← ArmeniaPółnocny Kaukaz →

Kolchida, Iberia, Albania, Dagestan, Lazyka i Gruzja

• 12 000 - 5000 r. p.n.e. - Ocieplenie klimatu sprzyja rozwojowi osadnictwa. Powstają społeczeństwa zbieracko-myśliwskie zorganizowane w rody. Część z nich jest matriarchalna. Kwitnie kult żeńskich sił płodności.

• Od 6. tysiąclecia p.n.e. - Wyżyna Armeńska i południowy Kaukaz podlegają wpływom kultur Mezopotamii i Anatolii. Zaczyna się rozwój się hodowli i rolnictwa, a w 3. tysiącleciu p.n.e. funkcjonuje tu kultura kuro-arakska ludów mówiących językami iberokaukaskimi.

Na północnych stokach Kaukazu (rejon Nalczik w 4. tysiącleciu p.n.e.) istnieją plemiona tureckie związane ze strefą stepów.

• XXII w. p.n.e. - Indoeuropejscy koczownicy z północnokaukaskich stepów docierają na Zakaukazie, gdzie spotykają się z wyższą kulturą miejscowych rolników.

• XIII/XII w. p.n.e. - Po upadku Hetytów protogruzińskie plemiona mieszkające w okolicach źródeł Eufratu i Araksu tworzą konfederacje plemienne. Źródła asyryjskie, Biblia i Grecy wymieniają najsilniejsze: Meszek (Muszki, Moszoi, Moschoi, później plemię Meschów), Tubal (Tabal, później plemię Tibarenów, a wreszcie Iberów) i Dajan (Dajaen, Diaocha, Diauchi, Taochoj).

• XII w. p.n.e. - Asyria wypiera Protogruzinów znad Eufratu: Meszek i Tubal przenoszą się w rejon środkowego biegu rzeki Kura na stokach Kaukazu. Budują warowne osady stanowiące centra rolniczych wspólnot i po zmieszaniu z miejscową ludnością pogórza Kaukazu utworzą nowe plemiona.

• XII - X w. p.n.e. - Meszek jest najsilniejszym organizmem politycznym środkowego Zakaukazia.

• 1112 r. p.n.e. - Asyria pokonuje konfederację Dajan, a król Sjeni dostaje się do asyryjskiej niewoli. Jednak Asyria nie potrafi ostatecznie zlikwidować państwa Dajan.

• IX/VIII w. p.n.e. - Plemiona zachodniogruzińskie tworzą silną konfederację Kolcha (Kolchida) wzmiankowaną w źródłach urartyjskich i asyryjskich jako poważna przeszkoda dla ich ekspansji.

Gospodarka państwa jest oparta na rolnictwie i hodowli, ale istotną rolę odgrywają też rzemiosło i handel. Do najcenniejszych towarów eksportowanych z Kolchidy należy owcza wełna.

Mieszkańcy gór słyną z kamiennych wież mieszkalnych, które chronią przed łupieżczymi najazdami, a zimą przed lawinami.

• 845 r. p.n.e. - Asyria rozbija konfederację Dajan i zmusza do uznania swego zwierzchnictwa.

• IX/VIII w. p.n.e. - Dajan odzyskuje niepodległość.

• Ok. 790 r. p.n.e. - Urartu rozbija konfederację Dajan i opanowuje większość jej ziem.

• Połowa VIII w. p.n.e. - Ostateczna likwidacja resztek konfederacji Dajan przez Urartu i Kolchidę.

• Ok. 730 r. p.n.e. - Niszczycielski najazd Kimerów i Scytów na Kolchidę na pewien czas załamuje państwo i hamuje jego rozwój ekonomiczny.

• Koniec VIII - IV w. p.n.e. - Formuje się zespół plemion gruzińskich zajmujących niemal całe południowe pogórze Kaukazu od Morza Czarnego do Kaspijskiego. Na południu naturalną granicę tworzą góry Małego Kaukazu. Odtąd ziemie te są nazywane przez obcych Gruzją, a po gruzińsku Sakartweło.

Pochodzenie nazwy Gruzji nie jest jednoznaczne. Z jednej strony nazwa zdaje się nawiązywać do praindoeuropejskiego rdzenia gor, który opisuje góry, a z drugiej do perskiego gorg, czyli wilk. Potem Grecy przekształcają to w georg, co w języku greckim odnosi się do rolnictwa.

Natomiast rodzima nazwa kraju Sakartweło pochodzi od nazwy Kartwełebi, oznaczającej Gruzinów. Późniejsza legenda głosi jakoby przodkiem wszystkich Gruzinów był Kartłos, syn Togarmy (wymieniony w liście ludów w Księdze Rodzaju 10), który był synem Gomery, a ten synem Jafeta, syna Noego.

Legenda głosi, że podczas dzielenia ziem między różne ludy Gruzini, zamiast tłoczyć się i kłócić o najlepsze ziemie, usiedli pod drzewem, bawiąc się, pijąc wino i śpiewając. Bóg zauważył wesołą gromadkę, dopiero kiedy została mu ostatnia, najpiękniejsza kraina, którą pierwotnie chciał zachować dla siebie. Chcąc nie chcąc oddał ją więc Gruzinom.

Plemiona gruzińskie dzielą się na trzy zasadnicze odłamy: zachodni (Kolchowie) w basenie rzeki Rioni, środkowy (Iberowie) nad górną Kurą i najbardziej odrębny wschodni (Albanowie) na północ od dolnej Kury. wewnętrzne zróżnicowanie kulturowe i językowe jest tak wielkie, że łączenie ich wspólną nazwą Gruzinów bywa kwestionowane.

• Ok. 700 r. p.n.e. - Na kaukaskim wybrzeżu Morza Czarnego należącym do Kolchidy powstają pierwsze greckie kolonie zakładane głównie przez osadników z Miletu.

Wkrótce na plan pierwszy wysuną się miasta Dioskuria (późniejsze Suchumi) i Fasis (Poti).

• VII w. p.n.e. - Scytowie przez Kaukaz docierają na Zakaukazie i nawet do Syrii. Łupią te obszary, lecz nie potrafią ich trwale opanować.

• VII - VI w. p.n.e. - Zachodniogruzińskie plemiona Kartów żyjące nad górną Kurą przechodzą do epoki żelaza (pod wpływem ludów anatolijskich, syryjskich i irańskich). Dzięki nowej, skuteczniejszej broni, zaczynają podbój słabiej uzbrojonych sąsiadów, niszcząc i zajmując ich warownie

• Druga połowa VII w. p.n.e. - Osłabiona najazdami Kolchida ma kłopoty z utrzymaniem jedności państwa. Wykorzystują to plemiona Saspejrów w górnym basenie rzeki Czoroch i zakładają własną monarchię. Będą jednak musieli toczyć nieustanne walki o wolność przeciwko najazdom Urartu i Medii z jednej strony oraz przeciw próbom podboju przez Kolchidę z drugiej.

• VI w. p.n.e. - Kolchida odzyskuje dawną siłę. Państwo Saspejrów upada.

• Połowa VI w. p.n.e. - Kolchida nawiązuje stałe kontakty handlowe i kulturalne z greckimi koloniami na wybrzeżu Morza Czarnego. Z tą epoką wiąże się grecka opowieść o wyprawie Argonautów do Kolchidy (legendarna kraina Aja) po złote runo (niegdyś fetysz), co symbolizuje handel kaukaską wełną. Poza tym mieszkańcy Kolchidy wypłukują złoto, odsiewając muł i piasek na owczej skórze - złoto zatrzymuje się w wełnie.

Jednak niezależnie od tych faktów Grecy opowiadają mit o Fryksosie, który wraz z siostrą Helle uciekał przed swoim ojcem na magicznym baranie ze złotą wełną. Helle zginęła w drodze, a Fryksos dotarł do Kolchidy, gdzie złote runo barana powiesił na drzewie jako ofiarę dla Zeusa.

Gruzini wyznają religie zbliżone do irańskich kultów ognia i światła, o czym świadczą ołtarze ognia budowane na Zakaukaziu oraz wizerunki takich ołtarzy i bóstw analogicznych do bóstw czczonych na terenie Persji.

Według mitu heros Amirani wędrujący ze swoim psem Kurszą i walczący z demonami wykradł bogom ogień, aby dać go ludziom. Wtedy rozgniewany najwyższy gruziński bóg Ghmerti przykuł Amiraniego do skał koło góry Mkinwarcweri (Śnieżny Szczyt, według Rosjan Kazbek) i przykrył go skałami, które tylko raz do roku otwierają dostęp do herosa.

• Koniec VI w. p.n.e. - Kambyzes podporządkowuje sobie Albanię (po gruzińsku Alwan-i) na północ od dolnej Kury, a Dariusz I opanowuje całe Zakaukazie łącznie z Kolchidą.

Pod wpływem Persów szerzy się zoroastryzm, chociaż Albanowie nadal czczą wielu bogów, a jednym z najważniejszych bóstw jest Księżyc.

• V w. p.n.e. - Kolchida płaci Persji daninę; według Herodota co pięć lat wysyła 100 talentów złota, 100 chłopców i 100 dziewcząt. Środkowe i wschodnie Zakaukazie znajduje się bezpośrednio w obrębie perskiego państwa.

• IV w. p.n.e. - Po upadku Persji plemiona albańskie należące do grupy wschodniogruzińskiej zakładają niezależne państwo na wschodnich stokach Kaukazu i wybrzeżu Morza Kaspijskiego na północ od Kury.

Albania zachowuje niepodległość w okresie dominacji Aleksandra Macedońskiego a potem państw hellenistycznych.

Na zachodzie Kolchida ulega silnym wpływom kultury hellenistycznej. Źródła wymieniają króla Akesa (Aku) panującego w Kolchidzie pod koniec IV w. p.n.e.

