Kamerun, Gwinea Równikowa, wyspy Zatoki Gwinejskiej

  • Do XII w. - Lasy nad Zatoką Gwinejską są zdominowane przez zbierackie i myśliwskie plemiona Pigmejów.

  • Od XII w. - Rolniczy lud Sao opanowuje północne stoki gór Adamawa, wypierając resztki Pigmejów. Sao żyją w dobrze zorganizowanych wsiach z ustaloną hierarchią i stojącą na jej czele arystokracją. Słyną z pięknej ceramiki.

  • XV w. - Bantuidalny lud Bassa wędruje z gór Adamawa na południe w stronę wybrzeża.

  • XV - XVI w. - Należący do Bantu rolniczy lud Tikar ekspanduje na wyżynę Adamawa i zakłada kilka niewielkich monarchii.

  • Od 1433 r. - Portugalczycy stopniowo posuwający się coraz dalej na południe wzdłuż afrykańskich wybrzeży, pływają do Zatoki Gwinejskiej. Poszukują tu krabów i innych skorupiaków; szczególnie dużo odkrywają ich w wodach na północ od równika i dlatego rzekę Buri nazywają Rio dos Camaroes, co oznacza rzekę krewetek. Z czasem to określenie przekształca się w angielskie słowo Cameroon lub francuskie Cameroun (Kamerun) i staje się nazwą całego kraju.

  • 1470 - 1471 r. - Portugalczycy João de Santarém i Pedro de Escobar odkrywają dla Europejczyków wulkaniczne wyspy w Zatoce Gwinejskiej. Największa i położona najbliżej kontynentu jest zamieszkana przez lud Bubi wyspa Bioko, którą w roku 1471 odkrywa Portugalczyk Ferñao de Po i nazywa Flor Formosa (po portugalsku Piękny Kwiat). Dalej na południowy zachód znajdują się trzy kolejne wysepki tworzące niemal prostą linię: Principe (Książęca), São Tomé (Świętego Tomasza) i najdalej położona najmniejsza z nich Pagalu zwana Annobon (po portugalsku Dobrego roku, bo odkryta 1 stycznia).

  • Ok. 1483 r. - Zaczyna się portugalskie osadnictwo na wysepkach Zatoki Gwinejskiej i w rejonie ujścia rzeki Benito. Wkrótce na wyspach powstaną plantacje trzciny cukrowej, na których będą pracować murzyńscy niewolnicy sprowadzani z zachodniej Afryki. W roku 1485 powstaje osada São Tomé jako główny ośrodek na wyspie o tej samej nazwie. W następnym stuleciu São Tomé otrzyma katedrę, a w roku 1575 Fort Sao Sebastao jako główną twierdzę archipelagu.

  • 1522 r. - São Tomé, Principe, Annobon (Pagalu) i Flor Formosa od imienia swego odkrywcy zwana po portugalsku Ferñao de Po lub po hiszpańsku Fernando Po zostają formalnie ogłoszone kolonią Portugalii.

Na kontynencie zaś Portugalczycy panują nad ujściem rzeki Benito, gdzie funkcjonuje miasto Mbini. W roku 1664 założą port i miasto Bata na północ od Mbini.

  • Koniec XVI w. - Bantuidalny lud Duala osiedla się na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej.

  • Od końca XVI w. - Na wybrzeżu Kamerunu działają misjonarze i kupcy z Holandii.

  • XVII w. - W głębi Kamerunu rozwijają się lokalne monarchie plemienne oparte głównie na rolnictwie. Tak więc w rejonie gór Mandara istnieje niewielkie państewko Mandara zależne od Bornu. We wschodniej części wyżyny Adamawa lud Tikar tworzy silną monarchię Bamum, a na południowy zachód od tej wyżyny rozciąga się terytorium ludu Fang.

