Południowa Arabia, Sabejczycy, Himiar i Jemen

  • Ok. 1250 r. p.n.e. - Sabejczycy z południa Półwyspu Arabskiego monopolizują handel wzdłuż Morza Czerwonego i południowych wybrzeży Półwyspu przez cieśninę Bab el-Mandeb aż do Indii. Sabejczycy wykorzystują fakt, że monsun pomaga w żegludze przez Ocean Indyjski (latem wieje od wybrzeży Afryki na północ, a zimą odwrotnie). Lądowe szlaki handlowe stanowiące kontynuację morskich prowadzą zaś z Saby na północ w stronę Egiptu, Syrii i Mezopotamii.

Dzięki kontaktom z zaawansowanymi cywilizacjami Sabejczycy osiągają wysoki poziom kultury i następuje szybkie bogacenie się kupieckich oraz rolniczych społeczeństw południowej Arabii. Sabejczycy handlują towarami z różnych części Starego Świata. Do najcenniejszych towarów z Półwyspu Arabskiego należą wonne żywice: kadzidło olibanum z drzewa Botswellia i mirra z drzewa Commiphora.

Ludność wyznaje politeizm z elementami szamanizmu. Najwyższe bóstwa to Księżyc, niebo i Słońce oraz gwiazdy. Stąd też półksiężyc i gwiazda są odtąd powszechnie używanymi symbolami Arabów. Wśród najważniejszych bóstw znajduje się też planeta Wenus poświęcona długowłosej bogini Zebbaj. Ku jej czci składane są ofiary z ludzi. Z tego okresu pochodzi sławna wielka świątynia Księżyca Mahram Bilqis, centrum pielgrzymek dla całej Arabii i miejsce składania licznych ofiar. Przetrwa aż do ok. 550 r. n.e.

  • IX w. p.n.e. - Sabejskie ośrodki handlowe zostają zjednoczone w drodze podbojów.

Według legendy z Biblii państwo Sabejczyków było niegdyś rządzone przez piękną i mądrą królową Sabę (po hebrajsku saba - niewola), kochankę Salomona. W rzeczywistości jednak chodzi raczej o ogólny tytuł przysługujący władczyni a nie o konkretną osobę i jej imię. W Koranie królowa Saba występuje jako Bilqis, co sugeruje związek ze sławną przedmuzułmańską świątynią. W Europie zaś będą krążyć opowieści o jasnowidzącej królowej Sabie znanej jako Michalda, a jej domniemane proroctwa zyskają dużą popularność szczególnie w XX w. n.e.

  • 750 - 610 r. p.n.e. - Państwo Sabejczyków ze stolicą w mieście Sirwah jest rządzone przez króla-najwyższego kapłana. O losach państwa decyduje kilka najbogatszych rodów i duchowieństwo. Ludność zajmuje się rolnictwem, ale bogactwo państwa opiera się przede wszystkim na handlu.

  • Ok. 700 - 200 r. p.n.e. - Obok Sirwah istnieje konkurencyjny ośrodek władzy politycznej - królestwo Minejskie. Czasami jest zmuszane uznawać zwierzchnictwo Sirwah.

  • Ok. 610 - ok. 115 r. p.n.e. - Władza króla Sabejczyków traci charakter religijny. Stolicą świeckiego władcy jest miasto Marib. W pustynnym klimacie Sabejczycy budują podziemne zbiorniki, aby zbierać wodę z opadów i zapobiec parowaniu. Koło Marib powstaje słynna wielka kamienna tama, która przez kilka następnych wieków będzie chronić przed powodziami i służyć nawadnianiu pól.

Plemiona Al-Azd rozszerzają swój zasięg, migrując w stronę Omanu i Bahrajnu.

  • V w. p.n.e. - I w. n.e. - Królestwo Hadramaut. Jest to kolejny ośrodek władzy w południowej Arabii.

  • Ok. 450 r. p.n.e. - Pojawia się oficjalny tytuł władcy z Sirwah jako króla Saby.

  • Ok. 400 - 50 r. p.n.e. - Na południowym krańcu Półwyspu Arabskiego istnieje królestwo Kataban, czerpiące dochody przede wszystkim z handlu, lecz także z rolnictwa i rzemiosła.