• Ok. 300 r. p.n.e. - Parnawaz (Farnawaz) dowodzi antyperskim powstaniem na środkowym Zakaukaziu. Proklamuje niepodległe królestwo pod nazwą Iberia (Kartlia) nad górną Kurą i ogłasza się królem. Stolicą nowego państwa zostaje Mccheta. Parnawaz I kończy proces jednoczenia plemion Kartów (Iberów).

Około 234 r. p.n.e. tron obejmuje Saurmag I, syn Parnawaza I. Dynastia Parnawazydów utrzyma władzę w Iberii tylko do 159 r. p.n.e.

• III - II w. p.n.e. - Kolchida stopniowo rozpada się na księstwa nieuznające władzy centralnej.

• Druga połowa II w. p.n.e. - W centralnej części Kaukazu hegemonię zdobywa Iberia pod władzą dynastii Nimrodydów założonej przez króla Mirwana (Miriana) I, zięcia i adoptowanego syna Saurmaga I.

• II/I w. p.n.e. - Plemiona zachodniogruzińskie zostają podbite przez Mitrydatesa VI: odtąd Kolchidą rządzą namiestnicy wyznaczeni przez Pont, mimo że funkcjonują też formalni królowie Kolchidy.

Iberia, Armenia i Albania są zmuszone wspomagać władcę Pontu, choć zachowują pewną samodzielność.

• Do 90 r. p.n.e. - W Iberii rządzi król Farnadżom, syn Mirwana I.

• 90 - 78 r. p.n.e. - W Iberii panuje Arszak I, szwagier Farnadżoma i syn króla Armenii Artawazda I. Tak zaczyna się iberyjska linia Arszakidów, kontynuowana potem przez jego syna Artoga (panuje w 78-63 r. p.n.e.).

• 66 - 65 r. p.n.e. - Pompejusz podbija Armenię i toczy ciężkie walki z Artogiem, królem Iberii jako sojusznikiem Pontu. Ostatecznie Artog zostaje pokonany i formalnie uznaje się za wasala Rzymu.

• 63 r. p.n.e. - Pompejusz pokonuje Oltaka, króla Kolchidy.

Rzymianie narzucają Kolchidzie swoich namiestników (pierwszym jest Arystarch), zakładają kilka fortów jak na przykład Batys (późniejsze Batumi) nad Morzem Czarnym i ogromnie rozwijają kulturę plemion gruzińskich.

Chociaż władza Rzymu na Zakaukaziu na ogół nie jest szczególnie uciążliwa, powtarzają się lokalne antyrzymskie powstania, ściągając na kraj rzymskie najazdy odwetowe.

• 63 - 30 r. p.n.e. - W Iberii rządzi Parnawaz II (syn Artoga), z dynastii Arszakidów.

Po nim jednak na tron Iberii wracają Nimrodydzi: Mirwan II (panuje w latach 30-20 p.n.e.) i jego syn Arszak II (panuje od 20 r. p.n.e. do 1 r. n.e.).

• Od I w. p.n.e. - Rośnie znaczenie szlaku handlowego zwanego przez Persów Darialanem (Wrota Alanów).

• I w. n.e. - II w. n.e. - Rządzona przez dynastię Arszakidów Albania przeżywa rozkwit. Panuje w basenie dolnego biegu Kury i nad całym wyżynnym obszarem wschodniego Kaukazu.

Potomkowie Medów wtapiają się w Albanów.

• I w. n.e. - II w. n.e. - Iberia osiąga szczyt politycznej potęgi, ponieważ dzięki sojuszowi z Rzymem jest hegemonem nad górną Kurą. W tym czasie krajem rządzi dynastia Nimrodydów (do 189 r. n.e.)

• 1 - 58 r. n.e. - Król Farsman I (po matce wnuk Parnawaza II) rządzi w Iberii jako rzymski wasal.

Ta zależność utrzyma się również za panowania jego syna i wnuka Mitrydatesa I (rządzi w 58-106 r. n.e.) i Amazaspa I (rządzi w 106-116 r. n.e.).

• II w. n.e. - Na obszarze dawnej Kolchidy powstaje gruzińskie królestwo Lazyka. Jego nazwa pochodzi od Lazów, gruzińskiego ludu zamieszkującego wybrzeże Morza Czarnego między północnymi stokami Gór Pontyjskich i doliną rzeki Inguri. Początkowo Lazyka jest zależna od Rzymu.

Władcy Lazyki tym okresie to Agros i Malassas.

• II w. n.e. - W Abchazji na północnym zachodzie gruzińskich ziem nad Morzem Czarnym powstają małe lokalne monarchie jak na przykład państwo Abchazów, którymi rządzi król Rhesmagas i państwo Apsiliów, gdzie królem jest Julian.

Przez kilka wieków Abchazja pozostanie na uboczu wielkiej polityki, dzięki czemu zachowa względną niezależność.

• 116 - 160 r. n.e. - W Iberii panuje Farsman II Dobry (syn Amazaspa I), który, wbrew takim mocarstwom jak Rzym i Persja potrafi zdobyć pełną niezależność. Jednak jego potomkowie nie będą mieli tyle szczęścia: utrzymają się na tronie tylko do 189 r. n.e. i jako rzymscy wasale.

• II/III w. n.e. - Persja narzuca swoją władzę Iberii, dotąd sojusznikowi Rzymu. Pierwszym iberyjskim królem z perskiej dynastii Arszakidów jest Rew I Sprawiedliwy (panuje w 189-213 r. n.e.), syn Wologasesa IV, króla Partów, a po matce wnuk Farsmana III, króla Iberii (panował w latach 135-185 n.e.).

Persja podejmuje próby opanowania całego Zakaukazia, co oczywiście wywołuje zbrojny konflikt z Rzymem.

• III - VI w. n.e. - Zmienia się religijny obraz Albanii, ponieważ obok dawnych wyznań pojawia się też chrześcijaństwo, a zwłaszcza nestorianizm.

• Od III w. n.e. - Lazyka wcześniej zależna od Rzymu stopniowo zyskuje coraz większą samodzielność aż do pełnej niezależności.

• 284 r. n.e. - Władzę w Iberii przejmuje Mirwan III, zięć Aspagura I, ostatniego Arszakidy na iberyjskim tronie.

• 298 r. n.e. - Pokój rzymsko-perski kończy wojnę i przywraca rzymski protektorat nad Iberią rządzoną przez Mirwana III. Mirwan zapoczątkowuje nową dynastię Chozroidów wywodzącą się z Persji.

• IV w. n.e. - Na ziemiach środkowej Gruzji obserwuje się osłabienie Iberii spowodowane wzrostem wpływów Persji i formowaniem się nowych państw na zachód od Iberii.

Na zachodzie rozkwita gruzińskie królestwo Lazyka sięgające do Morza Czarnego (ziemie Adżarów i Abchazów).

Kiedy rzymskie legiony opuszczają zachodnie Zakaukazie, aby bronić Cesarstwa przed najazdami barbarzyńców, w dolinie Kury między środkowym Kaukazem na północy a pasmem Małego Kaukazu na południu powstaje twierdza Narikala (rozbudowywana do XVII w.) strzegąca przejścia na wschód oraz przez Kaukaz na północ. Wokół niej formuje się miasto Tbilisi żyjące z handlu i przemytu, czemu sprzyja położenie na południowym końcu szlaku Darialan. Nazwa Tbilisi oznacza gorące wody, ponieważ okolica słynie ze źródeł geotermalnych i według legendy miasto założono wokół jednego z tych źródeł.

• Od IV w. n.e. - Albania stopniowo ulega wpływom Persji i coraz bardziej oddala się kulturowo od Iberii.

Najsilniejszymi państwami Gruzji pozostają Iberia na centralnym Zakaukaziu i Lazyka na zachodzie, walczące z naporem Bizancjum i Persji.

• IV - V w. n.e. - Rozwój oryginalnego gruzińskiego pisma alfabetycznego powstałego na bazie liter greckich i syryjskich. Autorem dojrzałej formy tego pisma jest Mesrop Masztoc działający w początkach V w. Wynalazek ten wiąże się z potrzebami państwa (administracja, podatki, handel), ale też z rozwojem literatury tworzonej w języku starogruzińskim.

• 337 r. n.e. - Król Iberii Mirwan III z dynastii Chozroidów jako pierwszy władca na obszarze Gruzji przyjmuje chrześcijaństwo. Tradycja utrzymuje, że król czyni to przekonany przez Nino, chrześcijańską niewolnicę z Kapadocji, która uzdrowiła żonę władcy. Rzymski pisarz Rufin (działa w IV/V w.) pisze, że idąc za radą Nino król Mirwan III nakazuje zbudować pierwszą chrześcijańską świątynię w stołecznym mieście Mccheta u zbiegu rzek Kura i Aragwi.

Miejsce nie jest przypadkowe. Według legendy w I w. n.e. żydowski prawnik Elizeusz wyruszył z Mcchety do Jerozolimy, żeby bronić Jezusa w sądzie. Niestety, Elizeusz spóźnił się, bo przybył dopiero podczas ukrzyżowania. Zabrał więc jedynie szatę Jezusa, którą odkupił od rzymskiego żołnierza i wrócił do domu. Tu oddał tkaninę swojej siostrze Sydonii. Kiedy zaś Sydonia umarła, została pochowana w szacie Jezusa. Najciekawsze jednak było to, że na grobie kobiety wyrósł później wspaniały cedr, symbol wiecznego życia i dążenia do nieba. Właśnie tu Nino chce postawić świątynię, ale nikt nie potrafi ściąć wielkiego cedru. Dopiero pod wpływem jej modlitw drzewo poddaje się woli ludzi. Tak powstaje pierwszy gruziński kościół znany potem jako Sweti Cchoweli, co znaczy Katedra Życiodajnej Kolumny. Niewielka trójnawowa bazylika staje się najważniejszą chrześcijańską świątynią Gruzji, a miasto Mccheta siedzibą zwierzchnika całego Kościoła gruzińskiego.

