Afganistan

  • Od 2. tysiąclecia p.n.e. - Indoeuropejscy Irańczycy zasiedlają wschodnią część Wyżyny Irańskiej i trudno dostępne góry Hindukusz.

Odtąd przez ponad 3 tysiące lat będą tu rządzić sąsiednie potęgi: Persowie (buforowe satrapie na pograniczu z Azją Środkową), Aleksander Macedoński, Baktria, perscy Sassanidzi, Zachodni Kaganat Turecki, Arabowie i dynastie muzułmańskie, Chorezm, Mongołowie, Uzbecy i Mogołowie z Indii, a później Brytyjczycy i Rosjanie ze Związku Sowieckiego.

Ziemie wokół Hindukuszu będą się cieszyć zasłużoną opinią kraju, gdzie niełatwo ustanowić trwałą władzę. Ludność jest koczownicza lub półkoczownicza, utrzymując się głównie z hodowli bydła, owiec i koni. Rolnictwo odgrywa o wiele mniejszą rolę. Ze względu na położenie pomiędzy Iranem, Azją Środkową i Indiami ogromne znaczenie ma pośrednictwo w handlu i rozbójnictwo, czyli regularne napady na karawany kupców, zwłaszcza na Szlaku Jedwabnym.

Z drugiej strony w tym rejonie funkcjonują kopalnie szmaragdów, czyli jednych z najwyżej cenionych kamieni szlachetnych, co przyciąga kupców.

  • IV w. p.n.e. - Rejon Hindukuszu zostaje najechany przez Aleksandra Macedońskiego w 330 r. p.n.e., lecz władza Macedonii szybko się kończy. Niedługo potem górzyste terytoria stanowiące bramę do Azji Środkowej przyciągają uwagę Czandragupty, władcy indyjskich Maurjów i dochodzi do starcia z hellenistyczną Baktrią. Ostatecznie, jak głosi miejscowa tradycja, władcy Baktrii godzą się oddać Maurjom ziemie na południe od Hindukuszu za cenę 500 słoni bojowych i małżeństwo między przedstawicielami dynastii panujących w rywalizujących państwach. To oznacza, że Hindukusz podlega odtąd buddyzacji. Wyjątkiem jest rejon między rzekami Alingar, Pech, Landai Sin oraz Kunar, gdzie przez wieki utrzymają się animizm i hinduizm. Miejscowy lud Kalaszów czci najwyższego boga o imieniu Imra, którego odpowiednikami w Indiach jest Jama lub Mara. Inne miejscowe bóstwa to Indr (Indra), jego brat Giszt i syn Pano oraz bogini Diszani. Kalasze posługują się indoeuropejskim językiem kalaszuman i wykazują cechy zbliżające ich do Europejczyków, na przykład dość często występujące u nich jasne włosy i oczy.

  • Od IV w. p.n.e. - W handlowych miastach związanych ze Szlakiem Jedwabnym powstają składy towarów, jak na przykład skład w Begram (IV/III w. p.n.e.) zbadany przez belgijskich archeologów w 1938 r. n.e. Badacze odkryją tam indyjskie rzeźby z kości słoniowej, chińską lakę, egipskie szkło i plakietki z brązu.

  • VII - VIII w. n.e. - Islamizacja Hindukuszu. W 652 r. Arabowie zdobywają Herat we wschodniej części Wyżyny Irańskiej. Jest to staroperskie miasto Hairawa wymieniane już w Aveście.

Islamizacji skutecznie opiera się zamieszkany przez animistów rejon rzek Alingar, Pech, Landai Sin i Kunar nazwany przez muzułmanów Kafiristanem, czyli krainą niewiernych lub pogan. Ze względu na wyznawaną religię Kafiristan bywa włączany do Peristanu obejmującego większy obszar między Hindukuszem i Karakorum a na północy sięgającym Pamiru. Peristan oznacza krainę, której mieszkańcy wierzą w zamieszkujące góry peri, czyli kobiece demony, czarownice lub wróżki.

  • 963 r. - Arabski zarządca Afganistanu i Pendżabu Alptigin zakłada w Ghazni lokalną muzułmańską dynastię.