  • III w. p.n.e. - Grecki pisarz Teofrast wspomina o bogatych państwach Sabejczyków na południu Półwyspu Arabskiego.

  • 285 - 246 r. p.n.e. - Ptolemeusz II otwiera kanał Nil-Morze Czerwone, co podkopuje sabejski monopol na handel w tym rejonie, ponieważ odtąd więcej towarów jest przewożonych morzem, a nie lądem.

  • 115 r. p.n.e. - Dynastia Himiarytów podbija cztery starsze państwa południowej Arabii - Sirwah, Mine, Hadramaut i Kataban - i po raz pierwszy jednoczy większość Sabejczyków. Władcy tej dynastii używają tytułu król Saby. Stolicą jest Zafar. Potęga państwa nadal opiera się na handlu i, według krążących opowieści, ludność żyje w szczęściu i dobrobycie. Stąd wywodzi się rzymska nazwa południowej Arabii brzmiąca Arabia Felix, co po łacinie oznacza Arabię Szczęśliwą.

  • I w. p.n.e. - Grecki żeglarz Hippalus z Egiptu dociera do pilnie skrywanych, tajnych informacji o morskim szlaku monsunowym do Indii, łamiąc tym samym sabejski monopol.

Niedługo potem Rzymianie wysyłają swoją flotę na Morze Czerwone, aby spenetrować tamtejsze szlaki komunikacyjne. W rezultacie Himiaryci zaczynają tracić dawną siłę.

  • 24 r. p.n.e. - Rzymianin Aelius Gallus usiłuje podbić Arabię Felix i na czele silnej armii dociera aż do miejscowości Mariama. Stąd jednak zawraca zrażony nieprzyjaznym klimatem, pustynią i ogromną odległością.

  • Od 1. tysiąclecia n.e. - Upowszechnia się użycie wielbłąda (Camelus dromedarius) do transportu towarów i ludzi przez pustynie.

  • I w. n.e. - Himiaryci budują słynny zamek Gumdan w mieście Sanaa (San’a). Obiekt ma 20 pięter, a każde z nich liczy po 3 m wysokości. W tej epoce jest to jedna z najwspanialszych budowli świata.

Himiaryci biją własne srebrne monety.

  • Ok. 80 r. n.e. - Autor dzieła Periplus Maris Erythraei opisuje szlaki handlowe między Arabią, Egiptem, Półwyspem Somalijskim, Persją, Etiopią, Zendż, Indiami i Chinami. Za jego czasów porty południowej części Półwyspu Arabskiego są miejscem, gdzie spotykają się wszystkie cywilizowane ludy Starego Świata, a sama Południowa Arabia jest niezmiernie bogatym krajem, o którym mówi się, że jego mieszkańcy to ludzie szczęśliwi.

  • Ok. 340 - 378 r. n.e. - Królestwo Himiarytów zostaje podbite przez Aksum z Afryki.

Rozpadają się struktury państwowe i Arabia Szczęśliwa przestaje być krajem dobrobytu. W końcu powstanie obala władzę najeźdźców i Himiaryci wracają na sabejski tron, ale nie potrafią już odbudować dawnej siły.

Okres aksumski wiąże się też z silnymi wpływami judaizmu i monofizyckiego chrześcijaństwa importowanego zarówno z Afryki jak też z Syrii.

  • Połowa V w. - Hudżr, który przewodzi południowoarabskim plemionom Kindah otrzymuje od Himiarytów prawo do zdominowania centralnej Arabii. W rezultacie mieszkające tu północnoarabskie plemię Madd zostaje wyparte na północ, a konfederacja Kindah wyrasta na największą potęgę środkowej części Półwyspu Arabskiego.

  • VI w. - Nestorianizm, czyli najpopularniejsza forma chrześcijaństwa w zachodniej Azji, zdobywa licznych wyznawców.

  • VI w. - W Jemenie panuje ostatni król Himiarytów Du-Nuwas (Zu Nuwas).