Nino zaś zostanie potem uznana za chrześcijańską świętą i patronkę Gruzji. Krzyż św. Nino będzie przechowywany jako cenna relikwia w katedrze Sioni w Tbilisi.

Nowa religia ma osłabić wpływy kapłanów i być ideologiczną bronią przeciw Persji. Jednakże, mimo intensywnej chrystianizacji (w IV w. działa tu trzynastu legendarnych misjonarzy zwanych ojcami syryjskimi), Gruzini długo zachowają dawne tradycje i adaptują je do nowych warunków. Szacunkiem cieszy się na przykład Bakuri, ostatni uczony i filozof kontynuujący dawne kierunki intelektualne.

Kult Selene ustępuje chrześcijańskiemu św. Jerzemu, uznanemu za patrona kraju. Jerzy był rzymskim legionistą i męczennikiem za wiarę, zabitym w Palestynie w początkach IV w. n.e. Przedstawiany jest jako pogromca smoka. Greckie imię Jerzego Georgios i gruzińskie Giorgi doskonale pasuje do nazwy Georgia, czyli Gruzja.

Pod świętym dawniej szczytem Mkinwarcweri chrześcijańska legenda umieszcza teraz relikwie chrześcijańskie związane z Jezusem i Marią. Imię starożytnego boga Ghmerti staje się teraz kolejnym tytułem Boga gruzińskich chrześcijan.

Chrześcijanie palą biblioteki, niszczą centrum naukowe i akademickie w Fazis. Przynoszą zaś świątynie na planie bazyliki i malarstwo nawiązujące do bizantyjskiego. Chrześcijaństwo stanie się jednym z elementów gruzińskiej odrębności, zwłaszcza wobec zoroastryjskich Persów, a potem muzułmańskich Arabów i ludów tureckich.

Dlatego też w następnych wiekach Gruzini często będą powtarzać, że ich kraj należy do Europy, a nie do Azji, co oznaczałoby też, że nie Alpy, lecz Kaukaz jest najwyższym europejskim pasmem gór.

• 345 - 361 r. n.e. - W Iberii współrządzą Mirwan III i jego syn Rew II.

• 361 r. n.e. - Rzymianie atakują Persję. Popiera ich król Mirwan III z Iberii, liczący na opanowanie Armenii. Ważnym czynnikiem jest też chęć osłabienia groźnej Persji.

Politykę współpracy z Rzymem kontynuują potem następni władcy Iberii: Saurmag II (rządzi w latach 361-363), syn Rewa II; Aspagur II (rządzi w latach 363-365), brat Rewa II; Mirdat III (rządzi w latach 365-380), syn Aspagura II; Aspagur III (rządzi w latach 380-394), syn Mirdata III; Tirydat I (rządzi w latach 394-406), syn Rewa II.

• Koniec IV w. n.e. - W Lazyce panują królowie Mirdat a następnie Baraz-Bakur. W ostatnich latach stulecia kraj zostaje opanowany przez Iberię, która utrzyma pozycję suwerena do drugiej połowy V w.

• 406 - 409 r. - W Iberii panuje król Farsman IV (syn Aspagura III) jako wasal Bizancjum. Wcześniej przebywał na bizantyjskim dworze, ale po ujawnieniu jego romansu z cesarzową Eudoksją uciekł do rodzinnej Gruzji.

Po śmierci Farsmana na tron wstępuje jego brat Mirdat, ale zostaje odsunięty po dwóch latach rządów.

• 411 - 435 r. - W Iberii panuje Arczil I, syn Mirdata IV.

Walczy z ekspansją Persów. Kiedy zaś Persja i Bizancjum żądają jego syna Labarnuka (żyje ok. 409-488 r.) jako zakładnika, Busmar wysyła go do Bizancjum, uznając tym samym wpływy Konstantynopola.

• Lata 420. - Labarnuk zdobywa wykształcenie w Konstantynopolu i zostaje monofizyckim biskupem Gazy jako Piotr Iberyjczyk. Z jego inicjatywy powstaje gruziński klasztor w Betlejem w Izraelu.

Tymczasem tron Iberii przejął Mirdat V (syn Archila I), panujący w latach 435-447.

• Połowa V w. - Persowie podporządkowują sobie Iberię. Szerzą zoroastryzm, choć tolerują chrześcijaństwo i pozostawiają Iberyjczykom spory zakres swobody. Królów Iberii kontrolują sassanidzcy namiestnicy, jak na przykład Asparuch.

• Druga połowa V w. - Król Lazyki Gubaz I uwalnia się spod dominacji Iberii. Próbuje też zrzucić władzę Bizancjum, lecz przegrywa i traci tron w początkach VI w.

• 447 - 522 r. - W Iberii panuje syn Mirdata V król Wachtang I Gorgasal. Jego przydomek oznacza w języku farsi głowę wilka od kształtu bojowego hełmu króla.

• 450 - 451 r. - Antyperskie powstanie Ormian, Gruzinów i Albanów stłumione przez wojska Persji.

Z walkami ludów Zakaukazia przeciw perskiej władzy wiąże się historia dumnej księżny Szuszanik opisana przez jej spowiednika Jakuba Curtawelego. Szuszanik jest córką ormiańskiego bohatera Wardana Mamikoniana i żoną gruzińskiego księcia Warskena, pana na zamku Curtawi. Warsken przechodzi z chrześcijaństwa na mazdaizm, żeby zbliżyć się do perskich władców i żąda tego samego od żony. Szuszanik jednak odmawia i przez siedem lat jest więziona, a nawet torturowana, przez swojego męża. Wreszcie umiera w opinii świętej męczennicy za wiarę.

• 451 r. - Wachtang I odmawia Sassanidom żądającym współpracy w walce z Bizancjum. Tym samym ściąga na siebie karną ekspedycję wojsk Sassanidów. Po latach walk gruzińskie wojska rozbijają oddziały interwencyjne i Wachtang uniezależnia Iberię od Persji.

Przenosi swoją stolicę z Mcchety do oddalonego ok. 20 km Tbilisi nad Kurą. Znacznie rozbudowuje to miasto, a według gruzińskiej tradycji ma być nawet jego założycielem. Dzięki Wachtangowi Kościół Iberii, dotąd podlegający patriarchatowi Antiochii, staje się samodzielny (autokefaliczny), a siedzibą katolikosa, czyli głowy Kościoła iberyjskiego, a potem gruzińskiego, jest Mccheta.

• VI w. - W Iberii działa święty Abibos, nawracający ostatnich pogan.

• VI - VIII w. - Abchazja jest wasalem Bizancjum, a władzę na tym obszarze sprawują gubernatorzy z dynastii Anczabadydów. Pierwszym gubernatorem zostaje Anos rządzący do 530 r.

• 506 r. - Monofizycki synod w mieście Dwin potępia dogmat o podwójnej naturze Jezusa.

• Do 522 r. - W Lazyce rządzi król Damnazes.

• 522 r. - Śmierć Wachtanga I w potyczce z oddziałem sassanidzkich żołnierzy jest jednym z najboleśniejszych wydarzeń w tej epoce. Ciało króla Iberii spocznie w bazylice Sweti Cchoweli. W przyszłości wdzięczni hierarchowie Kościoła gruzińskiego uczynią Wachtanga świętym, a jego wyidealizowana postać przeniesiona do baśni i podań stanie się wzorem odwagi, waleczności i wszelkich pozytywnych cech.

• 522 - 534 r. - W Iberii rządzi król Daczi I Udżarmeli, następca i syn Wachtanga I.

Jeszcze za panowania jego syna Bakura II (rządzi w latach 534-547) i wnuka Farsmana V (rządzi w latach 547-561) Iberia zachowuje względną stabilność, lecz popada w zależność od Sassanidów i coraz wyraźniej słabnie pod naporem Persji.

• 523 r. - Król Lazyki Cate (Tzat, syn Damnazesa) I przechodzi na chrześcijaństwo.

• 541 - 561 r. - Lazyka jest okupowana przez Persję.

• 545 r. - Perski namiestnik Iberii każe śmiercią perskiego szewca, który przeszedł na chrześcijaństwo. Opowiada o tym sławny utwór hagiograficzny Pasja św. Eustachego z Mcchety, wkrótce jeden z symboli oporu przeciw dominacji Persów.

• 555 r. - Król Lazyki Gubaz II (następca Cate I) zostaje zamordowany przez agentów Bizancjum, dążącego do opanowania tych ziem. Kolejnym królem Lazyki jest Cate II (brat Gubaza II).

• 561 - 660 r. - Lazyka jest okupowana przez Bizancjum.

• Ok. 575 r. - W Tbilisi rusza budowa słynnej katedry Sioni. Prace budowlane zakończą się dopiero w 639 r.

Potem świątynia będzie kilkakrotnie gruntownie przebudowywana. Zasadnicza bryła świątyni powstanie na przełomie XI i XII w.

• Do 580 r. - Iberia zarządzana przez perskich namiestników chyli się ku upadkowi, mimo wysiłków ostatnich iberyjskich królów: Farsmana VI i Bakura III.

• 580 - 590 r. - Wojna bizantyjsko-perska. W jej rezultacie Bizancjum podbija zachodnią Gruzję, co oznacza, że Lazyka jest odtąd wasalem Bizancjum.

Iberia z centrum w Tbilisi zostaje podporządkowana Persji. Bezpośrednie rządy na terytorium Iberii sprawują książęta uznający się za wasali Sassanidów. Pierwszym wasalnym władcą Iberii zostaje Guram I (panuje w latach 588-590), wnuk Wachtanga I i założyciel linii Guramidów.

W księstwie Kachetii zaś władzę obejmuje Adarnase I (syn Bakura III). Przez kilka następnych wieków Kachetia będzie mniej lub bardziej zależna od Persji i Arabów.

• Początek VII w. - Pod presją Bizancjum gruziński kościół odrzuca tradycyjny monofizytyzm.

