupców i żeglarzy.
Ok. 280 r. p.n.e. - Kapłan Maneton z Heliopolis pisze grecką historię Egiptu Aigyptiaka (dynastie 1-31).
280/279 r. p.n.e. - Na polecenie Ptolemeusza I Grek Sostratos zaczyna budowę latarni morskiej na wysepce Pharos u wejścia do portu w Aleksandrii. Wysepkę łączy z lądem sztuczna grobla służąca jako droga zaopatrzenia latarni w opał przewożony na osłach. Ogień rozpalany nocą na szczycie latarni wskazuje drogę statkom.
246 - 221 r. p.n.e. - Panowanie Ptolemeusza III Euergetesa (246-221, syn Filadelfosa).
Tradycja głosi, że piękna żona Ptolemeusza III, Berenike z Cyreny, podczas jego wyprawy złożyła w świątyni Arsinoe-Afrodyty wotum ze swoich włosów, które podobno zniknęły po jego powrocie (zabrane przez boginię?). Kallimach napisał wtedy wiersz o przeniesieniu ich na niebo (gwiazdozbiór Warkocz Bereniki oficjalnie wprowadzony do astronomii przez Mercatora). W 238 r. p.n.e.
Ptolemeusz III wsławia się wydaniem w Canopus dekretu o roku przestępnym (liczącym 366 dni) co 4 lata, aby uzgodnić kalendarz z cyklem słonecznym.
Z tym władcą Egiptu jest też związana historia gigantycznego statku Syrakuzja, jaki Ptolemeusz III otrzymał w darze od tyrana Syrakuz Hierona II. Olbrzym przybył do Aleksandrii z ładunkiem zboża. Po zmianie właściciela statek otrzymuje nową nazwę Alexandreia (Aleksandreja), lecz zostaje wyciągnięty na ląd, ponieważ okazał się zbyt duży, aby go używać do regularnego transportu.
221 - 205 r. p.n.e. - Panowanie Ptolemeusza IV Filopatora (syn Euergetesa).
204 - 180 r. p.n.e. - Panuje Ptolemeusz V Epifanes, syn Filopatora.
Ok 187 r. p.n.e. - Na polecenie Ptolemeusza V na wysepce Sehel na Nilu powstaje kamienna stela zwana potem Stelą Głodu, na której znajduje się opis katastrofy jaka dotknęła Egipt w XXVIII w. p.n.e. Jest to jedna z pierwszych opisanych w dziejach klęsk głodu.
Od 194 r. p.n.e. - Wraz z Ptolemeuszem V współrządzi jego żona Kleopatra I (po grecku kleos i patros oznacza chwałę i ojczyznę).
Kleopatra jest córką Antiocha III Wielkiego panującego w imperium Seleucydów i Laodiki III, córki Mitrydatesa II rządzącego Pontem. Małżeństwo Ptolemeusza z Kleopatrą ma zapewnić Antiochowi neutralność Egiptu w spodziewanej wojnie z Rzymem. Jednak wbrew tych rachubom Kleopatra nie popiera Seleucydów, kiedy po śmierci męża obejmuje władzę regentki (do 176 r. p.n.e.) w imieniu ich syna Ptolemeusza VI (180-145).
III/II w. p.n.e. - Grek Erathostenes (276-196) opisuje bieg Nilu. Pisze też historię świata Chronographia.
176 - 145 r. p.n.e. - Ptolemeusz VI Filometor rządzi Egiptem.
Od 173 r. p.n.e. współrządzi z nim jego żona i zarazem siostra Kleopatra II. Ptolemeusz VI bezskutecznie próbuje odebrać Seleucydom Palestynę. W odpowiedzi Antioch IV Epifanes wykorzystuje słabość Egiptu, żeby w 170 r. p.n.e. dokonać odwetowego najazdu z Syrii: pod Peluzjon rozbija siły egipskie i zajmuje miasto jako ważny punkt strategiczny.