Odtąd aż do XIII w. Afganistan, czyli górzysty obszar na zachód od Doliny Indusu i Himalajów, jest rządzony przez dynastie Ghaznewidów i Ghorydów. Przedstawiciele tych rodów panują nad poszczególnymi miastami i księstwami, często zdobywając niezależność na swoim terytorium jako emirowie bądź szachowie.

  • 979 r. - Bramin Dżajpala z Pendżabu rozbija Ghaznewidów, a potem przejściowo zajmuje Kabul i wschodni Afganistan.

  • 2. tysiąclecie n.e. - W rejonie Hindukuszu żyją indoirańskie plemiona Pasztun (Pusztun) i Patan (Afganowie, od których zostanie ukuta nazwa całego kraju). Obok nich ziemie te zamieszkują również Tadżycy oraz przybyłe później tureckie plemiona Uzbeków i Chazarów.

Pasztuni są szeroko znani jako dzielni wojownicy i rabusie grasujący na szlakach handlowych. Nie bez przyczyny większość podróżujących stara się unikać przejeżdżania przez Afganistan.

  • Pierwsza połowa XI w. - Mahmud z Ghazni próbuje podbić Kaszmir, lecz ponosi klęskę. Nie udaje się też opanowanie Kafiristanu oraz Baltistanu które jeszcze kilkaset lat pozostaną poza władzą muzułmanów. Według ustnej tradycji animistyczni uciekinierzy przed wojskami Mahmuda przenoszą się z rejonu u zbiegu rzek Kabul i Kunar na obszar Kafiristanu.

  • 1173 - 1174 r. - Sułtan Ghijas Ad-Din Muhammad II (1163-1203) z dynastii Ghor (Ghur) zdobywa Ghazni, stając się najsilniejszym władcą Afganistanu.

  • 1222 r. - Mongołowie zdobywają i niszczą Herat, znęcając się nad ludnością.

  • 1383 r. - Najazd Timura i zdobycie Heratu. Odtąd miasto pozostaje w rękach Timurydów.

  • Druga połowa XV w. - Rejon Hindukuszu pod władzą Uług Bega przeżywa ożywienie gospodarki i kultury, który skończy się z upadkiem Timurydów ok. 1510 r. Największym miastem tej epoki jest Herat ze sławną biblioteką i centrum kultury.

  • XVI w. - Islamizacja Baltistanu oznacza, że Kafiristan staje się animistyczną wyspą otoczoną przez terytoria muzułmańskie.

  • 1504 r. - Po stracie Fergany Babur opanowuje Kabul i Kandahar. Zakłada dynastię Wielkiego Mogoła.

  • Od 1510 r. - Herat i okolice są rządzone przez lokalną dynastię afgańską. Rosną wpływy Państwa Wielkiego Mogoła.

  • 1525 r. - Łupieżczy najazd Uzbeków na Afganistan odparty przez armię Babura.

  • 1525 - 1572/1573 r. - Bajazid Ansari, przywódca antymogolskiego ruchu Pasztunów.

Tworzy antyfeudalną muzułmańską ideologię zwaną roszani. Nazwa tej nauki pochodzi od oficjalnego tytułu Ansariego: Pir-i-roszani (Mądry Wódz). Roszani będzie podstawą rodzącego się nacjonalizmu Afgańczyków.

  • 1533 - 1638/1639 r. - Darweza, sławny teoretyk sunnizmu, twórca traktatów religijnych pisanych po persku i afgańsku. Tworzy też dywan poezji. Jest przeciwnikiem roszani.

  • 1539 r. - Afgański wódz Szer-chan z rodu Suri opanowuje państwo Humajuna po zwycięskiej bitwie pod Ćausa. Afganowie będą okupować północne Indie do roku 1555, kiedy wyprą ich żołnierze Wielkiego Mogoła.

  • 1585 r. - Kabul zostaje podbity przez wojsko dynastii Wielkiego Mogoła.

  • 1595 r. - Kandahar dostaje się pod władzę Wielkiego Mogoła.

  • XVII w. - Plemiona Afgańczyków rozwinęły poczucie odrębności od panujących Mogołów z Indii i myślą o niepodległości. Postępuje konsolidacja plemion w większe jednostki polityczne. Powstają ufortyfikowane ośrodki władzy, jak Kabul czy Kandahar ze słynną cytadelą. Sławę zdobywa Chuszchal-chan Chattak (1613-1694), wybitny wódz plemienia Chattaków, walczący przeciw panowaniu Mogołów. Chuszchal-chan jest też poetą tworzącym w językach perskim i pasztuńskim oraz tłumaczem.