Tereny Albanii na wschodnich krańcach Kaukazu wchodzą w strefę wpływ tureckiego państwa Chazarów, chociaż formalnie podlegają Bizancjum. Albańska kultura coraz bardziej oddala się od kultury Gruzji, co przekłada się na poczucie odrębności również w sferze politycznej. Daje temu wyraz Mojżesz z Utli (Kałankatujski), który w VII w. pisze Historię Albanii.

• 603 r. - Katolikos Albanii Wiro wznieca antyperskie powstanie, korzystając z wojny Persji i Bizancjum. Ponosi jednak klęskę i zostaje zesłany Ktezyfontu. Tam zdobywa poparcie Szirin, żony Chozroesa i chrześcijanki. Dzięki ich wysiłkom szach podaruje władzę nad Albanią dynastii Michranidów jako perskim wasalom.

• 623 r. - Podczas wojny persko-bizantyjskiej południowo-wschodnie stoki Kaukazu (późniejszy Azerbejdżan) są pustoszone przez wojska Bizancjum, a w dodatku dochodzi do kolejnego najazdu Turków, którzy opanowują Albanię.

• 627 r. - Podczas kolejnej wojny bizantyjsko-perskiej Bizantyjczycy i Chazarowie zdobywają Tbilisi. Miasto zostaje splądrowane, a ludność wymordowana.

W Iberii władzę przejmuje Adarnase I, założyciel dynastii Chozroidów i wasal Bizancjum.

• 628 r. - Po upadku Chozroesa II katolikos Wiro wraca do Albanii i podejmuje rokowania z Turkami, okupującymi kraj. Umiera jednak dwa lata później, a perskim namiestnikiem Albanii zostaje książę Waraz Grigor Dżewanszir.

• 642 - 643 r. - Arabowie najeżdżają Iberię, zdobywają Tbilisi w 643 r. i narzucają swoje zwierzchnictwo Stefanowi II (syn Adarnase I). Wasalem Arabów będzie również następny władca Iberii, Adarnase II (syn Stefana II),

• 642 - 643 r. - Klęska Persji w walce z Arabami skłania Dżewanszira do ogłoszenia niepodległości Albanii. Zawiera sojusz z Iberią, żeby przeciwstawić się perskiej ekspedycji wojskowej.

• 643 r. - Arabowie opanowują terytoria na południoe od rzeki Kura. Położona dalej na północ Albania pozostaje niezależna, lecz jej sytuacja staje się coraz trudniejsza.

• 654 - 655 r. - Arabowie podbijają wybrzeża Albanii.

Kultura i gospodarka Gruzinów szybko się rozwijają pod opieką Arabów, chociaż ci ostatni słyną z okrucieństwa.

• 667 r. - Waraz Grigor Dżewanszir jedzie do Damaszku, żeby uznać się za wasala kalifa.

Podczas jego nieobecności wybucha konflikt proormiańskich monofizytów oraz probizantyjskich zwolenników prawosławia. Wykorzystują to Arabowie wezwani na pomoc przez monofizytów. Probizantyjski katolikos Nerses zostaje uwięziony, a albański sobór rzuca na niego klątwę.

• Do 670 r. - W Lazyce wyzwolonej spod bezpośredniej władzy Bizancjum panuje król Barnuk I. Przekazuje potem tron Grigorowi (panuje do 675 r.).

• 684/685 - 748 r. - W Iberii władzę sprawują Guramidzi reprezentowani przez Gurama II i jego następcę Gurama III jako wasale Arabów.

• Koniec VII w. - Albania zachowuje autonomię, lecz w ciągu następnych dziesięcioleci dojdzie do zaostrzenia polityki Kalifatu. Zwłaszcza że duża część Albanów wyznaje chrześcijaństwo, a Kalifat walczy z chrześcijańskim Bizancjum.

Pod naciskiem Arabów następuje dość szybka islamizacja większej części kraju i zanika irański kult ognia.

Pod władzą muzułmanów stary ośrodek w Baku przez Arabów zwany Bakuh albo Bakuja przekształca się w ważne miasto handlowe.

• Do 691 r. - W Lazyce rządzi Barnuk II (następca Grigora I), ostatni samodzielny król tego państwa. Bizancjum podbija Lazykę w 691 r.

• 697 r. - Książę Sergo, władca Lazyki podporządkowany Bizancjum, prosi Arabów o pomoc w wyzwoleniu zachodniej Gruzji. Ci jednak wkraczają tylko po to, by zająć ziemie Lazyki.

• 705 r. - Ostateczna likwidacja odrębności Albanii, którą odtąd zarządza namiestnik kalifa.

• 736 - 738 r. - Arabski emir Merwan ibn Muhammad krwawo pacyfikuje buntujące się Zakaukazie.

• 746 r. - Bizantyjski gubernator z dynastii Anczabadydów książę Leon I uniezależnia Abchazję w północno-zachodniej Gruzji.

Dzięki osłabieniu Arabów Gruzini tworzą szereg księstw, chociaż uznają zależność od muzułmanów.

W Iberii panuje Adarnase III (mąż prawnuczki Adarnasego II) z dynastii Nersianidów.

• Druga połowa VIII w. - Miasto Kutaisi nad rzeką Rioni staje się największym ośrodkiem zachodniej Gruzji.

• Lata 760. - Wywodzący się z Iberii Ormianin Adarnase Bagratuni kupuje od Bizancjum niewielkie księstwo Klardżeti w zachodniej części ziem gruzińskich na pograniczu z terytoriami zamieszkanymi przez Ormian.

Ród Bagratuni od dawna posiada wielkie obszary w ormiańskiej prowincji Ispir i już w III w. n.e. był reprezentowany przez wybitne jednostki: na przykład Sumbat Bagratuni był wielkim koniuszym na dworze w Armenii. Oficjalna legenda Bagratunich głosi, że rodzina pochodzi od biblijnego Dawida. W jej herbie szatę Jezusa otaczają proca i harfa Dawida, jabłko królewskie, waga (oznacza sprawiedliwość), berło i miecz.

• 766/777 - 810/811 r. - W Abchazji panuje Leon II (następca Leona I). Zaczyna jako książę, lecz po kilkunastu latach ogłasza się pierwszym królem. Kolejni królowie tego państwa utrzymają względną niezależność aż do końca X w.

• Koniec VIII w. - W Iberii władzę sprawują kolejno Narses (syn Adarnase III) i Stefan III (wnuk Gurama III). Obaj są wasalami Arabów.

• 813 - 830 r. - Aszot I Wielki, syn Adarnase Bagratuniego, panuje w Klardżeti. Poszerza swoje posiadłości, podbijając prowincję Tao. Ambitny monarcha organizuje silne księstwo na wyżynnych terenach należących dawniej do królestwa Lazyka i zakłada dynastię Bagratuni, czyli Bagratydów. Swoją siedzibą czyni Artanuji, gdzie buduje zamek.

Jako władca nowego państwa Tao-Klardżeti uznaje się za wasala Bizancjum. Otrzymuje od cesarza zaszczytny tytuł Kuropalates, co oznacza strażnika pałacu. Dzięki współpracy z Bizancjum odrzuca zależność od Arabów.

Na wschodzie w tym czasie wyzwalają się lokalne rody rządzące ziemiami Iberii teraz zwanej Kartlią.

• Druga połowa IX w. - Tao-Klardżeti rośnie w siłę dzięki takim władcom jak Bagrat I (panuje w latch 842/843 - 876, syn Aszota I), Dawid I (panuje w latach 876-881, syn Bagrata I) i Gurgen I (panuje w latach 881-891, wnuk Aszota I). Do Tao-Klardżeti należą między innymi Adżaria, Meschetia, Ispir, Swanetia, Nigal, Ardahan i zachodnia Kartlia.

• 853 r. - Wojska kalifa zdobywają i łupią Tbilisi, aby złamać bunt emira Sachaka. Kalif na krótko odzyskuje środkową Gruzję.

• 888 r. - Władca księstwa Tao-Klardżeti, Adarnase IV (wnuk Aszota), ogłasza się królem Gruzinów. Utrzymuje sojusz z Bizancjum, aby zrównoważyć siłę Arabów.

W opozycji do zielonego sztandaru muzułmanów Gruzja stosuje białą flagę symbolizującą siłę i czystość. Częstym elementem gruzińskiej symboliki jest też krzyż podkreślający chrześcijański charakter państwa.

• Początek X w. - Arabski namiestnik w Tbilisi, Dżafar ibn Ali, ogłasza się samodzielnym emirem (królem). Dynastia Dżafarydów utrzyma władzę w Tbilisi przez około 200 lat.

• X w. - Tao-Klardżeti rządzone przez władców nazywających się Królami Gruzinów wyrasta na najsilniejsze państwo Zakaukazia.

W tym czasie panują w nim Dawid II (tytularny król w latach 923-937, syn Adarnase IV), Aszot II Kuropalates (panuje w latach 923-954, syn Adarnase IV), Symbat (król tytularny w latach 937-958, syn Adarnase IV) i Adarnase V (panuje w latach 958 - ok. 961, bratanek Symbata) oraz Bagrat II Prosty (król tytularny w latach 958-975 i król rzeczywisty w latach 975-994, syn Symbata). Na koniec stulecia przypada panowanie Gurgena II (syn Bagrata II), który współrządzi w latach 975-994, a potem jest samodzielnym królem.

• 975 r. - Bagrat II zdobywa prowincję Kartlia w środkowej Gruzji i zostaje jej królem.

• 978 - 985 r. - Za zgodą Bizancjum Abchazja zostaje przyłączona do Tao-Klardżeti.

• 979 r. - Wódz Tornik wysłany z Tao-Klardżeti na pomoc cesarzowi Bizancjum rozbija powstanie Bardasa Sklerosa (979 r.), za co Tao-Klardżeti otrzymuje tereny na północ od jeziora Wan.

• 990 - 1000 r. - Dawid III Wielki Kuropalates (syn Adarnase V) panuje w Tao-Klardżeti. Rozwija gospodarkę i reorganizuje armię. Stolicą państwa jest miasto Kutaisi. Bije monety wzorowane na bizantyjskich.