Jako fanatyczny wyznawca judaizmu dąży do fizycznego wyniszczenia gmin chrześcijańskich. Gospodarka stopniowo podupada, co tym bardziej sprzyja nienawiści rasowej i religijnej, a na północy rosną nowe, konkurencyjne ośrodki handlujące z Egiptem i Syrią. Stary szlak handlowy wiodący z Egiptu wzdłuż Morza Czerwonego, przez Jemen i Sokotrę na Ocean Indyjski nie ma już wielkiego znaczenia, bo jego funkcję przejął konkurencyjny szlak przez Zatokę Perską.

Miary nieszczęść dopełnia powódź, która przerywa wielką tamę w Marib, podcinając korzenie jemeńskiego rolnictwa.

Po upadku tamy część miejscowych plemion podejmuje decyzję o emigracji. W ten sposób rusza wielka fala migracji Al-Azd (według tradycji 6000 ludzi), która doprowadzi do powstania dwóch zasadniczych odłamów tego plemienia - zachodniego w Jemenie oraz wschodniego w Omanie i na Bahrajnie zwanego Al-Azd Umani. W ramach zachodnich Al-Azd uformują się dwie linie rodowe Al-Azd Sarat i Al-Azd Szanua.

Himiaryci jednak nie rezygnują jeszcze z ambicji odbudowania dawnej siły. Ma temu służyć między innymi łupieżczy najazd na Oman oraz ostra polityka wewnętrzna, która w zamyśle powinna uspokoić przeciwników panującego rodu.

Według późniejszej muzułmańskiej historiografii upadek tamy zapowiadał upadek pogańskiego porządku i nadejście islamu.

  • 523 r. - Du-Nuwas prowokuje masakrę chrześcijan w Nagran, co wywoła protest Bizancjum i Abisynii. Z Abisynii wyrusza nawet armia, która dokona interwencyjnego najazdu na Himiarytów.

  • 525 r. - Drugi najazd z Abisynii doprowadza do upadku Himiarytów.

Południowo-zachodnia Arabia zostaje przyłączona do Abisynii. Himiarycki książę Sajf próbuje jeszcze szukać poparcia u sąsiednich potęg - w Konstantynopolu i Persji. Pięć lat później abisyński wicekról Jemenu, Abraha, próbuje podbić Mekkę, ale jego armię wyniszcza epidemia dżumy.

  • 575 r. - Sassanidzi wysyłają armię na podbój Jemenu. Pers Wahraz za namową księcia Sajfa rozbija Abisyńczyków i wypędza z południowej Arabii. Wtedy jednak przekształca zajęte tereny w perską satrapię (prowincję), wbrew nadziejom, że odda władzę rodowi Himiarytów.

  • VI/VII w. - Mimo formalnego panowania Sassanidów realne perskie wpływy w Jemenie są bardzo ograniczone.

  • VII w. - W Jemenie działają dwaj lokalni prorocy głoszący nową monoteistyczną religię: Al-Aswad i Kajs (Kays). Jednak ich zwolennicy, choć początkowo dość liczni, nie wytrzymają potem naporu islamu.

  • Początek VII w. - Muzułmański podbój południowej Arabii. Zostaje zniszczony słynny zamek Gumdan w Sanaa.

  • 628 r. - Badhan (Bazan), piąty perski satrapa południowej Arabii, chętnie poddaje się muzułmanom i przyjmuje islam. Następuje islamizacja kraju, choć ostatni chrześcijański biskup Jemenu Har Pet-Rus jest wzmiankowany jeszcze w 840 r.

  • VIII/IX w. - Dawne ośrodki na południu Półwyspu Arabskiego podupadają, ponieważ główne szlaki handlowe prowadzą teraz przez Mezopotamię i Basrę, a ośrodki życia gospodarczego, politycznego i kulturalnego przesunęły się daleko na północ. Na dodatek centrum Kalifatu zostaje w końcu Bagdad w Iraku. W tej sytuacji Jemen i cała południowa Arabia stają się względnie izolowanym, zapomnianym i coraz bardziej zacofanym regionem, skąd zazwyczaj wyjeżdżają ludzie inteligentniejsi i bardziej przedsiębiorczy, ponieważ nie widzą dla siebie możliwości rozwoju.

  • 897 r. - Korzystając z osłabienia Kalifatu oraz względnej izolacji od świata, szyicki imam Zajd Jahja al-Razi odrzuca władzę kalifa i zakłada dynastię Zajdytów.