Uparte walki afgańsko-mogolskie będą trwały latami, ale silniejszym Mogołom nigdy nie uda się spacyfikować niespokojnego kraju.

  • 1672 r. - Akmal-chan (później narodowy bohater Afganistanu) chwilowo pokonuje Aurangzeba, lecz już w roku 1674 ulega potędze mogolskiej armii.

  • XVII/XVIII w. - Sławę zdobywa mistyczny poeta pasztuński Abd Ar-Rahman Momand (Rahman Baba).

  • 1705 - 1747 r. - Kandahar jest ośrodkiem a potem stolicą, wokół której jednoczy się kraj.

  • 1721 r. - Plemiona afgańskie najeżdżają Persję i opanowują jej wschodnie prowincje.

  • 1738 r. - Nadir Szach z Persji pokonuje Afgańczyków, a w odwecie za najazd zdobywa Kandahar i Kabul. Stołeczny Kandahar zostanie odbudowany ok. 20 kilometrów od pierwotnego położenia.

  • 1747 - 1772 r. - Ahmad Durrani (przydomek Durri Durran przyjmuje w 1747 r.) jednoczy plemiona Patan w jedno państwo Afganistan i ogłasza się szachem. Tym samym zaczyna afgańską dynastię Durrani.

Obok dominujących Patan znaczącymi mniejszościami nowego państwa są Tadżycy, Uzbecy i Chazarowie. Języki urzędowe to perski oraz pasztu.

Gospodarka opiera się przede wszystkim na hodowli i handlu, a jedną z podstawowych monet używanych w zjednoczonym Afganistanie jest złota tilla (bita aż do roku 1938) oraz srebrna rupia.

  • 1748 - 1752 r. - Najazdy afgańskie na Pendżab należący do Państwa Wielkiego Mogoła. Napaści nie ustają mimo klęski Afganów pod Sirhid w 1748 r. Po 1751 r. zaś Afganowie opanowują Pendżab i Multan.

  • 1759 - 1761 r. - Wielki afgański najazd na Indie zakończony rozbiciem 300-tysięcznej armii Marathów pod Panipat.

  • 1773 r. - Po śmierci Durraniego jego synowie walczą o władzę. Ostatecznie zwycięża i obejmuje tron Timur Szach. Stolicą zostaje Kabul na stokach Hindukuszu.

  • 1793 - 1801 r. - Panuje Zeman, syn Timura. Państwo jest rozległe, bo sięga od Amu-darii do Pendżabu na południu i od Chorasanu na zachodzie do Kaszmiru na wschodzie. Próbuje nawet rozszerzać swoje posiadłości najeżdżając Hindustan. Przyczynia się w ten sposób do pendżabskiego powstania przeciw Brytyjczykom.

Często wybuchają bunty podbitych plemion, które wreszcie kończą się usunięciem Zemana (umrze w 1844 r.).

  • 1801 - 1803 r. - Mahmud Szach (brat Zemana) rządzi dzięki poparciu Fatteh-chana, naczelnika rodu Barakzaj.

Boryka się jednak z powstaniami (na przykład plemienia Ghalzaj w roku 1801 i 1802) i traci władzę na rzecz swego brata Szudż Szacha (1803-1809). Ten okazuje się słabym monarchą i dzięki Fatteh-chanowi Mahmud wraca na tron w 1809 r.

  • 1818 r. - Mahmud (ostatni władca z dynastii Durrani) każe zamordować zbyt silnego Fatteh-chana, co jednak wywołuje wojnę z Barakzaj i rozpad państwa.

W rezultacie wojny domowej Mahmud zachowuje jedynie Herat. Natomiast Kabul, Kandahar i Peszawar zajmują bracia zamordowanego Fatteh-chana.

  • 1826 - 1839 r. - Dost Muhammad-chan (1793-1863, brat Fatteh-chana) rządzący w Ghazni zbrojnie jednoczy obszar zamieszkany głównie przez Tadżyków. W 1826 r. zajmuje Kabul, a w 1834 r. przyjmuje tytuł emira Afganistanu jako założyciel nowej dynastii Barakzaj.