Dawid III w sojuszu z Bizancjum walczy przeciw muzułmanom.

• 987 - 989 r. - Dawid III wspiera antycesarską rebelię swojego przyjaciela Bardasa Fokasa, lecz bunt zostaje stłumiony. Pokonany Dawid III musi zgodzić się, że po jego śmierci terytoria podległe Tao-Klardżedti zostaną włączone do Bizancjum.

• 1000 r. - Dawid III Wielki Kuropalates zostaje zamordowany.

Ponieważ nie miał męskiego potomka, tron przekazał Bagratowi III (syn Gurgena II), królowi Abchazji (w latach 978-1008). Nowy władca nie wypełnia umowy z Bizancjum i zachowuje ziemie przejęte po Dawidzie III.

• XI - XII w. - Kutaisi staje się głównym ośrodkiem kultury Gruzji.

W 1003 r. powstaje tu katedra Bagrata III (zniszczona w 1691 r.). Od XII w. rozwija się zespół klasztorny w Gelati koło Kutaisi - przez dwa stulecia ważne centrum intelektualne dla całej Gruzji.

W tym okresie kształtuje się gruziński styl budowania kościołów na planie krzyża łacińskiego z centralną, okrągłą wieżą przykrytą stożkowatym dachem. Rozwija się sztuka malowania fresków i tworzenia mozaik. Sławę zdobywają gruzińscy miniaturzyści ilustrujący książki. Językiem literackim staje się nowogruziński oparty na dialektach z Kartlii i Kachetii.

• 1001 - 1014 r. - Bagrat III ostatecznie łączy Kartlię i Tao-Klardżeti w królestwo zwane odtąd Gruzją. Jednoczy ziemie zachodniej i środkowej Gruzji z wyjątkiem Tbilisi, gdzie nadal utrzymuje się muzułmański emir. Poza granicami Gruzji pozostaje też Albania, która jest odległa kulturowo i geograficznie.

• 1014 - 1027 r. - Panuje król Giorgi (Jerzy) I, syn Bagrata III. Od 1021 r. walczy z najazdami Bizancjum, które żąda zwrotu Abchazji, a w istocie chce zniszczyć zbyt silne państwo gruzińskie.

• 1027 - 1072 r. - Bagrat IV (syn Giorgi I) kontynuuje scalanie ziem Gruzji, umacnia państwo (żeni się nawet z córką cesarza Romanusa III). Potem znów jednak musi walczyć z najazdami cesarza Konstantyna Monomacha.

Zmaga się też ze swoim bratem Demetriuszem (Demetrios), który dwukrotnie ogłasza się królem Gruzji w latach 1035-1040 i 1047-1052.

• Druga połowa XI w. - W Abchazji władzę obejmuje Otago I Szirwaszydze jako wasal Gruzji. Dynastia Szirwaszydze utrzyma władzę aż do podboju przez Rosję w 1864 r.

• 1065 r. - Początek najazdów Seldżuków w okresie zwanym didi turkoba (jarzmo tureckie).

W rezultacie napaści Gruzja traci kilka miast (na przykład Achalkalaki w 1066 r.) i sporo ludności.

• 1072 - 1089 r. - W Gruzji rządzi zależny od Seldżuków król Giorgi II, syn Bagrata IV.

Za panowania Giorgi II powstaje wielka katedra Sweti Cchoweli na miejscu wcześniejszej bazyliki. Abdykuje na rzecz swego syna Dawida IV.

• 1080 r. - Seldżucy organizują wyprawę z południa wzdłuż wybrzeży Morza Kaspijskiego, podbijając ziemie na południe od rzeki Kura (późniejszy Azerbejdżan) i dawnej Albanii. Tym samym zaczyna się okres intensywnego osadnictwa tureckiego na zachodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego. Ludy tureckie narzucają swój język i wchłaniają wcześniejszą ludność medyjsko-albańską. Jedynie na północy zachowuje się lud Udinów, który jeszcze w XX/XXI w. mówi językiem pochodzącym od albańskiego

• 1089 - 1125 r. - Dawid IV Budowniczy (syn Giorgi II). Wraz ze sprzymierzonymi Alamanami rozbija Seldżuków pod Didgori (15 VIII 1121 r.) i odbudowuje kraj. Zajmuje królestwo Kachetii (jej ostatni król to Aghsartan II rządzący w latach 1102-1105).

Ekspansja terytorialna przekłada się to na gospodarczy rozwój Gruzji - w ciągu XII w. gruzińskie monety stają się powszechnym środkiem płatniczym na całym Zakaukaziu.

• XI/XII w. - Joane Petrici, uczony mnich, komentator dzieł Arystotelesa.

• 1106 - 1125 r. - W Gelati powstaje klasztor i akademia, wkrótce największy ośrodek intelektualny Zakaukazia. Mimo niechęci kleru, wykłada tu neoplatonik Joane Czimczimeli (zmarły w 1125 r.), uczeń Italosa.

• 1122 r. - Stolica przenosi się z Kutaisi do Tbilisi odebranego Arabom (wkrótce jedno z największych i najbogatszych miast Azji Zachodniej). Gruzja sięga Morza Czarnego i Kaspijskiego (w 1123 r.).

• 1124 r. - Dawid IV zajmuje Armenię, czyniąc z Gruzji największą potęgę Zakaukazia. Ten stan utrzymają też jego syn Demetriusz I (panuje w latach 1125-1156) oraz wnukowie Dawid V (krótki epizod w 1125 r.) i Giorgi III (panuje w latach 1156-1184).

• 1184 - 1213 r. - Panuje królowa Tamara (po hebrajsku palma, symbol wdzięku, dumy i siły), piękna córka Giorgi III. Nie mając męskiego potomka, ojciec wprowadził ją na tron jeszcze za swego życia w roku 1178, żeby uniknąć buntu. Na Zakaukaziu nie było dotąd tradycji sprawowania władzy przez kobiety. Mimo to po śmierci Giorgi III część arystokratów wyraża swoje niezadowolenie i zmusza królową do powiększenia kompetencji rady królewskiej. Tak więc w roku 1185 królewska rada (darbazi) otrzymuje uprawnienia pozwalające kontrolować władcę - w praktyce powstaje monarchia parlamentarna.

Zgodnie z wolą rady w roku 1185 Tamara poślubia Jurija Bogolubskiego, syna księcia włodzimiersko-suzdalskiego, aby zacieśnić związki z prawosławną Rusią i umocnić pozycję Gruzji wobec muzułmanów. Małżeństwo jest jednak bardzo nieudane i kończy się rozwodem (w 1187 r.). Jurij znajduje wtedy zwolenników wśród części gruzińskiej arystokracji pragnącej widzieć go jako władcę kraju i dochodzi nawet do walk. Ostatecznie zostaje wygnany z Gruzji. Tamara zaś zostaje żoną Dawida Sosłana z Alanii, co przypieczętowuje tradycyjny sojusz Gruzji z Alamanami.

Potężna Gruzja ma ok. 5 milionów mieszkańców. Panowanie Tamary jest złotym okresem kultury: rozwija się budownictwo, zwłaszcza sakralne, sztuka wydawania książek i ich iluminacji. Powstają romanse rycerskie prozą i wiersze świeckie. Między innymi Rustaweli pisze narodowy epos Rycerz w tygrysiej skórze. Rozwija się też tradycyjna literatura religijna i tłumaczenia, przede wszystkim z greki i łaciny oraz z arabskiego.

Gruzja dokonuje najazdu na Persję. Tworzy wasalne Cesarstwo Trapezuntu (istnieje w latach 1204-1461) Aleksego Komnena, wychowanego na gruzińskim dworze. Sąsiedzi na ogół unikają zaczepiania potężnej monarchii gruzińskiej. Dopiero od koniec panowania Tamary sułtan Ardebilu (miasto w Azerbejdżanie) łupi Ani w gruzińskiej Armenii, wykorzystując Wielkanoc. W odpowiedzi jednak wojsko Tamary zdobywa Ardebil podczas Ramadanu: sułtan ginie w rzezi, a jego rodzina trafia do niewoli.

• 1213 - 1223 r. - Panuje Giorgi IV, syn Tamary. Planuje podbój Palestyny (aby wyzwolić grób Jezusa spod władzy muzułmanów), lecz jego zamiary niweczą najazdy Mongołów (1220, 1221) i śmierć króla z powodu ran odniesionych w walce.

• 1223 - 1245 r. - Na gruzińskim tronie zasiada Rusudan (siostra Giorgi IV).

• 1225 - 1228 r. - Dżelal Ed-Din, syn dawnego szacha Chorezmu panujący w zachodnim Iranie, łupi Gruzję (zdobywa Tbilisi w 1225 r.) oraz Armenię. Zginie w walce z Mongołami w 1230 r.

• 1231 - 1240 r. - Podbój wschodniej Gruzji i dawnej Albanii przez Mongołów.

Upada ekonomia (mongolski system pobierania podatków niszczy gospodarkę) oraz kultura. Rusudan pali Tbilisi, przenosi się do Kutaisi i płaci trybut. Wysyła do Batu-chana swego syna Dawida zwanego Narin (Młodszy po mongolsku), aby otrzymać potwierdzenie jego praw do tronu. Mongołowie zaś przysyłają Dawida Ułu (Starszy), nieślubnego syna Giorgi IV, chcąc spowodować ich rywalizację o władzę.

• 1245 - 1250 r. - Po śmierci Rusudan Gruzja przeżywa okres bezkrólewia (interregnum).

• 1259 r. - Dawid VI Narin (syn Rusudan, panuje w Gruzji w latach 1250-1258, a w Imeretii w latach 1258-1293) chwilowo odrzuca zwierzchność słabnącej Złotej Ordy.

Równolegle królem Gruzji mieni się Dawid VII Ulu (rządzi w latach 1250-1269, syn Giorgi IV) z dynastii Bagratuni.