Pod wpływem tych wydarzeń wybucha bunt ludności, która nowym faraonem obwołuje Ptolemeusza VIII Euergetesa II Physkona (syn Ptolemeusza V i Kleopatry I). Rodzeństwo jednak dogaduje się i odtąd cała trójka razem rządzi Egiptem.
168 r. p.n.e. - Kolejny łupieżczy najazd Antiocha IV grozi utratą całej Delty lub nawet załamaniem dynastii. Najeźdźcze wojska grabią bez ograniczeń i oblegają Aleksandrię, ale Rzym nakazuje Antiochowi wycofać się z Egiptu.
145 r. p.n.e. - Umiera Ptolemeusz VI, a tron ma odziedziczyć Ptolemeusz VII (jego syn z Kleopatrą II), lecz zostaje zamordowany przez Ptolemeusza VIII Euergetesa II Physkona (syn Ptolemeusza V i Kleopatry I). Kleopatra II zaś zostaje żoną Ptolemeusza VIII.
132 r. p.n.e. - W wyniku wojny domowej Kleopatra II przejmuje pełnię władzy, a Ptolemeusza VIII i jego drugą żonę Kleopatrę III (córka Ptolemeusza VI i Kleopatry II) wypędza na Cypr. Kleopatra II rządzi samodzielnie, lecz Ptolemeusz VIII wraca do Egiptu i w 127 r. p.n.e. doprowadza do wygnania Kleopatry II. Jednak jej pozycja okazuje się na tyle mocna, że trzy lata później Kleopatra II wraca z Syrii i w Egipcie kształtuje się trójwładza Ptolemeusza VIII, jego żony Kleopatry III i Kleopatry II. Ten układ polityczny przetrwa do śmierci Ptolemeusza VIII (116 r. p.n.e.) i Kleopatry II (115 r. p.n.e.).
116 - 107 r. p.n.e. - Panuje Ptolemeusz IX, syn Ptolemeusza VIII i Kleopatry III.
Jest znany z zaangażowania religijnego, zwłaszcza w kult Aleksandra Macedońskiego. Żonaty ze swoją siostrą Kleopatrą IV, a po wymuszonym przez Kleopatrę III rozwodzie żeni się ze swoją młodszą siostrą Kleopatrą Selene. W 107 r. p.n.e. ucieka na Cypr, ponieważ Kleopatra III osadziła na tronie swojego syna Ptolemeusza X.
W 103 r. p.n.e. próbuje odzyskać Egipt idąc z armią z Palestyny przez Synaj, lecz zostaje zatrzymany pod Peluzjon.
- 88 r. p.n.e. - Ptolemeusz IX odzyskuje władzę nad Egiptem wykorzystując powstanie ludności Aleksandrii przeciw Ptolemeuszowi X.
Prowadzi politykę nieangażowania się w konflikt między coraz groźniejszym Rzymem i Pontem. W kraju zaś uśmierza bunty. Karze zdobyć i zburzyć Waset (po grecku Teby lub Diospolis), które od 91 r. p.n.e. odrzucało władzę Ptolemeuszów.
- 80 r. p.n.e. - Po śmierci Ptolemeusza IX tron obejmuje jego syn Ptolemeusz XI popierany przez rzymskiego wodza Sullę. Żeni się ze swoją macochą Kleopatrą Berenike III, lecz każe ją zamordować kilkanaście dni po ślubie. To rozwściecza mieszkańców Aleksandrii, którzy zabijają zdradzieckiego faraona.
Na tron zostaje wtedy zaproszony przez Egipcjan Ptolemeusz XII, syn Ptolemeusza IX i Kleopatry Selene. Wcześniej mieszkał na greckiej wyspie Kos, gdzie na życzenie swojej babki Kleopatry III pobierał nauki od miejscowych kapłanów Asklepiosa-lekarzy. Po opanowaniu Kos przez Mitrydatesa przebywał na dworze króla Pontu.
- 80 - 51 r. p.n.e. - Panowanie Ptolemeusza XII.