  • XVII/XVIII w. - Wody Zatoki Gwinejskiej są często odwiedzane przez piratów. Do najbardziej znanych należy Walijczyk Bartholomew Roberts (właściwie John Roberts, 1682-1722) znany jako Black Bart lub Bart Roberts. Był marynarzem na statkach przewożących niewolników. W 1719 r. przechodzi na stronę walijskiego pirata Howella Davisa, który zdobył jego statek, a po śmierci Davisa zostaje wybrany kapitanem. W 1720 r. przepływa Atlantyk, aby napadać statki przy wybrzeżach Ameryki Południowej i Karaibów. Część zdobyczy sprzedaje w Nowej Anglii. W 1721 r. wraca do Zatoki Gwinejskiej. Ma na koncie ponad 200 obrabowanych statków. Nie zdaje sobie sprawy, że jego wyczyny zmusiły do działania brytyjską flotę. W 1722 r. Roberts zatrzymuje się w zatoce koło przylądka Lopez w Gabonie, aby podzielić łupy i zabawić się. Rano zaś odkrywa, że wyjście z zatoki blokuje brytyjski okręt wojenny Swallow. Po trzygodzinnej bitwie, w której ginie Roberts i duża część jego załogi reszta piratów kapituluje, a Brytyjczycy przejmują ponad 300 ton złota. W brytyjskim forcie Cape Coast Castle (późniejsza Gwinea) odbywa się największy proces piratów w XVIII w.: wszystkich 52 sąd skazuje na śmierć przez powieszenie. Egzekucja odbywa się przed murami fortu.

  • Początek XVIII w. - Na wybrzeżu Kamerunu powstają handlowe faktorie Francuzów i Niemców konkurujących o wpływy.

  • 1715 r. - Władca Mandary akceptuje na swoim terytorium działalność muzułmańskich misjonarzy z Bornu. W rezultacie w ciągu XVIII wieku islam staje się religią panującą, a Mandara przekształca się w sułtanat.

  • 11 III 1778 r. - Na mocy Umowy z El Pardo Portugalia przekazuje Hiszpanii wyspę Fernando Po (Bioko) oraz mniejszą Annobon (Pagalu), a na kontynencie swoją część Gwinei z centrum w Mbini u ujścia rzeki Benito. W zamian, zgodnie z Pierwszym Traktatem z San Ildefonso, uzyskała potwierdzenie praw do posiadłości w Brazylii (oficjalna rezygnacja z Umowy w Tordesillas) oprócz terytorium Banda Oriental przyznanego Hiszpanii.

Pierwszych hiszpańskich osadników w Gwinei dziesiątkuje żółta febra.

  • XVIII/XIX w. - Na wybrzeżu Kamerunu powstaje państwo Duala, utrzymujące się z handlu z Europejczykami. Przetrwa do podboju przez Niemców.

Funkcjonują nowe grupy etniczne powstałe pod wpływem rozwoju handlu, czego przykładem są Duala kontrolujący porty. Tworzą oni rozbudowane rodzinne przedsiębiorstwa z ojcem jako głową firmy i rodu. Duala słyną też jako wioślarze.

Poza tym na wybrzeże Kamerunu napływają z wnętrza kontynentu kolejne fale ludów Fang i Bubi.

  • XIX w. - Zszokowani podróżnicy odwiedzający Afrykę równikową opisują powszechny kanibalizm.

Na przykład francusko-amerykański badacz Paul DuChaillu w połowie XIX w. obserwuje kameruński lud Fang handlujący ludzkim mięsem na targowiskach, a władca plemienia Apingi ofiaruje mu związanego niewolnika, żeby go zarżnął i zjadł na kolację.

  • 1810 r. - Muzułmańscy Fulbe prowadzeni przez Fodio opanowują góry Adamawa zamieszkane przez rolnicze plemiona Bantu posługujące się językiem adamawa. Po zwycięskiej bitwie stoczonej w roku 1822 niszczą sułtanat Mandara. W zamian Fulbe zakładają własny sułtanat Adamaua, główną polityczną i militarną siłę tego obszaru przez następnych kilkadziesiąt lat.

Jedynym organizmem politycznym, który zdołał oprzeć się ekspansji Fulbe jest monarchia Bamum.

  • XIX w. - Lud Fali ucieka przed inwazją zaborczych Fulbe i chroni się w górach nad górnym biegiem Benue.

Fali opowiadają, że wywodzą się od dwóch par żeńskich bliźniąt zrodzonych ze związku papai i amarantu, pary bliźniąt męskich ze związku żółwia (uosabia ziemię) i krokodyla (płynąca woda) oraz drugiej pary męskich bliźniąt ze związku ropuchy (woda) i antylopy (ziemia nieuprawiona). Natomiast papaja, amarant, żółw, krokodyl, ropucha i antylopa powstały po rozbiciu dwóch pierwotnych jaj żółwia i ropuchy.

  • 1827 - 1858 r. - Brytyjczycy wynajmują bazy na hiszpańskiej wyspie Fernando Po: są to Port Clarence (założony w roku 1827, późniejsze Malabo) i San Carlos (później Luba). Prowadzą stąd walkę z handlarzami niewolników.

