Kongo kolonialne i postkolonialne, Ubangi, Gabon
Od początku XIX w. - Potęgi kolonialne współzawodniczą o zajęcie strategicznego ujścia rzeki Kongo i przeniknięcie w głąb kraju, gdzie spodziewają się znaleźć bogactwa naturalne w postaci zasobów roślinnych, zwierzęcych i mineralnych. Liczą na zyski z eksploatacji tych dóbr i handlu. Coraz więcej kupców z Europy dociera do Kongo. W kraju zaś rozwój handlu przejawia się nawet powstaniem nowej grupy etnicznej - rzecznych kupców Mpongwe, którzy całe życie spędzają na łodziach, gdzie mieszkają z rodzinami.
1839 r. - Francuzi kupują od plemienia Mpongwe rejon ujścia rzeki Gabon, żeby założyć tam faktorię handlową. Cztery lata później budują tam osadę Baraka, gdzie od roku 1842 funkcjonuje ośrodek misyjny założony przez amerykańskich kaznodziejów z Nowej Anglii.
1849 r. - Francuzi zdobywają statek wiozący murzyńskich niewolników i wypuszczają ich w delcie rzeki Komo. Uratowani zakładają tam nową osadę nazwaną Libreville (po francusku Wolne Miasto).
1862 - 1887 r. - Francuscy podróżnicy badają i kartują basen rzeki Gabon.
1867 - 1872 r. - Szkot D. Livingstone odkrywa rzeki Lualaba i Luapula.
1869 - 1888 r. - Niemiecki botanik i etnolog Georg Schweinfurth bada dorzecze Kongo. Dociera między innymi do Pigmejów Bambuti w puszczy Ituri nad górnym Kongo.
Na obszarze państw Azande oraz Monbuttu (nad rzeką Uele) opisuje powszechny kanibalizm: gotowanie, pieczenie, wędzenie i suszenie ludzkiego mięsa, ludzkie czaszki zatknięte na płotach, zjadanie dzieci, handel niewolnikami i chwytanie jeńców wojennych dla celów kulinarnych.
Schweinfurth jest uznawany za jednego z pierwszych etnografów, którzy szczegółowo analizują celowe wydłużanie i powiększanie czaszek, co jest uznawane za cechę świadczącą o inteligencji i wysokim statusie społecznym. Opisuje, tę praktykę u ludu Mangbetu, gdzie obwiązuje się głowę noworodka, aby miękka czaszka nie mogła rozrastać się na boki, a w zamian rosła do góry.
1876 - 1877 r. - Henry Morton Stanley prowadzi wyprawę nad Kongo finansowaną przez króla Belgii Leopolda II. Ustala źródła i bieg rzeki Kongo. Przygotowuje w ten sposób podbój kraju przez Belgię.
1878 - 1879 r. - Na północ od dolnego biegu Kongo działa włoski badacz w służbie Francji Pierre Savorgnan de Brazza (Pietro Savorgnan de Brazza, 1852-1906). Podbija lokalne państwa (w tym Loango), tworząc podwaliny kolonii w Kongo Francuskim i Gabonie.
Nad dolnym Kongo zaś zawiera umowę z szefem plemienia Bateke, który uznaje władzę Francji w zamian za ochronę przed sąsiednimi plemionami. Na miejscu wioski Nkuna należącej do Bateke buduje w roku 1880 francuski fort Brazzaville. Do roku 1882 strzeże go francuski oddział wojskowy pod dowództwem sierżanta Malamina Camary z Senegalu, uniemożliwiając wkroczenie Belgów, którzy już zajęli południowy (lewy) brzeg rzeki Kongo.
1881 r. - Pracujący dla Belgii Brytyjczyk H. M. Stanley zakłada Léopoldville (nazwa na cześć króla Belgii) jako faktorię handlową na lewym brzegu Kongo.
Do 1884 r. - Francja opanowuje Gabon, czyli wybrzeże na południe od gór Kamerun.
1884 r. - Rusza budowa miasta Brazzaville na północnym brzegu Kongo jako ośrodek francuskiej władzy kolonialnej i przeciwwaga dla belgijskiego Léopoldville po drugiej stronie rzeki.
1884 - 1885 r. - Konferencja Berlińska akceptuje belgijskie i francuskie podboje w Afryce.
Powstaje tak zwane Wolne Państwo Kongo formalnie w unii personalnej z Belgią; w istocie jest to prywatna kolonia Leopolda II. Jej granice są z grubsza zbieżne z granicą lasu. Stolicą kraju od roku 1886 jest Boma w ujściu Kongo.
Belgijskie posiadłości w Kongo są połączone z morzem poprzez wąski pas ziemi u ujścia rzeki Kongo. W rezultacie portugalska Angola zostaje odcięta od swego małego obszaru na północ od ujścia tej rzeki. Powstaje tam enklawa Cabinda (Kabinda) zachowująca łączność z Angolą tylko przez morze. W 1975 r. Cabinda popierana przez Zair podejmie nawet próbę oderwania się od Angoli.
Francja otrzymuje Gabon ze stolicą Libreville oraz prawy brzeg w dolnym biegu rzeki Kongo, gdzie oficjalnie powstaje Kongo Francuskie ze stolicą w Brazzaville.
Plemienne państwa Azande zostają zlikwidowane przez Francuzów lub podporządkowane Francji.
1889 r. - Gabon zostaje przyłączony do Kongo Francuskiego.
1889 r. - Francuzi Albert Dolisie i Alfred Uzac zakładają fort i miasto Bangi nad rzeką Ubangi. Zaczyna się francuska kolonizacja rejonu Ubangi.
1891 r. - Belgia podbija Katangę z jej wielkimi zasobami mineralnymi.
Lata 1892 - 1894, 1895 - 1897 - Dwa antykolonialne powstania w Kongo Belgijskim zakończone klęską powstańców i rzezią ludności dokonaną przez wojsko.
1894 r. - Francja oficjalnie ogłasza powstanie nowej kolonii Ubangi-Szari (Oubangui-Chari) z centrum w Bangi, co wywołuje protest ze strony Egiptu, który rości sobie prawa do obszarów na północ od rzeki Ubangi (dopływ Kongo) i Bomu. Wybucha wieloletnia wojna z Egiptem zakończona zwycięstwem Francuzów w roku 1903.