W 79 r. p.n.e. żeni się ze swoją siostrą Kleopatrą V. Ptolemeusz jest zależny od Rzymu. Kupuje poparcie łapówkami dla rzymskich notabli. Na przykład za 6000 talentów kupuje akceptację dla swojej koronacji na faraona przeprowadzonej dopiero w 76 r. p.n.e. Nie protestuje też przeciw zajęciu Cypru przez Rzym, co przyczynia się do niezadowolenia ludności i wybuchu buntu, który obala Ptolemeusza XII w 58 r. p.n.e. Ptolemeusz ucieka do Rzymu, a tron obejmuje jego córka Kleopatra VI, która jednak umiera po roku sprawowania władzy. Wtedy tron przejmuje jej starsza siostra Berenike IV (od 56 r. p.n.e. razem ze swoim mężem Archelaosem).
W 55 r. p.n.e. Ptolemeusz XII odzyskuje władzę nad Egiptem dzięki wojskowej interwencji rzymskiego prokonsula Syrii Aulusa Gabiniusa, który za 10 tysięcy talentów pokonuje oddziały Archelaosa. Natychmiast po objęciu władzy Ptolemeusz każe zamordować Berenike IV oraz jej zwolenników.
- 51 - 47 r. p.n.e. - Panuje Ptolemeusz XIII, syn Ptolemeusza XII.
Początkowo współrządzi ze swoją siostrą i zarazem żoną Kleopatrą VII, lecz w 49 r. p.n.e. zmusza ją do emigracji do Syrii. Tam Kleopatra uzyskuje poparcie Juliusza Cezara. Ptolemeusz XIII przerażony możliwym najazdem wojsk Cezara każe zabić Pompejusza, który szukał w Egipcie schronienia i godzi się uznać Kleopatrę za współrządzącą władczynię Egiptu. Cezar zaś wkracza do Egiptu, gdzie jednak spotyka się z oporem i w końcu zostaje oblężony w Aleksandrii przez 20-tysięczną armię. Mimo wielokrotnej przewagi liczebnej egipskie wojska nie potrafią pokonać Cezara, a 27 marca 47 r. p.n.e. zostają rozbite przez połączone wojska Cezara i rzymskie posiłki przybywające z Azji Mniejszej. Ptolemeusz XIII ginie podczas ucieczki, kiedy tonie statek, na którym płynął przez Nil.
48 r. p.n.e. - W trakcie walk wojska Cezara niszczą część biblioteki w Bruchejonie.
47 - 30 r. p.n.e. - Kleopatra VII rządzi Egiptem.
Do 44 r. p.n.e. formalnie współrządzi ze swoim drugim mężem Ptolemeuszem XIV (syn Ptolemeusza XII), lecz w rzeczywistości Ptolemeusz nie ma żadnego wpływu na politykę.
Władczyni słynie z urody i zamiłowania do zabaw. Sama przygotowuje narkotyczne napoje, które uczestnikom pijackich i seksualnych orgii zapewniają niezapomniane wrażenia. Z drugiej strony Kleopatra jest niezwykle inteligentna i ambitna. Włada siedmioma językami, doskonale zna sytuację polityczną i dobrze zarządza gospodarką. Pod jej rządami maleje ilość buntów.
Kleopatra chce odbudować imperium Aleksandra, w czym pomaga jej niezwykle zdolny i bitny wódz kastrat Ganimedes. Kleopatra jest kochanką Cezara (46 r. p.n.e.) i żoną Antoniusza (41 r. p.n.e.), co ma jej pomóc w realizacji ambitnych planów politycznych. Istotnym elementem tej gry politycznej jest syn Kleopatry i Cezara, przyszły Ptolemeusz XV zwany Cezarionem. Jego rzymskie pochodzenie mogłoby ułatwić utrzymanie silnej pozycji Egiptu. Rzym jednak nie jest zainteresowany wzrostem siły Egiptu; w 31 r. p.n.e. Oktawian rozbija armię Antoniusza pod Akcjum i zmusza Kleopatrę wraz z Antoniuszem do ucieczki.
