Wczesna historia Azji Środkowej, Wielkiego Stepu i Krymu
Ok. 10 000 - 4000 r. p.n.e. - Wysoki poziom wód powoduje, że istnieje połączenie i jest możliwa żegluga między Morzem Czarnym, Morzem Kaspijskim oraz Jeziorem Aralskim.
4./3. tysiąclecie p.n.e. - Między Wołgą, Kaukazem i Krymem dominują stepowe kultury pontyjskie.
3. tysiąclecie p.n.e. - Na stepach na wschód od rzeki Ural kształtuje się archeologiczna kultura Sintaszta. Odkryje ją rosyjski archeolog Gienadij Zdanowicz w 1987 r., a nazwa pochodzi od miejscowości znajdującej się w obwodzie Czelabińskim. Zapoczątkowali ją przybyli z zachodu indoeuropejscy rolnicy reprezentujący kulturę ceramiki sznurowej. Ludność Sintaszta posługuje się językiem, który jest wyjściowy dla języków indoirańskich. Sintaszta uprawiają wiele roślin, hodują owce, kozy i krowy, wytwarzają ceramikę i znają technologię obróbki miedzi oraz brązu. Wojownicy Sintaszta posługują się ciągniętymi przez konie rydwanami na lekkich kołach ze szprychami, co zapewnia im szybkość i zwrotność. Charakterystyczną cechą tej kultury są duże, warowne osady - dlatego archeolodzy mówią o Kraju Miast. Przykładem jest miasto Arkaim zbudowane na planie koła o średnicy ok. 170 m. Domostwa tworzą dwa zwarte współśrodkowe kręgi rozdzielone wewnętrzną ulicą. Zewnętrzny krąg domów opiera się o mur obronny zbudowany z drewnianych skrzyń wypełnionych kamieniami i ziemia, z zewnątrz obłożonych suszonymi cegłami adobe. Do miasta prowadzą cztery bramy, a środek zajmuje kolisty plac. Miasto może zamieszkiwać kilka tysięcy ludzi.
2. tysiąclecie p.n.e. - Względne ochłodzenie półkuli północnej i większa wilgotność przedkładają się na powstanie rozległych zielonych pastwisk w strefie euroazjatyckich stepów. Jezioro Aralskie jest w tym czasie rozległe, otoczone obszarami podmokłymi i połączone szlakami wodnymi, na przykład przez rzekę Oxus (Amu-daria) z Morzem Kaspijskim.
Indoeuropejscy hodowcy bydła i rolnicy ekspandują zajmując nowe tereny. Na bazie kultury Sintaszta kształtuje się jej późniejsza forma, czyli kultura andronowska (od osady Andronowo, gdzie w 1914 r. zostaną odkryte bogato wyposażone groby), która zajmuje rozległe terytorium od Wołgi i Uralu po góry Kopet Dag na granicy Wyżyny Irańskiej, stoki Pamiru i Tien Szan na południu oraz Jenisej i stoki Sajanów na wschodzie.
W rejonie Jeziora Aralskiego rozwija się lokalna kultura epoki brązu Keltiminar oparta na rolnictwie: pszenica (Triticum), groch (Pisum), soczewica (Lens esculenta), wyka (Vicia faba), len (Linum), sezam (Sesamum) i gorczyca (Sinapis). Ludność uprawia kult ognia i czci żeńską płodność.
- 2. tysiąclecie p.n.e. - Część ludności tocharskiej wywodzącej się z kultury afanasjewskiej migruje przez Ałtaj do Kotliny Tarymskiej, gdzie w tym czasie panuje względnie wilgotny klimat. W kotlinie powstaje tocharska kultura Qawrighul: są tam hodowane owce, kozy i konie. Znane są wełniane tkaniny i sztuka obróbki brązu. Szamani stosują marihuanę jako metodę nawiązywania kontaktu ze światem duchów. Dzięki położeniu na skrzyżowaniu głównych szlaków handlowych Eurazji Tarym staje się tyglem, gdzie mieszają się kultury, rasy i języki.
W oazach na Kara Kum (po turecku Czarne Piaski) rozwija się kultura Sujargan, która w drugiej połowie tysiąclecia ustępuje kulturze Tazabagjab.
- Połowa 2. tysiąclecia p.n.e. - Wywodzący się z Sintaszta Ariowie najeżdżają Indie, gdzie ostatecznie niszczą podupadającą Cywilizację Indusu i zapoczątkują powstanie języków indoaryjskich.
Inna grupa ludności indoeuropejskiej z Azji Środkowej migruje na Wyżynę Irańską, gdzie da początek językom Iranu.
Początek 1. tysiąclecia p.n.e. - W oazach Kara Kum na południe od Jeziora Aralskiego rozwija się rolnicza kultura Amirabad.
1. tysiąclecie p.n.e. - 1. tysiąclecie n.e. - Indoeuropejski lud Akni znany też pod nazwą Tocharów zachowuje rasową i kulturową odrębność od sąsiednich ludów. Tocharowie są wysocy, jasnowłosi, często rudzi i wielu z nich ma niebieskie oczy, czym znacząco się wyróżniają na tle mongoloidalnych sąsiadów. Posługują się dwoma odmianami języka: tocharski A (wschodni) staje się językiem liturgii, a tocharski B (zachodni) jest językiem stosowanym w codziennym życiu.
IX - VII w. p.n.e. - Na Stepach Czarnomorskich i Kaspijskich oraz na Krymie dominują koczownicy zajmujący się hodowlą bydła i upowszechnia się żelazo.
VII - III w. p.n.e. - Plemiona Saków (przez Herodota zwanych azjatyckimi Scytami) pierwotnie zamieszkują góry Tien Szan między Kaszgarią, Takla Makan i jeziorem Bałchasz. Sakowie prowadzą koczowniczy tryb życia typowy dla hodowców bydła. Poza tym zajmują się wydobyciem złota, miedzi, szlachetnych kamieni i rudy żelaza. Słyną też z charakterystycznych kurhanów sypanych nad grobami wojowników, a zwłaszcza wodzów.
Sakowie tworzą kilka koczowniczych konfederacji, z których najsilniejsze są konfederacja Ortokaribantów-Massagetów i Saków-Haumawarga, dominujące na północ od Syr-darii.
Nad górną Syr-darią istnieje konfederacja plemienna znana pod nazwą Kangju z centrum u podnóża masywu Golistan. W tym okresie powstają osady w oazach w basenie rzeki Czirczik, a jedną z nich jest przyszłe miasto Czacz.
Teren pomiędzy Syr-darią i Amu-darią, chociaż formalnie zdominowany przez Persję, stanowi obszar ciągłych walk. Natomiast na południowo-wschodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego w rejonie rzeki Atrek rozwija się kultura indoeuropejskich Dachów (Dajów) związana z Persją.