• 1273 r. - Po czteroletnim bezkrólewiu (1269-1273 r.) tron Gruzji obejmuje Demetriusz II Ofiarny (syn Dawida VII).

• Koniec XIII w. - Północne ziemie byłej Albanii (późniejszy Dagestan, kraj gór) są częścią Złotej Ordy i do XVI w. uznają przynajmniej nominalne zwierzchnictwo chanatów mongolskich z północy. Natomiast wschodnia Gruzja i południowa Albania, przejdą wkrótce pod władzę Hulagidów.

Królestwo Gruzji jest mongolskim wasalem. Tragizm sytuacji uosabia król Demetriusz II Ofiarny, który zostaje oskarżony o antymongolski spisek i wezwany do chana. Wie, że nie wróci, lecz ofiarą z własnego życia chce ocalić kraj przed niszczycielskim najazdem. Zostaje ścięty w 1289 r. Jego następcą zostaje Wachtang II (panuje w latach 1289-1292, syn Dawida VI). Jednak kolejnym gruzińskim królem jest Dawid VIII (syn Demetriusza II), ponieważ Mongołom zależy na utrzymaniu Gruzinów w niepewności i podsycaniu walki między pretendentami do tronu.

• Początek XIV w. - Na gruzińskim tronie zasiadają królowie z dynastii Bagratuni zależni od Mongołów: Wachtang III (panuje w latach 1301-1307, syn Demetriusza II) i Giorgi V Mały (w latach 1307-1314, syn Dawida VIII).

• 1314 - 1345 r. - Król Giorgi VI Wspaniały (wuj Giorgi V) ogłasza niepodległość Gruzji.

Korzystając z rozpadu imperium ilchanów, podbija zachodnią Gruzję rządzoną przez Bagrata, północną Armenię i ziemie aż do Morza Kaspijskiego, czyniąc z Gruzji najsilniejsze państwo Zakaukazia.

• 1345 - 1360 r. - Panuje Dawid IX, syn Giorgi VI.

• 1360 - 1395 r. - Król Bagrat V Wielki, syn Dawida IX, doprowadza kraj do rozkwitu gospodarczego i potęgi.

Rozwój przerywają jednak niszczycielskie najazdy Timura (1384-1405 r.). Napastnicy uprowadzają ludność do niewoli lub masowo mordują obrońców miast (na przykład przez zakopanie żywcem), a czasem dla postrachu układają piramidy z odciętych głów. Celowo niszczą miasta, na przykład w 1387 r. Tbilisi i Kutaisi. Jedynie twierdza Alindża na wschodzie broni się przez 14 lat (w latach 1387-1401).

• 1393 - 1405 r. - Panuje Giorgi VII, syn Bagrata V. Gruzja przeżywa kryzys spowodowany najazdami Timura i jest wasalem państwa Timurydów. Król ginie w walce, a kraj rozpada się na księstwa tylko formalnie tworzące jeden organizm.

• 1405 - 1412 r. - W Gruzji panuje król Konstantyn, syn Bagrata V. Podczas najazdu Mameluków z Syrii zostaje schwytany i rok później (1413 r.) zamordowany. Państwo przeżywa coraz głębszy kryzys.

• 1412 - 1442 r. - Król Aleksander I Wielki (syn Konstatntyna) bezskutecznie próbuje ratować państwo. W końcu abdykuje (umiera w roku 1446), a gruziński tron obejmują jego synowie Wachtang IV (panuje w latach 1442-1446) i Demetriusz III (jako koregent od roku 1433, a formalnie samodzielny w latach 1446-1452).

• Druga połowa XV w. - Monarchia rozpada się na niezależne feudalne państwa, mimo że formalnie panują jeszcze kolejni królowie całej Gruzji: Giorgi VIII (syn Aleksandra I Wielkiego), Bagrat VI (syn Giorgi VIII) i Konstantyn II (syn Demetriusza III).

W Imeretii ze stolicą w Kutaisi niezależnym królem zostaje były król Gruzji Bagrat VI (jako Bagrat II rządzi Imeretią w latach 1454-1465). Niestety, z końcem stulecia Imeretia przestaje się liczyć podzielona na trzy księstwa: Abchazję, Gurię i Megrelię.

Usamodzielnia się królestwo Kartlii ze stolicą w Tbilisi pod władzą Konstantyna II (były król Gruzji, panuje w Kartlii w latach 1490-1505).

Natomiast Aleksander I (syn Giorgi VIII) uniezależnia się jako król Kachetii (rządzi w latach 1476-1511) ze stolicą w Telawi.

• 1451 - 1554 r. - Powtarzają się najazdy Persji dążącej do całkowitego podboju Gruzji.

Ziemie dawnej północnej Albanii (Dagestan) we wschodnim Kaukazie zostają opanowane przez Persów.

• XV/XVI w. - Proces rozdrabniania gruzińskiego terytorium nadal trwa, doprowadzając do pojawienia się kilku niewielkich, słabych księstw na obszarze i wokół dawnej Imeretii.

• 1505 - 1526 r. - W Kartlii rządzi Dawid X (brat Konstantyna II). Kartlia jest wasalem Persji, a od roku 1516 Turcji.

• 1511 - 1513 r. - Giorgi Zły (syn Aleksandra I) rządzi Kachetią.

• 1513 - 1520 r. - Kachetia jest okupowana przez Kartlię.

• 1520 - 1574 r. - W Kachetii panuje król Lewan (Leon, syn Giorgi Złego). Umacniając państwo, buduje nową stolicę w Gremi (niemal 180 km na wschód od Tbilisi). W mieście powstaje potężna cytadela z kościołem górującym nad otoczeniem, jedna część miasta stanowi zespół zabudowań pałacowych, a druga jest przeznaczona dla mieszczan.

• 1555 r. - Traktat persko-turecki: Turcja narzuca zwierzchnictwo Imeretii i okolicznym księstwom. Traktat potwierdza też, że wschodniogruzińskie Kartlia i Kachetia są wasalami Persji. Odtąd aż do początku XIX w. Kartlia, Kachetia i Imeretia oraz mniejsze gruzińskie księstwa będą stale zależne od Turcji lub Persji, a czasem jednocześnie od obu.

• 1587 - 1629 r. - Masowe deportacje ludności gruzińskiej do Persji za panowania szacha Abbasa.

• 1589 r. - Król Kachetii Aleksander II (panuje w latach 1574-1602 i 1602-1605, syn Lewana) przyjmuje protektorat Rosji, próbując uniknąć presji ze strony Persji. Boryka się też z problemami wewnętrznymi, ponieważ w roku 1602 zostaje na krótko odsunięty od władzy przez swojego syna Dawida.

• 1590 r. - Persja uznaje tureckie zwierzchnictwo nad Kartlią rządzoną w tym czasie przez króla Szymona I (panuje w latach 1578-1599). Turecka władza będzie trwała do 1602 r.

• XVII - XVIII w. - Islamizacja dużej części Gruzji związana z ekspansją Persów i Turków.

• XVII w. - Rozwija się antyperska walka Gruzinów. W Kartlii wyróżnia się partyzancki przywódca Giorgi Saakadze (zdradzony ucieka za granicę i zostaje zamordowany przez Turków).

• 1602 r. - Kartlia, gdzie panuje Giorgi X (rządzi w latach 1599-1605, syn Szymona I) uznaje zwierzchnictwo Persji.

• Lata 1614, 1616 - Najazdy Persów na Kachetię cieszącą się ograniczoną samodzielnością za panowania Konstantyna I (panuje w 1605 r., syn Aleksandra II) i Tejmuraza I (panuje w latach 1605-1614, syn Dawida I).

W roku 1616 armia szacha Abbasa napada stolicę Kachetii Gremi: rabuje, pali i burzy tak skutecznie, że miasto już nigdy nie wróci do dawnej świetności. Kilkadziesiąt lat później stolica Kachetii zostanie przeniesiona do Telawi, a porzucone miasto przekształci się w malownicze ruiny.

Zainteresują się nim dopiero archeolodzy: A. Mamulaszwili i P. Zakaraja przeprowadzą systematyczne badania Gremi w latach 1939-1949 oraz 1963-1967.

• 1616 - 1623 r. - Persja okupuje Kachetię. Tejmuraz I po raz drugi w latach 1615-1616 próbuje objąć władzę jako król Kachetii, lecz zostaje usunięty. Równie nieskuteczna będzie też trzecia próba w latach 1623-1633, ponownie zakończona perską okupacją trwającą do roku 1634. Dwa lata później Tejmuraz I jeszcze raz ogłasza się królem Kachetii i panuje w latach 1636-1648.

• 1648 - 1656 r. - Król Kartlii Rostom (panuje w latach 1633-1658) zarządza Kachetią. Usunięty z tronu Kachetii Tejmuraz I umiera w 1663 r. Zarówno Kartlia, jak i Kachetia są wasalami Persji.

• 1659 r. - Antyperskie powstanie w Kachetii.

• 1659 - 1675 r. - Król Wachtang V panuje w Kartlii.

• 1664 - 1676 r. - Chwilowe wycofanie się Persji z Kachetii pozwala podjąć próby odbudowania monarchii. Władzę przejmują na krótko król Imeretii Arczil (w Kachetii rządzi od 1664 do 1675 r., syn Wachtanga V, króla Kartlii), a potem Herakliusz I (panuje w latach 1675-1676, wnuk Tejmuraza I). Niestety, od roku 1676 znów Persowie rządzą Kachetią.

• 1675 - 1688 r. - W Kartlii rządzi król Giorgi XI (syn Wachtanga V) kontynuujący politykę lawirowania między sprzecznymi interesami Persów i Turków. W roku 1683 formalnie uznaje się za wasala Turcji.

• 1688 - 1703 r. - Herakliusz I (były król Kachetii) jest królem Kartlii, lecz zostaje usunięty z tronu za próby osłabienia zależności od Turcji.

• 1703 - 1714 r. - Wachtang VI (wnuk Wachtanga V) rządzi w Kartlii. Formalnie jest wasalem Turcji i Persji.