Oktawian ścigający Antoniusza ponownie zwycięża w bitwie pod Peluzjon (30 r. p.n.e.) i dociera nad Nil. Widząc nieuchronną klęskę Antoniusz i Kleopatra oddają się uciechom w Aleksandrii. Oczekują końca w narkotycznym transie po wypiciu wina z opium i bieluniem (specjalność Kleopatry). W obliczu nadchodzącej armii rzymskiej Antoniusz przebija się mieczem, a Kleopatra popełnia samobójstwo, według legendy pozwalając ukąsić się kobrze.
Przez następne stulecia będzie trwała dyskusja, gdzie pochowano ostatnią władczynię Egiptu i czy jej zwłoki poddano tradycyjnej mumifikacji. Większość znawców sądzi, że miejscem jej spoczynku jest sanktuarium Ozyrysa w Taposiris Magna ok. 50 km od Aleksandrii.
- Od 30 r. p.n.e. - Rzymski Egipt jest wielkim producentem zboża, Aleksandria stanowi centrum handlu perłami, a Pelesium (Mendes) w Delcie Nilu to ważny ośrodek produkcji i eksportu kosmetyków. Przez port Berenice nad Morzem Czerwonym i Koptos nad Nilem trwa intensywny handel z Afryką, Persją i Indiami.
W Delcie Nilu w pobliżu dawnego miasta Bubastis Rzymianie budują osadę i twierdzę Babilon (nawiązanie do Babilonu z Mezopotamii) strzegącą wejścia do kanału Nil-Morze Czerwone. Statki zmierzające z Nilu do Morza Czerwonego muszą przepłynąć między dwoma potężnymi wieżami tworzącymi bramę do kanału.
I w. p.n.e. - I w. n.e. - Miejscowi bogowie są utożsamiani z hellenistycznymi bóstwami grecko-rzymskimi, a kult Izydy sięgnie aż do Wysp Brytyjskich i pośrednio przeniknie potem do chrześcijaństwa jako kult maryjny. Podupadają zaniedbane egipskie świątynie i wyrocznie jak choćby w Waset i oazie Siwa (ostatecznie zburzą je chrześcijanie). Z drugiej zaś strony Grecy i Rzymianie osiedlający się w Egipcie często ulegają egiptyzacji zafascynowani prastarą kulturą. Przykładem są liczne groby Rzymian w oazie Bahariya (w roku 1991 odkryte przez beduina szukającego zaginionego osła i badane potem przez archeologów). Zmumifikowane ciała zmarłych są pokryte złotem (bogowie egipscy mieli mieć złote ciała) na znak nieśmiertelności i wyposażone w maski. Wizerunki na maskach są jednak realistyczne a nie wyidealizowane, jak to było wcześniej u rodowitych Egipcjan.
I w. p.n.e. - I w. n.e. - Gospodarcze załamanie Egiptu, wywołane rabunkową gospodarką i wyzyskiem ze strony Rzymian. Egipt jest spichrzem Rzymu - wyżywienie stolicy imperium jest zależne od zboża, głównie pszenicy, z Egiptu.
Kryzys wywołuje zamieszki, jak na przykład w Aleksandrii w 38 r. n.e., kiedy ginie wielu miejscowych Żydów. Symbolem kryzysu staje się zawalenie szczytu słynnej latarni na Pharos (I w. n.e.).
- I w. n.e. - Według tradycji apostoł św. Marek, pierwszy patriarcha Aleksandrii (43-68), przynosi do Egiptu chrześcijaństwo.
Jego następcy na aleksandryjskim tronie patriarchalnym to Anianus (68-82), Avilius (83-95), Kedron (96-106), Primus (106-118), Justus (118-129), Eumenes (131-141), Markianos (142-152), Celadion (152-166), Agrippinus (167-178), Julian (178-189), Demetrius (189-232) i Heraklas (232-248, pierwszy patriarcha Aleksandrii, który używa tytułu papież).