1896 - 1906 r. - Epidemia śpiączki w Kotlinie Kongo i Ugandzie.
1898 r. - Linia kolejowa łączy Matadi i Léopoldville w Kongo Belgijskim. Matadi leży nad Kongo poniżej Wodospadów Livingstone’a, które uniemożliwiają bezpośrednią żeglugę z wybrzeża Atlantyku w górę rzeki. Dlatego dotychczas towary przywiezione morzem musiały być przenoszone przez tragarzy na odcinku ponad 300 km do Léopoldville. Natomiast dla łodzi przybywających z wnętrza kontynentu Léopoldville jest ostatnim portem przed wodospadami. Dzięki nowej linii kolejowej transport w obie strony staje się łatwiejszy i szybszy. Kolej staje się początkiem błyskawicznego rozwoju Léopoldville.
1898 r. - Francuska wojskowa ekspedycja z Gabonu wkracza do Faszody, co wywołuje ostry protest Egiptu i Brytyjczyków.
1902 - 1908 r. - Belgowie zabijają lub doprowadzają do śmierci co najmniej 10 milionów ludzi. Jest to wynik wyzysku, który spycha ludność Kongo w nędzę, a przede wszystkim systematycznego ludobójstwa. Wsie, które nie dostarczyły wymaganej ilości kauczuku i kości słoniowej są karane przez specjalne oddziały, co oznacza masowe mordy i palenie domów. Dowódcy takich karnych ekspedycji często zabierają obcięte ręce ofiar jako dowód, że wykonali zadanie. Fakt ten będzie potem nagłaśniany przez krytyków kolonializmu, zwłaszcza przez lewicę, lecz władze państwa i Kościół katolicki bagatelizują rozmiary zbrodni i zazwyczaj starają się je ukryć. W rezultacie ludobójstwo w Kongo zostaje niemal zapomniane.
1906 r. - W belgijskim Wolnym Państwie Kongo powstaje koncern Union Miniére du Haut-Katanga (wkrótce rzeczywista władza w Kongo) dla eksploatacji mineralnych bogactw Katangi w południowej części kolonii, gdzie odkryto miedź, kobalt i inne złoża.
Wkrótce powstaje miasto Elisabethville (Élisabethville lub Elizabethville po francusku, Elisabethstad po holendersku, 1910), którego nazwa ma upamiętniać królową Belgii, żonę Alberta I. Jest to przemysłowy ośrodek Katangi, siedziba zarządu Union Miniére du Haut-Katanga i administracyjna stolica tego obszaru. Wyrazem znaczenia i rozwoju miasta jest jego gwałtownie rosnąca populacja. Do roku 1930 w Elisabethville będzie mieszkało już 30 tysięcy ludzi, w roku 1943 miasto będzie miało 50 tysięcy mieszkańców, a w 1957 aż 180 tysięcy. Oczywiście centrum stanowią eleganckie dzielnice białych kolonistów, gdzie czarni nie mają wstępu z wyjątkiem służących. Obrzeża zaś to ubogie slumsy czarnoskórych robotników.
- 1908 r. - Wolne Państwo Kongo zostaje przemianowane na Kongo Belgijskie, czyli król Belgów oddaje Kongo państwu i formalnie przekształca je w kolonię zarządzaną przez gubernatorów. Pierwszym jest Théophile Wahis pełniący swój urząd do roku 1912.
Kongo Belgijskie otrzymuje własną walutę pod nazwą franka kongijskiego produkowanego jednak w Belgii.
1909 r. - Odkrycie diamentów na obszarze królestwa Luba zaczyna rozwój górnictwa w dorzeczu Kassai. Nad Sankuru powstaje górnicza osada a potem miasto Bakwanga (od 1966 r. jako Mbuji-Mayi, co znaczy Kozia woda).
1910 r. - Powstaje federacja francuskich kolonii pod nazwą Francuskiej Afryki Równikowej z centrum administracyjnym i siedzibą gubernatora generalnego w Brazzaville. W skład federacji wchodzą Gabon ze stolicą w Libreville, Kongo Środkowe na prawym brzegu Kongo ze stolicą w Brazzaville, Ubangi-Szari, stolica Bangi i najdalej na północy Czad, stolica Ndżamena.
Głównym portem Francuskiej Afryki Równikowej jest Libreville.
Od 1914 r. - Intensywny rozwój przemysłu Kongo Belgijskiego, zwłaszcza górnictwa i hutnictwa w prowincji Katanga na południu kolonii. Wydobywa się tam między innymi miedź, cynę, ołów, złoto, cynk i węgiel. Zaczyna się napływ obcego kapitału.
1920 r. - Epidemia śpiączki pustoszy Kotlinę Kongo.
1920 r. - Szwedzki książę Wilhelm Bernadotte organizuje ekspedycję w rejon jeziora Kiwu, gdzie żyją największe goryle. Stwierdza, że ogromne małpy są rzadkie i bez odpowiedniej ochrony grozi im wymarcie. Dlatego zaczyna przekonywać belgijskie władze kolonialne, żeby okolice Kiwu objąć ochroną jako rezerwat.
W tym samym roku działa tam także amerykańska wyprawa prowadzona przez Carla Akeleya, która potwierdza, że wielkie goryle mogą wyginąć na skutek polowań. Środowiska naukowe zaczynają akcję na rzecz objęcia ochroną terenów zamieszkanych przez goryle.
1920 r. - Austriak morawskiego pochodzenia, katolicki misjonarz i antropolog Paul Schebesta (1887-1967) po raz pierwszy prowadzi systematyczne badania Pigmejów w puszczy Ituri.
1921 r. - W Kongo Belgijskim Simon Kimbangu (1887-1951) należący do ludu Bakongo zakłada nowy afrochrześcijański kościół i na podstawie Biblii dowodzi prawa Murzynów do niepodległości. Żąda walki z białymi i czystej wiary wolnej od dominacji białego kleru. Umrze w belgijskim więzieniu w Elisabethville w 1951 r.
1923 - 1926 r. - Léopoldville zostaje nową stolicą Kongo Belgijskiego.
