Indianie lasów wschodniej części kontynentu i nad Zatoką Meksykańską

  • Ok. 2000 r. p.n.e. - Kilkadziesiąt kilometrów od brzegów Zatoki Maine w okolicach późniejszego miasta Salem powstają kamienne konstrukcje (kręgi, mury, zadaszone komory) służące do obserwacji nieba i określania czasu (rodzaj kalendarza) oraz jako miejsce kultu (składanie ofiar) analogiczne do megalitów Starego Świata. Obiekt będzie używany do II w. p.n.e.

Zostanie opisany w roku 1907, a w 1937 właściciel tego terenu William Goodwin nazwie go Mystery Hill. Według jego wyobrażeń kamienne konstrukcje zbudowali Celtowie, którzy na długo prze Kolumbem mieli dotrzeć do Ameryki. Dlatego też od 1982 r. zabytek jest znany jako Amerykańskie Stonehenge. Badania archeologiczne jednak wykażą indiańskie pochodzenie budowli, a w dodatku ujawnią elementy dodawane przez białych kolonizatorów od XVIII w. i zmiany w ułożeniu kamieni wprowadzone przez Goodwina.

  • Pierwsza połowa 2. tysiąclecia p.n.e. - W okolicy późniejszego miasta Groton w Connecticut powstaje archeologiczny zespół Gungywamp obejmujący kamienne kręgi i komory mające znaczenie kultowe i służące jako prosty kalendarz słoneczny.

  • 2. tysiąclecie p.n.e. - Początki leśnej kultury Adena (trwa do II w. n.e.) nad środkową Ohio (w językach algonkin Piękna Rzeka). Gospodarka opiera się na zbieractwie, myślistwie i prymitywnym rolnictwie: kukurydza, fasola, dynia i słonecznik. Charakterystyczną cechą tej kultury jest sypanie wielkich ziemnych kopców nad grobami wybitnych osobistości.

  • III w. p.n.e. - III w. n.e. - Nad Ohio ludność Algonkin tworzy rolniczą kulturę Hopewell kontynuującą tradycje Adena. Jej wpływy sięgają od Wielkich Jezior do Florydy. Powstają piękne tkaniny, rzeźby w kamieniu i kości oraz wyroby z miedzi. Handel dostarcza miedzi znad Wielkich Jezior, miki z Appalachów, obsydianu z Gór Skalistych i muszli znad Zatoki Meksykańskiej. Istnieją też duże centra kultu religijnego. Postępuje zróżnicowanie na arystokrację i kapłanów oraz uboższy plebs. Znajduje to wyraz w budowaniu wielkich kopców nad grobami arystokratów. Głównie roślinna dieta odbija się na stanie zdrowia ludności. Plebs powszechnie cierpi na niedożywienie, anemię i brak witaminy A. Ludzie są mniejsi i słabsi od przedstawicieli kultur myśliwskich i żyją zazwyczaj ok. 30 lat. Tylko arystokraci dożywają wieku średnio o 10 lat dłuższego.

  • V/VI w. - Najazdy koczowników niszczą szereg centrów kultowych i osady Hopewell. Zostają przerwane powiązania handlowe, a ludność ubożeje. Ostatni duży kopiec Hopewell powstaje w VIII w.

  • Od VI w. - Wzdłuż Missisipi (nazwa rzeki znaczy Wielki Ojciec Wód) i jej dopływów kultura Missisipi (budowniczowie kopców) kontynuuje tradycje Hopewell. Wykazuje związki z Meksykiem: kult Słońca i ofiary z ludzi. Z drugiej strony dmuchawki ze strzałami, łowienie ryb za pomocą trucizn, płaszcze z piór i łóżka z plecionki na drewnianej ramie nawiązują do kultur karaibskich.