Miejscowi chrześcijanie chętnie przywołują opowieść (w Ewangelii św. Mateusza oraz w apokryficznych ewangeliach Tomasza, arabskiej, Jana i ormiańskiej) o ucieczce małego Jezusa wraz z rodzicami z Judei do Egiptu. Józef miał sen, w którym anioł nakazał mu w ten sposób uniknąć prześladowań ze strony Heroda. Dokładny opis mitycznej wędrówki po Egipcie zawiera Wizja Teofila z Aleksandrii (IV/V w.) i Kazanie św. Zachariasza z Sakhy (VIII w.). Według tych legend Józef i Maria weszli do Egiptu 1 czerwca (później święto koptyjskich chrześcijan), a wszędzie, gdzie przybył mały Jezus padały posągi pogańskich bóstw (na przykład w Heliopolis), uciekały złe duchy i chorzy odzyskiwali zdrowie. Mieszkańcy Tell Basta na Nilem odmówili przybyszom wody i pomocy, lecz Jezus spowodował cudowne pojawienie się źródła. Odtąd woda z Tell Basta leczy wszystkich wierzących pielgrzymów oprócz potomków ludzi z niegościnnego miasta. Następnie Jezus postawił odcisk stopy w kamieniu w Sakha w Delcie Nilu, a w Mostoradzie cudownie otworzył źródło wody, aby móc się wykąpać (w koptyjskiej tradycji jest to Al-Mahamma, czyli Miejsce Kąpieli, znany kościół i cel pielgrzymek). Rodzina uciekinierów mieszka w wielu miejscach, na przykład w jaskini w Dżabal el-Ter (później kościół zbudowany przez św. Helenę, szereg okolicznych klasztorów i cel pielgrzymek). W Matarija koło Heliopolis wędrowcy zatrzymali się w cieniu wielkiej sykomory zwanej odtąd Drzewem Maryi (nawiązanie do drzewa Iszed oraz Izydy i jej syna Horusa w Heliopolis). W 1672 r. mała część już umierającej sykomory zostanie posadzona w niewielkim ogródku i wyrośnie na wielkie drzewo, obok którego wytryśnie podobno jeszcze jedno cudowne źródło.
Rodzina wraca do ojczyzny, kiedy w Deir el-Maharraq (powstanie tam kościół i cel pielgrzymek w Górnym Egipcie) Józef dowiedział się we śnie od anioła, że Herod umarł.
Ok. 60 r. n.e. - Cesarz Neron wysyła na południe ekspedycję, aby zbadała bieg Nilu.
180 r. n.e. - Powstaje pierwszy chrześcijański kościół w Aleksandrii. Nowa religia zdobywa coraz więcej wyznawców.
228 - 341 r. n.e. - Św. Paweł z Teb.
Pod koniec III w. ucieka przed prześladowaniami Dioklecjana, zostaje pustelnikiem i przeżywa samotnie 90 lat. Według legendy karmił go kruk codziennie przysyłany przez Boga.
268 - 297 r. n.e. - Wojny z kuszyckimi plemionami koczowników Bedża, którzy zajmują się głównie hodowlą bydła. Rzymianie w końcu opuszczają Nubię (297) wycofując się do Asuanu.
269 r. n.e. - Władczyni Palmyry, czarnoskóra Bath Zabbai (Zenobia), tak samo jak Egipt uznająca zwierzchność Rzymu, podbija ziemie nad dolnym Nilem. Tworzy silne państwo, wzbudzając uzasadniony niepokój Rzymian.
272 r. n.e. - Rzymianie rozbijają wojska Bath Zabbai z Palmyry, znosząc jej panowanie nad Dolnym Egiptem.
284 - 305 r. - W Rzymie panuje cesarz Dioklecjan, który likwiduje administracyjną odrębność Egiptu.