  • Połowa XIX w. - Plantatorzy sprowadzają kakao na portugalskie wyspy São Tomé i Principe oraz nad Zatokę Gwinejską. W roku 1854 kakaowce z São Tomé dają początek plantacjom na hiszpańskiej Fernando Po.

W latach 1920. zachodnia Afryka doścignie w produkcji kakao Amerykę Południową, chociaż jej kakao jest gorszej jakości.

Miasto São Tomé zostaje oficjalną stolicą portugalskiej kolonii (1852).

  • Druga połowa XIX w. - Hiszpanie prowadzą wieloletnie walki o zdobycie ujścia rzeki Muni do Zatoki Gwinejskiej na południowym krańcu Gwinei Hiszpańskiej. W końcu udaje się ustalić granicę na Muni. Odtąd Gwinea Hiszpańska (od 1885 r. protektorat, a od 1900 r. kolonia) lub Gwinea Kontynentalna bywa też nazywana Rio Muni. W roku 1909 zostaje połączona z wyspami Fernando Po i Annobon w Hiszpańskie Terytoria Zatoki Gwinejskiej w skrócie określane jako Gwinea Hiszpańska.

Hiszpanie zmagają się też z oporem wewnątrz Rio Muni, na przykład z antykolonialnymi powstaniami ludu Bubi w latach 1898 i 1906.

  • Druga połowa XIX w. - Niemcy stopniowo podbijają wybrzeże Kamerunu.

  • 1882 - 1885 r. - Polak S. Szolc-Rogoziński bada wnętrze Kamerunu.

Chociaż jest obywatelem Niemiec, stara się nie dopuścić do niemieckiego podboju tych ziem. Przyszłość jednak pokaże, że jego wysiłki są daremne.

  • 1884 r. - Niemcy ogłaszają protektorat nad wybrzeżami Kamerunu. Niemieccy handlarze kością słoniową zakładają osadę Jaunde (1888), wkrótce największe miasto Kamerunu.

  • 1889 - 1890 r. - Niemiecka wyprawa wojskowa w głąb Kamerunu. Do końca XIX w. Niemcy podbiją obszar aż do rzeki Szari i jeziora Czad daleko na północy. Miasto Maroua będzie centrum północnego Kamerunu wciśniętego między posiadłości brytyjskie (Nigeria) i francuskie (część Francuskiej Afryki Równikowej, przyszły Czad).

  • 1893 - 1903 r. - Niemcy z Kamerunu stopniowo podbijają sułtanat Adamaua.

  • 1898, 1899 r. - Na mocy kolejnych umów niemieckie kolonie w Kamerunie i Togo zostają nieco zmniejszone na korzyść Francji i Wielkiej Brytanii.

  • 1900 r. - Hiszpańskie Rio Muni (kontynentalna część Gwinei Hiszpańskiej) ustala granice z niemieckim Kamerunem na północy i francuskim Gabonem na południu.

  • 1911 - 1911 r. - Układ francusko-niemiecki decyduje o przyłączeniu części francuskiego Gabonu do niemieckich posiadłości w Kamerunie.

  • 1913 r. - Układ niemiecko-brytyjski regulujący granicę między koloniami w Kamerunie i Nigerii.

  • Od 1916 r. - Niemiecki Kamerun jest okupowany przez wojska brytyjskie i francuskie.

Zostaje w końcu terytorium mandatowym Ligi Narodów ze stolicą w Jaunde. Wschodnia część dostaje się pod władzę Francji (Francuska Afryka Równikowa, 1919), a zachodnia do gór Adamawa przypada Wielkiej Brytanii (1920).

  • 1939 - 1945 r. - Francuska Afryka Równikowa nie uznaje władzy Vichy.

  • Od 1946 r. - Kamerun jest terytorium powierniczym ONZ z zachowaniem protektoratu Francji i Wielkiej Brytanii.

  • 1948 r. - W Kamerunie francuskim powstaje Związek Ludów Kamerunu i organizuje antykolonialną partyzantkę (1956).

  • 1951 r. - Wysepki São Tomé i Principe zyskują status zamorskiego terytorium Portugalii, lecz to nie powstrzymuje tendencji separatystycznych. W roku 1971 wyspy uzyskają autonomię.