Odtąd władcy i większość mieszkańców Jemenu to zajdyci również w rozumieniu religijnym, czyli członkowie odłamu szyitów, który w VIII w. założył Zajd ibn Ali ibn Husajn.

  • 893 - 945 r. - Pochodzący z Jemenu Abu Muhammad al-Hasan al-Hamdani, podróżnik oraz jeden z największych i najbardziej wszechstronnych arabskich uczonych tej epoki.

  • Druga połowa X - XVI w. - Po upadku Kalifatu południowa Arabia, czyli Jemen, jest ubogim krajem znajdującym się poza zasięgiem największych potęg swoich czasów, za nieprzebytą barierą pustyni i daleko od ważnych szlaków komunikacyjnych. Pozbawiona bogactw naturalnych, a nawet warunków dla bujniejszego rozwoju rolnictwa, nie wzbudza szczególnego zainteresowania. Rządzą więc nią władcy z lokalnych dynastii, utrzymujący się z hodowli, rolnictwa i handlu. Jedynie formalnie uznają zwierzchność odległych mocarstw. Istotnym źródłem dochodów jest też piractwo.

Jemeńczycy w większości są wyznawcami zajdytyzmu. Kultywują dawne tradycje już zapomniane na północy i szczycą się najstarszą na Półwyspie Arabskim kulturą. Zgodnie z miejscowym przysłowiem „Jemen jest kolebką Arabów, a Irak ich grobem”, ponieważ w południowej Arabii zaczęła się arabska cywilizacja i tu działał prorok Muhammad, jednoczyciel arabskich plemion, a w Iraku upadł Kalifat.

  • Ok. XV w. - Kawa (arabska nazwa kahwa pierwotnie oznaczała wino lub coś, co wzmacnia) z Jemenu rozpowszechnia się w całej Arabii.

Jemeński sufita Ali ben Omar Asz-Szazli (zmarły w roku 1418, założyciel religijnego ruchu szazlija) wprowadza kawę jako środek zapobiegający zasypianiu, a więc ułatwiający nocne czuwania. Prawnik z Adenu, Muhammad ben Said Az-Zabahani (zmarły w roku 1470) po wizycie w Afryce, gdzie poznał kawę, przystępuje do sufizmu i rozpowszechnia napój jako środek pomagający podczas nocnych modłów. Powstaje nawet modlitewny ceremoniał znany jako kawa suficka. Według innej wersji zwyczaj picia kawy przywiózł z Afryki Abu Bakr al-Ajdrus.

Wkrótce powstaną wielkie plantacje kawy arabiki koło Adenu i Mokki; stąd pochodzi słynna kawa mokka wiązana z Alim ben Omarem, który tu mieszkał. Władcy Jemenu zakazują wywożenia kawowych sadzonek, aby utrzymać monopol. Abd al-Kadir al-Dżaziri (XVI w.) napisze rozprawę o sztuce doboru kawy, a Abd al-Kadir ben al-Ajdrus (XVI w.) opisze dzieje i geograficzne rozprzestrzenienie kawy. Z drugiej jednak strony niektórzy religijni konserwatyści sprzeciwiają się kawie, widząc w niej zagrożenie dla islamu.

  • 1511 r. - Powstaje muzułmańskie państwo Mahran (Mahri) z centrum w południowym Jemenie. Od roku 1512 rządzi też odebranym Portugalczykom archipelagiem Sokotra.

  • 1538 r. - Turcja zmusza Jemen do uznania się za jej wasala, lecz z czasem więzy się poluźnią.

  • 1597 - 1620 r. - Kasim I z rodu Zujud, choć Turek i podwładny sułtana, usuwa Turków. Zakłada odrębny imamat Jemenu z ośrodkiem w Sanaa (1633) i zapoczątkowuje dynastię Kasymidów. Odtąd Jemen tylko formalnie jest wasalem Turcji.

  • Początek XVII w. - Holendrzy zdobywają wpływy na Sokotrze należącej do państwa Mahran.

  • XVII w. - Jemen pozostaje izolowaną, zacofaną monarchią teokratyczną, w której dominują zajdyci.