Nie mogąc znaleźć porozumienia z Brytyjczykami z południa, nawiązuje stosunki z Rosją (1838).

  • Od 1837 r. - Herat należy do Persji.

  • 1839 - 1842 r. - Pierwsza wojna afgańska: Brytyjskie oddziały Lorda Aucklanda atakują Afganistan, aby zablokować wpływy Rosji. Chwilowo opanowują Kandahar i Kabul (1839), ale zostają wyparci przez powstanie, podczas którego ginie brytyjski dowódca William H. MacNaghtan (1841). Ostatecznie Brytyjczycy zachowują tylko południowe prowincje.

W tej sytuacji na tron wraca Szudż Szach (1839-1842), dopóki nie usunie go Dost Muhammad.

  • 1842 r. - Brytyjski podróżnik Charles Masson publikuje książkę Narrative of Various Journeys in Balochistan, Afghanistan, and the Punjab.

  • 1844 r. - W Indiach Hamid Kaśmiri pisze po persku Akbar-nama, historię wojny afgańsko-brytyjskiej.

  • 1849 r. - Afganistan podbija małe uzbeckie chanaty na północ od Hindukuszu, co spotyka się z pozytywnym oddźwiękiem u Brytyjczyków pragnących zrównoważenia zbyt dużej ich zdaniem siły Persji.

  • Połowa XIX w. - Znany pisarz i historyk Munsi Abd ul-Karim tworzy po persku szereg prac o Afganistanie, przyczyniając się do rozwoju narodowej świadomości Afgańczyków.

  • Druga połowa XIX w. - Ahmad Mawlawi, jeden z najlepszych pisarzy pasztuńskich.

  • 1855 r. - Afganistan zawiera sojusz z Brytyjczykami, tym samym odsuwając zagrożenie ze strony Rosji i Persji.

  • 1859 r. - Na mocy układu z Bucharą Afganistan otrzymuje tereny pomiędzy Hindukuszem i Amu-darią.

  • 1863 r. - Dost Muhammad-chan zajmuje perski Herat; umiera niedługo później.

  • 1863 - 1879 r. - Okres zamętu i walk o władzę w kraju po śmierci Dosta.

Częste zmiany na tronie poważnie osłabiają państwo, lecz dzięki sprzecznościom między Rosją i Brytyjczykami, Afganistan zachowuje niepodległość, a nawet ekspanduje za Hindukuszem kosztem Tadżyków i Uzbeków.

Panują po kolei Szer Ali-chan (1863-1866, 1868-1879, syn Dost Muhammada), Muhammad Afdal (1866-1867, brat Szera) oraz Muhammad Azam (1867-1868, brat Szera).

  • 1878 - 1880 r. - Druga wojna afgańska.

Brytyjczycy uzyskują przewagę, kiedy Szer Ali-chan umiera w 1879 r. Jego syn Jakub-chan poddaje wtedy państwo Brytyjczykom (pokój pod Gandamak), a Afganistan staje się strefą buforową między Rosją i Brytyjczykami. Jednak ani afgańskie władze, ani pasztuńska arystokracja nie akceptują zależności od Brytyjczyków i ogłaszają świętą wojnę przeciw brytyjskiej dominacji.

27 lipca 1880 r. dochodzi do bitwy pod Maiwand. Pasztuni wygrywają pojedynek artyleryjski i zmuszają Brytyjczyków do cofnięcia się, a potem, mając przewagę liczebną i lepszą znajomość terenu, wysyłają do ataku kawalerię. W bitwie pod Maiwand w Kandaharze wyróżnia się młoda dziewczyna Malala lub Malalai (imię oznacza Pogrążona w Smutku), która nieoczekiwanie staje na czele pasztuńskich wojowników i porywa ich do walki. Malala ginie w brawurowym ataku, lecz przechodzi do historii jako narodowa bohaterka Afganistanu.

Co prawda pod Maiwand Pasztuni zmuszają siły brytyjskie do odwrotu, ale ostatecznie wojnę wygrywają lepiej uzbrojeni i przygotowani Brytyjczycy.

W odwecie za bunt Brytyjczycy zsyłają Jakub-chana do Indii (umrze w 1929 r.).