Hopewell utrzymuje rozległe związki handlowe. Rolnictwo niszczy lasy i powoduje erozję gleb. Bogata ceramika (na początku drugiego tysiąclecia sztuka jej wyrabiania zostaje przekazana plemionom Algonkin nad Rzeką Świętego Wawrzyńca), plecionkarstwo, tkactwo (z łyka drzew, zwłaszcza cedrów) i rzeźba (kamienne posągi odkryte przez archeologów w Etowah w 1954 r.). Powstają duże miasta jak na przykład Cahokia (nazwane tak od plemienia mieszkającego tu w XVII w.) w XI-XIV w. w pobliżu późniejszego Saint Louis. Cahokia ma kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców i będzie największym miastem na północ od Meksyku aż do XVI w. Stanowi ośrodek dla dziewięciu innych osad. W mieście istnieje obserwatorium-kalendarz (krąg drewnianych pali) i kilka kopców - miejsce zamieszkania (blisko Słońca uznawanego za brata władcy) i pochówku wybitnych osobistości. Na przykład w kopcu, przez archeologów oznaczonym numerem 72, w połowie XI w. pochowano mężczyznę z czterema poddanymi (ucięto im głowy i ręce) oraz 53 kobietami. Na kopcach składane są ofiary z kobiet symbolizujących boginię kukurydzy i ziemię: ofiara jest raniona strzałami (symbol ranionej ziemi) i zabijana, a jej krew zapewnia plony. Punkt centralny Cahokii stanowi wielki kopiec i ogromny plac, gdzie odbywają się mecze piłki oraz ceremonie.

W Moundville funkcjonuje ważny ośrodek religijny z dużym kopcem. W XIII w. mieszka tu ok. 3000 osób.

  • Od IX w. - Nowa odmiana kukurydzy wymagająca tylko 120 dni bez mrozu (dawna potrzebowała 200) ekspanduje na północ, co pozwala na rozwój bardziej zaawansowanych kultur rolniczych aż w okolicach Wielkich Jezior.

  • X - XIV w. - W basenie rzeki Ohio kształtuje się kultura przez archeologów nazwana potem Fort Ancient, ponieważ jednym z jej wczesnych ośrodków jest zbudowana przez ludzi Hopewell osada Fort Ancient nad rzeką Little Miami.

Jest to kolejna kultura budowniczych kopców. Jej dzieło stanowi między innymi największa ziemna konstrukcja prekolumbijskiej Ameryki Północnej o długości 411 m po angielsku zwana Great Serpent Mound (koło wzgórza Brush Creek), ponieważ ma formę węża trzymającego w pysku jajo. Budowla powstaje w drugiej połowie XI w.

Osady są budowane na planie koła z drewnianymi chatami stojącymi wokół centralnego placu, co odzwierciedla obraz Słońca poruszającego się po niebie. Ludność czci Słońce i składa mu ofiary z ludzi. Osady są zazwyczaj przenoszone co jakiś czas, kiedy okoliczne gleby ulegają wyjałowieniu na skutek intensywnego rolnictwa. Wiele osad jest otoczonych palisadą.

Społeczeństwo wykazuje niewielkie zróżnicowanie majątkowe i polityczne.

  • XIII/XIV w. - Ochłodzenie niszczy rolnictwo Cahokii. Mieszkańcy porzucają miasto i wędrują na zachód, gdzie przekształcą się w plemię Paunisów. Aż do roku 1838 Paunisi będą składać ofiary z ludzi, powtarzając krwawe rytuały z Cahokii.

Ruiny Cahokii zaś opisze Henry Brackenridge w roku 1811.

  • 1500 - 1700 r. - Ostatnie miasta-państwa budowniczych kopców upadają w rezultacie erozji gleb, ospy przywleczonej z Europy, częstych najazdów koczowników (szczególnie, od kiedy na preriach pojawia się koń dający koczownikom ogromną przewagę) oraz klęsk żywiołowych.

Wiele z ich kultury przejmują plemiona z rodziny Muskogee, od XVI w. tworzące małe państewka: Natchez, Choctaw,

Chickasaw. Czczą Słońce (u Natchez wódz jest nazywany Wielkim Słońcem), a nawet składają mu ofiary z ludzi. Choctaw uznają kopce za symbol pramatki i miejsce, gdzie spod ziemi wyszli pierwsi ludzie.

Ludność kultury Fort Ancient przekształci się w Szaunisów (Shawnee) w basenie Ohio.

Na Florydzie rozwija się kultura Seminoli (grupa Muskogee) pokrewna budowniczym kopców, również czcząca Słońce.

