Guptowie
I - II w. n.e. - Sanskryt, używany przez hinduistów, coraz częściej pojawia się w inskrypcjach, zastępując panujący dotąd prakryt typowy dla buddystów i dżinistów. Jest to w równym stopniu rezultat stopniowego odradzania się hinduizmu w północnych Indiach, jak też działalności wielkiego pisarza sanskrytu - Aśwaghoszy aktywnego w I w. Autor ten stworzył piękny styl literacki, często potem naśladowany przez innych autorów.
I - III w. n.e. - Ród Gupta wywodzący się z niższych sfer społeczeństwa dochodzi do znaczenia na terenie północno-wschodniego Dekanu i zachodniego Bengalu. Ich pierwsi wybitni przywódcy to Gupta (ok. 275) i jego syn Ghatotkkać (od ok. 300) noszący tytuł maharadża (wielki król). Wyznają buddyzm.
III w. n.e. - Filozof Akszapada Gautami pisze sławne dzieło Njajasutra.
IV - VI w. - Dżati, czyli tradycyjne indyjskie kasty społeczne, przekształcają się w sztywny system ograniczeń i zasad, które odgradzają od siebie poszczególne kasty w sposób niemal absolutny i przyczynią się do zahamowania rozwoju Indii.
IV w. - Okres znaczącego rozwoju kultury w północnych i środkowych Indiach. Kanada pisze Wajśeszikasutra. W tym czasie działają Iśwarakriszna, sławny filozof sankhja i Wjasa - znany komentator Jogasutry. W drugiej połowie stulecia Watsjajana (jego prawdziwe imię to Mallanga) tworzy najlepszy wykład filozofii njaja.
IV - VIII w. - Powstają wspaniałe skalne świątynie w Adżancie.
Ok. 318 - 320 r. - Ćandragupta I (syn Ghatotkkaća) koronuje się na wielkiego króla królów (maharadżadhiradża).
Czyni z Guptów potęgę polityczną, która dominuje we wschodnich Indiach. Umacnia swoją pozycję przez ślub z księżniczką Kumaradewi z nepalskiego rodu Liććhawich. Rządzi środkowym biegiem Gangesu z centrami w miastach Pataliputra, Wajśala i Ajodhja.
- Lata 330. - 370. - Samudragupta (syn Ćandragupty I) rządzi państwem Guptów.
Jest jednym z największych władców tej dynastii. Podbija Mathurę nad górnym Gangesem, Bengal na wschodzie, południowe stoki Himalajów i uzależnia od siebie Pendżab. Najeżdża i pustoszy ziemie na południu aż do Sańći (Kańći). Uzależnia od siebie również wschodnie wybrzeża Indii do Bengalu, łącznie z terytorium Pallawów. Jednak pozornie potężne państwo jest w istocie luźną federacją księstw uznających zwierzchnictwo władcy z dynastii Guptów.
W połowie stulecia Hariszena umieszcza na kolumnie (w późniejszym Allahabadzie) słynny opis czynów Samudragupty.
- Ok. 375 - 380 r. - Ramagupta, syn Samudragupty, ponosi klęskę w wojnie z Śakami z północnego Gudżaratu.
Wykorzystuje to jego brat, Ćandragupta II, który pokonuje Śaków, a następnie obala Ramaguptę i ogłasza się królem.
- 388 - 409 r. - Panuje Ćandragupta II. Prowadzi liczne wojny zaborcze.
Podbija rządzone przez Śaków monarchie: Malwę, Gudżarat oraz Kathiawar. Podporządkowuje sobie również Kszatrapów, a dzięki sojuszowi z Wakatakami uzyskuje dostęp do Morza Arabskiego.
W tym czasie Wakatakowie są silną konfederacją plemion w środkowym Dekanie nad rzeką Narmada i nad górnym biegiem Godawari. Ich najważniejsze miasta, ośrodki polityczne i gospodarcze to Adżanta i Nandiwardhana.
- V w. - Pod rządami Guptów niebywale rozwijają się kultura i gospodarka. Jest to możliwe dzięki ogromnej tolerancji religijnej władców, otwartości buddyzmu na nowe idee, a także dzięki bogactwu państwa, które czerpie zyski z handlu i rzemiosła. Z jednej strony wklęsłe srebrne monety Guptów krążą nie tylko w Bengalu, lecz w całych wschodnich Indiach.
W tym okresie działa między innymi najsławniejszy filozof buddyjskiej szkoły hinajana Wasubandhu (ok. 400-480), a Praśastapada błyskotliwie komentuje Wajśeszikasutrę.
Pod koniec stulecia słynny matematyk i astronom Ariabhatta formułuje definicję inwersji matematycznej, podaje bardzo dokładną wartość liczby π oblicza długość roku słonecznego i wyjaśnia mechanizm powstawania kwadr Księżyca. Dowodzi również, że Ziemia musi być kulą, o czym mają świadczyć zarówno obserwacje, jak i logiczne rozumowanie.
W drugiej połowie V w. n.e. w państwie Guptów działa także wielki astrolog Warahamira.
Matematycy indyjscy wprowadzają wygodny dziesiętny system zapisywania liczb, który przyjmą potem Arabowie oraz Persowie, Europejczycy i inne ludy w całym Starym Świecie.