  • 1880 r. - Walki i zabiegi dyplomatyczne Brytyjczyków doprowadzają do podziału kraju na trzy strefy: Kabul z częścią północną, gdzie rządzi Abd ar-Rahman-chan (syn Muhammada Afdala), Herat pod władzą Ajub-chana oraz Kandahar należący do Brytyjczyków. W praktyce oznacza to podporządkowanie Afganistanu brytyjskim Indiom, ponieważ żaden przywódca nie dorównuje sile Brytyjczyków.

  • 1880 - 1901 r. - Abd ar-Rahman-chan próbuje umacniać swoje państwo, scala je politycznie i gospodarczo, popiera rozwój miast, budujących swoje bogactwo głównie na handlu.

  • 1881 r. - Abd ar-Rahman-chan z Kabulu zajmuje Herat oraz Kandahar, tym samym jednocząc ziemie afgańskie.

W 1885 r. ściera się z Rosjanami, którzy zajęli tureckie ziemie na północ od Hindukuszu znajdujące się pod władzą Afganistanu. W wielkiej bitwie pod Tasz Köprü Afgańczycy ponoszą klęskę. Odtąd Rosja i Wielka Brytania decydują o podziale wpływów politycznych w coraz słabszym Afganistanie, który staje się przedmiotem rozgrywek między obcymi potęgami.

  • 1887 - 1893 r. - Seria niekorzystnych umów narzuconych przez Rosję i Wielką Brytanię.

Rosja otrzymuje ziemie na południe od Amu-darii (1887), Brytyjczycy zajmują dolinę Kuram (1891) i, zgodnie z Traktatem Duranda, pogranicze na wschód od Indusu (1893). Ta ostatnia umowa wywołuje antybrytyjskie bunty, zwłaszcza w 1897 r.

  • 1895 r. - Brytyjczycy i Rosjanie przyznają Afganistanowi wschodni fragment Hindukuszu jako bufor między rosyjskim Pamirem i brytyjskim Karakorum.

  • 1896 r. - Abd ar-Rahman-chan podbija Kafiristan i pod groźbą śmierci siłą nawraca większość jego ludności na islam. Podbita kraina otrzymuje nową nazwę Nuristan, co oznacza krainę oświeconych.

  • 1901 - 1919 r. - Emir Habibullah (syn Abd ar-Rahmana) rządzi Afganistanem.

Popiera rozwój gospodarki, ale też tłumi rewolucyjne ruchy domagające się rządów konstytucyjnych i reform w duchu demokracji. Emir zmaga się z naciskiem kolonialnym po rosyjsko-brytyjskiej umowie z 1907 r. uznającej Afganistan za strefę brytyjską. Mimo to w 1915 r. Habibullah odrzuca niemiecko-austriacką propozycję przystąpienia do wojny przeciw Brytyjczykom i pozostaje neutralny wbrew opinii muzułmańskiego kleru.

  • 1919 r. - Nasr Allah, brat Habibullaha, panuje kilka miesięcy. Usunięty, umrze w 1946 r., kończąc linię emirów Barakzaj.

  • 1919 - 1929 r. - Amanullah-chan, syn Habibullaha. Ogłasza się niezależnym szachem (1919) i modernizuje Afganistan na wzór Europy. Zawiera pakt o nieagresji z Rosją Sowiecką (1929), aby zrównoważyć wpływy Brytyjczyków, co jednak uzależnia Afganistan od Rosjan (w 1931 r. rząd podpisze nowy pakt). Szach abdykuje w 1929 r., umrze w 1960 r.

  • 1929 r. - Na krótko władzę obejmuje szach Inajat Allah (brat Amanullaha). Po jego usunięciu na tron wstępuje Muhammad Nadir (1929-1933), prawnuk Dost Muhammada.

  • 1931 r. - W Kabulu powstaje pierwszy afgański uniwersytet wzorowany na uczelniach europejskich. Dla muzułmańskich tradycjonalistów jest on jednak przejawem kolonializmu i obrazą islamu.

  • 1939 - 1945 r. - W czasie II wojny światowej Afganistan zachowuje neutralność pod rządami szacha Muhammada Zahira (1933-1973), syna Muhammada Nadira.

