Antarktyda i Biegun Południowy

1. tysiąclecie p.n.e. - Grecy i Rzymianie zakładają, że na południu planety istnieje Terra Australis Incognita (po łacinie Ziemia Południowa Nieznana), aby równoważyła znaną masę lądów znajdujących się na półkuli północnej, a kula ziemska nie utraciła stabilności. W I w. n.e. Rzymianin Pomponius Mela rysuje na mapie hipotetyczny ląd Antipodes (po łacinie do góry nogami).
II w. n.e. - Ptolemeusz, grecki geograf z Aleksandrii, rysuje hipotetyczny ląd Terra Incognita wokół Bieguna Południowego połączony z Afryką i Azją.

Idea kontynentu na południowej półkuli zanika potem pod wpływem chrześcijańskiego poglądu, że Ziemia jest płaska. Przetrwa tylko w krajach muzułmańskich i dopiero w XV w. ponownie zostanie przekazana przez Arabów do Europy.

VII w. n.e. - Żeglarze z centralnej Polinezji (półlegendarny Ui-te-Rangi-Ora) docierają w okolice jakiegoś zimnego lądu na dalekim południu, o czym opowiadają potem w swoich legendach.
XVI - XVIII w. - Europejscy i muzułmańscy kartografowie rysują hipotetyczny kontynent wokół Bieguna Południowego i nazywają go Terra Australis nondum cognita (po łacinie Ziemia Południowa jeszcze nieznana). Mapy tego typu wykonują między innymi turecki mistrz Piri Reis (1513) i Abraham Ortelius w Niderlandach (1570). A. Kircher w roku 1669 rysuje ląd Antarctica (łacińskie ante Arctica, czyli przeciw Arktyka) utożsamiony z fantastyczną Atlantydą między Afryką i Ameryką. Mimo to jeszcze w roku 1770 na mapie Francuza R. Bonné nie ma śladu kontynentu ukrytego za lodami.
1772 r. - Brytyjczyk James Cook płynie na południe od Południowej Georgii, osiągając 58^oS.
1773 - 1775 r. - J. Cook opływa Ziemię i dwukrotnie przekracza południowe koło podbiegunowe. W 1773 r. osiąga 67^o15’S na wschód od Południowych Orkadów, a w listopadzie dociera do 71^o10’S (106^o54’W).Dumnie zapisuje w swoim dzienniku, że jest niewątpliwie pierwszym człowiekiem, który dotarł tak daleko na południe. Przypuszcza, że jeszcze dalej może istnieć jakiś kontynent, lecz wyraża wątpliwość, czy ktokolwiek zdoła do niego dopłynąć z powodu lodów i zimna.
1819 - 1821 r. - Niemiec Fabian F. von Bellingshausen (1778-1852) oraz Rosjanin Michaił P. Łazariew wysłani z Rosji opływają Antarktykę. Pierwotnie dowódcą ekspedycji miał być Makar Ratmanow, pierwszy oficer podczas wyprawy O. von Kotzebue dookoła świata, lecz zrezygnował z powodu złego stanu zdrowia.

Za pływającymi górami lodowymi Bellingshausen dostrzega coś, co uznaje za brzeg kontynentu Antarktydy (27 I 1820). Według późniejszych ocen chodzi o Wybrzeże Księżniczki Marty, czyli część Ziemi Królowej Maud. Niektórzy sądzą jednak, że Bellingshausen widział nie ląd, lecz krawędź lodu.

Na Morzu Bellingshausena ekspedycja natrafia na ląd na cześć cara nazwany Wyspą Piotra I (1821).

30 I 1820 r. - Po minięciu wyspy Deception Brytyjczycy Edward Bransfield i William Smith przepływają cieśninę (w 1822 r. nazwaną przez Weddella Cieśniną Bransfielda) i dostrzegają górzysty Półwysep Trójcy (Trinity Peninsula), najdalszy fragment Półwyspu Antarktycznego a zarazem kontynentu Antarktydy.
1822 r. - Brytyjczyk J. Weddell bez specjalnych trudności osiąga 74^o15’S na Morzu Weddella. Znajduje morze wolne od lodu i stada ptaków, ale odrzuca tezę o istnieniu kontynentu Antarktydy.

Wielu badaczy twierdzi, że w pobliżu bieguna musi być ląd o umiarkowanym klimacie, co znajdzie odbicie w fantastycznym opowiadaniu Narrative of A. Gordon Pym napisanym przez E. A. Poe’a. Inny Amerykanin, J. C. Symmes (1780-1829), uważa, że na biegunach znajdują się wejścia do pustego wnętrza Ziemi, co w 1908 r. poprze Olaf Jansen (USA), pisząc o swej rzekomej podróży pod ziemią od Bieguna Północnego do Południowego. Argumentem dla zwolenników łagodnego klimatu w okolicy bieguna jest też duża liczba ptaków obserwowanych na wybrzeżach Antarktydy na czele z nielotnymi pingwinami (od łacińskiego pinguis - tłuszcz) czy też wspaniałymi lotnikami, jakimi są albatrosy. Nie wiedzą, że wnętrze Antarktydy jest lodową pustynią, gdzie rzadko zapuszczają się nawet najlepiej latające ptaki.