Rozwija się plastyka, zwłaszcza rzeźba i budownictwo świątyń.
W tym czasie tworzy także Kalidasa, który zostanie uznany za największego dramaturga Indii piszącego w sanskrycie.
- 414/415 - 455 r. - W państwie Guptów rządzi Kumaragupta I (syn Ćandragupty II).
Za panowania Kumaragupty I zaczynają się niszczycielskie najazdy Heftalitów (Śwetahunów, Białych Hunów) z północy.
Chińczyk Fa Hsien odwiedza Indie jako buddyjski pielgrzym, a swoje wrażenia opisze potem w jednej z najciekawszych książek podróżniczych świata. Opisuje między innymi rozbudowę uniwersytetu w Nalandzie, kiedy przypadkowo zraniono motyką świętą w Indiach kobrę o imieniu Nalanda (stąd nazwa uczelni). Kumaragupta I usłyszał wtedy od wróżbity, że świątynia będzie świetnym centrum nauki, które przetrwa stulecia, ale wielu studentów zapłaci za wiedzę krwią. Nieśmiertelna kobra Nalanda zaś żyje podobno w okolicznych stawach, gdzie codziennie myją się uczniowie i mnisi.
Na uczelnię mają wstęp tylko ci, którzy przejdą egzaminy. Studenci pochodzą głównie z Indii, Chin, Tybetu i Indonezji; usługują profesorom, dbają o ich strój i pokoje, zbierają dla nich jałmużnę. Profesorowie zwani panditami słyną jako mistrzowie naukowej dyskusji, która obok wykładów (nawet 100 dziennie) i rozmowy jest główną formą nauczania.
Z czasem kraj wokół Nalandy zostaje nazwany Biharem (od sanskryckiego vihara - zgromadzenie mnichów, klasztor).
Połowa V w. - Skandagupta Wikramaditja (syn Kumaragupty I) odpiera najazd Hunów. Mimo to państwo wyraźnie słabnie i pogarsza się sytuacja gospodarcza.
Druga połowa V w. - Upadek Guptów za rządów Kumaragupty II (syn Skandagupty). Wasalni władcy mogą się teraz usamodzielnić.
Ok. 477 r. - Władzę obejmuje Budhagupta (wnuk Kumaragupty I). Dzięki swojej energii i zdolnościom utrzymuje jedność państwa Guptów do końca V wieku, mimo wciąż słabnącej gospodarki.
V/VI w. - Po śmierci Budhagupty wybucha walka o władzę. Państwo rozpada się na część zachodnią, gdzie rządzi Bhanugupta i wschodnią z królem Wainjaguptą (brat Budhagupty).
Bhanugupta pokonuje Hunów i tym samym powstrzymuje ich kolejny najazd.
- VI w. - Baladitja, panuje w zachodniej części państwa.
Zdobywa sławę opiekuna buddyzmu i słynnego buddyjskiego uniwersytetu w Nalandzie.
Stojąc na czele konfederacji władców północnych Indii Baladitja rozbija armię Hunów, którą prowadzi Mihirakula.
Na wschodzie państwa rządzą Narasimhagupta (do ok. 530, brat Wainjagupty), jego syn Kumaragupta III (do ok. 540) i Wisznugupta (do ok. 550), syn Kumaragupty III.
Jaśodharman tworzy silne państwo Malwa (północny Dekan nad rzeką Parbati), konkurujące z Guptami i Hunami.
VI w. - Grecki kupiec Kosmas z Bizancjum kilkakrotnie odwiedza Indie i pozostawia barwny opis swoich podróży.
Ok. 554 r. - Iśanawarman, władca z dynastii Maukhari, wypiera Guptów z Magadhy.
VI/VII w. - Pandemia dżumy podcina siłę Guptów. Zaraza zawleczona z zachodu w kolejnych nawrotach pustoszy Indie. Przez dwa następne stulecia dżuma będzie jedną z głównych przyczyn ekonomicznego upadku i niestabilności powstających w Indiach monarchii, co w ostatecznym rozrachunku uczyni Indie łatwym łupem najeźdźców. Niszczycielska epidemia dżumy przyczynia się do zaniku buddyzmu, który w powszechnej opinii nie uchronił Indii przed zarazą. W ten sposób zaraza toruje drogę dla ekspansji hinduizmu, a potem dla muzułmańskich najazdów z zachodu.
VI/VII w. - Guptowie tracą władzę i w miejsce silnej, scentralizowanej monarchii powstaje wiele drobnych, krótkotrwałych, zwykle wzajemnie skłóconych księstw.
Zamęt wykorzystują Hunowie (Heftalici, Śwetahuna) najeżdżający Indie od północnego zachodu. Osiedlają się w północnych Indiach, stając się nowym elementem etnicznym tego obszaru. Od Heftalitów Gudżar lub Gurdźar wywodzi się nazwa Gudżaratu (Gujarat).
- VII w. - Harendragupta Śaśanka z dynastii Gauda jeszcze raz jednoczy Bengal, a nawet podbija Asam i Orissę, ale już nie potrafi zbudować stabilnej struktury politycznej. Jego następcy utrzymają władzę tylko do początków VIII w., kiedy państwo dynastii Gauda ulegnie rozpadowi w rezultacie walk między książętami.