Wczesna historia Ameryki Północnej
- 22. - 19. tysiąclecie p.n.e. - Centralna i południowa część kontynentu znajdują się w chłodnej strefie umiarkowanej i wilgotnej, co jest spowodowane obecnością lodowca w Kanadzie. Większość tego obszaru pokrywają lasy iglaste.
Nieliczni mongoloidalni przybysze z Syberii zajmują się polowaniem. Co najmniej 21 tysięcy lat p.n.e. myśliwi pozostawiają ślady stóp w White Sands (Nowy Meksyk). Inna paleolityczna kultura to Sandia (nazwa od miejscowości w Meksyku, gdzie archeolodzy znaleźli ślady tej kultury) charakteryzująca się obecnością kamiennych narzędzi i dużych grotów do oszczepów.
Ekspandujące plemiona wkraczają między innymi na obszar superwulkanu Yellowstone, chociaż nie zdają sobie sprawy, co kryje się pod ich stopami. Nie mogą wiedzieć, że gigantyczny wulkan eksplodował ok. 650 tysięcy lat przed ich przybyciem siejąc spustoszenie i śmierć. Przede wszystkim zaś nie wiedzą, że podobna erupcja musi się kiedyś powtórzyć.
W Arizonie Indianie znajdują wielki Meteor Crater po uderzeniu meteorytu w późnym plejstocenie. Krater będzie przedmiotem kilku indiańskich legend i tematem rozważań późniejszych fantastów, doszukujących się w nim nawet śladów katastrofy statku kosmicznego.
Wyobraźnię pobudzają też inne formy powierzchni jak odsłonięty przez erozję wypełniony zastygłą lawą komin dawnego wulkanu w Górach Skalistych (Wyoming). Siuksowie, Czejenowie, Kiowa, Arapaho, Crow i inne plemiona będą opowiadać legendę o siedmiu dziewczętach ściganych przez grizzly. Uciekinierki ukryły się na górze, która uniosła je do nieba, gdzie stały się gwiazdozbiorem Plejad. Bezsilny niedźwiedź zaś tylko poorał skałę pazurami nadając jej charakterystyczny kształt. W rzeczywistości tworzą go typowe dla bazaltu formy krystalizacji - skierowane do góry kanciaste słupy. Góra ta zwana Tipi Niedźwiedzia (Mato Tipila) jest czczona przez okoliczne plemiona, a na jej szczycie ma mieszkać strzegący porządku mityczny Ptak-Grom (Thunderbird). Biali zaś w 1875 r. nazwą górę Wieżą Diabła (Devil’s Tower), a w XX w. będą opowiadać o bazie kosmitów i lądowisku UFO umieszczonych rzekomo na szczycie.
- Ok. 15 000 r. p.n.e. - Do Ameryki przybywają nowe fale koczowniczych łowców z Syberii.
Kształtują się dwie zasadnicze grupy języków - starsze paleoindiańskie oraz młodsze indiańskie. Nowi przybysze stopniowo wypierają lub wchłaniają plemiona paleoindiańskie, które w końcu zostaną ograniczone tylko do wschodniej części Ameryki Południowej. Młodsze języki indiańskie zaś będą dominować w Ameryce Północnej i w zachodniej części Ameryki Południowej.
- 13. tysiąclecie p.n.e. - Pęka lodowiec, który blokował Jezioro Missoula w Górach Skalistych. Potężna powódź zrywa glebę, ryje wielkie kaniony i kotły erozyjne. Powstaje obszar, który biali nazwą Scablands (po angielsku Kraina Strupów). Pochodzenie tych form wyjaśnią w latach 1920. J. H. Bretz i J. T. Pardee, Sprzeciwiając się bezkrytycznemu aktualizmowi w geologii, wykażą, że zdarzają się też sytuacje wyjątkowe, jak na przykład wielkie katastrofy.
W tym czasie duży meteoryt uderza w rejonie późniejszego Jeziora Ontario, rozbija powłokę lodowca i powoduje zmianę kierunku, w którym płynie woda dotychczas zmierzająca na południe w stronę Zatoki Meksykańskiej. Masy wody znajdują nową drogę na wschód, czyli powstaje Rzeka Świętego Wawrzyńca.