1831 r. - Brytyjczyk J. Biscoe dostrzega łańcuch górski (66^o33’S) na południe od Wyspy Crozeta. Po zimowaniu na Ziemi van Diemena w 1832 r. odkrywa ląd nazwany Adelaide’s Island (67^o15’S) na cześć angielskiej królowej (potem jako Ziemia Enderby).
1838 r. - J. D. d’Urville na statku Astrolabe bada południowy biegun magnetyczny i odkrywa wybrzeże Antarktydy, które na cześć żony nazywa Ziemią Adeli (1839).

Paradoksalnie, mimo wszystkich niebezpieczeństw J. D. d’Urville powróci szczęśliwie do Francji, a zginie w kolejowej katastrofie koło Wersalu (1842).

1839 r. - Amerykanin C. Wilkes wykonuje pomiary magnetyczne, potwierdzając dane d’Urville’a.
1839 r. - Dwaj brytyjscy wielorybnicy J. Balleny oraz T. Freeman dostrzegają wulkaniczne wyspy Balleny przy południowo-zachodnich brzegach Antarktydy (okolice przylądka Adare).
1840 r. - Amerykański badacz C. Wilkes niedawno odkryty kontynent nazywa Antarctic i tworzy jego pierwszą mapę obejmującą jedynie wybrzeża.
1841 r. - Brytyjczyk James C. Ross odkrywa Wyspę Rossa na Morzu Rossa z wulkanami nazwanymi Erebus (grecka personifikacja mroku i piekieł) i Terror (personifikacja strachu) od nazw statków ekspedycji. Opisuje też wielki Lodowiec Rossa leżący na szelfie i wystający nad wodę ścianą (Bariera Rossa) o wysokości kilkudziesięciu metrów. Poza tym do roku 1843 prowadzi badania magnetyzmu Ziemi.
1874 r. - Słynna brytyjska wyprawa na statku Challenger prowadzi wszechstronne badania środowiska Antarktyki.
1882 r. - Pierwsze skoordynowane, międzynarodowe badania naukowe Antarktyki oraz północnej strefy polarnej.

Projekt zostanie powtórzony w roku 1932, a potem w latach 1957 (Międzynarodowy Rok Geofizyczny) i 2007.

1892 r. - Norweski kapitan Carl Anton Larsen dowodzący statkiem Jason ląduje na wyspie Seymour przy Półwyspie Antarktycznym. Sporządza mapę wyspy i zbiera skamieniałości. Potem okaże się, że na wyspie widać granicę kredy i paleocenu z wyraźną anomalią irydową, a skamieniałe szczątki to zarówno wielkie mezozoiczne gady, jak też ssaki i ptaki z wczesnego kenozoiku.
1895 r. - Norweg Carsten Borchgrevink uczestniczący w wyprawie wielorybniczego statku Antarctic jest pierwszym w historii człowiekiem, który stanął na kontynencie Antarktydy.
1897 - 1899 r. - Belg Adrien de Gerlache zimuje koło Antarktydy na statku Belgica. Wyprawa nie kończy się tragicznie tylko dzięki zdolnościom Amundsena, który przejmuje dowodzenie. Ekspedycja przynosi sporo informacji, na przykład na Półwyspie Antarktycznym odkrywa zatokę Neko (nazwa nadana później) używaną odtąd jako bezpieczna przystań.
1899 r. - Borchgrevink jako pierwszy człowiek zimuje na lądzie Antarktydy (przylądek Adare) podczas wyprawy w latach 1898-1900. Uczestniczący w ekspedycji Brytyjczyk William Colbeck bada pole magnetyczne.
1901 - 1903 r. - Niemiec Erich von Drygalski z ekspedycją płynącą statkiem Gauss odkrywa Ziemię Wilhelma II. W 1902 r. uczestnicy wyprawy wykonują pierwsze lotnicze fotografie w Antarktyce przy pomocy balonu na uwięzi.
1901 - 1903 r. - Brytyjski admirał Robert Falcon Scott (1868-1912) płynąc z portu Lyttelton w Christchurch (Nowa Zelandia) znajduje oazy (obszary na lądzie Antarktydy wolne od lodu) na Ziemi Wiktorii z jeziorem Wanda nazwanym na cześć psa, którego fala morska zmyła z okrętu, a potem znów wrzuciła na pokład. W XX/XXI w. okaże się, że stale ukryte pod lodem jezioro Wanda jest podgrzewane przez ciepło geotermalne, a w pobliżu znajduje się inne podlodowe jezioro Vida, które nie zamarza z powodu ogromnego zasolenia.

W tym samym czasie O. Nordenskjoeld bada Ziemie Grahama i Ludwika Filipa: opisuje wyspy-oazy James Ross, Snow Hill i Seymour.