  • 1958 r. - Z hiszpańskich kolonii Fernando Po (razem z Annobon) i Rio Muni powstaje autonomiczna prowincja zamorska Gwinea Hiszpańska, która od roku 1963 cieszy się autonomią i występuje jako Hiszpański Region Równikowy.

  • 1960 r. - Kamerun Francuski uzyskuje niepodległość pod wodzą Ahmadou B. Ahidjo.

  • 1961 r. - Kamerun Brytyjski uzyskuje niepodległość.

W wyniku plebiscytu jego północna muzułmańska część obejmująca 2/3 terytorium przyłącza się do Nigerii. Natomiast południowa część zdominowana przez chrześcijan łączy się z dawnym francuskim Kamerunem, tworząc jedną republikę ze stolicą w Yaounde (Jaunde). Tylko 10% ludności Kamerunu potrafi czytać i pisać, a językami urzędowymi są angielski i francuski. Instytucje państwowe Kamerunu odziedziczone po Brytyjczykach i Francuzach będą wzajemnie dopasowywane i ujednolicane przez 11 lat. A. B. Ahidjo pozostanie prezydentem do roku 1982 i szefem jedynej legalnej (w roku 1966 delegalizuje wszystkie inne) partii pod nazwą Kameruński Związek Narodowy.

Główne plemiona to Bamum, Bamileke, Oron, Keaka, Tikar, Bagam, Duala, Fang, Ekoi, Ibibio i Fali. Ludność utrzymuje się głównie z rolnictwa (uprawa kakao, kawy i kukurydzy) i rybołówstwa (zwłaszcza dorsz). Gospodarka jest związana z Francją, a potem z EWG.

Po epoce kolonialnej Kamerun odziedziczył zatarg z Nigerią. Od roku 1884 r. półwysep Bakassi należy do brytyjskiej Nigerii, chociaż według umowy niemiecko-brytyjskiej z roku 1913 Bakassi jest własnością Kamerunu. Od 1961 r. półwysep znów zajmują siły nigeryjskie i powtarzają się zbrojne incydenty (najbardziej krwawy w roku 1996).

  • 1968 r. - Po referendum Hiszpański Region Równikowy uzyskuje pełną niepodległość jako republika Gwinea Równikowa.

Oprócz części kontynentalnej państwo obejmuje wyspę Bioko (dawniej Fernando Po) i Pagalu (dawniej Annobon). Stolicą jest Malabo (dotychczas Port Clarence) na Bioko, a głównym ośrodkiem na kontynencie Baka. Ok. 80% z ponad półmilionowej ludności to lud Fang, a 15% Bubi. Językiem urzędowym pozostaje hiszpański. Główne źródła dochodu to plantacje kakao i kawy oraz produkcja drewna.

Pierwszy prezydent Francisco Macias Nguema wprowadza system jednopartyjny i zaczyna dyktatorskie rządy oparte na armii i terrorze. W swojej megalomanii wyspę Bioko nazywa Macias Nguema (nazwa utrzyma się do 1979 r.). Gospodarka jest zrujnowana, szerzy się nepotyzm i korupcja, do roku 1979 blisko 25% mieszkańców ucieka za granicę.

  • 1975 r. - Portugalia uznaje niepodległość Wysp Świętego Tomasza i Książęcej (São Tomé i Principe).

Oprócz dwóch głównych do nowego państwa należą jeszcze trzy małe bezludne wysepki: Pedras, Tinhosas i leżąca na równiku Ilhéu das Rolas. Republika ma ponad 100 tysięcy mieszkańców, z czego 95% stanowią czarnoskórzy potomkowie dawnych niewolników, 4% Mulaci a 1% to biali. Stolicą zostaje São Tomé, językiem urzędowym jest portugalski, a główne produkty eksportowe to kakao i kopra. Ponad połowa mieszkańców wyznaje katolicyzm przyniesiony z Portugalii, ok. 20% mieszkańców deklaruje areligijność, a reszta to różne odmiany chrześcijaństwa. Władzę obejmuje marksistowska partia pod nazwą Ruch Wyzwolenia Wysp Świętego Tomasza i Książęcej z pierwszym prezydentem Manuelem Pinto da Costą. Inne partie zostają zdelegalizowane. Władze podejmują współpracę z Sowietami i przeprowadzają socjalistyczne reformy, w tym nacjonalizację plantacji. Rezultatem jest załamanie gospodarki w ciągu zaledwie kilku lat.