Unowocześnia i umacnia państwo. Popiera rozwój literatury: poeci S. S. Orbeliani (1658-1725, słownik języka gruzińskiego, bajki), D. Guramiszwili, autor erotyków B. Gabaszwili.

W latach 1707-1709 na polecenie Wachtanga VI zostają uporządkowane prawa Gruzji.

• 1709 r. - W Tbilisi powstaje pierwsza gruzińska drukarnia.

• 1711 r. - Wachtang VI zostaje królem Kartlii, ale trzy lata później zostaje usunięty i do 1719 r. rezyduje w Isfahanie. W tym czasie Kartlią rządzą Jesse (w latach 1714-1716, brat Wachtanga VI) i Bakar (syn Wachtanga VI)

• 1713 - 1716 r. - S. S. Orbeliani odbywa podróż z poselstwem do zachodniej Europy, aby nawiązać kontakty i poznać nowocześnie urządzone państwa zachodnie.

• 1719 - 1723 r. - Wachtang VI znów panuje w Kartlii, lecz buntuje się przeciw obcej dominacji i zostaje zmuszony do ucieczki z kraju. Umrze w rosyjskim Astrachaniu w 1737 r. Gruzja zaś dostaje się pod władzę Turcji po wkroczeniu tureckich wojsk w 1724 r. Turecka okupacja potrwa do 1735 r.

• 1734, 1735 r. - Persowie wypierają Turków i okupują Tbilisi wraz z całą Kartlią.

• 1744 - 1798 r. - Herakliusz II rządzi Kachetią (do 1762 r.) a następnie zjednoczoną Kartlią i Kachetią we wschodniej Gruzji. Pod rządami Herakliusza rozkwita jego rodzinne miasto Telawi, gdzie władca buduje teatr i seminarium duchowne, nadaje mieszkańcom przywileje i dba o rozwój kultury.

Wykorzystując osłabienie Persji, ogłasza się królem i na krótko zdobywa hegemonię w całej strefie Kaukazu.

Zachodnia Gruzja pozostaje pod władzą Turków.

• 1767 - 1819 r. - Dawid Bagrationi, znany gruziński historyk.

• 1772 - 1830 r. - Joann Bagrationi, uczony encyklopedysta.

• 1783 r. - Władca Kartlii i Kachetii Herakliusz II starał się zawrzeć sojusz z Austrią, Francją, Wenecją lub Królestwem Sardynii, aby zrównoważyć napór Turcji i Persji. Nie chciał zwracać się do Rosji wiedząc, że to grozi utratą samodzielności. Kiedy jednak jego wysiłki nie spotkały się ze zrozumieniem w Europie, musiał prosić o pomoc Rosję. W rezultacie 24 lipca zostaje podpisany traktat w Gieorgijewsku na Kaukazie, zgodnie z którym wschodnia Gruzja wraz z ziemiami Azerów zostaje rosyjskim protektoratem. Rosja ma utrzymywać 4000 żołnierzy we wschodniej Gruzji i bronić przed muzułmanami, w tym przed najazdami dagestańskich górali, lecz w rzeczywistości tego nie robi, żeby osłabić Gruzinów i doprowadzić do sytuacji, gdy będzie mogła dokonać bezpośredniej aneksji.

• 1795 r. - Aga Muhammed-chan z Persji prowadzi niszczycielski najazd na Gruzję. Rosja, wbrew zawartej umowie z Gieorgijewska, nie wspiera Gruzinów, pragnąc ich osłabienia. Ginie około 20% ludności, upada gospodarka, a Tbilisi wraz ze wschodnią Gruzją (Kartlia, Kachetia) dostaje się pod perską okupację.

Następca Herakliusza II król Giorgi XII (rządzi od 1798 r.) podejmuje rozmowy z Persją, co Rosja uznaje za złamanie warunków Traktatu z Gieorgijewska.

• 1800 r. - Śmierć ostatniego niezależnego króla Kartlii-Kachetii Giorgi XII.

Formalnie władzę ma przejąć jego syn Dawid XII (umrze w 1819 r.), lecz zostaje usunięty przez rosyjski oddział interwencyjny, który nie dopuszcza do koronacji.

• 1801 r. - Car ogłasza włączenie królestwa Kartlii-Kachetii do Imperium Rosyjskiego pod pretekstem obrony przed Persami i wysyła armię na Zakaukazie. Walki z Persją i pacyfikacja przez rosyjską armię będą trwały do 1810 r.

• 1803 - 1810 r. - Rosjanie podbijają zachodnią, turecką część Gruzji: Megrelię (1803), Imeretię (1804), Abchazję (1804) oraz Kutaisi (1810). Gruzini znowu są zwasalizowani, co wywołuje opór ludności, zwłaszcza że Rosjanie wyzyskują kraj, narzucają bardzo wysokie podatki i odbierają ziemię.

Rosyjska okupacja przynosi rosyjskie i pośrednio europejskie idee w sztuce, poglądy społeczne i filozoficzne. W literaturze pojawia się romantyzm wzorowany na rosyjskim. Reprezentują go wielcy poeci: A. Czawczawadze (1786-1846), G. Orbeliani (1804-1883, uczestnik spisku z 1832 r.), N. Barataszwili (1817-1845) i W. Orbeliani (1812-1890).

Szybko rozwijają się ośrodki wypoczynkowe i uzdrowiska przy źródłach mineralnych na stokach Kaukazu, jak Macesta, Soczi i Suchumi, a także czerkieski Kisłowodsk. W przyszłości miejscowości te staną się też ośrodkami turystyki.

• 1812 - 1890 r. - Wachtang Orbeliani. Wielki gruziński poeta, uczestnik spisku z roku 1832, a od 1838 urzędnik rosyjski.

• 1813 r. - Rosja podbija Dagestan we wschodnim Kaukazie.

• 1817 - 1845 r. - Poeta Nikoloz Barataszwili. Jest autorem słynnego poematu Los Gruzji.

• Lata 1820. - Dagestański wojownik Szamil prowadzi partyzancką wojnę z Rosją o wyzwolenie Kaukazu. Zdobywa sławę i powszechne poparcie, ale w końcu poddaje się w obliczu ogromnej przewagi wroga.

• 1832 r. - Antyrosyjski spisek mający wyzwolić Gruzję. Na jego czele stoi książę Okropir z rodu Bagratuni.

• 1841 r. - Antyfeudalne i antyrosyjskie powstanie w prowincji Guria.

• 1843 - 1928 r. - Niko Nikoladze, działacz na rzecz wyzwolenia Gruzji.

• 1850 r. - W Tbilisi powstaje teatr narodowy będący widocznym symbolem trwania Gruzinów.

• Od połowy XIX w. - Postępuje uprzemysłowienie kraju i rozwój stosunków kapitalistycznych.

• 1857 r. - Powstanie Gruzinów przeciw rosyjskiemu wyzyskowi w Megrelii. Zakończone klęską.

• 1874 r. - Brytyjczycy C. F. Grove, F. Gardiner, H. Walker i Szwajcar Peter Knubel jako pierwsi wspinają się na Elbrus (5633 m), najwyższy szczyt Kaukazu.

• 1878 r. - Antyrosyjskie powstanie w Abchazji, stłumione przez armię. Rosjanie zajmują miasta Batumi i Suchumi nad Morzem Czarnym. Rosyjskie oddziały dokonują krwawej pacyfikacji Abchazji, mordując kilkaset tysięcy ludzi i wypędzając wielu do Turcji. Abchazowie we własnym kraju stają się mało znaczącą mniejszością.

• 1879 - 1953 r. - Josif W. Dżugaszwili znany pod pseudonimem Stalin (stal po gruzińsku to dżuga).

Niedoszły pop (uczył się w seminarium duchownym), rosyjski agitator komunistyczny i działacz bolszewicki, a jako dyktator ZSRS jeden z największych zbrodniarzy w dziejach świata między innymi współodpowiedzialny za rozpętanie II wojny światowej.

• Od 1893 r. - Intensywny rozwój gruzińskiego ruchu robotniczego, socjaldemokracji a potem partii komunistycznych, współpracujących z podobnymi partiami w Rosji.

• 1905 - 1907 r. - Antyrosyjskie i lewicowe rozruchy w Kachetii i Megrelii.

• 1912 r. - W Batumi powstaje słynny ogród botaniczny, wkrótce jeden z największych na świecie i zarazem jeden z najlepszych ośrodków badania roślin.

• 1918 r. - Wraz z Armenią i Azerbejdżanem Gruzja tworzy federację (22 IV), która jednak rozpadnie się już po miesiącu i Gruzja staje się niepodległą republiką. Turcy zaś zajmują zachodnią Gruzję.

• 1918 r. - Powstaje uniwersytet w Tbilisi wzorowany na uczelniach europejskich.

• 1918 - 1920 r. - Wkroczenie armii brytyjskiej do zachodniej Gruzji po usunięciu Turków zdaje się zapowiadać bliską niepodległość.

• 1919 - 1921 r. - Gruzini używają jasnobrązowej flagi, przy czym jeden jej narożnik zajmują dwa poziome pasy czarny i biały reprezentujące ponurą przeszłość pod władzą Rosji i lepszą przyszłość jako wolny kraj.

• 1920 r. - Armia bolszewicka atakuje Gruzję, krwawo rozprawia się z przeciwnikami politycznymi, szczególnie z inteligencją, i likwiduje republikę.

W 1921 r. najeźdźcy proklamują władzę komunistów w Tbilisi (zmiana rosyjskiej nazwy Tyflis na starsze Tbilisi).

• 1922 - 1937 r. - Gruzja jest częścią komunistycznej Federacyjnej Republiki Zakaukaskiej wchodzącej w skład Związku Sowieckiego. Prowincje wyróżniające się kulturowo otrzymują od Sowietów autonomię w obrębie Gruzji: Abchazja ze stolicą w Suchumi i Adżarowie ze stolicą w Batumi. Chodzi o rozmycie Gruzinów w wielonarodowej mozaice i neutralizację ewentualnych ambicji niepodległościowych. Dagestan (gdzie mówi się ok. 30 językami) zostaje włączony do komunistycznej Rosji, ale z zachowaniem formalnej autonomii.

