Wczesna historia Azji Południowo-Wschodniej
- Ponad 100 000 - 40 000 r. p.n.e. - Półwysep Indochiński i wyspy zajmują wędrujący z głębi Azji australoidalni Negritos. Wypierają praludzi z kręgu Homo erctus, którzy przybyli tu niemal dwa miliony lat wcześniej, idąc od zachodu wzdłuż wybrzeży Zatoki Bengalskiej oraz lokalną formę Homo floresiensis.
Australoidzi wkraczają na wielkie plejstoceńskie półwyspy Adamany-Nikobary oraz Sunda (Malaje, Borneo, Sumatra, Jawa i Bali). Wąską cieśninę Lombok między Bali i wyspą Lombok-Flores-Timor przepływają na tratwach, a z wybrzezy Timoru docierają do leżącej na południu Wielkiej Australii, czyli kontynentu obejmującego Nową Gwineę, Australię i Tasmanię.
Ok. 75 000 r. p.n.e. - Gigantyczny wybuch wulkanu Toba na Sumatrze powoduje nie tylko bezpośrednie zniszczenia w najbliższej okolicy, ale też globalne ochłodzenie (pyły ograniczają dostęp słonecznego światła) i niemal zagładę ludzi jako gatunku. W kalderze wulkanu powstaje jezioro Toba o głębokości ponad 400 m.
Ok. 40 tysięcy lat p.n.e. - W jaskiniach koło późniejszego Maros na południu wyspy Sulawesi powstają naskalne malowidła przedstawiające zwierzęta (na przykład babirussę) i odciski ludzkich dłoni. Przez kolejne tysiąclecia aż do końca plejstocenu następne pokolenia artystów będą swoimi dziełami wzbogacać jaskiniowe galerie na Sulawesi.
21 tysięcy lat p.n.e. - Australoidalny lud zamieszkujący zachodnią część Jawy buduje w Gunung Padang kopiec lub piramidę z gliny i kamieni. Wielka budowla przez kilka tysięcy lat będzie używana i rozbudowywana. Ostatnia przebudowa będzie miała miejsce tuż przed końcem plejstocenu i gwałtownym podniesieniem się poziomu oceanu, które spowoduje rozpad półwyspu Sunda i załamanie miejscowej kultury.
12 000 - 10 000 r. p.n.e. - Częściowo osiadli myśliwi i zbieracze tworzą paleolityczną kulturę Hoa Binh w dolinie Rzeki Czerwonej w Indochinach.
Do ok. 10 000 r. p.n.e. - Po stopnieniu plejstoceńskich lodowców Andamany i Nikobary, dotąd tworzące półwysep, stają się archipelagami wysp między Oceanem Indyjskim i Morzem Andamańskim, a ich australoidalna ludność pozostanie w izolacji aż do XIX w. n.e.
Półwysep Sunda rozpada się na Półwysep Malajski oraz wyspy Borneo, Sumatrę, Jawę i Bali. Za cieśniną Lombok zaś powstają wyspy Lombok, Flores i Timor.
Resztki populacji praczłowieka trwają zepchnięte w niedostępne rejony dżungli i gór. Później znane będą legendy o włochatym orangpendeku na Sumatrze (wzmianka w książce o podróżach Marco Polo, spotkania opisywane przez Europejczyków od 1916 r.) oraz karłach (ok. 1 m wzrostu) Ebu Gogo na Flores. Według mieszkańców Indochin i Indonezji leśni ludzie (małpoludy) żyją obok ich wiosek, lecz unikają spotkań.
W 2003 r. badacze pod wodzą Australijczyka M. J. Morwooda w jaskini Liang Bua na Flores odkryją szczątki karłowatego Homo floresiensis i prymitywne narzędzia. Okaże się, że ta forma człowieka żyła tu jeszcze pod koniec plejstocenu, co wywoła sensację wśród archeologów i antropologów.
Do 5. tysiąclecia p.n.e. - Następcy Hoa Binh w rejonie Rzeki Czerwonej tworzą kulturę Bak Son charakteryzującą się narzędziami z kamienia gładzonego.
Przed 3. tysiącleciem p.n.e. - Na wyspach Indonezji dominują australoidalni zbieracze i myśliwi. Tworzą naskalne malowidła. Na przykład w jaskiniach w górach Marang na Borneo podczas szamanistycznych rytuałów powstają odciski dłoni i magiczne symbole.
Filipińscy australoidzi również tworzą petroglify, czego przykładem są nieco późniejsze rysunki ludzi, jaszczurek i żab oraz magicznych symboli na skałach w Angono na wyspie Luzon.