Ze Słońcem wiąże się popularny w tym rejonie mit o pochodzeniu ognia, który próbowała sprowadzić na ziemię sowa a potem grzechotnik, ale udało się to dopiero pogardzanemu, lecz sprytnemu pająkowi z pomocą jego nici.

  • 1528 r. - Panfilio de Narvaes najeżdża Florydę. W ciągu kilku lat Indianie wybijają niemal wszystkich Hiszpanów.

  • 1542 r. - Ekspedycja De Soto przechodzi terytoria Natchez, wszędzie napotykając osady wyludnione przez ospę, która dotarła tu nieco wcześniej i zabiła niemal wszystkich mieszkańców.

  • XVI w. - Hiszpanie niszczą indiańskie państwo Kofaczikui (na północ od Florydy) rządzone przez kobietę-wodza. Niedługo potem upada również państwo Choctaw nad rzeką Alabama, którym rządzi w tym czasie wódz Tuscallus.

  • Początek XVII w. - Indianie Algonkin na wschodnich wybrzeżach jeziora Erie tworzą konfederację plemienną zorganizowaną i kierowaną przez najsilniejsze plemię Powhatan. Inne plemiona należące do konfederacji to Pamunkei, Mattaponi, Nansemond, Chikahomin i Rappahannok. Z drugiej strony kilka okolicznych plemion nie chce uznać władzy Powhatan. Przykładem są Indianie Potomak, którzy sprzymierzają się z Anglikami przeciwko Powhatan.

W początkach XVIII w. konfederacją rządzi wódz Wahunsunacock, który przyjmuje imię Powhatan (co oznacza Wodospad Na Strumieniu). Wódz jest przyjaźnie nastawiony do europejskich osadników. W 1609 r. zostaje nawet koronowany przez Brytyjczyków na indiańskiego króla, lecz on wkrótce odkrywa, że biali traktują go wyłącznie jako narzędzie zniewolenia Indian, więc postanawia przerwać nierówną współpracę. Wtedy jednak załoga statku zakotwiczonego w ujściu rzeki Potomac porywa Pocahontas (1613), ukochaną córkę wodza Powhatan, przez co zmuszają go do uległości aż do jego śmierci w 1618 r. Pocahontas zaś żyje w Jamestown, stając się bohaterką romantycznych legend opisywanych potem w książkach i filmach. Przyjmuje chrześcijaństwo i wychodzi za mąż za Johna Rolfe’a. W 1616 r. wyjeżdża do Anglii, gdzie umiera na ospę. Jej syn Thomas Rolfe wróci do Ameryki i zapoczątkuje jeden z najważniejszych rodów Wirginii Randolphów.

  • 1621 r. - Massasoit, wódz plemienia Wampanoag (grupa Algonkin), wraz z innymi wodzami odwiedza kolonię w Plymouth.

Po nawiązaniu z nimi bezpośrednich stosunków Brytyjczycy kupują terytoria indiańskie, a następnie domagają się opuszczenia ich przez miejscowe plemiona, czego jednak Indianie nie potrafią zrozumieć. Jak bowiem, pytają, można posiadać coś, czego nie da się zabrać i co należy do wszystkich? Nie pojmują idei posiadania ziemi.

Nastąpiło tutaj zderzenie dwóch koncepcji własności. Europejczycy, zwłaszcza doby kapitalizmu (burżuazja), wykształcili pojęcie własności rozumiane jako abstrakcyjne dobro, które może dowolnie przechodzić z rąk do rąk w drodze normalnej wymiany i handlu, niezależnie od tego, czy chodzi o przedmioty, żywność czy ziemię. Tymczasem plemiona żyjące z myślistwa traktują ziemię jako „daną im” do użytkowania. W istocie więc nie jest ona ich własnością, którą mogą swobodnie dysponować. Indianie nie znają abstrakcyjnej własności w oderwaniu od konkretnej sytuacji, kiedy posiadaną rzecz można zabrać ze sobą. A ziemi zabrać się nie da. Dlatego dary od Brytyjczyków przyjęli jako dowód przyjaźni, ale nie wiedzieli, że była to zapłata za ziemię.