  • 1955, 1965 r. - Kolejne układy o nieagresji z ZSRS uzależniają Afganistan od Moskwy. Wzrasta znaczenie komunistów. W 1965 r. kierowani z Moskwy komuniści zakładają Ludowo-Demokratyczną Partię Afganistanu.

  • 1964 r. - Po kilku latach budowy zostaje oddany do użytku tunel Salang pod przełęczą Salang (3400 m n.p.m.), przez którą prowadziła najkrótsza, lecz bardzo niebezpieczna droga z Kabulu przez Hindukusz na północ Afganistanu.

  • 1970 - 1973 r. - Katastrofalna susza wywołuje głód, który zabija ok. 80 tysięcy ludzi. Władza szacha słabnie.

  • 1973 r. - Lewicowy polityk Muhammad Daud Chan (1909-1978) z Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu dokonuje bezkrwawego przewrotu wykorzystując nieobecność szacha Muhammada Zahira w kraju. Daud obala monarchię, ogłasza się pierwszym w historii Afganistanu prezydentem i zaczyna likwidację feudalizmu. Ściśle współpracuje z Sowietami, którzy dążą do opanowania Afganistanu jako bazy dla ewentualnej ekspansji w stronę Azji Zachodniej ze złożami ropy naftowej i Oceanu Indyjskiego.

  • 1978 r. - Nur Muhammad Taraki (1917-1979) z LDPA przeprowadza zamach stanu. Ludzie Tarakiego mordują prezydenta Dauda i większość jego rodziny.

Taraki zaś zostaje uduszony w 1979 r. przez swojego współpracownika Hafizullaha Amina (1929-1979), który na kilka miesięcy przejmuje władzę jako prezydent.

  • 1979 r. - Sowieci próbują otruć Hafizullaha Amina, ponieważ w przeciwieństwie do Dauda i Tarakiego nie godzi się na zbyt wielkie wpływy Moskwy. Kiedy otrucie się nie udaje, sowieckie czołgi otwarcie atakują prezydencki pałac i Amin ginie. Sowieci zaś instalują zależnego od Moskwy prezydenta Babraka Karmala (1929-1996) i zajmują wszystkie najważniejsze punkty w Afganistanie.

Za swojej prezydentury Karmal wprowadza zasady świeckiego państwa i przyznaje prawa kobietom, co wzbudza powszechne oburzenie islamistów.

  • 1979 - 1989 r. - Wojna domowa muzułmanów szkolonych i zbrojonych przez USA przeciw komunistycznemu rządowi zależnemu od ZSRS. Sowiecka armia okupacyjna ma gigantyczną przewagę, lecz nie potrafi opanować górzystego kraju, mimo że prowadzi wojnę totalną obliczoną na wyniszczenie. Sowieci celowo burzą systemy nawadniania, aby załamać rolnictwo, zrzucają bomby fosforowe i napalm niszcząc całe wioski i dokonują masowych rozstrzelań. Największe natężenie walk i mordów ma miejsce w latach 1982-1986, ale nie doprowadza do rozstrzygnięcia.

  • 3 XI 1982 r. - W tunelu Salang spotykają się dwa sowieckie konwoje wojskowe. Cysterna z paliwem zderza się w tunelu z ciężarówką i eksploduje. Potem wybuchają następne pojazdy i amunicja, a ludzie próbują uciekać. Jednak oba wyjścia z tunelu blokują sowieckie czołgi, ponieważ uznano, że pod ziemią doszło do ataku afgańskich bojowników. Sowieci utajniają informacje o katastrofie podając jedynie, że zginęło 112 Afgańczyków i 64 żołnierzy sowieckich. W rzeczywistości ofiar jest dużo więcej, według niektórych szacunków nawet ponad 1000.

  • 1986 r. - Babrak Karmal traci poparcie Gorbaczowa i zostaje odsunięty. Resztę życia spędzi w Moskwie. Prezydenturę obejmuje Mohammad Nadżibullah (1947-1996) z Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu.

  • Do 15 II 1989 r. - Po stracie kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy (dokładne dane są utajnione) Sowieci wycofują się z Afganistanu.

