Jan Mayen, Wyspa Niedźwiedzia, Svalbard i Biegun Północny
Od połowy VI w. - Celtyccy żeglarze, mnisi i misjonarze, zwłaszcza z Irlandii, pływając po północnym Atlantyku docierają do zimnych, bezludnych wysp w okolicach Islandii opisywanych potem w legendach.
Ok. 1194 r. - Wikingowie docierają do wysp nazwanych przez nich Svalbard (Zimne Wybrzeże), ale nie kolonizują ich jako zbyt niegościnnych. Nie wykazują też zainteresowania wyspą Jan Mayen między Islandią i Svalbardem.
XIV - XVI w. - W ciągu arktycznego lata Rusini z Nowej Ziemi często lądują na bezludnym Svalbardzie, aby łowić tam foki i ryby. Nazywają go Grumant (przekręcona nazwa Grenlandii). Geografowie zaś aż do połowy XVI w. będą przekonani, że Svalbard ma lądowe połączenie z Grenlandią.
1596 r. - Dwa statki pod wodzą Willema Barentsa oraz kapitanów Jana van Rijpa i Jacoba van Heemskerka szukają Przejścia Północno-Wschodniego. Docierają do Wyspy Niedźwiedziej (nazwa od białego niedźwiedzia, z którym podróżnicy stoczyli ciężki pojedynek zanim zdołali go zabić) znajdującej w połowie drogi między Półwyspem Skandynawskim i archipelagiem Svalbard, który nazywają Spitsbergenem (od szpiczastych gór). W drodze powrotnej skłóceni dowódcy rozdzielają się: Rijp ląduje na Svalbardzie i ogłasza go posiadłością holenderską, a Heemskerk chce opłynąć od północy Nową Ziemię i posuwać się na wschód przez Morze Karskie. W końcu drogę zamykają mu lody, statek wmarza w pole lodowe, a ludzie ratują się w szalupach. Na brzegu budują chatę.
Podczas nocy polarnej spędzonej u północnych wybrzeży Nowej Ziemi Barents odnotowuje zdumiewające zjawisko: na początku marca zniekształcone Słońce pokazuje się nad horyzontem, choć noc polarna jeszcze trwa. Przez ponad 300 lat nikt nie będzie brał tej relacji poważnie, lecz badacze odkryją potem, że obraz słonecznej tarczy był wynikiem mirażu.
Barents, wyczerpany zimowaniem i szkorbutem, ginie w drodze powrotnej, lecz relacja z wyprawy staje się bezcennym źródłem informacji dla następnych podróżników. Resztę załogi, która dociera do półwyspu Kola ratują rosyjscy rybacy. Co ciekawe, chatka Holendrów na Nowej Ziemi zostanie odnaleziona dopiero w roku 1871, a cztery lata później w ręce badaczy trafi dziennik Barentsa.
XVI - XVIII w. - W okresie letnim działa myśliwska i rybacka osada nad zatoką Isfjorden na zachodnim wybrzeżu Svalbardu.
XVII - XVIII w. - Svalbard jest bazą dla wielorybników i łowców fok z Norwegii, Danii, Anglii i Rosji.
1607 r. - Hudson dociera do Jan Mayen, potem wzdłuż wybrzeży Svalbardu osiąga szerokość geograficzną 82oN, która pozostanie rekordem przez ok. 200 lat.
1614 r. - Brytyjczyk John Clarke wyspę Jan Mayen nazywa Isabella, a po kilku miesiącach odkrycie powtarza Holender Jan Jakobs May van Schellinkhout.
Wyspa jest niezamieszkana ze względu na klimat, ubogą florę i faunę oraz aktywny wulkan Beerenberg (zanotowane erupcje w roku 1633, 1732, 1888 i 1970). W latach 1633-1640 łowiący wieloryby Holendrzy (okresowo na wyspie przebywa nawet 1000 osób) doprowadzają do niemal całkowitego ich wytępienia. Kiedy połowy okazują się nieopłacalne, Jan Mayen zostaje porzucona i praktycznie zapomniana.
- XVII - XVIII w. - Holendrzy, Norwegowie i Rosjanie zaczynają na Svalbardzie masowe polowania na wieloryby dla ich tłuszczu, fiszbinów a czasem ambry. Polują też na foki i niedźwiedzie głównie dla futer oraz na renifery. Latem przy zachodnich brzegach wysp gromadzi się nawet więcej niż 300 statków wielorybniczych i myśliwskich.
Na brzegu Wyspy Amsterdam powstaje letnia osada wielorybnicza Smeerenburg (po holendersku Miasto Tranu), gdzie przetapia się tony tranu. Przeciętnie z jednego dużego wieloryba można otrzymać 18 ton cennego tłuszczu używanego w tym czasie przede wszystkim do oświetlania wnętrz mieszkalnych. Często ilość tranu zgromadzonego w beczkach jest tak wielka, że statki nie mogą go wywieźć przed zimą, więc resztę pozostawiają na Svalbardzie. Zabierają ten tłuszcz dopiero w następnym roku, kiedy przypływają na kolejny sezon łowów.