1902 r. - Colbeck płynący na pomoc statkowi Roberta F. Scotta wmarzniętemu w lód odkrywa Wyspę Scotta (jej długość ledwo przekracza 560 m) na Morzu Rossa ponad 500 km od przylądka Adare. Scott zaś uwolni statek dopiero w roku 1904.
1908 - 1909 r. - Ernest Henry Shackleton próbuje zdobyć biegun i dociera aż do 88^o23’S. Jednym z ciekawszych rezultatów wyprawy jest odkrycie skamieniałości roślin typowych dla bujnej flory strefy ciepłej. Inny sukces to wejście na szczyt czynnego wulkanu Erebus (3795 m) w roku 1908. Dokonują tego pochodzący z Walii australijski geolog Edgeworth David (1858-1934) oraz jego były student Douglas Mawson. Nie zdają sobie sprawy, że pod ich stopami znajduje się jedno z najbardziej egzotycznych środowisk na Ziemi. Są to lodowe jaskinie odkryte i zbadane dopiero w początkach XXI w. Wypełniają je skomplikowane formy lodowe, czasem wielometrowe i mocne a czasem bardzo delikatne kryształy lodu uformowane pod wpływem gorących gazów wydobywających się z wulkanu.

David i Mawson oraz szkocki lekarz Alistair Forbes Mackay docierają do południowego bieguna magnetycznego ciągnąc sanie przez 1250 km i pokonując różnice wzniesień wynoszące 2200 m.

Niemal do końca XX w. podstawowym środkiem transportu na Antarktydzie będą narty i psie zaprzęgi ciągnące sanie.

1909 r. - Shackleton bada góry wzdłuż wschodnich wybrzeży Morza Rossa: Britannia i Queen Alexandra. Jego wyprawa natrafia na najwyższy szczyt kontynentu Mount Markham (4350 m).
1910 r. - Francuz J. Charcot odkrywa wyspę nazwaną jego imieniem na Morzu Bellingshausena.
1911 - 1912 r. - Wyprawy norweska i brytyjska idą do Bieguna Południowego. Norweg Roald Amundsen chciał zdobyć Biegun Północny, lecz zrezygnował po wyprawie Peary’ego. Na Biegun Południowy zaś dociera 14 XII 1911 r., idąc z zaprzęgiem psów z Lodowca Rossa.

Jego brytyjski konkurent Robert F. Scott wyrusza znad zatoki McMurdo, gdzie pozostawia swój statek z załogą. Scott osiąga biegun 18 I 1912 r., gdzie ku swemu rozczarowaniu znajduje namiot i flagę Norwega. Inaczej niż Amundsen Scott użył kucyków, które nie wytrzymały zimna i ostatecznie ludzie sami ciągną sanie. Poza tym kucyki potrzebują siana, co obciąża wyprawę. Psy natomiast mogą jeść mięso innych psów, a w końcu same służą za pokarm dla Amundsena i jego ludzi. Scott ginie ze swymi ludźmi w drodze powrotnej z bieguna, kiedy w namiocie czekają na koniec burzy śnieżnej. Przy zamarzniętych zwłokach Brytyjczyków pozostaje dziennik wyprawy oraz listy do rodziny. Co ciekawe, w roku 2010 w lodzie koło bieguna zostaną odkryte butelki whisky zostawione przez Brytyjczyków: stuletni alkohol okaże się niezamarznięty.

Biolog wyprawy George Levick (jest członkiem grupy oczekującej w bazie na wybrzeżu) obserwuje zachowania seksualne pingwinów Adeli (Pygoscelis adeliae) zwanych też białookimi, które uznaje za tak „niemoralne” (gwałty, masturbacja, homoseksualizm, pedofilia, nekrofilia), że opisuje je po grecku, żeby nie poznała ich szersza publiczność.

R. F. Scott zaś zapisuje się w dziejach nauki o zachowaniu zwierząt, kiedy jako pierwszy obserwuje złożoną taktykę orek polujących grupowo na fokę. Następni badacze stwierdzą, że orki mają najbardziej wymyślne i zróżnicowane sposoby osaczania zdobyczy w morzu.

1911 - 1914 r. - Australijczyk Douglas Mawson (1882-1958) prowadzi Australasian Antarctic Ekspedition na Antarktydzie. Mawson zimuje na Przylądku Denisona (Wybrzeże Jerzego V nad Zatoką Commonwealth) wraz z sześcioma współtowarzyszami, kiedy spóźnili się na statek uciekający przed zimą. Próbuje przelecieć samolotem nad biegunem, lecz nie może wznieść się w powietrze i ostatecznie porzuca maszynę (jej szczątki zostaną odnalezione dopiero w 2010 r.).

Po powrocie do kraju Mawson zostaje wykładowcą geologii i mineralogii na uniwersytecie w Adelajdzie.

Chatki zbudowane przez Mawsona Przylądku Denisona zostaną potem uznane za zabytki historii Antarktydy.

20 XII 1928 r. - Australijczyk Hubert Wilkins leci z Południowych Szetlandów na Ziemię Grahama i z powrotem.
1929 r. - Norweg Lars Christensen ląduje na Wyspie Piotra I. Odtąd Norwegia rości sobie prawa do tej wyspy.
1928 - 1930 r. - Amerykańska wyprawa na Antarktydę pod dowództwem Richarda Byrda.