1924 - 1928 r. - We francuskim Kongo Środkowym wybucha szereg antykolonialnych zamieszek: bunty, walki, ataki na ludzi, niszczenie urzędów oraz dóbr materialnych, zwłaszcza w miastach.
Z drugiej strony kraj się rozwija. Na przykład od roku 1924 działa linia kolejowa Brazzaville-Pointe-Noire na wybrzeżu (502 km).
- 1925 r. - Pod naciskiem opinii publicznej oraz w wyniku bezpośredniego zaangażowania króla Belgów Leopolda I powstaje pierwszy w Kongo park narodowy, czyli obszar chronionej przyrody - Park Alberta na północny wschód od jeziora Kiwu koło wulkanu Sabyinyo. Po wyzwoleniu Kongo spod władzy Belgii park zmieni nazwę na Wirunga.
W latach 1930. belgijskie kolonialne władze Kongo ustanowią jeszcze cztery obszary ochrony środowiska naturalnego: w rejonie Kiwu park Kahuzi-Biéga (1934), na wschodzie kraju Garamba (1938), w Katandze parki Kundelungu i Upemba (1939).
1925 - 1961 r. - Patrice Lumumba (właściwie Elias Okit’Asombo) z plemienia Tetela w prowincji Kassai (Kongo Belgijskie). Wykształcony w protestanckiej szkole misyjnej urzędnik, pisarz i działacz polityczny.
1930 r. - Kongo Belgijskie jest drugą po RPA potęgą w wydobyciu diamentów (w 1933 r. nawet prześciga RPA) .
Lata 1930. - Pierwsze antykolonialne wystąpienia w Kongo Belgijskim. Początkowo mają charakter religijny, ale z czasem pojawią się też hasła społeczne (równość, sprawiedliwość) i polityczne (dekolonizacja).
1939 - 1945 r. - Francuska Afryka Równikowa opowiada się przeciw Niemcom i Vichy.
1940 r. - Belgijska firma górnicza Union Miniére du Haut Katanga potajemnie sprzedaje Amerykanom 1250 ton bogatej rudy uranowej. W niedalekiej przyszłości powstaną z niej bomby atomowe użyte w Japonii.
Z drugiej strony hitlerowskie Niemcy okupujące Belgię również sprowadzają kongijski uran z zamiarem skonstruowania broni jądrowej. Jednak transport morski do Niemiec jest zagrożony przez potężną flotę brytyjską.
1941/1942 r. - Protesty robotników w Elisabethville żądających lepszych warunków pracy i wyższych płac przeradzają się w krwawe rozruchy na miejscowym stadionie stłumione ostatecznie przy pomocy broni palnej. Kolejne robotnicze zamieszki w Katandze wybuchną w roku 1944, a w Matadi w roku 1945.
Od 1945 r. - Mnożą się antykolonialne wystąpienia we francuskim Gabonie. W roku 1946 kolonia otrzymuje status zamorskiego terytorium Francji.
1946 - 1958 r. - Francuska Afryka Równikowa ma swoich reprezentantów we francuskim parlamencie. Jest to wyraz nasilających się tendencji niepodległościowych, które doprowadzą najpierw do ustanowienia Wspólnoty Francuskiej (1958) i ostatecznie do rozpadu kolonialnego imperium Francji.
1950 r. - W Kongo Belgijskim powstaje ABAKO, antykolonialne Stowarzyszenie Plemienia Bakongo (Alliance des Bakongo). Od roku 1955 przewodzi mu Joseph Kasavubu (Kasa-Vubu, 1910/1913/1915/1917-1969). Otrzymał wykształcenie w katolickim seminarium duchownym, lecz nie chciał być księdzem, a w końcu przeszedł na protestantyzm. W roku 1957 Kasavubu wchodzi w skład samorządu miejskiego w Léopoldville i wyrasta na głównego polityka walczącego z kolonialną władzą.
1954 r. - W Léopoldville powstaje uniwersytet.
1957 r. - We francuskim Kongo Środkowym referendum decyduje o nadaniu tej kolonii rangi autonomicznej republiki Brazzaville w ramach Francuskiej Wspólnoty Narodów. Funkcję tymczasowego premiera obejmuje przywódca socjalistów Jacques Opangault (1907-1978) z plemienia M’Bochi. Minimalnie przegrywa jednak w wyborach w roku 1958. Na czele państwa staje były (zawieszony przez władze kościelne w roku 1956) katolicki ksiądz Fulbert Youlou (1917-1972) z plemienia Balali (odłam Bakongo), reprezentujący Demokratyczny Związek Obrony Interesów Afryki (UDDIA).
1957 - 1958 r. - Po referendum przeprowadzonym wśród mieszkańców Gabonu Francja przyznaje temu krajowi autonomię.
1957 - 1958 r. - W wyniku referendum Ubangi-Szari otrzymuje autonomię w ramach Francuskiej Wspólnoty Narodów. Szefem jej rządu zostaje Barthélemy Boganda (1910-1959) z ludu M’Baka (grupa etniczna w basenie rzeki Lobaye). Jego ojciec był czarownikiem praktykującym rytualny kanibalizm, a matka zginęła pobita na śmierć przez pracownika kolonialnej firmy zbierającej kauczuk. Barthélemy został przygarnięty i wykształcony przez katolickich misjonarzy. Od 1945 deputowany do francuskiego parlamentu, katolicki duchowny i założyciel partii MESAN (Ruch Ewolucji Społecznej Czarnej Afryki).
Boganda nie jest zwolennikiem natychmiastowego oderwania się od Francji, ponieważ widzi związane z tym problemy polityczne a przede wszystkim ekonomiczne. W roku 1957 postuluje utworzenie współpracujących z kolonialnymi metropoliami Stanów Zjednoczonych Afryki Łacińskiej, które obejmowałyby kolonie Francuskiej Afryki Równikowej, Kamerun, Kongo Belgijskie i portugalską Angolę.
1958 r. - W Kongo Belgijskim powstaje pierwsza ogólnokrajowa partia antykolonialna MNC (Mouvement National Congolais, czyli Kongijski Ruch Narodowy), której współzałożycielem jest P. Lumumba. Rozwija się antykolonialna partyzantka zbrojnie zwalczającą władzę Belgii.