1630 r. - Pierwsze zimowanie brytyjskich wielorybników na Svalbardzie.
XVII/XVIII w. - Rabunkowe myślistwo doprowadza do wyniszczenia wielorybów i fok koło Svalbardu: tylko Holendrzy wybili ponad 60 tysięcy tych zwierząt, a tylko w jednym roku 1697 zginęło ok. 2000 wielorybów. Do XVIII w. Smeerenburg pustoszeje z braku wielorybów. Archeolodzy odkryją potem groby ponad stu wielorybników, którzy umarli w Smeerenburgu, kamienne koliste paleniska i wielkie miedziane kotły do wytapiania tranu.
1743 r. - Pięciu rosyjskich myśliwych z Półwyspu Kola przypadkiem zostaje na wyspie Edge w archipelagu Svalbardu, kiedy sztorm odepchnął od brzegów ich statek. Sześć lat później odnajduje ich inny statek. Przeżyli dzięki niesamowitemu uporowi, pracy i jedzeniu surowego mięsa, co pozwoliło im uniknąć szkorbutu.
1764 r. - Sześć rosyjskich okrętów wojennych zakłada bazę na Svalbardzie. Wasilij Cziczagow próbuje stąd dotrzeć do Bieguna Północnego, ale osiągnie tylko 80o30’N (1766).
XIX w. - Spory Rosji, Norwegii, Danii i Wielkiej Brytanii o Svalbard, który jest co prawda odległą, lodową pustynią, lecz posiada złoża węgla kamiennego i bogate, morskie łowiska, a przede wszystkim okazuje się doskonałą bazą militarną (morską i lotniczą).
1827 r. - Brytyjski podróżnik i badacz Arktyki William Edward Parry (1790-1855) próbuje dotrzeć do Bieguna Północnego. Statkiem Hecla odpływa od wybrzeży Svalbardu najdalej, jak na to pozwala lód, a dalej posługuje się saniami, które mogą też pływać, co jest istotne przy przekraczaniu szczelin w pokrywie lodowej na Oceanie Arktycznym. 37-osobowa wyprawa dociera aż do szerokości geograficznej 82o45’N. Dalej na północ dotrze dopiero A. H. Markham w roku 1876 podczas Brytyjskiej Ekspedycji Arktycznej.
1872 r. - Austriacy Julius von Payer (1841-1915) i Karl Weyprecht (1838-1881) płyną między Svalbardem a Nową Ziemią i na północy odkrywają nowy ląd na cześć cesarza nazwany Ziemią Franciszka Józefa (1873).
Wyprawę sfinansowali ekscentryczny arystokrata graf Johann Nepomuk Wilczek (1837-1922) oraz węgierski książę Ödon Ziichy (1811-1894). Wilczek, właściciel kopalni na Górnym Śląsku, zasłynął jako mecenas sztuki oraz podróżnik - zwiedził Rosję, Kaukaz, Krym, a potem podróżował po Afryce i Arktyce.
1882 r. - Na Jan Mayen powstaje austriacka stacja meteorologiczna wyposażona na koszt Johanna Wilczka.
1882 - 1883 r. - w ramach prac Pierwszego Międzynarodowego Roku Polarnego Austriacy zakładają stację naukową na Jan Mayen. Odtąd jest to jedna z najważniejszych stacji meteorologicznych na półkuli północnej.
1893 - 1896 r. - Nansen próbuje zdobyć Biegun Północny, dryfując na statku Fram wmarzniętym w lód. Dociera pieszo do 86o4’N, a statek z załogą dryfuje z lodem, aby w końcu uwolnić się w okolicy Svalbardu.
1894 r. - Amerykanin Walter Wellman próbuje dotrzeć do Bieguna Północnego idąc z psim zaprzęgiem ze Svalbardu. Próbę powtarza w 1898 r. z Ziemi Franciszka Józefa i jeszcze raz w 1907 r. znów ze Svalbardu. Ostatnia wyprawa miała być balonowa, lecz arktyczne wiatry zniszczyły zbyt delikatną powłokę.
1896 - 1897 r. - Brytyjczyk W. Conway przechodzi w poprzek archipelag Svalbard.
1897 r. - Szwed S. Andrée próbuje dolecieć do Bieguna Północnego balonem, ale i on, i dwuosobowa załoga giną z zimna na Wyspie Białej (na północy Svalbardu), kiedy ich balon pokrył się lodem i opadł.