Jednym z uczestników jest geograf Paul Allman Siple (1908-1968), który okazuje się nieocenionym polarnikiem. Będzie uczestniczył we wszystkich pięciu ekspedycjach antarktycznych Byrda.

28-29 XI 1929 r. - R. Byrd leci nad Biegun Południowy i po 18,5 godzinach wraca do amerykańskiej Bazy Zachodniej na Lodowcu Rossa. W locie uczestniczą też drugi pilot Berndt Balchen, radiotelegrafista Harold June i fotograf Ashley McKinley.

Z lotem wiąże się przekazana radiowo dziwaczna opowieść Byrda (powtórzona jeszcze w 1947 r.) o rzekomo widzianym (miraż?) za lodami zielonym kraju, pasących się tam wielkich zwierzętach, prymitywnych ludziach i wejściu do wnętrza Ziemi na biegunie. Odtąd fantaści będą go szukać na zdjęciach lotniczych i satelitarnych wierząc, że stąd pochodzą pojazdy UFO.

1934/1935 r. - Podczas swojej drugiej wyprawy antarktycznej (1933-1935) R. Byrd odkrywa wyspę Roosevelt w Lodowcu Rossa. Spędza samotnie zimę, a podczas wiosennego wschodu słońca dokonuje najdłuższej dotychczas obserwacji „zielonego błysku” trwającego aż 35 minut (zwykle kilka sekund). Jest to rezultat różnego zaginania i rozpraszania czerwonych oraz niebieskich promieni światła w atmosferze.
1935 r. - Lincoln Ellsworth (USA) leci nad zachodnią Antarktydą od Morza Weddella do Morza Rossa.
1935 r. - Norweżka Karoline Mikkelsen jest pierwszą kobietą, która dociera na Antarktydę.
Od 1935 r. - Kolejne wyprawy znajdują obszary stale, nawet zimą, pozbawione lodu: Vestfold Hills (Princess Elizabeth Land, 1935), Ablation (Półwysep Antarktyczny, 1936), Schirmacher Ponds (Princess Astrid Land, 1939). Pojęcie antarktycznej oazy wprowadza Brytyjczyk A. Stephenson po odkryciu oazy Ablation.
1937 - 1938 r. - Mistycznie nastawieni hitlerowcy poszukują na Antarktydzie legendarnej praojczyzny Ariów. Powstają opowieści o podziemnej lub podlodowej niemieckiej Bazie 211 rzekomo ukrytej gdzieś w okolicach Bieguna Południowego.
1939 - 1940 r. - Trzecia ekspedycja Byrda ma podkreślać amerykańską obecność na Antarktydzie i przygotować budowę amerykańskiej strefy wpływów na kontynencie.

Jednym z uczestników jest Charles F. Passel (1915-2002), geolog i świetny organizator, którego zdolności walnie przyczyniły się do zrealizowania wielkiej wyprawy.

Do legendy tej ekspedycji prechodzi ogromny czterokołowy pojazd Snow Cruiser, czyli Śnieżny Krążownik, w styczniu 1940 r. przywieziony statkiem do amerykańskiej Bazy Zachodniej przy krawędzi Lodowca Rossa na wschód od Wyspy Roosevelta. Stąd pojazd ma dotrzeć do bieguna i przejechać do Bazy Wschodniej nad Morzem Bellingshausena na Półwyspie Antarktycznym. Okazuje się jerdnak, że gigant prawie nie może jeździć, bo gładkie opony ślizgają się na śniegu, a ogromna masa całości wbija koła w śnieg. Ostatecznie zostaje użyty jako stała baza i laboratorium.

Wkrótce wyprawę przerywa rozwijająca się II wojna światowa i w kwietniu 1940 r. Amerykanie wracają do USA, a Snow Cruiser zostaje porzucony. Zagrzebany głęboko pod śniegiem gigant przetrwa bez uszkodzeń wiele lat, zanim odnajdą go inne ekspedycje w roku 1946 i potem w 1958. Nikt jednak nie podejmuje próby wydobycia go i uruchomienia. Pojazd unoszony przez spływający lodowiec spocznie w końcu na dnie Morza Rossa.

IV 1940 r. - Niemcy formalnie obejmują w posiadanie Ziemię Królowej Maud, czyli norweską strefę na Antarktydzie. Ogłaszają powstanie kolonii nazwanej Neu Schwabenland (Nowa Szwabia).
1942 r. - Brytyjczycy zakładają pierwszą na Antarktydzie stację badawczą w Zatoce Marguerity (Morze Weddella).
1946 - 1947 r. - Richard Byrd prowadzi amerykańską ekspedycję United States Navy Antarctic Developments Program znaną też jako operacja Highjump. Bierze w niej udział ok. 4000 ludzi, 12 statków i samoloty.