1958 r. - W Kongo Belgijskim odbywa się pierwsze na świecie masowe szczepienie przeciwko polio metodą Koprowskiego. Dzięki metodzie doustnej udaje się zaszczepić ponad 250 tysięcy dzieci w ciągu zaledwie sześciu tygodni. Polio wciąż jednak jest ogromnym problemem na terenie Kotliny Kongo.
1959 r. - Polityczne wiece ABAKO organizowane przez Kasavubu pod hasłami afrykańskiego racjonalizmu przekształcają się w antykolonialne rozruchy w wielu ośrodkach Kongo Belgijskiego. Kasavubu zostaje aresztowany za działalność antyrządową i spędza w więzieniu dwa miesiące.
Do aresztu trafia też Lumumba za wiec MNC w Stanleyville, który skończył się rozruchami i śmiercią 30 osób. Lumumba wychodzi z więzienia po trzech miesiącach.
1959 r. - Początek telewizji w Kongo Belgijskim.
1959 r. - Antyfrancuskie zbrojne powstanie w Gabonie doprowadza do proklamowania niepodległej republiki w 1960 r. z pierwszym prezydentem Léonem M’bą (1902-1967) z prawicowej partii BDG, czyli Gabońskiego Bloku Demokratycznego. Główną partią opozycyjną jest centrolewicowy UDSG (Union Démocratique et Sociale Gabonaise), na którego czele stoi Jean-Hilaire Aubame.
Stolicą jest Libreville (31 tysięcy mieszkańców), a językiem urzędowym francuski. 30% ludności potrafi czytać. Główne plemiona to Mapongwe na wybrzeżu, Fang w centrum oraz Pangwe i Bakota na wschodzie kraju.
- 1960 r. - Pod naciskiem partyzantów i gwałtownych manifestacji Francja uznaje niepodległość Kongo Francuskiego na północnym brzegu Kongo ze stolicą w mieście Brazzaville (300 tysięcy mieszkańców).
Główne plemiona kraju to Bateke w centralnej części i Bakwele na północnym wschodzie, a językiem urzędowym jest francuski, ale 80% ludności nie potrafi czytać w żadnym języku. Podstawą gospodarki jest ropa naftowa (75% eksportu). Rozwinięte rybołówstwo (głównie dorsz). Na kongijskiej fladze kolor zielony symbolizuje pokój i przyrodę, złoty to bogactwa naturalne, a czerwony oznacza niepodległość i braterstwo.
Pierwszym prezydentem zostaje F. Youlou, a współpracuje z nim J. Opangault, przywódca socjalistów, czyli drugiego najsilniejszego ugrupowania w kraju. W roku 1962 Youlou ogłasza, że buduje system jednopartyjny, co oznacza rządy autorytarne. Przeprowadza serię aresztowań wśród przeciwników politycznych, wywołując powszechne protesty.
1960 r. - Belgijski geolog Jean de Heinzelin de Braucourt podróżujący po wschodnim Kongo Belgijskim dokonuje jednego z najciekawszych odkryć archeologicznych w tej części Afryki. W wiosce Ishango nad Jeziorem Edwarda natrafia na resztki paleolitycznej osady, a w niej znajduje kość strzałkową pawiana z nacięciami wykonanymi najwyraźniej w celach obliczeniowych. Kość jako jedno z najstarszych liczydeł trafia do królewskiego muzeum w Brukseli, gdzie staje się obiektem wszechstronnych badań.
1960 r. - Kongo Belgijskie ogłasza niepodległość jako Demokratyczna Republika Kongo znana też pod nazwą Kongo-Léopoldville ze stolicą w Léopoldville nad dolnym Kongo.
Prezydentem Kongo-Léopoldville zostaje J. Kasavubu (ABAKO), który chce liberalnego państwa, a premierem P. Lumumba (MNC), zwolennik socjalizmu, centralnie sterowanej gospodarki i współpracy z ZSRS.
Kongijska flaga przechodzi kolejne mutacje w latach 1960, 1963, 1997 i 2006 oscylujące wokół motywu złotej gwiazdy na niebieskim tle.
Główne plemiona w państwie to: Bakongo - u ujścia rzeki Kongo, Basundi, Bayaka, Bayanzi, Bateke i Bahuana - w zachodniej części kraju, Twa, Ndengeze, Bakuba, Bena Lulua, Bapende (nad Kassai), Luba, Songhe i Bambole - w centrum kraju, Baszongo - nad rzeką Lomani, Baluba - na zachód od jeziora Tanganika, Mangbetu - na granicy z Sudanem (na północnym wschodzie), Azande zwani też Niam Niam - na wyżynie Azande (pogranicze z Sudanem), Baczokwe - na granicy z Angolą (zachodni kraniec Kongo Belgijskiego). Przy tak wielkiej liczbie różnych plemion językiem urzędowym zostaje francuski, a suahili oraz lokalne lingala, kongo i cziluba pełnią rolę języków pomocniczych (wehikularnych). Połowa ludności wyznaje katolicyzm, ok. 20% protestantyzm, 10% to afrochrześcijanie i 10% muzułmanie. Podstawą gospodarki są przemysł wydobywczy i hutnictwo dzięki złożom mineralnym w prowincji Katanga na południu kraju: miedź, kobalt, węgiel, diamenty. Na plantacjach uprawia się głównie kawę (odmiana robusta). Mimo potencjalnego bogactwa kraju, dochód narodowy na każdego mieszkańca nie przekracza 140 dolarów rocznie, co czyni Kongo-Léopoldville jednym z najbiedniejszych państw świata.
- 1960 r. - Wojska belgijskie atakują Kongo-Léopoldville, czyli dawną kolonię Belgii. Miejscowy przedsiębiorca Moise Kapenda Czombe (lub Tshombe, 1919-1969) z plemienia Balunda przy poparciu koncernu Union Miniére i zagranicznych firm zainteresowanych inwestowaniem w Katandze ogłasza ją odrębnym państwem ze stolicą w Elisabethville. Katanga jest niebywale bogata, dawała 60% dochodu Kongo Belgijskiego, głównie dzięki złożom miedzi, więc wszystkim zależy na jej opanowaniu. Czombe zostaje aresztowany w roku 1961 i oskarżony o zdradę, ale wychodzi na wolność, gdy obiecuje wypuścić zakładników przetrzymywanych w Katandze. Wtedy jednak wraca do Elisabethville i wznawia walkę. Oddziały najemników opłacane przez Czombe zostaną rozbite do końca roku 1961.