Losy pierwszej lotniczej ekspedycji w Arktyce pozostaną nieznane aż do roku 1930, kiedy norweska wyprawa odnajdzie zwłoki podróżników wraz z wyposażeniem. Znalezione przy zwłokach filmy fotograficzne zostaną wywołane i pozwolą otrzymać zdjęcia.
1898 r. - Książę Monaco Albert I i Nathorst prowadzą badania kartograficzne i geologiczne Svalbardu.
1898 - 1901 r. - Szwedzko-rosyjska wyprawa na Svalbard dokonuje między innymi pomiarów spłaszczenia Ziemi, potwierdzając teoretyczne obliczenia.
1899 r. - Norwegowie i inne kraje zaczynają eksploatację złóż węgla na Svalbardzie.
Początek XX w. - Na Jan Mayen myśliwi wyniszczają lisy polarne i białe niedźwiedzie.
1901 r. - Niemiec porucznik Bauendal podejmuje dość dziwaczną próbę dotarcia do Bieguna Północnego ze Svalbardu za pomocą kolei linowej, co ma uchronić ludzi przed trudami wędrówki po lodzie. Niestety udaje mu się zbudować tylko 100 m trakcji. Upada również jego drugi projekt przewidujący podróż na tratwie: konstrukcja tonie.
1906 r. - John Munroe Longyear, główny właściciel amerykańskiej firmy Arctic Coal Company of Boston wydobywającej węgiel, zakłada stałą osadę Longyearbyen nad zatoką Isfjorden na Svalbardzie. W 1916 r. norweska firma Store Norske Spitsbergen Kulkompani odkupi kopalnię węgla i osadę Longyearbyen.
1920 r. - Konferencja Paryska przyznaje Svalbard i Wyspę Niedźwiedzią Norwegii, ale bez prawa utrzymywania tam armii. Natomiast Dania, Francja, Japonia, Holandia, Szwecja, Wielka Brytania, USA i Włochy mogą eksploatować zasoby wysp. Bolszewicka Rosja zaś uzyskuje prawo do ograniczonej działalności na obszarze Svalbardu.
1921 r. - Na wyspie Jan Mayen powstaje norweska stacja meteorologiczna.
1925 r. - Svalbard i Wyspa Niedźwiedzia formalnie zostają kolejną prowincją Norwegii z centrum w Longyearbyen w zachodniej części archipelagu.
1926 r. - Norweg R. Amundsen i Włoch Umberto Nobile startują ze Svalbardu i przelatują sterowcem Norge ponad Biegunem Północnym jako drudzy po Byrdzie, który leciał z Grenlandii.
1927 r. - Nobile, niezadowolony, że jego wyczyn jest łączony z nazwiskiem Amundsena postanawia samodzielnie zdobyć Biegun Północny. Chce przelecieć ze Svalbardu do bieguna na sterowcu Italia, lecz rozbija się w drodze powrotnej. Szukający go Amundsen ginie bez wieści lecąc hydroplanem z Tromsø na Svalbard. Załogę Italii zaś uratuje sowiecki lodołamacz Krasin. Dopiero w roku 1933 na Morzu Barentsa norweski rybak natrafi na szczątki łodzi latającej i okaże się, że jest to hydroplan Latham 47, którym leciał Amundsen.
1929/1930 r. - Norwegia oficjalnie zajmuje wyspę Jan Mayen.
Lata 1930. - Na Svalbardzie mieszka stale około 1400 osób.
1932 r. - Powstają pierwsze sowieckie kopalnie węgla na Svalbardzie.
1942 - 1943 r. - Na Svalbardzie działa norweska stacja meteorologiczna pracująca dla armii. Niemcy zastąpią ją własnym obserwatorium, które jednak alianci zniszczą już w 1944 r.
Na Jan Mayen zaś od 1941 r. pracuje norweska stacja meteorologiczna, a od 1943 r. amerykańska stacja radiowa służąca przed wszystkim celom wojskowym.
Po 1945 r. - Odbudowa Longyearbyen po zniszczeniach wojennych.
Lata 1980. - Norweską prowincję Svalbard zamieszkuje około 3,5 tysiąca ludzi, głównie Norwegów i Rosjan. Stolica Longyearbyen ma ok. 1800 mieszkańców.
Koniec XX w. - Svalbard zostaje strefą chronioną, gdzie jest ograniczana działalność gospodarcza. Ruch turystyczny podlega ścisłej kontroli i jest reglamentowany, czyli regulowany przez władze.
Początek XXI w. - Próbując odbudować dawne imperium Rosja zgłasza pretensje do Svalbardu i żąda od Norwegii rozszerzenia prawa do prowadzenia działalności ekonomicznej w archipelagu. To jednak byłoby zagrożeniem zarówno dla równowagi politycznej, jak też miejscowego środowiska naturalnego.