Według niektórych opinii wyprawa Byrda to ostatnia akcja II wojny światowej mająca ewentualnie doprowadzić do przejęcia domniemanych niemieckich baz na Ziemi Królowej Maud. Hitler i jego zausznicy faktycznie wierzyli, że w odległych rejonach planety mogą istnieć izolowane społeczeństwa legendarnych Ariów lub Atlantów, których spadkobiercami mieli być oczywiście Niemcy, czyli naród panów reprezentujących rzekomo wyższą germańską rasę. Mimo naiwności tych koncepcji niemieckie ekspedycje badawcze faktycznie poszukiwały śladów domniemanych Ariów od Europy po Indie, rejon Himalajów i Antarktydę.

Opowieści wiązane z Niemcami znajdują potem swoją kontynuację w fantastycznych opowieściach o Byrdzie, który latając nad Antarktydą rzekomo widział wielki otwór prowadzący pod lód. Miała to być brama do podziemnego świata, gdzie podobno istnieje wysoka cywilizacja, a według niektórych baza UFO.

Z operacją Highjump wiążą się interesujące badania przeprowadzone przez Paula Allmana Siple’a oraz Charlesa F. Passela. Siple bada zamarzanie wody w różnych warunkach i odczuwanie temperatury przez człowieka. Ustala, że temperatury rzeczywista i odczuwana znacznie się od siebie różnią zależnie od wiatru i wilgotności. Tak powstaje koncepcja temperatury odczuwalnej oraz czynnika wind chill (termin ukuty przez Passela).

1947 r. - Odkrycie Oazy Bungera, największego (około 1000 km²) obszaru niepokrytego lodem na Queen Mary Land. Powstanie tu stacja ZSRS, w 1959 r. przekazana Polakom.
1951 r. - W stacji Port Martin na Ziemi Adeli francuska wyprawa odnotowuje, że przez cały marzec stale wieje wiatr o prędkości ponad 100 km/h.
Od 1950 r. - Wzrost ilości ryb łowionych w wodach Antarktyki przez państwa Europy, USA, Japonię i Australię. Wprowadza się ochronę wielorybów niemal zupełnie wyniszczonych przez wielorybników.
1953 r. - Amerykanie budują bazę nad zatoką McMurdo, wkrótce największą na Antarktydzie.
1966 - 1956 r. - Byrd dowodzi ekspedycją realizującą program Deep Freeze I jako przygotowanie do Międzynarodowego Roku Geofizycznego.
1956 r. - Amerykanie zakładają na Biegunie Południowym stałą stację badawczą Amundsen-Scott.

Drugim istotnym punktem jest amerykańska baza Bay of Whales na Lodowcu Szelfowym (Barierze) Scotta.

1957 r. - Pierwszy Międzynarodowy Rok Geofizyczny służy współpracy państw badających Ziemię. Na Antarktydzie powstaje więcej stałych stacji badawczych. Przy tej okazji okazuje się, że polarnicy mają trudności z określaniem godziny: większość stosuje czas kraju, z którego pochodzi lub skąd dociera zaopatrzenie. Rzadko jest używany prawdziwy czas astronomiczny, bo południki są blisko siebie i strefy czasowe okazują się niewielkie, a na biegunie w ogóle tracą sens.
1957 - 1958 r. - W ramach prac badawczych Międzynarodowego Roku Geofizycznego Brytyjczyk E. Fuchs i Nowozelandczyk E. P. Hillary przechodzą Antarktydę od Lodowca Filchnera na Morzu Weddella (odkrycie wyspy Berkner) przez biegun do amerykańskiej stacji koło Bariery Rossa nad Zatoką McMurdo (założona w 1956 r.) na Morzu Rossa. Vivian Fuchs i Edmund Hillary piszą potem słynną książkę The Crossing of Antarctica (1958).
1958 r. - Japoński statek Söya wiezie nową załogę do japońskiej stacji badawczej Syowa (Showa, czyli Era Oświeconego Pokoju) na wyspie Ongul koło Ziemi Królowej Maud we wschodniej Antarktydzie. Warunki pogodowe i lody na morzu nie pozwalają jednak dotrzeć do stacji, więc Japończycy przy pomocy helikoptera ewakuują dotychczasową załogę. Ponieważ nie mogą dostarczyć zaopatrzenia na następny rok, nie wysadzają na ląd nowej załogi i odpływają. W Syowa porzucają 15 psów używanych do ciągnięcia sań. Rok później (1859) kolejna japońska ekspedycja dociera do Syowa i ku swojemu zdumieniu znajduje tam dwa żywe psy Taro i Jiro, które samodzielnie przetrwały antarktyczną zimę. Jiro umrze na Antarktydzie w 1960 r., a Taro zostanie przewieziony do Sapporo (Hokkaido), gdzie dożyje roku 1970.
1959 r. - Po dwóch latach obrad 12 państw podpisuje w Waszyngtonie umowę o zakazie działalności politycznej, militarnej i gospodarczej na neutralnej Antarktydzie przez 30 lat.

Kolejne umowy chronią antarktyczną biosferę (1964, 1998), foki (1978, zakaz używania psich zaprzęgów, żeby psy nie atakowały fok), okoliczne morza (1982) i zasoby mineralne (1988).