W tym samym czasie niepodległość ogłasza leżąca na zachód od Katangi prowincja Kassai z centrum w mieście Bakwanga. Powoduje to okrutną wojnę domową trwającą do 1962/1963 r. Zanim Kassai wróci pod władzę Kongo, zginą tysiące ludzi, często w wyniku celowego, masowego wyniszczania poszczególnych plemion i wsi.
W tej sytuacji kościoły afrochrześcijańskie skutecznie szerzą fanatyzm wśród przerażonych, niewykształconych i biednych ludzi. Mnożą się oskarżenia o czary, co ma wyjaśniać nieszczęścia spadające na kraj. Kilkadziesiąt tysięcy ludzi, zwłaszcza dzieci, zostaje wygnanych z domów, poddanych torturom, a w wielu wypadkach zamordowanych, ażeby ukarać lub usunąć demony, które ich rzekomo opętały (wniknęły w ich ciała). Najmłodsi „opętani czarownicy” mają zaledwie cztery lata.
Lumumba zwraca się do Związku Sowieckiego o pomoc przeciw separatystom, co oznacza, że Sowieci mogą militarnie zdominować kraj i to w sytuacji, gdy narasta globalne napięcie zimnowojenne.
- 1960 r. - We wrześniu prezydent Kasavubu dymisjonuje Lumumbę zarzucając mu dążenie do komunizmu, lecz premier nie przyjmuje tego do wiadomości i ogłasza, że to prezydent powinien odejść. Spór przerywa wojskowy zamach stanu: stojący na czele armii popierany przez Belgię pułkownik Joseph-Désiré Mobutu (1930-1997) aresztuje Lumumbę. Po próbie ucieczki z aresztu były premier zostaje odesłany do więzienia w Katandze, poddany torturom (nawet przed kamerami) i w końcu rozstrzelany. Całą akcję zorganizowały tajne służby Belgii i USA, żeby pozbyć się promoskiewskiego polityka.
Pozostali jednak współpracownicy Lumumby, Antoine Gizenga i Christophe Gbenye, którzy w Stanleyville proklamują powstanie Ludowej Republiki Kongo nawiązującej do marksizmu. Nie uzna jej prawie żadne państwo poza ZSRS i jego satelitami. Gizenga zostanie aresztowany w roku 1962, a pozostali marksiści utworzą w Brazzaville Narodowy Komitet Wyzwolenia (1963).
- 1961 r. - Po pierwszych wyborach w Gabonie rządzi koalicja prawicowej profrancuskiej BDG, której przewodzi M’ba, oraz socjaldemokratycznej UDSG prowadzonej przez Aubame’a. Dwa lata później M’ba zmusza członków UDSG do rezygnacji z aktywności politycznej i organizuje wybory, ale powstrzymuje go wojsko. Po bezkrwawym przewrocie prezydentem zostaje Aubame, lecz obala go desant francuskich komandosów. Odbywają się wybory z udziałem wielu partii: zwycięża M’ba.
Gabon zachowuje ścisłe związki z Francją, dzięki czemu jego gospodarka dobrze się rozwija, szczególnie w porównaniu z większością innych krajów Afryki. W roku 1970 dochód narodowy na głowę mieszkańca Gabonu osiąga 3000 dolarów, czyli porównywalnie z dochodem uboższych państw europejskich. Podstawowym źródłem dochodów jest wydobycie ropy naftowej.
1962/1963 r. - Armia rządowa Demokratycznej Republiki Kongo przy pomocy sił ONZ stopniowo opanowuje Kassai i Katangę, lecz partyzanci Czombe i oddziały najemników nadal są aktywne, zwłaszcza w Katandze.
1963 r. - Antyrządowe wystąpienia w Kongo-Brazzaville (dawne Kongo Francuskie) doprowadzają do ustąpienia autokratycznego prezydenta Youlou (umrze na wygnaniu w Madrycie w roku 1972), a J. Opangault wycofuje się z polityki. Władzę przejmują jednak nie demokraci, lecz zwolennicy komunizmu z Narodowego Ruchu Rewolucyjnego, którzy wprowadzają system jednopartyjny, chociaż za to właśnie krytykowali Youlou. Prezydentem zostaje A. Massemba-Debat.
Odtąd nie ustaje działalność antyrządowej partyzantki i dochodzi do kilka nieudanych zamachów stanu.
- 1963 - 1965 r. - W Demokratycznej Republice Kongo wciąż trwają walki wspieranej przez Belgię i USA armii rządowej z partyzantką i najemnikami Czombe. Pod wpływem sukcesów armii rządowej Czombe zdecydował się uciec do Północnej Rodezji (1963), lecz wkrótce wraca do Kongo (1964), żeby tworzyć koalicyjny rząd. Nie dochodzi jednak do ugody między niedawnymi przeciwnikami i Czombe znowu wyjeżdża, tym razem do frankistowskiej Hiszpanii.
Natomiast lewicowcy z Narodowego Komitetu Wyzwolenia wywołują powstanie w roku 1964 i w krótkim czasie opanowują niemal połowę terytorium Demokratycznej Republiki Kongo. Znów powtarzają się rabunki, mordy, gwałty i masowe egzekucje.
- 1965 r. - Mobutu dokonuje drugiego zamachu stanu, więzi Kasavubu (prezydent umrze w szpitalu cztery lata później) i ogłasza się nowym prezydentem Demokratycznej Republiki Kongo. Mobutu siłą przywraca w kraju względny spokój pod hasłami antykomunizmu i afrykanizmu, czyli dążenia do budowy afrykańskiej tożsamości.
W ramach afrykanizacji kraju Léopoldville zostaje przemianowane na Kinshasę (1966), Elisabethville na Lubumbashi (1966), Katanga na Shabę (1972).
Druga połowa XX w. - W Kongo Brazzaville udaje się próba użycia afrykańskiego słonia jako zwierzęcia do pracy.