- 11. - 9. tysiąclecie p.n.e. - W lasach na południe od kanadyjskiego lodowca koczownicze grupy myśliwych polują głównie na bizony, mastodonty i inne duże ssaki, co powoduje szybkie wymieranie tych zwierząt (Wielkie Zabijanie). W tym czasie zanikają między innymi mamuty (Mammuthus), mastodonty (Mammut americanum), duże naziemne leniwce (Nothrotheriops) i konie oraz polujące na te zwierzęta wielkie drapieżniki jak wilki straszne (Aenocyon dirus), tygrysy szablozębne (Smilodon) i olbrzymi niedźwiedź Arctodus simus.
Ludzie docierają też na niewielkie wysepki nazwane potem Channel Islands przy wybrzeżach Kalifornii. Spotykają tam lokalną populację mamutów karłowatych (Mammuthus exilis), która kilka tysięcy lat wcześniej oddzieliła się od większych mamutów z kontynentu.
Dostępność pożywienia i skór sprzyja wzrostowi liczby ludności, zróżnicowaniu kultur, stylów życia i metod wytwarzania narzędzi. Do obróbki dużych kamieni stosuje się obłupywanie przez uderzenia a do mniejszych - skrobanie. Jedną z ważniejszych kultur tego okresu jest kultura Clovis (ok. 11 - 10 tysięcy lat p.n.e.) na południe od gigantycznego jeziora Agassiz na przedpolu lodowca. Co ciekawe, kamienne narzędzia Clovis są podobne do wyrobów starszej kultury solutrejskiej z Europy: regularne, symetryczne, liściowate ostrza ze starannie obrobionymi krawędziami i podłużnym wgłębieniem biegnącym przez środek dla zamocowania drewnianego trzonu. Narzędzia kultury Clovis zasadniczo różnią się od narzędzi z Syberii, gdzie obróbka kamienna nie jest tak dokładna i symetryczna, a ostrza nie mają charakterystycznego dla Clovis kształtu liścia.
9. tysiąclecie p.n.e. - Rozległe tereny Ameryki Północnej zostają zdominowane przez myśliwych i zbieraczy paleolitycznej kultury Folsom (nazwa od archeologicznego stanowiska odkrytego w miejscowości Folsom w Meksyku). Ludzie Folsom posługują się lepiej obrobionymi i mniejszymi kamiennymi narzędziami niż ich poprzednicy, a nieco młodsza kultura Yuma kontynuującą tradycje Folsom jeszcze bardziej rozwinie techniki obróbki kamienia.
9./8. tysiąclecie p.n.e. - Gwałtowne topnienie lodowca, osuszenie klimatu i zanik lasów, zastępowanych na Wielkich Równinach przez step. Masy wody żłobią głębokie kaniony. Największy znajduje się w zachodniej części kontynentu, a jego dnem płynie rzeka Colorado. Na ścianach Wielkiego Kanionu Colorado ludzie tworzą graficzny zapis swoich dziejów, mitów i wierzeń. Przykładem może być słynna Tablica Szamana, rysunek przedstawiający duchy.
Zamiast mastodonta głównym zwierzęciem łownym staje się bizon wielkorogi (Bison latifrons). Kolejne, lepiej wyposażone technicznie, grupy ludności przybywające z Syberii spychają na południe wcześniejszych łowców. Posuwają się wzdłuż zachodniego wybrzeża, omijając topniejący kanadyjski lodowiec oraz rozległe jeziora i bagna pozostałe po lodowcu w centrum Kanady. Dopiero dalej na południu ludzie wnikają do wnętrza kontynentu.
- Do 6./5. tysiąclecia p.n.e. - Lodowiec cofa się na północ, a za nim przesuwa się strefa lasów i obszar stepów, czyli prerie. Topnienie lodowca odciąża północną część kontynentu i skorupa ziemska w tym rejonie zaczyna się unosić. W rezultacie woda w Wielkich Jeziorach stopniowo przepływa na południe: maleje Jezioro Górne i Huron, powstaje połączenie między Huron i Erie, rosną Jezioro Michigan, Erie i Ontario. Ten proces będzie trwał przez kilka następnych tysiącleci.
Zwiększa się liczba ludności, wzrasta zróżnicowanie kultur i rozwija się technika wytwarzania narzędzi. Największym wynalazkiem tej epoki jest atlatl (poza Ameryką znany jako voomer), czyli miotacz oszczepów pozwalający polować na bizony z większej, niż dotąd odległości. Bizon wielkorogi jest podstawowym źródłem mięsa i skór.