1959 r. - W lutym do sowieckiej stacji Wostok dociera statek wiozący trzy pojazdy o nazwie Charkowczanka (po rosyjsku Mieszkanka Charkowa). Charkowczanka została wyprodukowana w Charkowie, a jej podstawą jest podwozie czołgu na gąsienicach. 26 XII 1959 r. Charkowczanka dojeżdża do Bieguna Południowego. Pojazd stanie się wzorem dla następnych sowieckich konstrukcji przeznaczonych do podróżowania w bardzo trudnych warunkach panujących na Antarktydzie.
1964 r. - Wybucha mała naukowa sensacja, kiedy Półwyspie Antarktycznym zostaje odkryta Tullbergia, mały stawonóg od ok. 5 milionów lat żyjący na niewielkim obszarze otoczonym przez lód. Tullbergia przypomina owada bezskrzydłego, ma sześć nóg i długi odwłok, a na głowie grube członowane czułki jak niesporczaki i dwoje oczu.
1966 r. - Nicholas Clinch (USA) zdobywa najwyższą górę Antarktydy Mount Vinson (5140 m).
1969/1970 r. - 9 meteorytów zostaje zebranych koło japońskiej stacji Syowa. Odtąd Antarktyda staje się jednym z najcenniejszych źródeł meteorytów (do XXI w. ok. 20 tysięcy), które doskonale przechowują się w lodzie.
Lata 1970. - 1980. - Rośnie zainteresowanie krylem, drobnymi skorupiakami (Euphasia superba) żyjącymi w antarktycznych wodach, gdzie tworzą gigantyczne ławice i są podstawowym pokarmem wielorybów. Zaczynają się prace nad wykorzystaniem kryla w żywieniu ludzi.
1973 r. - W okolicach bieguna Amerykanin Wolf Vishniac (ginie pod koniec roku) zbiera skały dla I. Friedmanna. Ten ostatni odkryje w ich wnętrzu sinice, potwierdzając odporność życia na skrajny mróz.
1978 r. - Po raz pierwszy na Antarktydzie rodzi się człowiek w argentyńskiej stacji Esperanza. Chile i Argentyna przysyłają na Antarktydę kobiety w ciąży, aby narodziny dzieci służyły potem jako argument na rzecz ewentualnego zajęcia części kontynentu.
1979 r. - Nowozelandzki samolot wycieczkowy rozbija się o górę na Wyspie Rossa, zabijając 257 osób. Jest to największa dotychczas katastrofa lotnicza w Antarktyce. Zwłoki ofiar zostają przewiezione do amerykańskiej stacji McMurdo a potem na Nową Zelandię. Podobno stacja McMurdo i miejsce katastrofy są potem nawiedzane przez zjawy uważane za rezultat działania duchów, a ludzie słyszą tajemnicze dźwięki i kroki.
Od lat 1980. - Coraz więcej turystów odwiedza Antarktykę: początkowo ponad 10 tysięcy ludzi rocznie, około roku 2000 już blisko 30 tysięcy, a około roku 2008 niemal 50 tysięcy ludzi rocznie.

W roku 2008 zostanie zorganizowana pierwsza wycieczka turystów do Bieguna Południowego, aby upamiętnić wyścig Scotta i Amundsena.

21 VII 1983 r. - W sowieckiej stacji Wostok (Vostok, po rosyjsku Wschód, założona w 1957 r. jako centrum wierceń lądolodu) w centrum wschodniej Antarktydy na powierzchni lodowca na wysokości ponad 3420 m temperatura powietrza spada do -89,2^oC. W tym czasie jest to najniższa temperatura odnotowana na planecie.
1985 r. - Brytyjczycy ze stacji Halley (działa od 1956 r.) nad Morzem Weddella alarmują, że od 1979 r. nad Antarktydą stale zanika ozon (O₃). Tym samym wykrywają „dziurę ozonową”, czyli lokalne rozrzedzenie warstwy ozonu w wysokich warstwach atmosfery.
1987 r. - Ogromna część Bariery Rossa odrywa się od głównej masy lodowca. To oznacza zarazem koniec amerykańskiej bazy Bay of Whales.
1989 r. - Na początku roku Greenpeace (w 1988 r. zaproponował, aby całą Antarktydę uczynić wielkim rezerwatem) organizuje wyprawę na Antarktydę, żeby protestować przeciw budowie kopalni i planowanemu politycznemu podziałowi Antarktydy (w 1991 r. wygasa umowa z 1959 r.). Po długich dyskusjach międzynarodowa umowa o wyłączeniu Antarktydy z wszelkiej działalności gospodarczej i politycznej zostaje przedłużona, chociaż niektóre państwa nadal żądają dla siebie części kontynentu.

Australia chce obszaru między południkami 45^oE i 135^oE (Ziemia Enderby, Ziemia Księżniczki Elżbiety i Ziemia Wilkesa) i 142^o30’E - 160^oE (wschodnia Ziemia Wiktorii) oraz stacji: Mawson (założona w 1954 r.). Davies (1957) i Casey (1959). Francja żąda terenu między południkami 135^oE i 142^o30’E (Ziemia Adelajdy). Nowa Zelandia zgłasza pretensje do części Antarktydy między 160^oE i 150^oW (zachodnia Ziemia Wiktorii, Ziemia Edwarda VII, Morze Rossa). USA chce zająć pas pomiędzy 150^oW i 80^oW (Ziemia Byrda, Ziemia Ellsworth). Wielka Brytania uznaje za swój trójkątny obszar od 80^oW do 20^oW (Ziemia Grahama, Morze Weddella). Norwegia zaś żąda ziemi między 20^oW i 45^oE (Ziemia Królowej Maud).