  • 1979 r. - Teodoro O. N. Mbasogo w krwawym zamachu stanu obala prezydenta Gwinei Równikowej F. M. Nguemę (zostanie skazany na śmierć). Rządzi odtąd jako dyktator stojący na czele kolejnej wojskowej junty.

  • 1982 r. - Prezydent Kamerunu Ahidjo rezygnuje z urzędu. Na czele państwa staje premier a potem prezydent Paul Biya i niemal natychmiast wprowadza dyktaturę przy zachowaniu pozorów systemu wielopartyjnego. Odtąd wygrywa wszystkie wybory, ponieważ jest jedynym kandydatem. Będzie rządził krajem przez ponad 30 lat.

  • Od 1985 r. - Po krachu komunistycznego eksperymentu Wyspy Świętego Tomasza i Książęca przywracają zasady wolnego rynku, podejmują współpracę z Portugalią i Francją, a w roku 1990 wprowadzają konstytucję gwarantującą system wielopartyjny. Odtąd, mimo sporadycznych prób przywracania władzy autorytarnej, na wyspach funkcjonuje system demokratycznych wyborów i normalnego współzawodnictwa różnych partii.

  • 1986 r. - W nocy 21/22 sierpnia z jeziora Nyos wypełniającego dawny krater wulkaniczny wydobywa się wielka ilość dwutlenku węgla i siarkowodoru pochodzących z magmy pod dnem jeziora. Ciężki gaz spływa w dół, zabijając ponad 1000 osób i wiele zwierząt. Jest to jedna z najbardziej nietypowych katastrof w dziejach Kamerunu.

  • 1991 r. - Pod wpływem kłopotów gospodarczych, nacisku innych państw i niezadowolenia ludności władze Gwinei Równikowej godzą się na wprowadzenie nowej konstytucji i systemu wielopartyjnego. W roku 1993 zostają przeprowadzone wybory prezydenckie, lecz wygrywa je urzędujący prezydent Mbasogo, który zdążył niemal całkowicie opanować scenę polityczną.

W kolejnych wyborach (1996, 1999, 2002 i 2004) przeprowadzanych pod jego dyktando Mbasogo nieodmiennie zdobywa prezydenturę, a podległa mu partia całkowitą dominację w parlamencie. Część polityków opozycyjnych pozostaje za granicą, obawiając się represji.

  • 1992, 1997 r. - Pierwsze wielopartyjne wybory w Kamerunie mają spacyfikować zagorzałych przeciwników dyktatora. Znów jednak zwycięża Biya, co dla wielu znawców kameruńskiej polityki jest dowodem, że Biya sfałszował wyniki. Z drugiej zaś strony jego ugrupowanie nie ma już absolutnej większości w parlamencie.

  • 1999 r. - Południowe prowincje Kamerunu należące dawniej do Brytyjczyków ogłaszają niezależność, na co władze odpowiadają aresztowaniami i terrorem.

  • Początek XXI w. - Powtarzające się katastrofy samochodowe zwracają uwagę na stan kameruńskich dróg, które są uszkodzone, poprowadzone przez niebezpieczne miejsca i zaniedbane. Kierowcy zaś często jeżdżą brawurowo, wielu z nich prowadzi auto po spożyciu alkoholu, a niektórzy nawet nie przeszli właściwego szkolenia i nie mają uprawnień do kierowania dużymi pojazdami jak autobus czy ciężarówki. Po kilku tragicznych wypadkach autobusów jadących nocą władze Kamerunu nakazują zwiększyć kontrolę kierowców oraz stanu technicznego samochodów.

  • 2002 r. - Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości przyznaje Kamerunowi półwysep Bakassi okupowany przez Nigerię. Nigeryjczycy jednak jeszcze przez kilka lat nie wycofują się z półwyspu, ponieważ eksploatują tam bogate złoża ropy naftowej. Ostatecznie władzę nad Bakassi Kamerun przejmuje w roku 2006.

  • 2007 r. - W Kamerunie Biya po raz kolejny wygrywa wybory.

Sytuacja w kraju jest jednak napięta: słabnie gospodarka, szybko rośnie liczba obywateli (ponad 24 miliony) a wraz z nią narasta ubóstwo i niezadowolenie społeczeństwa, zaogniają się konflikty między chrześcijanami (ok. 70% ludności) i muzułmanami (ponad 18%), licznymi plemionami oraz anglofonami i frankofonami.

  • 2020 r. - Covid-19 zabija ludzi rujnując i tak słabą gospodarkę Kamerunu.