• 1936 r. - Gruzja zyskuje status odrębnej republiki Związku Sowieckiego ze stolicą w Tbilisi.

Mimo politycznego zniewolenia gospodarka rozwija się dość dobrze: uprzemysłowienie i unowocześnienie rolnictwa. Bagniste, nadmorskie niziny Abchazji dzięki sadzeniu eukaliptusów zostają osuszone i zamienione w pola uprawne.

W północnej Gruzji, gdzie żyje spora mniejszość Osetyńców, władze ZSRS podsycają osetyjski nacjonalizm i prowadzą intensywną rusyfikację przede wszystkim poprzez osiedlanie Rosjan. Sowietom chodzi o rozbicie jedności Gruzji i rozgrywanie sprzeczności między narodami Kaukazu. W rezultacie w ciągu kilkudziesięciu lat Południowa Osetia administracyjnie należąca do Gruzji staje się krajem zamieszkanym głównie przez Rosjan.

• 1966 r. - W Tbilisi zostaje oddana do użytku pierwsza linia metra.

• Lata 1980. - W Gruzji, która jest republiką o najwyższym poziomie życia mieszkańców w całym ZSRS, wyraźnie narastają nastroje niepodległościowe i chęć wyrwania się z komunistycznego imperium.

• 1989 r. - W niepodległościowych antysowieckich rozruchach w Tbilisi ginie kilkadziesiąt osób. Samodzielności domaga się też Abchazja nad Morzem Czarnym i Dagestan, który coraz bardziej zbliża się do Czeczenii.

• 1991 r. - Kraj zmienia nazwę z Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej na Republikę Gruzji.

9 kwietnia Gruzja ogłasza niepodległość, a 5 dni później zostaje wybrany prezydent Gruzji Zwiad Gamsachurdia (1939-1993). Gamsachurdia jest filologiem i znanym działaczem antykomunistycznym, kilkakrotnie więzionym przez Sowietów. Po objęciu władzy proponuje Gruzinom totalny bojkot Rosjan i ogłasza, że Gruzja jest w stanie wojny z Rosją, ponieważ rosyjska armia okupacyjna wciąż znajduje się w Gruzji.

• 1991 r. - Armia rosyjska opuszcza kraj i Gruzja zostaje wreszcie niepodległym państwem.

Wikła się jednak w konflikt zbrojny z Abchazją (stolica Suchumi), która żąda odłączenia od Gruzji. Rosyjska armia pacyfikuje Abchazów, lecz nie dopuszcza do zajęcia Abchazji przez Gruzinów. Tworzy za to pseudopaństewko pod rosyjskim protektoratem. Moskwie chodzi o utrzymanie napięcia zgodnie z rosyjską koncepcją zamrożonych konfliktów, które pozwalają Moskwie wtrącać się w sprawy zdestabilizowanych i skonfliktowanych krajów. Rosyjskie władze chcą narzucić Gruzji przynależność do Wspólnoty Niepodległych Państw.

Niepodległości żądają też wspierane przez Rosję autonomiczne okręgi Adżaria ze stolicą w Batumi i Południowa Osetia ze stolicą Cchinwali, które formalnie są jeszcze częścią Gruzji, lecz oddzielają się od niej strzeżoną granicą.

Skrajnie nacjonalistyczna polityka Gamsachurdii, dyskryminacja mniejszości narodowych, walka z islamem i narzucanie prawosławia wywołują szereg konfliktów. Rządy prezydenta coraz bardziej przypominają dyktaturę, aż w pierwszych dniach roku 1992 wybucha zbrojny bunt, w wyniku którego Gamsachurdia ucieka do Armenii a potem do Czeczenii. Władzę obejmuje armia i premier Eduard Szewardnadze.

• 1993 r. - Wojna domowa wywołana przez wracającego Gamsachurdię. Dzięki pomocy Rosjan zwycięża Szewardnadze, a Gamsachurdia ucieka do Abchazji, gdzie wkrótce umiera w niewyjaśnionych okolicznościach. Gruzja zaś przystępuje do Wspólnoty Niepodległych Państw.

W roku 1995 prezydentem Gruzji, a z czasem dyktatorem dławiącym opozycję, zostaje prorosyjski komunista Eduard Szewardnadze. Państwo wchodzi w okres głębokiego kryzysu gospodarczego, a ludność popada w biedę.

Symbolem problemów okresu przejściowego jest dyskusja wokół oficjalnej symboliki państwa. Po odrzuceniu flagi sowieckiej Gruzji nawiązującej do flagi ZSRS władze używają flagi bardzo podobnej do tej z lat 1918-1921. W roku 2004 wprowadzają jednak białą flagę (przypomnienie tradycji średniowiecznej) z czerwonym krzyżem św. Jerzego (nawiązanie do krzyża jerozolimskiego) i czterema mniejszymi krzyżami wokół. Św. Jerzy zabijający smoka pojawia się też w godle Gruzji.

• 2003 r. - Po masowych protestach spowodowanych sfałszowaniem wyborów Szewardnadze ustępuje, a rolę pełniącej obowiązki prezydenta przejmuje Nino Burdżanadze.

Nowy prezydent wybrany w 2004 r. Micheli Saakaszwili budzi niechęć Rosji, ponieważ chce wprowadzić Gruzję do NATO, aby uniknąć ponownego podporządkowania Moskwie. Rosja zaś marzy o odbudowaniu imperium i dąży do gospodarczego zdominowania Gruzji poprzez sterowanie dopływem do Gruzji gazu ziemnego i ropy naftowej oraz embargo na gruzińskie wina. Paradoksalnie rosyjska blokada wywołuje poprawę jakości gruzińskiego wina. Dotychczas było ono wytwarzane na modłę sowiecką, co oznaczało, że masowa produkcja taniego wina niskiej jakości służyła mieszkańcom ZSRS, a potem Rosji. Natomiast dobre i droższe wina były eksportowane na Zachód. Po rosyjskiej blokadzie winiarze podnoszą jakość swoich wyrobów i szybko zdobywają rynki zbytu w Europie i Ameryce.

Rosja wpiera separatystów w Abchazji, Adżarii i Południowej Osetii, chcąc jak najbardziej osłabić Gruzję. W końcu gruzińska armia zajmuje Adżarię (2004). Poza kontrolą Tbilisi pozostają Abchazja i Południowa Osetia w praktyce funkcjonujące jako protektoraty Moskwy.

• 2006 r. - Gruzja wychodzi ze Wspólnoty Niepodległych Państw, ponieważ chce wstąpić do NATO.

• 2008 r. - Próba zbrojnego zajęcia Południowej Osetii przez Gruzinów kończy się odwetowym atakiem Rosjan, którzy niemal podbijają Gruzję (VIII 2008). Rosja chce w ten sposób uniemożliwić Gruzinom wejście do NATO (sojusz nie przyjmuje państw pozostających w konflikcie) i kontrolować rurociąg z ropą naftową biegnący z Azerbejdżanu. Mimo protestów reszty świata Rosjanie pustoszą Gruzję, mordują i rabują ludność, okupują Południową Osetię, a następnie ogłaszają rzekomą niepodległość Południowej Osetii i Abchazji (nie uznaje tego żadne państwo poza Rosją). W odpowiedzi NATO zaczyna rozmowy z Gruzją o jej stowarzyszeniu z paktem, a Unia Europejska deklaruje pomoc gospodarczą.

W marcu 2010 r. telewizja gruzińska pokazuje film imitujący reportaż o nowym najeździe Rosjan, śmierci prezydenta i utworzeniu marionetkowego rządu zależnego od Moskwy. Film wywołuje panikę wśród Gruzinów i oburzenie w Rosji, ale zwraca uwagę świata na rosyjskie zagrożenie.

• 2013 r. - Saakaszwili przegrywa wybory prezydenckie i zostaje uwięziony na podstawie oskarżeń o korupcję. Wpłaca jednak ogromną kaucję i wyjeżdża z kraju. Jego następcą na fotelu prezydenta jest Giorgi Margwelaszwili, którego po wyborach w 2018 r. zastąpi bezpartyjna działaczka Salome Zurabiszwili.

Gruzja próbuje prowadzić politykę umacniania niepodległości w obliczu ciągle zagrażającej inwazji z Rosji. Jest to jednak trudne, ponieważ NATO i Europa unikają drażnienia Rosji, co w praktyce oznacza pozostawienie Gruzinów w cieniu Moskwy.

• 2022 r. - Po ogłoszeniu mobilizacji w Rosji ok. 100 tysięcy Rosjan ucieka do Gruzji, żeby uniknąć poboru do wojska i wysłania na front w Ukrainie. Gruzini nie wiedzą, jak traktować nieproszonych gości. Jedni uważają Rosjan za okupantów Abchazji i Osetii, a inni za przeciwników Putna. Wielu Gruzinów zwraca uwagę, że napływ Rosjan zwiększa rosyjskie wpływy i może zagrozić niepodległości państwa. Z drugiej zaś strony uciekinierzy z Rosji to głównie ludzie aktywni, wykształceni, a wielu z nich jest informatykami. Przywieźli do Gruzji pieniądze i umiejętność prowadzenia interesów, co ożywia gruzińską gospodarkę. Powstają nowe firmy i rosną ceny mieszkań, ponieważ wykupują je, lub wynajmują przybysze z Rosji.

• 2024 r. - Prorosyjski rząd chce związać Gruzję z Moskwą, ale środowiska prodemokratyczne żądają przyłączenia kraju do świata zachodniego, czyli do Unii Europejskiej i NATO. Wybuchają antyrządowe i antyrosyjskie zamieszki.

← ArmeniaPółnocny Kaukaz →