1991 r. - Na zboczu góry Kirkpatricka w Górach Transantarktycznych zostają odkryte kości dinozaurów. Wkrótce okaże się, że miejscowa formacja geologiczna Hanson jest jednym z najbogatszych znanych stanowisk paleontologicznych ze szczątkami dinozaurów.
1993 r. - Norweg E. Kagge jako pierwszy samotnie dochodzi pieszo do Bieguna Południowego.
1995 r. - 10 argentyńskich żołnierzy pod wodzą kapitana Juana Pedro Brücknera przebywających w bazie Matienzo na skalistej wysepce wystającej z Lodowca Szelfowego Larsena przy wschodnim brzegu Półwyspu Antarktycznego obserwuje nagłe pęknięcie lodowca. W ciągu kilku dni Lodowiec Larsena znika. Następne lata przynoszą topnienie kolejnych lodowców na szelfie. Globalne ocieplenie upłynnia wodę pod lądolodem Antarktydy, co powoduje ześlizgiwanie się lodowców do morza oraz grozi ogromnym tsunami i szybkim podniesieniem poziomu wszechoceanu.

Z drugiej jednak strony w niektórych częściach kontynentu lodowce wyraźnie rosną.

1995 r. - Norweżka Liv Arnesen jako pierwsza kobieta samotnie dochodzi do bieguna. Dokonuje tego w ciągu 50 dni.
1996 r. - Potwierdzają się wieloletnie podejrzenia o istnieniu pod lodem jeziora Vostok w środkowowschodniej Antarktydzie. Wcześniej obserwowano tam zastanawiająco gładką powierzchnię lodowca, lecz dopiero fotografie satelitarne ostatecznie wykazują, że prawie 4 km pod lodem znajduje się ciekła woda. Istnienie takich zbiorników wodnych przewidywał w latach 1955-1957 rosyjski uczony Andrej P. Kapica, lecz była to jedynie hipoteza. Badania przy użyciu metod sejsmicznych pozwalają określić parametry jeziora Vostok: długość ok. 250 km, maksymalna szerokość ok. 50 km, powierzchnia 15 i pół tysiąca km², maksymalna głębokość ponad 1200 m, a objętość 6343 km³. Zbiornik jest podzielony podwodnym grzbietem na dwa baseny: płytszy północny oraz głębszy południowy. Dzięki izolacji od atmosfery zewnętrznej i wysokiemu ciśnieniu spowodowanemu przez nacisk mas lodu woda jeziora jest przesycona tlenem. Ponad jeziorem znajduje się przestrzeń wypełniona powietrzem ograniczona od góry przez lodowe sklepienie wznoszące się miejscami nawet kilkaset metrów nad taflą wody. Dzięki ciepłu z wnętrza Ziemi temperatura wody może dochodzić do +10^oC.

Z czasem okaże się, że pod lodami Antarktydy istnieje kilkaset podobnych jezior. Problemem jest dotarcie do tych zbiorników, ponieważ przy wierceniu używa się nafty, freonu i pochodnych gliceryny zapobiegających zamarzaniu, ale te substancje mogą zanieczyścić wodę i istniejące tam ekosystemy izolowane od kilku milionów lat. Dlatego wiercenie pokrywy nad Vostokiem prowadzone przez naukowców francuskich, amerykańskich i rosyjskich zostaje zatrzymane w 1998 r. na głębokości 3623 m. Badanie wydobytego stamtąd lodu wykazuje, że ma ok. 420 tysięcy lat.

31 XII 2005 r. - Polacy Marek Kamiński i poruszający się na protezie nogi 16-letni Jan Mela dochodzą na piechotę do bieguna. Wcześniej razem zdobyli Biegun Północny: w ten sposób po raz pierwszy inwalida w ciągu jednego roku staje na obu biegunach.
2006 r. - W japońskiej stacji Dome Fuji zostaje przewiercony lodowiec (ponad 3 km, lód sprzed miliona lat).

Na Ziemi Wilkesa Amerykanie odkrywają krater impaktowy szerokości 480 km wybity przez meteoryt o średnicy ponad 40 km 250 milionów lat wcześniej, co wskazuje na koniec permu, kiedy rozpadała się Pangea i doszło do wielkiego wymierania.

2006 r. - Amerykańskie sondy kosmiczne GRACE dokonując pomiarów grawimetrycznych (siły grawitacji) wykrywają potężną anomalię pod lodowcem na Ziemi Wilkesa. Powoduje ją zagłębienie w skałach o średnicy ok. 500 km. Według geologów jest to krater impaktowy, czyli powstały w wyniku uderzenia meteorytu ok. 250 milionów lat wcześniej, co wiąże się z kryzysem i wielkim wymieraniem z końca permu.
Do 2007 r. - Na biegunie powstaje nowa amerykańska stacja wzniesiona na palach nad powierzchnią lodu i śniegu, żeby uniknąć wtapiania się w podłoże, co spotkało starą stację.