1966/1967 r. - Likwidacja koncernu Union Miniére przez władze Demokratycznej Republiki Kongo powoduje kolejną zbrojną interwencję z zewnątrz. Belgijscy przemysłowcy próbują oderwać Katangę (Shabę), albo opanować dawne Kongo Belgijskie. Nowa wojna kończy się jednak wycofaniem obcych oddziałów. Dyktator Mobutu w roku 1967 wprowadza rządy jednopartyjne (Ludowy Ruch Rewolucyjny), likwiduje instytucje demokratyczne i bezwzględnie zwalcza wszelką polityczną opozycję.
Nieograniczona władza Mobutu oznacza niestety korupcję, powszechne złodziejstwo (mówi się wręcz o kleptokracji), chaos gospodarczy i dominację jego rodziny w polityce oraz ekonomii. Za władzy Mobutu jego rodzina i zwolennicy zagarniają dobra wartości co najmniej kilka miliardów dolarów amerykańskich, kiedy ludność kraju jest pogrążona w nędzy. Dyktator ma jednak poparcie USA i Europy zachodniej, ponieważ zwalcza wpływy Sowietów.
Che Guevara próbuje organizować w Kongo komunistyczną partyzantkę i przygotować rewolucję. Castro odcina się jednak od jego poczynań, ponieważ Che ostro krytykuje nazbyt ugodową jego zdaniem politykę Kuby, ZSRS i Chin wobec kapitalizmu.
1967 r. - Czombe zostaje porwany w samolocie nad Balearami i przekazany władzom Algierii. Zwolennicy i najemnicy Czombe przebywający w Demokratycznej Republice Kongo uznają, że za porwaniem stoi Mobutu. To zaś oznacza, że zaczną się aresztowania, więc wybucha rewolta najemników Czombe, a wspierają ich biali osadnicy. Walki przerywa rozejm, lecz Czombe pozostanie w algierskim areszcie aż do śmierci.
Lata 1967, 1976, 1977, 1995, 2003 - W tropikalnych lasach Kotliny Kongo zostają odnotowane lokalne mutacje bakterii i cztery epidemie eboli, które zabijają kilkanaście tysięcy ludzi i zanikają. Jest to typowe dla młodych, agresywnych organizmów chorobotwórczych powstających w gorącym klimacie.
Szczególnie niebezpieczny jest wirus ebola (nazwa od rzeki Ebola w 1976 r.), który powoduje wewnętrzne krwotoki, wycieńczenie i śmierć, a ze względu na łatwość komunikacji zagraża całemu światu. Pierwotnym źródłem tego wirusa są nietoperze.
Poza tym w Kotlinie Kongo istnieje zagrożenie przez śpiączkę, która jest stale spotykana w różnych rejonach kraju.
.- Od 1967 r. - Prezydent Omar Bongo On Dimba rządzi Gabonem. Od 1968 r. buduje państwo autorytarne, znosząc system wielopartyjny, jedyna legalna partią polityczna zostaje konserwatywna Gabońska Partia Demokratyczna kierowana przez Bongo. W latach 1969-1973 likwidując niezależne związki zawodowe. Swoją władzę opiera na sojuszu z Francją, która w przypadku zagrożenia jest gotowa udzielić mu militarnej pomocy.
Gospodarka dobrze się rozwija gównie dzięki złożom ropy naftowej, lecz Gabon jest całkowicie zależny od Francji (neokolonializm).
- 1968 r. - Przewrót wojskowy w Kongo Brazzaville spowodowany kryzysem gospodarczym.
Władzę przejmują komuniści popierani przez ZSRS i Kubę. Jedyną legalną partią zostaje Kongijska Partia Pracy (1970) z prezydentem M. Ngouabi (zginie w kolejnym zamachu stanu w 1977 r.). Kraj staje się kubańską bazą wypadową dla szerzenia komunizmu w Angoli, Mozambiku, Etiopii, Madagaskarze, Ugandzie, Beninie, Gwinei Bissau, Somalii i na Wyspach Zielonego Przylądka. Komunistyczna ekonomia, a czasem zwyczajna nieudolność i niewiedza rządzących wywołują kryzys i biedę.
1970 r. - Epidemia śpiączki w basenie rzeki Kongo.
1970 r. - Mobutu zostaje prezydentem Kongo po wyborach, w których był jedynym kandydatem. Zaczyna kampanię mającą wytworzyć poczucie jedności wśród mieszkańców Kongo i przekształcić ich w naród. W 1971r. pod hasłem „Zair - nasz kraj, nasza rzeka, nasza waluta” zmienia nazwę Demokratycznej Republiki Kongo na Zair (Zaire) i wprowadza walutę zair nawiązując do miejscowej nazwy rzeki Kongo. Obywatele przymusowo zmieniają imiona i nazwiska na narodowe lub raczej afrykańskie, zamiast przyniesionych przez kolonializm imion europejskich. Sam Mobutu przyjmuje imię Sese Seko Kuku wa za Banga (Potężny Wojownik, Który Dzięki Sile i Woli Walki Kroczy od Zwycięstwa do Zwycięstwa, Pozostawiając Ogień na Swej Drodze). Na fladze Zairu pojawia się dłoń niosąca ogień wolności. Zair pod dyktatorską władzą Mobutu trwa we względnym spokoju do roku 1977.
1970 - 1972 r. - Zatarg Gabonu i Gwinei Równikowej o wysepkę Mbagne, gdzie znajdują się duże zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego. Prezydent-dyktator Gabonu zbrojnie zajmuje Mbagne, a próby polubownego rozwiązania sporu spełzają na niczym.
Od 1970 r. - Po latach zastoju wraca zainteresowanie organizacją parków narodowych chroniących środowisko naturalne. Do 2016 r. powstaną cztery nowe parki: Salonga, Mako, park lasów mangrowych i Lomami.
1973 r. - Nacjonalizacja przemysłu w Zairze, zwłaszcza koncernów naftowych, oznacza wprowadzenie kontroli państwa nad gospodarką. Mimo to Mobutu jest antykomunistą i popiera siły prawicowe w Angoli (1977-1978).
1973 r. - W kopalni uranu w Oklo w Gabonie Francuzi odkrywają ślady długiej aktywności naturalnego reaktora jądrowego istniejącego tam w prekambrze, czym wywołują sensację wśród naukowców. Fantaści zaś snują wizję tajemniczej starożytnej cywilizacji rzekomo kierującej tym reaktorem.
