Akad
- Połowa 3. tysiąclecia p.n.e. - Pasterskie ludy semickie, Mari, Amoryci i Akadowie, opanowują północną Mezopotamię.
Amoryci poszerzają swoje terytorium, a coraz liczniejsi Akadowie przyswajają elementy sumeryjskiej kultury (pismo klinowe, bóstwa).
- Ok. 2330 r. p.n.e. - Sargon I Wielki zakłada rozległą monarchię akadyjską (Akad, Agade).
Według legend jest synem królewskiego ogrodnika i kapłanki, która puściła noworodka w koszyku na rzekę, a ocaliła go dwórka Urzababy, króla Kisz (typowy motyw trudnego dzieciństwa w wersji niemal identycznej powtórzony w biblijnym micie o Mojżeszu). W chwili słabości państwa skromny, lecz energiczny wychowanek dwórki przejmuje władzę. Dlatego kroniki nie podają jego imienia, zwąc go tylko Sargonem (Szarru Kinu oznacza prawowitego króla), co jednoznacznie wskazuje na jego niskie pochodzenie. Niedługo po opanowaniu Kisz zdobywa główne centra Sumeru: Uruk (więzi jego króla Lugalzagissiego, burzy mury miasta), Ur, Ummę i Lagasz (stąd maszeruje 240 km, aby miecze żołnierzy obmyć symbolicznie w Zatoce Perskiej).
Sargon zakłada stolicę w Agade koło Kisz i tworzy płatną (zawodową) armię ponad 5000 żołnierzy, w tym czasie największą na świecie. Do 2300 r. p.n.e. podbija Elam, Syrię (Mari, Ebla), Las Cedrowy (Liban) oraz Góry Srebrzyste (Taurus w Azji Mniejszej), skąd Sumerowie importują srebro. Jego polityczne wpływy sięgają aż po Cypr, Kretę i kraj Dilmun (Bahrajn). Powstało więc pierwsze w dziejach imperium, czyli duże państwo, prowadzące zaborczą politykę.
Władca rozbudowuje kanały i popiera rzemiosło. Po raz pierwszy wprowadza jednolity system miar i wag, aby usprawnić handel. Każe budować bajecznie bogate pałace i świątynie. Dąży do zjednoczenia religii sumeryjskiej i akadyjskiej, a sam tytułuje się wielkim ensim Enlila na wzór pradawnej tytulatury sumeryjskiej.
- Koniec XXIV - XXIII w. p.n.e. - Po długich 40-letnich rządach Sargona I na tron wstępuje jego syn Rimusz.
Przez 9 lat walczy z kolejnymi powstaniami Sumerów. W końcu ginie w wyniku dworskiego spisku, lecz jego brat Maniszutsu ratuje całość zagrożonego imperium, choć 15 lat później on sam też traci życie w przewrocie.
Dopiero wnuk Sargona, Naramsin, podczas 56 lat rządów zdoła spacyfikować państwo i nawet je rozszerzy aż do jezior Urmia i Wan. Naramsin jako pierwszy tytułuje się królem czterech stron świata i ogłasza się bóstwem.
Kosmopolityczny akadyjski dwór mówi po sumeryjsku, czyli w języku warstw wykształconych, lecz języki semickie odgrywają coraz większą rolę.
Według późniejszego poematu Przekleństwo Agade, król pozwolił żołnierzom zniszczyć Ekur, święty krąg Enlila w ciągle buntującym się Nippur, a obrażony bóg zemścił się, sprowadzając wkrótce najazd na Akad. Faktycznie po śmierci Naramsina jego syn, Szarkaliszarri, przez całe swoje panowanie (25 lat) zmaga się z napaściami koczowniczych sąsiadów, przede wszystkim ludu Gutta.
Naramsin buduje szereg twierdz otoczonych potężnymi kamiennymi murami wysokości kilkunastu metrów jak na przykład słynna twierdza w Tell Brak na północy Mezopotamii.
XXIII - XXI w. p.n.e. - Wieloletnia susza, która dotyka całą zachodnią Azje, Egipt i Indie rujnuje akadyjskie rolnictwo, zwłaszcza w północnej Mezopotamii, gdzie nie ma irygacji, a uprawa ziemi jest zależna od deszczu. Akadyjskie wojska porzucają miasta i twierdze w górnym biegu Eufratu i Tygrysu, a tym samym otwierają drogę irańskiemu ludowi Guta (Kutta).
Po 2200 r. p.n.e. - Po śmierci Szarkaliszarri najazd Guta z północnego wschodu rozbija spoistość państwa. Zaczyna się chaos, mimo że po trzech latach na tronie zasiądą jeszcze ostatni władcy Dudu (rządzi 21 lat) i Szuturul (15 lat panowania). Do głosu znów dochodzą lokalne dynastie sumeryjskie korzystając z osłabienia Akadu.
Upada kultura, chociaż sumeryjski pozostaje językiem liturgii, a akadyjski jeszcze przez 1000 lat zachowa znaczenie jako sposób porozumiewania się kupców i polityków.