Po sześciu latach budowy w 2010 r. zacznie tam pracę największy na świecie amerykański detektor neutrin IceCube zanurzony w lodzie do głębokości 2450 m.

2008 r. - Na Ziemi Królowej Maud Belgowie budują stację Księżniczka Elżbieta (nazwana tak na cześć następczyni tronu) zasilaną przez energię słoneczną i turbiny wiatrowe.

Brytyjczycy zaś budują stację Halley VI na ruchomych nogach, dzięki czemu może poruszać się i wychodzić ze śniegu.

2009 r. - Werner Herzog tworzy film dokumentalny Spotkania na krańcach świata o życiu badaczy na Antarktydzie, metafizyce i poszukiwaniu sensu istnienia poprzez oderwanie się od przeludnionej reszty świata.
2010 r. - W sierpniu we wschodniej części lodowego płaskowyżu rozciągającego się w okolicy bieguna między szczytami Dome Argus i Dome Fuji zostaje odnotowana rekordowa temperatura -93,2^oC (10 VIII). Podobny mróz pokażą termometry w tej samej okolicy w zimie 31 VII 2013 r. oraz poniżej -94^oC w czerwcu 2018 r. Wnętrze wschodniej Antarktydy jest jednym z najzimniejszych miejsc na planecie; naukowcy wiedzą, że w zagłębieniach terenu temperatura może spadać lokalnie nawet poniżej -100^oC. Wdychanie tak zimnego powietrza przez człowieka prowadzi do zamarznięcia płuc.

Z drugiej strony globalne ocieplenie powoduje topnienie lodowców szelfowych i na wybrzeżach Antarktydy. W rezultacie niektórym organizmom, na przykład pingwinom Adeli z Półwyspu Antarktycznego, grozi wymarcie, a inne, jak lamparty morskie (Hydruga leptonyx) polujące na mniejsze foki, zaczynają ekspandować na niedostępne wcześniej tereny.

Potężnym czynnikiem niszczącym poszczególne ekosystemy w Antarktyce jest też bezpośrednia eksploatacja przez człowieka trwająca już ponad 100 lat: wytępienie wielorybów, masowe polowania na kotiki (foki Arctocephalus z rodziny uchatek), których futra można przerabiać na czapki i płaszcze oraz masowe połowy kryla i ryb w oceanie wokół Antarktydy.

2011 r. - Naukowcy z Rutgers University (USA) wydobywają z lodu i ożywiają bakterię, która w stanie przetrwalnikowym spędziła ok. 8 milionów lat.
6 II 2012 r. - Po dwóch latach wierceń rosyjscy badacze, na których czele stoją W. Lipienkow i N. Wasiliew docierają do powierzchni jeziora Vostok na głębokości 3678 m. Używają przy tym nowych metod niezanieczyszczających środowiska. Okazuje się, że pod lodem żyje kilka tysięcy form mikroorganizmów, w dużym procencie endemicznych i przez tysiące lat izolowanych od atmosfery.

Fantaści oczywiście rozwijają teorie spiskowe mówiące o tym, że rządy państw uczestniczących w badaniach chcą ukryć ich rezultaty. Niektórzy przypuszczają nawet, że pod lodem kwitnie tajemnicza cywilizacja wiązana z mityczną Atlantydą, działają tajne osiedla założone rzekomo przez hitlerowców czy też ukryte w tunelach bazy UFO.

2013 r. - Amerykańscy naukowcy przewiercają 800 m lodu, aby dotrzeć do izolowanego, podlodowego jeziora Whillans. Odkrywają tam mikroorganizmy bazujące na chemosyntezie.

Kilka lat później naukowcy wydobywają bryły lodu z wmarzniętymi szczątkami zwierząt w okolicach podlodowego jeziora Mercer.

2020 r. - Na wyspie Seymour koło Półwyspu Antarktycznego paleontolodzy opisują skamieniałe szczątki żaby sprzed ok. 40 milionów lat. Zwierzę bardzo przypomina współczesne żaby z południowych Andów, co potwierdza tezę, że istniało niegdyś połączenie między Antarktydą i Ameryką Południową, a klimat tych obszarów był dużo cieplejszy.
XII 2020 r. - Badanie wykazuje obecność koronawirusa SARS-CoV-2 u 36 osób w chilijskiej bazie Bernardo O’Higgins Riquelme. Zakażeni zostają przetransportowani do Punta Arenas w Chile i tam poddani kwarantannie. Po zakończeniu akcji wirus pojawi się jeszcze u trzech marynarzy uczestniczących w transporcie.

Antarktyda była dotąd jedynym kontynentem wolnym od pandemii. W nowych okolicznościach wszystkie projekty badawcze realizowane na Antarktydzie przez ok. 1000 naukowców zostają zatrzymane do roku 2021.

← Antyle Południowe