1976 r. - W okolicach Yambuku nad rzeką Ebola w Zairze zaczyna się epidemia gorączki krwotocznej wywołanej przez wirus nazwany potem ebola. Jego naturalnym rezerwuarem są owocożerne nietoperze i małpy, a przejście na człowieka odbywa się przez bezpośredni kontakt lub poprzez pasożyty pijące krew jak komary lub kleszcze. Choroba objawia się gorączką, bólami mięśni, biegunką a potem krwawieniem zewnętrznym lub wewnątrz ciała, które prowadzi do śmierci. W Yambuku umiera 88% spośród 318 zanotowanych chorych.
1977 i 1978 r. - Zbuntowani żołnierze z plemienia Balunda zgrupowani w Narodowym Froncie Wyzwolenia Kongo dwukrotnie wywołują powstanie, aby oderwać Katangę (Shabę) od Zairu. Bunt jest inspirowany i wspierany dostawami broni przez ZSRS, Kubę, Niemiecką Republikę Demokratyczną oraz Angolę. Rząd zwycięża przy pomocy wojsk Francji, Belgii i Maroka, a pokonanych ucisza okrutnym terrorem.
W następnej dekadzie Mobutu będzie walczył z rosnącym oporem opozycji żądającej demokratyzacji Zairu. Z drugiej zaś strony pogłębia się gospodarcze zacofanie kraju i rośnie liczba ludzi żyjących w nędzy.
Lata 1980. - Kryzys gospodarczy dotyka Gabon, co powoduje masowe strajki i rozruchy.
1989 - 1990 r. - W Gabonie zostaje wykryty antyprezydencki spisek i kończy się śmiercią jego uczestników w niewyjaśnionych okolicznościach. Jednak po serii strajków w styczniu 1990 r. prezydent Bongo zwołuje ogólnopaństwową konferencję i formalnie godzi się na przywrócenie systemu wielopartyjnego. W rzeczywistości próbuje utrzymać swoją pozycję, a znany opozycjonista Joseph Rendjambe ginie w dziwnych okolicznościach. To znów powoduje masowe protesty, strajki i antyprezydenckie manifestacje. Wreszcie francuska armia uspokaja zamieszki i ratuje dyktatora.
Przy okazji pojawiają się informacje o ponad 130 milionach dolarów, jakie Bongo zgromadził na swoich kontach bankowych.
We wrześniu 1990 r. odbywają się wybory formalnie wielopartyjne, lecz pod kontrolą wojska i policji, więc zostają sfałszowane i w końcu unieważnione. Dzięki terrorowi, pieniądzom i korumpowaniu polityków Bongo wygrywa wybory pod koniec roku 1990. Mimo formalnie wielopartyjnego systemu Bongo będzie wygrywał kolejne wybory i utrzyma się przy władzy jako prezydent aż do śmierci w roku 2009. Następcą zmarłego dyktatora zostanie jego syn Ali Bongo Ondimba.
1994, 1995, 1996, 2001 r. - Kolejne epidemie wirusa ebola w Gabonie. Śmiertelność wśród zakażonych przekracza 60%.
1991, 1993 r. - Bunty armii Zairu spowodowane niewypłacaniem pensji. Na te problemy nakłada się trwający od 1994 r. napływ bojówek Hutu uciekających z Ruandy.
1996 r. - Rząd Zairu z pomocą okrutnych najemników Białego Legionu, w większości rekrutujących się z byłej armii ZSRS, próbuje usunąć ze wschodu kraju buntowniczych Tutsi (miejscowe plemię Banyamulenge). Tutsi zostają też zaatakowani przez Hutu z Ruandy. Na czele Tutsi staje wtedy Laurent Kabila popierany przez współplemieńców z południowego Sudanu, Ugandy i Ruandy. W krótkim czasie opanowuje prowincje Kassai z wielkimi złożami diamentów oraz Shaba z kopalniami kobaltu i poszukiwanych minerałów, zwłaszcza metali ziem rzadkich koniecznych w przemyśle elektronicznym.
1996 r. - Tragiczna katastrofa: samolot pasażerski spada na targowisko w Kinshasie: ginie ponad 297 osób.
1997 r. - Kabila zdobywa Lubumbashi i Kinshasę. Obala prezydenta Mobutu, który jest zresztą osłabiony przez chorobę nowotworową. Mobutu ucieka z kraju. a we wrześniu umrze w Maroku na raka prostaty. Przejdzie do historii jako dyktator-złodziej, który okradł swój kraj na sumę ok. 5 miliardów amerykańskich dolarów.
Zair znów zmienia nazwę na Demokratyczną Republikę Kongo. Wschodnie i środkowe prowincje są okupowane przez Ruandę, a władza nowego prezydenta opiera się na zależności od Ruandy. Wkrótce jednak Kabila odrzuca związki z Ruandą, co w roku 1998 wywołuje bunt armii na wschodzie i nową wieloletnią wojnę domową (na krótko przerwaną w 2003 r.), która w ciągu dziesięciu lat pochłonie ponad 5,5 miliona ofiar zabitych przez żołnierzy lub sąsiadów, ale też przez głód i choroby. Tysiące ludzi emigruje.
Kabilę popierają Angola, Namibia i Zimbabwe. Po stronie wojskowych rebeliantów stają zaś Ruanda i Uganda. Ruanda wspiera Hutu we wschodnim Kongo ze względu na złoża tantalitu (rudy tantalu). Tantal osiąga zawrotne ceny na rynku światowym (10 dolarów za kilogram w Afryce, 600 dolarów w Europie) jako metal niezbędny w przemyśle elektronicznym. Nic zatem dziwnego, że firmy belgijskie i szwajcarskie oraz rosyjski koncern samolotowy Siergieja Buta ciągną milionowe zyski z handlu kongijskim tantalem.
- 1999 r. - Wojnę na wschodzie Demokratycznej Republiki Kongo formalnie kończy pokój w Lusace podpisany przez sześć państw uczestniczących w konflikcie Kongo, Angolę, Namibię, Zimbabwe, Ruandę i Ugandę.
ONZ przysyła oddziały wojskowe z misją stabilizacyjna. Z czasem okaże się, że jest to najbardziej kosztowna wojskowa misja ONZ w dotychczasowej historii.