Wbrew Dioklecjanowi postępuje chrystianizacja Egiptu za aleksandryjskich papieży Theonasa (282-300) i Piotra I (300-311). Chrystianizacja często jest brutalna, połączona z mordami i rabowaniem bogatych świątyń, co wskazuje, że przynajmniej część ataków ma podłoże tyleż religijne, co finansowe. W każdym razie rośnie liczba Egipcjan wstępujących do Kościoła koptyjskiego.
Wielką świętością egipskich chrześcijan i celem pielgrzymek jest Zeitoun, gdzie według tradycji mieli przebywać Józef, Maria i Jezus, uciekający z Palestyny. Powstanie tam później koptyjski kościół św. Marka.
Trwa ideowa walka wewnątrz społeczności chrześcijańskich, czego wyrazem jest nakaz wydany w roku 367 przez papieża Aleksandrii św. Atanazego I (328-373), aby zniszczyć wszystkie teksty poza tymi, które uznano w Nicei. Część ewangelii gnostyckich zostaje wtedy ukryta. Walka toczy się też o papieski tron w Egipcie: arianin Grzegorz z Kapadocji ogłasza się patriarchą (339-346) i nawet usuwa Atanazego. Ten jednak wraca w roku 346 i odzyskuje władzę.
W pierwszych latach IV w. w Aleksandrii powstaje grecki przekład Biblii chrześcijańskiej, który będzie potem przechowywany w Cezarei, skąd trafi do Konstantynopola, a w późnym średniowieczu zostanie przewieziony do Rzymu. Dopiero kiedy Napoleon sprowadzi bibliotekę papieską do Paryża (1809-1815), zacznie się naukowe badanie starożytnej księgi, która stanie się znana jako Kodeks Watykański.
358 r. - Według kronik ogromna fala z morza (tsunami) niespodziewanie uderza na wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego i na przykład w Aleksandrii łodzie z portu wrzuca na dachy domów.
370 - 415 r. - Hypatia z Aleksandrii, zwolenniczka neoplatonizmu, sławna matematyczka i astronomka.
Podburzony przez św. Cyryla (aleksandryjski papież w latach 412-444) tłum chrześcijan obdziera Hypatię z odzieży i rozszarpuje kawałkami szkła. Ten mord staje się znakiem ekspansji nowej wiary podobnie, jak rabowanie dawnych świątyń, zniszczenie Serapejonu w Aleksandrii oraz prześladowanie „pogan” i Żydów.
Memfis coraz bardziej traci na znaczeniu, ponieważ kult chrześcijański wypiera dawne kulty egipskie. Chrześcijanie stopniowo przejmują rzymskie świątynie. Zajmą też twierdzę strzegącą kiedyś wejścia do kanału Nil-Morze Czerwone: jedną z wież tworzących bramę do kanału zamienią w kościół (jedyny w Egipcie kościół na planie koła).
Starą wiarę zachowują jeszcze wojowniczy Bedża, którzy skutecznie bronią swojej autonomii.
391 r. - W trakcie walk chrześcijan i zwolenników starej wiary zostaje zniszczona większość zbiorów jeszcze istniejącej Biblioteki Aleksandryjskiej.
395 r. - Egipt znajduje się w greckojęzycznej, wschodniej (w przyszłości bizantyjskiej) części Cesarstwa Rzymskiego.
453 r. - Umowa z Philae gwarantuje uprawianie kultu Izydy przez lud Bedża (zniesie go Justynian po zwycięstwie króla Silko walczącego z Bedża).
529 - 530 r. - Zbrojne powstanie chrześcijańskiej sekty Samarytan w Aleksandrii i Antiochii. Żądają zniesienia kościelnej hierarchii i wyzysku przez wielkich posiadaczy duchownych i świeckich. Obie rebelie zostają krwawo stłumione.
536 r. - Za aleksandryjskiego papieża Teodozjusza I (535-567) następuje rozłam między Kościołem koptyjskim i grecką ortodoksją (prawosławiem).
540 r. - Według Prokopiusza w Egipcie zaczyna się tragiczna pandemia dżumy, która dotrze aż do Europy i wschodniej Azji.