W wyniku sowieckiej agresji zginęło ok. 1,5 miliona ludzi, a 1/3 ludności (5,5 miliona osób) uciekła do Pakistanu. Miasta są zrujnowane, system nawadniania pól i rolnictwo celowo zniszczone przez najeźdźców i powszechnie panuje głód. W tych okolicznościach uprawa maku staje się głównym źródłem utrzymania ludności, a Afganistan zostaje największym na świecie producentem opium i heroiny, chociaż islam zakazuje narkotyków. Jednak uprawa maku jest wielokrotnie bardziej opłacalna od uprawy pszenicy.

Za to muzułmańscy fundamentaliści finansowani przez Osamę bin Ladena, syna saudyjskiego miliardera walczącego w Afganistanie przeciw Sowietom, zdobyli poparcie ludności jako zasłużeni żołnierze i na całym świecie zakładają ośrodki rekrutacji i szkolenia fanatycznych bojowników za islam. Powstaje globalna organizacja terrorystyczna Baza, czyli Al-Kaida pod wodzą Bin Ladena.

  • Po 1989 r. - Nadżibullah utrzymuje władzę mimo odejścia sowieckich wojsk, a Moskwa wciąż wspiera go finansowo, aby blokować wpływy Amerykanów. Trwają walki prosowieckiej armii rządowej i bojowników (mudżahedinów) popieranych przez USA.

  • 1990 r. - Nowa konstytucja określa Afganistan jako państwo muzułmańskie, a prezydentem kraju może być tylko muzułmanin urodzony w Afganistanie. Mimo to islamscy konserwatyści nie akceptują władzy Nadżibullaha. W 1992 r. prezydent zostaje oblężony w Kabulu przez mudżahedinów, traci władzę i chroni się w przedstawicielstwie ONZ.

  • 1994 r. - Pasztuńscy studenci Koranu talibowie pod wodzą fanatycznego mułły Omara wyruszają z Pakistanu. W 1996 r. zdobywają Kabul i po torturach mordują Nadżibullaha. Północ kraju pozostaje w ręku reformatorów. Omar narzuca sądy religijne, kobiety pozbawia praw, każe ścigać i zabijać zwolenników współpracy z Zachodem, innowierców i homoseksualistów jako grzeszników. Rząd fundamentalistów uznają tylko Arabia Saudyjska, Pakistan i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Osama bin Laden ukrywa się w górach Afganistanu po zamachach Al-Kaidy na ambasady USA w Kenii i Tanzanii. W 1998 r. Omar odmawia wydania terrorysty, ściągając na Afganistan sankcje ekonomiczne, a Amerykanie bezskutecznie usiłują zabić Bin Ladena w rakietowym ataku na jego górską kryjówkę.

Kraj popada w nędzę, którą pogłębia susza (od 1999 r.). Główne źródła dochodów to narkotyki i przemyt broni.

  • 25 XII 1999 r. - W Kandaharze ląduje indyjski samolot porwany przez kaszmirskich terrorystów. Po siedmiu dniach Indie spełniają żądania porywaczy i pasażerowie zostają uwolnieni.

  • 2001 r. - Fanatyczni talibowie niszczą buddyjskie posągi w Bamjan, ponieważ przedstawiają bóstwo niewiernych i istotę żywą, czego zakazuje islam.

11 IX ludzie Bin Ladena dokonują samobójczego zamachu na World Trade Center w Nowym Jorku. W rezultacie amerykańskiego ataku odwetowego reżim talibów zostaje zniszczony w 2002 r., a emir Omar i Bin Laden ukrywają się w podziemnych górskich schronieniach.

Potem Bin Laden przenosi się do sprzyjającego mu Pakistanu. W roku 2011 wytropi go jednak amerykański satelita szpiegowski i na początku maja amerykańscy komandosi SEAL przylatują helikopterami i zabiją Bin Ladena w jego domu kilkadziesiąt kilometrów od Islamabadu.

W Afganistanie zaś dzięki amerykańskiej armii okupacyjnej powstaje rząd, który próbuje demokratyzować kraj na wzór zachodni. Powstają państwowe szkoły. W Kabulu kobiety znów mogą wychodzić na ulicę, odsłaniają twarz, uczą się i pracują. Przed wkroczeniem Amerykanów tylko 3% pracowników stanowiły kobiety, a po dwudziestu latach amerykańskiej dominacji udział kobiet wśród pracujących Afgańczyków wzrośnie do ok. 30%. Jednak we wsiach i w górach opanowanych przez talibów kobieta nadal jest własnością męża i pod karą śmierci nie może sama opuszczać domu, ani chodzić bez zasłonięcia twarzy i zwykle nigdzie nie pracuje. Na obszarach kontrolowanych przez talibów mężczyźni bez tradycyjnej brody nie mogą być zatrudniani, a urzędnicy muszą nosić turban.