  • XVII w. - Mohikanie (Mahican), dotąd rolnicy nad rzeką Hudson, dzięki koniowi specjalizują się w polowaniu na bizony. Tworzą konfederację plemion Algonkin na wschodnich stokach Appalachów, co wywołuje konflikt z Irokezami: Mohikanie zostają wyniszczeni, a ich resztki przenoszą się nad Ohio.

  • XVII w. - Szaunisi z grupy Algonkin żyjący nad rzeką Cumberland (na zachód od Appalachów) liczą około 3000 osób. W ciągu XVII-XVIII w. Irokezi spychają ich w kierunku rzeki Missouri.

  • XVII - XVIII w. - Creek tworzą konfederację na północ od Florydy. W jej skład wchodzą plemiona Muskogee. W XVIII w. zagrożenie ze strony białych powoduje centralizację władzy w konfederacji, co umożliwi Indianom długi opór.

  • XVII - XIX w. - Koloniści (Holendrzy, Francuzi, Brytyjczycy a potem Amerykanie) wykorzystują zwyczaj niektórych indiańskich plemion polegający na zdzieraniu z głowy zabitego wojownika skalpu, czyli skóry z włosami i płacą za indiańskie skalpy. W ten sposób Indianie sami się wymordowują, skalpując już nie tylko wojowników zabitych w walce, ale wszystkich. Co więcej, również biali niszczą całe wsie indiańskie dla zdobycia jak największej liczby skalpów.

  • 1661 r. - Śmierć wodza Massasoit.

Jego politykę przyjaźni z Brytyjczykami kontynuują synowie Wamsutta (Aleksander) i Metacomet (Philip). Po śmierci brata naczelnym wodzem plemienia Wampanoag zostaje Metacomet (Król Philip). Za jego rządów dochodzi do starć z białymi pragnącymi zająć ziemię Indian. Konflikt kończy się zawarciem pokoju w 1671 r.

  • 1675 - 1676 r. - Biali zajmujący ziemie indiańskie i usuwający stamtąd pierwotnych mieszkańców powodują wreszcie bunt plemienia Wampanoag. Wódz Metacomet postanawia zbrojnie wygnać zaborców: atakuje 52 brytyjskie osady (spośród 90) i 12 kompletnie niszczy. Jednak przegrywa w bitwie pod Kingston (1676), zostaje schwytany i ścięty. W walkach wyróżnia się Wetamoo, kobieta z plemienia Wampanoag (tonie podczas ucieczki, a jej głowa zatknięta na palu będzie znakiem triumfu białych, 1676). Akcja Metacometa jest pierwszą dużą indiańską wojną przeciw białym kolonistom.

Ze względów bezpieczeństwa w 1675 r. Boston wprowadza prawo zakazujące Indianom wstępu do miasta (prawo przetrwa formalnie do XXI w., choć już dawno nie będzie stosowane).

  • 1682 r. - La Salle odwiedza Natchez i spisuje swoje obserwacje. Niedługo potem Natchez zostają podbici i częściowo wyniszczeni przez Francuzów.

  • 1720 r. - Delawarowie (z grupy Algonkin) zostają wchłonięci przez Irokezów.

  • 1729 r. - Natchez jeszcze raz buntują się przeciwko Francuzom.

Niestety, w ciągu dwóch lat walk wszyscy członkowie plemienia zostają zabici albo sprzedani w niewolę na Santo Domingo (wraz z wodzem Wielkim Słońcem). Ich ocalałe resztki wtapiają się w inne plemiona.

  • Lata 1770. - Szaunisi znad Ohio walczą z brytyjskimi osadnikami zajmującymi ich terytoria.

  • Lata 1780. - Tecumseh (kometa), wódz Szaunisów znad Ohio staje się największym indiańskim politykiem i wojownikiem na pograniczu brytyjskich a potem amerykańskich posiadłości. Na wzór państwa białych chce tworzyć ponadplemienną konfederację Indian (od Florydy do rzeki Ohio) i przeciwstawić się ekspansji kolonialnej. Z drugiej strony chce przejąć wynalazki przywiezione z Europy. Współpracuje z nim jego brat, fanatyczny prorok i szaman Tenskwatawa, żądający odrzucenia obcych wynalazków, powrotu do starego sposobu życia i dawnych wierzeń, co ma Indianom dać siłę do pokonania najeźdźców (mistyczna wizja z 1805 r.). Tecumseh otrzymuje broń od Brytyjczyków z Kanady, którzy chcą jak najbardziej osłabić znienawidzone Stany Zjednoczone.