Rządzą nim imamowie z dynastii Kasymidów: Muhammad I (1620-1644, syn Kasima I), Ismail al-Mutawakkil (1644-1676, syn Kasima I), Ahmad I Al-Mahdi (1676-1681, bratanek Ismaila), Muhammad II (1681-1686, syn Ismaila) i Muhammad III (1686-1718, syn Ahmada I).

  • XVII w. - Europejczycy poznają kawę. Wyprawa brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej do Mokki bada możliwość handlu kawą, a jej uczestnik Henry Madelton jedzie aż do Sanaa (1609). Holender Van den Brook podpisuje umowę handlową z imamem Mokki (1619), a inny Holender van Hom przewozi jemeński krzew kawowy do Indonezji (1690), aby tam założyć konkurencyjne plantacje. Brytyjczycy zaś organizują stałą przetwórnię kawy w Mokka (1716).

Jest to znak schyłku ekonomicznej potęgi południowej Arabii opartej głównie na handlu.

  • XVIII - XIX w. - Jemen staje się przedmiotem zainteresowania potęg kolonialnych oraz Turcji pragnącej powstrzymać ekspansję Europejczyków na Morzu Czerwonym, w Azji Zachodniej i północnej Afryce. W rezultacie Kasymidzi rządzący Jemenem często się zmieniają i bywają usuwani.

Panują: Kasim II (1718-1727, bratanek Muhammada III), Husajn al-Mansur (1727-1748, syn Kasima II), Abbas I Al-Mahdi (1748-1775, syn Husajna), Ali I Al-Mansur (1775-1809, syn Abbasa I), Ahmad II (1809-1816, syn Alego I), Abd Allah I (1816-1835, syn Ahmada II), Ali II (1835-1837, 1844-1845, 1849-1850, 1857, syn Abd Allaha I), Abd Allah II (1837-1840, prawnuk Abbasa I), Muhammad IV (1840-1844, syn Ahmada II), Muhammad V (1845-1849, wnuk Alego I), Abbas II (1850) i Ghalib al-Hadi (1851-1857, syn Muhammada V).

  • Druga połowa XVIII - Władca Mahran i Sokotry Afrar al-Mahri ogłasza się sułtanem. Sułanat Mahran przetrwa do połowy XX w.

  • 1839 r. - Brytyjczycy zajmują wschodni Jemen z centrum w portowym mieście Aden. Wkrótce wprowadzają tam swoje porządki. Na przykład w roku 1867 budują latarnię morską wskazującą drogę do adeńskiego portu.

  • 1849 r. - Zachodni Jemen (Sanaa) zostaje formalnie włączony do Turcji, choć bezpośrednio podlega Egiptowi (który także jest tureckim wasalem), ale w polityce wewnętrznej jest praktycznie samodzielny.

  • 1857 - 1871 r. - Panowanie Alego II w Sanaa zamyka okres względnej prosperity zachodniego Jemenu. Potem kraj popada w anarchię.

  • 1871 r. - Spory o władzę w zachodnim Jemenie kończą się wkroczeniem tureckiej armii. Turcy znoszą imamat w Sanaa i bezpośrednio podporządkowują sobie Jemen (1872-1918).

  • 1876 - 1886 r. - Sokotra zostaje opanowana przez Brytyjczyków jako punkt strategiczny (jej znaczenie wzrośnie, kiedy powstanie Kanał Sueski) i port na szlaku między Indiami, Arabią i Morzem Czerwonym.

Sokotra staje się częścią brytyjskich posiadłości w Jemenie wraz z okolicznymi wysepkami Abd al-Kuri i Al-Ikhwan.

  • 1879 r. - W Sanaa wychodzi pierwsza arabska gazeta na Półwyspie Arabskim. Mekka otrzyma własną gazetę dopiero w roku 1908.

  • 1890 - 1904 r. - Ostatni kasymidzki imam Muhammad VI rezyduje w Sanaa, lecz nie ma realnej władzy.

  • 1904 r. - Antytureckie powstanie w Jemenie. Na jego czele stoi imam Jahja ibn Muhammad. W 1905 r. zdobywa stolicę Sanaa i zmusza Turków do uznania autonomii Jemenu (1911).

  • 1918 r. - Tureckie oddziały wycofują się z Jemenu po klęsce w I wojnie światowej.