Afgańczycy nie są w stanie wyprodukować wystarczającej ilości żywności, więc nie cierpią głodu tylko dzięki pomocy płynącej z państw zachodnich. Jest to pomoc zarówno poszczególnych rządów, jak też organizacji charytatywnych.

  • 2006 - 2008 r. - Amerykanie przyznają, że nie potrafili ostatecznie pokonać partyzantów i terrorystów. Nie powstrzymali też produkcji opium. Talibowie zaś odzyskują siłę czerpiąc dochody z narkotyków i głosząc, że bronią islamu (mimo że islam absolutnie zakazuje narkotyków).

  • IV 2011 r. - Z więzienia w Kandaharze przez podziemny tunel ucieka ponad 470 talibów, wykazując tym samym słabość prozachodnich władz.

Już wiadomo, że jeżeli konflikt afgański ma być rozwiązany, należy rozmawiać ze wszystkimi stronami. Talibowie muszą więc być traktowani jak polityczni partnerzy, a nie tylko terroryści.

Utrzymująca się w Afganistanie bieda, wciąż trwająca wojna domowa, prześladowania ze strony fanatycznych muzułmanów i brak perspektyw na poprawę sytuacji skłania tysiące Afgańczyków do emigracji. Zwykle chcą przedostać się do Europy, ale tam większość z nich nie otrzymuje statusu uchodźców i są odsyłani do Afganistanu. Niektórzy próbują szczęścia jeszcze raz i znowu jadą do Europy, gdzie jednak spotykają się z niechęcią, ponieważ mają opinię religijnych fanatyków i terrorystów.

  • 2020 r. - Pandemia Covid-19 ogarnia Afganistan, gdzie praktycznie nie ma ochrony zdrowia, panuje powszechna bieda, a władze nie panują nad krajem szarpanym przez ciągłe walki.

  • 2020 - 2021 r. - Ogromne koszty niemal dwudziestoletniej wojny i straty w ludziach skłaniają prezydenta USA do wycofania amerykańskich wojsk. Amerykanie lekkomyślnie pozostawiają broń i sprzęt wart miliardy dolarów i pospiesznie wyjeżdżają. Bezplanowa ewakuacja Kabulu przypomina amerykańską ucieczkę z obleganego Sajgonu: tysiące przerażonych i zdradzonych przez Zachód Afgańczyków blokują lotniska w nadziei, że ktoś ich zabierze.

Tymczasem talibowie błyskawicznie zajmują kolejne prowincje i wprowadzają szariat. Wyłapują lub zabijają swoich przeciwników i zwolenników demokratyzacji. Porzucona amerykańska broń służy zaś wzmocnieniu talibańskiej armii.

Już rok po wycofania się Amerykanów Afganistan staje się strefą katastrofy humanitarnej. W kraju panuje głód, ponieważ wyżywienie ludności bazowało dotąd na pomocy z zewnątrz, a gospodarka jest zniszczona. Brakuje leków i opału. Wielu specjalistów, ludzi wykształconych lub po prostu przedsiębiorczych uciekło z kraju opanowanego przez fanatyków. Tysiące emigrantów zmierzają głównie do Europy. Kobiety tracą prawa i pod karą chłosty, lub nawet śmierci muszą nosić strój uznawany przez islamistów za „moralny”, czyli zasłaniający całe ciało z wyjątkiem oczu. Zostają usunięte z większości urzędów i pozbawione możliwości kształcenia. Kilkunastoletnie dziewczęta są wbrew własnej woli wydawane za mąż, a nieposłuszne mogą być bezkarnie zamordowane. Krytycy talibów i islamu trafiają do więzienia, lub giną. Zachodnie książki, gazety, radio i telewizja są zakazane.

Kwitnie uprawa maku i produkcja opium jako najbardziej dochodowa działalność ratująca przed głodem; ok. 90% produkowanego na świecie opium pochodzi z Afganistanu.