- Od 3. tysiąclecia p.n.e. - Napływające z kontynentu ludy mongoloidalne opanowują Półwysep Indochiński, a mieszając się z australoidalnymi Negritos, tworzą ludy austronezyjskie o dość ciemnej skórze i niskim wzroście.
Jedną z grup imigrantów jest austronezyjski lud Bugis wywodzący się z Tajwanu i wybrzeży Chin. Bugis osiedlają się głównie wokół jeziora Tempe na Sulawesi.
Austronezyjscy przybysze reprezentują neolityczny etap cywilizacji znając zaawansowaną obróbkę kamienia i rolnictwo. Budują duże kamienne konstrukcje (megality) jako miejsca kultu i grobowce. Ten zwyczaj rozpowszechnia się na wyspach Indonezji i przetrwa do epoki pierwszych monarchii tworzonych na wzór monarchii indyjskich. Najdłużej kamienne grobowce będą używane na oddalonej wyspie Sumba - tam zmarli będą grzebani w obrębie kamiennych konstrukcji jeszcze w XX w. n.e.
Austronezyjczycy stopniowo wypierają australoidów zamieszkujących Filipiny i Indonezję. Australoidalni Negritos chronią się w górzystych wnętrzach dużych wysp, a reszta wtapia się w austronezyjczyków. Charakterystyczne, że najwięcej cech australoidalnych będą potem przejawiali Tau Humba, czyli mieszkańcy wysuniętej daleko na południe wyspy Sumba w archipelagu Małych Wysp Sundajskich.
- 1. tysiąclecie p.n.e. - Wciąż ekspandujący mongoloidzi wypierają coraz dalej na południe zarówno resztki Negritos, jak też austronezyjczyków. Trwa także mieszanie się mongoloidów z miejscową ludnością, ale dominuje element mongoloidalny. Powstają w ten sposób ludy austroazjatyckie reprezentowane między innymi przez plemiona Nikobarów i ludy grupy Mon-Khmer, które jako pierwsze założą tu państwa.
W następnych tysiącleciach austronezyjczycy dominują na wyspach Indonezji i Filipin. Natomiast na południu Półwyspu Indochińskiego zachowują się tylko nieliczne ich grupy: górskie ludy malajskie Ede i Dżaraj oraz plemiona Czama (Tiama). Najstarsze rasy istnieją jeszcze w kilku izolowanych rejonach, a do XX w. n.e. dotrwają tylko plemiona Senoi (weddyjskie) i niskorosłe Semang (Negritos) na południu półwyspu.
Rozwija się rolnictwo. Dzięki bogatemu środowisku naturalnemu znanych jest dużo roślin użytkowych hodowanych w ogrodach i na plantacjach. Stąd pochodzi na przykład palma salak dająca duże, słodkie pestkowce, melon (Cucumis melo) hodowany dla dużych owoców, batat (Ipomea batatas) i jams albo jam (Dioscorea bulbifera) o bulwach bogatych w skrobię. Jams rozprzestrzeni się w całej ciepłej strefie Ziemi. Równie pożywne są owoce drzewa chlebowego (Artrocarpus) i bulwy taro (Colocasia antiquorum). Z miąższu palm Metroxylon rumphii i M. laeve jest wyrabiana mąka (zawiera skrobię).
Wiele odmian drzew cytrusowych dostarcza soczystych owoców bogatych w witaminę C takich, jak cytryna (Citrus medica), pomarańcza (C. sinensis), mandarynka (C. reticulata), limonka zwana też limetką (C. aurantifolia) i miejscowa odmiana grejpfruta (C. paradisi). Arabowie w X-XII w. przeniosą uprawę cytryny nad Morze Śródziemne, a w XVI w. Europejczycy aklimatyzują tam pomarańczę przejętą od Arabów wraz z przekręconą nazwą orange od arabskiego narandj. Stąd na przykład francuska nazwa pomme orange oraz nazwa koloru oranż, czyli pomarańczowego. Pozostałe cytrusy upowszechniają się na świecie w XIX-XX w. Wśród licznych owoców wyróżniają się banan (Musa), słodki pestkowiec mango (Garcinia mangostana) i słynny durian (Durio zibethinus z rodziny morwowatych). Owoc durianu jest podziwiany dla swego smaku, ale wydziela nieznośny zapach, utrzymujący się długo po jego spożyciu. W XX w. człowiek, który zjadł durian nie jest nawet wpuszczany na pokład samolotu, statku i do eleganckich restauracji. Do bardzo cennych owoców należy także orzech kokosowy (Cocos nucifera) zawierający do 50% tłuszczu, białko i witaminy. W południowej Azji uprawia się herbaciany krzew (Camellia sinensis) lub drzewko (C. assamica), z którego liści przyrządza się herbatę - napój zawierający teinę i dzięki temu mający działanie pobudzające. Znane są lokalne odmiany tytoniu (Nicotiana) spokrewnione z amerykańskim, lecz nigdy się nie upowszechnią. Z soku uprawianej tu trzciny cukrowej (Saccharum officinarum) wyciąga się cukier opisany przez Teofrasta pod nazwą indyjskiej soli. Trzcina rozprzestrzenia się aż do Mezopotamii i Chin, a od XII w. jest znana Arabom nad Morzem Śródziemnym.