Rosną wpływy Brytyjczyków aż do pełnego uzależnienia wschodniej i południowej części kraju (1934). W roku 1937 Jemen wraz z Sokotrą uzyskuje status brytyjskiej kolonii. W roku 1945 Jemen stanie się członkiem Ligi Arabskiej kierowanej przez Brytyjczyków. Sanaa zachowuje formalną niezależność.

  • 1948 r. - Jahja zostaje zamordowany przez spiskowców, lecz uzurpator Abd Allah al-Hadi rządzi tylko kilka miesięcy i ustępuje Ahmadowi An-Nasirowi (1948-1962, syn Jahji). Jemen przekształca się w brytyjską kolonię.

  • Od 1955 r. - Nieudany zamach na imama zapoczątkowuje szereg lokalnych buntów i antybrytyjskie zamieszki w Jemenie. Przestraszony Ahmad zaczyna reformy, powołuje rząd i nawiązuje stosunki z innymi państwami.

  • 1962 r. - Po śmierci Ahmada wojsko obala jego syna Badra i monarchię w Sanaa. Jest to zarazem koniec politycznej dominacji szyickiego ugrupowania zajdytów, chociaż większość ludności nadal wyznaje zajdytyzm.

Władzę przejmuje generał Sallal. Trwa walka nowego rządu, popieranego przez Egipt, z monarchistyczną partyzantką wspieraną przez Arabię Saudyjską.

  • 1967 r. - Zamach stanu w brytyjskim Jemenie. Powstaje prosowiecka, rządzona przez komunistów Ludowa Republika Jemenu ze stolicą w Asz-Sza’b. Likwidacji ulegają wszystkie partie oprócz komunistycznej. Narasta tendencja do upaństwowienia ziemi. Szerzą się bunty (1968, 1970-1971). Brytyjczycy oddają Aden Ludowej Republice Jemenu, a sułtanat Mahran zostaje zlikwidowany.

Po obaleniu Sallala północny Jemen (Sanaa) staje się prozachodnią republiką parlamentarną, mimo ataku monarchistycznej partyzantki na stolicę (1968).

Pod wpływem państw europejskich i Sowietów oba jemeńskie państwa liberalizują obowiązując dotychczas prawo muzułmańskie.

  • Od 1972 r. - Zbrojne zatargi graniczne między dwoma państwami jemeńskimi są odbiciem współzawodnictwa stojących za nimi mocarstw zachodnich i Związku Sowieckiego.

  • 1974 r. - Wojsko po raz kolejny przejmuje władzę w północnym Jemenie.

Pułkownik Al-Hamdi zaczyna modernizację kraju i rozwój przemysłu. Zachowana jest jednak tradycja, na przykład państwowe godło Jemenu to muzułmański orzeł z tarczą na piersi, a na tarczy znajduje się tama w Marib i gałązka kawy mokka.

  • 1986 r. - Koło Marib powstaje wielka tama w miejscu dawnej istniejącej tu do początków VI w. n.e. Dzięki nawodnieniu Jemen zyskuje duże obszary rolnicze.

  • 1989 r. - W południowym Jemenie następuje pewna demokratyzacja możliwa po upadku komunizmu w Związku Sowieckim. Zaczynają działalność zakazane wcześniej partie opozycyjne.

  • 1990 r. - Zjednoczenie Jemenu południowego z północnym: na czele państwa staje Ali Abd Allah Salih.

Zjednoczenie wywołuje szereg konfliktów między dawnymi właścicielami ziemi i chłopami, którzy ją otrzymali od komunistycznego rządu. Odzywa się też zadawniona wrogość szyickich zajdytów z północy oraz sunnitów z południa kraju. Obserwuje się nawrót muzułmańskiego fanatyzmu, prześladowanie krytyków islamu, szariat wprowadzany do prawa państwowego i podporządkowanie kobiet surowym zasadom wynikającym z patriarchalnej tradycji. Przede wszystkim chodzi o obrzezanie kobiet, zakrywanie twarzy i całego ciała oraz zakaz pracy. Kobieta, która sama chce wybrać sobie męża lub odmawia poślubienia mężczyzny wybranego dla niej przez ojca czy brata podlega karze śmierci wykonywanej przez obrażonych krewnych. W roku 1992 parlament opracowuje prawo, według którego 15-letnia dziewczyna może być wydana za mąż. W roku 1998 prawo zostaje zmienione i już kilkuletnie dziewczynki mogą być wydawane za mąż, chociaż współżycie seksualne z mężem mają rozpocząć po osiągnięciu dojrzałości. W praktyce nikt tego oczywiście nie sprawdza, a muzułmański kler na ogół uważa, że dojrzałość dziewczynki zaczyna się w dziewiątym roku życia, ponieważ tyle lat miała jedna z żon Proroka.