  • 1795 r. - Umowa z Greenville. Plemię Czirokezów w Górach Allegheny (północne Appalachy) zawiera układ z USA, mający zapewnić nietykalność ich terytorium nad Ohio. Zagrożeni przez białych Czirokezi tworzą scentralizowane, militarne państewko i rozwijają się ekonomicznie. Wódz Sequoyah tworzy alfabet ich języka.

Oczywiście rząd amerykański nie dotrzymuje słowa i stopniowo spycha Czirokezów za Missisipi do Arkansas.

  • Do XIX w. - Część Szaunisów pod naciskiem białych przesuwa się na południowy zachód nad rzekę Arkansas.

  • 1811 r. - Wbrew Tecumsehowi, który w tym czasie przebywa na południu, Tenskwatawa zaczyna zamieszki przeciw białym w Tippecanoe, przekonując Indian, że jego moc pokona białych. Gubernator W. H. Harrison korzysta z okazji i rozbija Indian, choć prorok obiecywał, że kule białych będą nieszkodliwe. W ten sposób zjednoczeniowa idea Tecumseha upada, a rozczarowany wódz wyjeżdża do Kanady.

  • 1812 - 1814 r. - Tecumseh walczy po stronie Brytyjczyków przeciw Amerykanom jako generał. Ginie w bitwie pod Thames w Ontario (pokonany przez Harrisona).

  • Od 1813 - Szaunisi zostają siłą usunięci ze wschodu i umieszczeni w rezerwacie w Kansas.

  • 1817 - 1818 r. - Antyamerykańskie powstanie Seminoli na Florydzie stłumione po krwawych walkach.

Pokój zostanie zawarty oficjalnie dopiero w 1832 r. i na jego mocy Seminole mają być przesiedleni do Oklahomy.

  • 1830 r. - Removal Act ustanawiający granicę USA na Missisipi. Na zachód od rzeki mają być tereny indiańskie. Plemiona ze strony wschodniej zostają przesiedlone, co powoduje śmierć kilku tysięcy ludzi.

  • Lata 1830. - Amerykanie rozbijają konfederację Creek w stanach Georgia i Alabama. Największy wódz tego plemienia Osceola zostaje uwięziony.

  • Lata 1830. - Amerykanin George Catlin bada Indian z grupy Muskogee, zwłaszcza Choctaw.

  • 1834 r. - Założenie Urzędu do Spraw Indian podległego bezpośrednio ministerstwu wojny Stanów Zjednoczonych.

Wkrótce Czirokezi jako pierwsi Indianie zdobywają przedstawicielstwo w amerykańskim parlamencie. Mimo to zostają wysiedleni na zachód do Oklahomy wbrew umowom z rządem. Według legendy pewien szaman zapowiedział, że o wiarołomstwie białych zaświadczą duchy i odtąd koło miejscowości Alpena (Arkansas) w Whooping Hollow (Czkająca Dolina) są słyszalne dziwne dźwięki (prawdopodobnie wywołane przez szczególny kształt terenu i wiatr) określane jako czkawka lub urywany kaszel. Podobno miejsce to jest nawiedzane przez indiańskie duchy, choć nikt ich nie widział.

  • 1835 - 1867 r. - Delawarowie są osadzani w rezerwacie w Kansas.

Podobnie Paunisi z prerii na zachód od Missisipi trafiają do rezerwatu (po roku 1838), a składane przez nich ofiary z ludzi zostają ostatecznie zakazane i przerwane.

  • 1835 - 1842 r. - Uwolniony z amerykańskiego więzienia Osceola organizuje drugie powstanie Seminoli na Florydzie.

Sam Osceola umiera w 1838 r. ale nierówna walka nadal trwa. Całe wsie zostają wymordowane, a część Florydy ulega wyludnieniu. W końcu Amerykanie tłumią powstanie.