Azja Południowo-Wschodnia jest znana z przypraw: pieprz (owoce krzewu udomowionego w Indiach już w 1. tysiącleciu p.n.e.), miejscowy imbir (korzenie Zingiber officinale) i wiele innych. Lasy dostarczają wielu użytecznych substancji - na przykład elastycznej masy (polimer) podobnej do kauczuku otrzymywanej z soku drzewa gumowca (Ficus elastica), gutaperki (plastyczna masa z soku drzew należących do rodziny Sapotaceae), wonnych żywic i szeroko znanej laki. Laka to wydzielina owada Tachardia (Laccifer) lacca używana do pokrywania przedmiotów użytkowych i wyrobów rzemiosła, do produkcji lakierów i farb.
- 1. tysiąclecie p.n.e. - Rolnicza kultura Dongson z centrum na północy Gór Annamskich i nad środkowym Mekongiem, stworzona przez plemiona austronezyjskie, znana z rozwiniętej obróbki brązu. Jej charakterystyczną cechą są duże brązowe bębny kultowe, stanowiące rodzaj magicznego łącznika świata ludzi z siłami nadnaturalnymi.
Ludność Dongson czci siły natury oraz mniej lub bardziej osobowe bóstwa reprezentujące moce, które rządzą światem naturalnym.
Ludzie Dongson żyją w osadach stanowiących samodzielne wspólnoty, lecz nietworzących większych sruktur politycznych. Niektóre osady wyróżniają się swoistymi cechami, na przykład Samrong Sen słynie z pięknej ceramiki.
Dongson stanie się kulturą wyjściową dla większości późniejszych cywilizacji rozwijających się w Indochinach.
1. tysiąclecie p.n.e. - Okres brązu i żelaza na wyspach Indonezji. Kultury wyspiarskie wykazują wyraźne związki z indochińską kulturą Dongson.
1. tysiąclecie p.n.e. - 1. tysiąclecie n.e. - Rosnące wpływy kultury Indii i osadnictwo ludności pochodzącej z Indii (głównie kupców, żeglarzy i rzemieślników, czasem buddyjskich misjonarzy) spotykają się z politycznymi naciskami i próbami podboju ze strony Chin. Ścieranie się i wzajemne uzupełnianie obu kręgów kulturowych ukształtuje specyficzne oblicze Indochin.
Od ok. III w. p.n.e. - Austronezyjscy żeglarze z Indonezji pływają na wschód na Pacyfik i na zachód aż do Madagaskaru.
Od 1. tysiąclecia n.e. - Monogoloidzi z grupy chińsko-tybetańskiej zajmują od północy Półwysep Indochiński, spychając na południe austroazjatów i austronezyjczyków.
1. - 2. tysiąclecie n.e. - Między Borneo, Półwyspem Malajskim i archipelagiem Myeik na wschodzie Morza Andamańskiego funkcjonują plemiona morskich nomadów, zbieraczy i rybaków, jak pływający na małych tratwach Orang Laut znani też jako Moken (Morscy Cyganie). Natomiast ci, którzy koczują przy Borneo to Ibanowie lub morscy Dajakowie. Na czas monsunu budują osady na brzegu, a w okresie spokojnym wędrują między wyspami.
Morscy koczownicy Chao-Le często odwiedzają maleńką wysepkę Koh Lipe na Morzu Andamańskim przy brzegu Tajlandii. Według ich opowieści Koh Lipe jest nawiedzona: podobno pojawiają się tam duchy i dochodzi do zjawisk nadnaturalnych. Co ciekawe, w XX w. potwierdzają to niektórzy turyści chętnie odwiedzający piękne plaże na Koh Lipe.