XX/XXI w. - Libreville ma ok. 580 tysięcy mieszkańców.
XX/XXI w. - Demokratyczna Republika Kongo jest najludniejszym (prawie 47 milionów mieszkańców) krajem Afryki równikowej. Kinshasa zaś stanowi gigantyczny ośrodek miejski liczący sobie ponad 11 milionów mieszkańców, co czyni ją trzecim największym miastem Afryki po Kairze i Lagos. Jest też jedyną w świecie stolicą państwa, która przez rzekę sąsiaduje ze stolicą innego państwa, Brazzaville w Kongo. Razem konurbacja Kinshasa-Brazaville ma niemal 13 milionów mieszkańców. Poza tym Kinshasa jest największym na świecie miastem francuskojęzycznym.
Niestety, podobnie do większości miast czarnej Afryki koło bogatego centrum pełnego nowoczesnych wieżowców rozciągają się rozległe, zaśmiecone slumsy zamieszkane przez biedotę. Kinshasa ma też najwyższy w Afryce wskaźnik 112 zabójstw na 100 tysięcy mieszkańców.
Tragiczną spuścizną po wojnach są dwa miliony uchodźców, głównie ze wschodu, którzy tułają się po kraju, są pozbawieniu domów, środków do życia i ochrony medycznej. 117 tysięcy dzieci jest żołnierzami, a ponad 800 tysięcy dzieci jest zakażonych AIDS. W całym kraju jest zaledwie 2056 lekarzy, z czego 930 w Kinshasie. 2,5 miliona ludzi żyje w skrajnej nędzy.
Szerzy się fanatyzm (na przykład wiara w opętania i czary) podsycany przez kościoły afrochrześcijańskie po zniszczeniu dawnych struktur społecznych oraz tradycyjnej afrykańskiej rodziny. Połowa ludności wyznaje katolicyzm. Powtarzają się lokalne bunty, na przykład we wschodnim Kongo w 2002 r. Szerzą się tortury, gwałty i rabunek, a Pigmeje uznawani za podludzi są przedmiotem polowań, a nawet bywają zjadani. Poszczególne ludy napadają na swoich sąsiadów, żeby im odebrać tereny lub majątek. Na przykład w roku 2003 Hema napadają na Lendu rządzących miastem Bunia w północno-wschodniej części Demokratycznej Republiki Kongo.
2001 r. - L. Kabila zostaje postrzelony przez członka swojej ochrony podczas próby zamachu stanu. Zostaje przetransportowany do szpitala w Zimbabwe, gdzie umiera 19 stycznia. Urząd prezydenta przejmuje syn zamordowanego generał Joseph Kabila.
2002 r. - Joseph Kabila podpisuje umowę pokojową z rebeliantami.
2006 r. - Pierwsze od wielu lat wolne wybory w Demokratycznej Republice Kongo wygrywa Joseph Kabila. Władze podejmują próby uspokojenia nastrojów w kraju, chociaż na północy i wschodzie wciąż działa antyrządowa partyzantka. Kabila wygra też wybory w 2011 r. Ponieważ zgodnie z konstytucją nie może być prezydentem po raz trzeci, opóźnia następne wybory przewidziane na rok 2016, czym wywołuje protesty opozycji, zwłaszcza na wschodzie kraju.
2/3 VII 2010 r. - W wiosce Sange na wschodniej granicy Kongo w prowincji Kiwu Południowe przewraca się samochodowa cysterna z benzyną. Mieszkańcy wsi natychmiast zaczynają kraść wyciekające paliwo, lecz następuje wybuch, który zabija ok. 230 osób koło cysterny oraz w okolicznych domach.
2012 r. - W północno-wschodniej części Demokratycznej Republiki Kongo dochodzi do jednej z większych katastrof górniczych. Osuwająca się ziemia w kopalni złota zabija co najmniej 60 osób. Podobne wypadki zdarzają się dość często, ponieważ w kongijskich kopalniach nikt nie przestrzega zasad bezpieczeństwa. Nikt też nie zna liczby ofiar, ponieważ pracownicy często nie są nawet rejestrowani.
6 X 2018 r. - Wczesnym rankiem w miejscowości Mbuba na zachodnim krańcu Demokratycznej Republiki Kongo zderzają się cysterna wioząca paliwo oraz duży ciągnik. Niemal natychmiast okoliczna ludność zaczyna rabować wyciekające paliwo, lecz kilka minut później dochodzi do eksplozji. W katastrofie giną co najmniej 53 osoby, a ponad 100 jest rannych.
2018/2019 r. - W Demokratycznej Republice Kongo odbywają się wybory przeniesione z roku 2016. W Yumbi nie ma głosowania z powodu krwawych zamieszek, a w miastach Beni i Butembo z powodu epidemii wirusa ebola. Zwycięża Felix Tshisekedi i obejmuje urząd prezydenta w sposób pokojowy, co jest rzadkością w tej części Afryki.
Sytuacja jest jednak wciąż niestabilna. Na wschodzie nadal działają zbrojne bojówki mimo obecności sił ONZ. Kilkaset tysięcy uchodźców z Ruandy, Burundi, Czadu i Sudanu koczuje w rejonach przygranicznych. Liczba ludności przyrasta w sposób lawinowy, co przekłada się na problemy z zatrudnieniem i wyżywieniem. Poza tym mediana wieku oscyluje w okolicach 16,5 roku, co oznacza, że za kilka lat zabraknie dla nich pracy i szans na osobisty rozwój, a to sprzyja postawom skrajnym, agresji i chęci odwetu na nieprzychylnej rzeczywistości.
Ogromne złoża mineralne, zwłaszcza metali ziem rzadkich, na wschodzie kraju, które mogłyby stać się czynnikiem rozwojowym, pogłębiają problemy społeczne. Wielkie międzynarodowe koncerny przemysłowe eksploatują kongijskie zasoby nie licząc się z zatruciem środowiska, a płace robotników ledwo wystarczą im na przeżycie. Natomiast wydobyty surowiec przynosi koncernom miliardowe zyski i napędza rozwój światowej elektroniki.
- 2020 r. - Pandemia Covid-19 zbiera ogromne żniwo wśród mieszkańców Kongo pozbawionych opieki medycznej i pozostawionych przez rząd samym sobie.