  • 1836 - 1838 r. - Creek zostają przymusowo przesiedleni do rezerwatu w Oklahomie, a w drodze ginie około 6000 osób spośród 17 tysięcy deportowanych.

  • 1855 - 1858 r. - Trzecie powstanie Seminoli. Bunt zostaje okrutnie stłumiony, a całe plemię jest deportowane z Florydy do Oklahomy, przy czym podczas wędrówki wielu Indian ginie ze zmęczenia i głodu. W Oklahomie Seminole wejdą w skład Związku Pięciu Cywilizowanych Narodów.

  • Do 1880 r. - Część Szaunisów zostaje przymusowo umieszczona w rezerwacie w stanie Oklahoma.

  • 1890 r. - Dawes Act daje Indianom prawo do osiedlania się poza rezerwatami i indywidualnego nabywania ziemi.

  • Koniec XIX w. - Amerykanie zamykają resztki Mohikan w rezerwatach w Wisconsin i Connecticut.

  • 1924 r. - Indianie formalnie otrzymują prawa obywatelskie w Stanach Zjednoczonych.

Oznacza to nie tylko możliwość uczestniczenia w życiu politycznym kraju, ale także prawo do posiadania ziemi, co dla większości Indian jest o wiele ważniejsze, ponieważ chroni własność poszczególnych plemion przed zagrabieniem przez osadników. Dotychczas biali na ogół zajmowali terytoria Indian jako „niczyje”.

  • 1933 - 1945 r. - John Collier jest komisarzem do spraw Indian w rządzie Roosevelta. Słynie z życzliwości wobec Indian i wbrew wielu politykom próbuje pomagać pierwotnej ludności Ameryki.

  • 1933 - 1934 r. - Indian Reorganization Act formalnie daje Indianom możliwość podtrzymywania swoich tradycji.

  • 1953 r. - Termination (Relocation) Act oddaje w USA sprawy Indian w ręce rządów poszczególnych stanów zamiast, jak było dotychczas, centralnego rządu w Waszyngtonie. W myśl założeń nowej polityki wobec Indian mają oni być stopniowo przesiedlani, czyli relokowani do miast, co ma ułatwić ich wtopienie w naród amerykański. Indianie zaś twierdzą, że to oznacza ich dekulturację, czyli oderwanie od kultury przodków. Relokacja bez wątpienia ułatwia penetrację wielkiego kapitału na obszarze należącym do Indian, ponieważ pozwala usunąć Indian z terenów atrakcyjnych dla inwestorów.

  • 1961 r. - W Chicago odbywa się Konferencja Indian mająca skoordynować działania na rzecz rozwoju plemion indiańskich w USA.

  • 1868 r. - Odżibewejscy aktywiści Dennis Banks (1037-2017), Clyde Bellecourt (ur. 1936) i Vernon Bellecourt (1931-2007) oraz Russell Means (1939-2012) należący do Siouxów Oglala Lakota zakładają w Minneapolis (Minnesota) American Indian Movement. Organizacja ma porządkować i koordynować działalność różnych grup Indian pracujących na rzecz utrzymania tradycyjnej kultury. Krystalizuje się idea panindiańska głosząca ponadplemienną jedność wszystkich rdzennych mieszkańców Stanów Zjednoczonych w opozycji do narzucanych wzorców przywiezionych z Europy.

  • 1970 - 1990 r. - Rozwój indiańskich przedsięwzięć ekonomicznych na zachodzie Stanów Zjednoczonych i Kanady.

Pueblo, Nawajowie i inne plemiona stają się cenionymi wytwórcami rzemiosła artystycznego. Plemię Swinomish ze stanu Waszyngton jest niemal monopolistą w połowach łososia, Nawajowie rozwijają działalność inwestycyjną w przemyśle, Irokezi z Oklahomy są znanymi producentami warzyw i inwestują w energetykę oraz metalurgię.

40 spośród 310 indiańskich plemion istniejących jeszcze na terenie USA formułuje programy modernizacji i przystosowania do współczesności, przy czym nie zawsze jest to tylko nastawienie się na turystykę i produkcję tanich pamiątek dla ludzi odwiedzających rezerwaty.