  • Po 1990 r. - Rząd odbiera zajdytom szkoły i oddaje w ręce sunnitów. Zajdyccy nauczyciele przenoszą się na wieś.

  • 1994 r. - Zaczyna się ostry militarny konflikt między zajdytami i sunnitami w Jemenie. Przyczyni się do uformowania dwóch wrogich sobie koalicji. Po stronie szyickiej stoją Jemeńczycy z ugrupowania Huti, Iran oraz Irak. Konfederacja sunnicka obejmuje zaś Arabię Saudyjską, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Egipt, Oman i siły rządowe w Jemenie.

Wojna domowa będzie się ciągnęła przez kilkanaście lat, przechodząc kolejne fazy nasilonych walk i względnego spokoju. Na przykład w czerwcu 2004 r. wybucha rebelia szyickich zajdytów. Na ich czele staje Husajn Badreddin al-Huti, a po jego śmierci jego syn.

  • 2008 r. - W Jemenie wybucha gorąca dyskusja na temat praw kobiet, kiedy dziesięcioletnia Nujood Ali ucieka od swojego męża i występuje o rozwód. Oburzenie muzułmańskich konserwatystów rośnie jeszcze bardziej, gdy miesiąc później dziewięcioletnia Arwa Abdu Muhammad Ali ucieka z domu swego męża, gdzie była więziona, bita i gwałcona. Arwa żąda rozwodu.

Podobnych przypadków są tysiące we wszystkich krajach opanowanych przez islam i nigdy nie kończą się ukaraniem mężów.

  • 2011 r. - Pod wpływem Arabskiej Wiosny w Afryce Północnej wybucha szereg protestów przeciwko autorytarnej władzy i biedzie w Jemenie. Ludność żąda większej swobody, a przede wszystkim poprawienia warunków życia poprzez zapewnienie pracy i wyższych płac. Jedną z przywódczyń ruchu jest dziennikarka Tawakkol Abdel-Salam Khalid Karman, która za swoją działalność otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla (2011).

Ali Abd Allah Salih (prezydent od 2006 r.) zostaje raniony w zamachu i po kilku miesiącach walk decyduje się ustąpić. Nowym prezydentem zostaje Abd Rabbuh Mansur Hadi.

Coraz większe wpływy zdobywają dominujący na północy fanatyczni zajdyci z szyickiego ruchu Huti, którzy żądają stworzenia państwa islamskiego opartego na szariacie a nie zachodniej demokracji. Sunnici z południa są bardziej ugodowi, ale ujawniają się ambicje poszczególnych plemiennych wodzów i generałów, a także wpływy terrorystycznych bojówek islamskich. Zaczyna się wielostronna wojna domowa.

  • 2014 r. - Szyickie oddziały Huti zdobywają stolicę Sanaa.

W obronie obalonego prezydenta występują USA, Oman, Egipt, Pakistan i Sudan, a po stronie zajdytów opowiada się szyicki Iran. Koalicjanci dokonują zmasowanych nalotów bombowych, a Huti odpowiadają ostrzeliwując saudyjskie instalacje naftowe.

Ludność cierpi w wyniku walk, prześladowań i wypędzeń. Dochodzi do katastrofy humanitarnej. W 2016 r. wybucha epidemia cholery: w ciągu roku spośród ok. 120 tysięcy zarażonych umiera ponad 1700 osób. W 2018 r. 13 milionów, czyli 40% Jemeńczyków głoduje, a ok. 50 tysięcy umiera z głodu. Tysiące ludzi uciekają za granicę.

  • 2020 r. - Epidemia Covid-19 bez przeszkód i jakiejkolwiek kontroli szerzy się w Jemenie, dodatkowo pogłębiając katastrofę humanitarną trwającą już od lat.