← TybetRiukiu →

Ajnu i Japończycy

• Od ok. 10 000 lat p.n.e. - Zbierackie i myśliwskie ludy Ajnu (w języku ajnuskim słowo ajnu oznacza prawdziwego człowieka) zamieszkują wschodnią Eurazję łącznie z Kamczatką, Kurylami, Sachalinem, Hokkaido i centralną częścią archipelagu Wysp Japońskich. Ludy uralskie i ałtajskie stopniowo wypierają ich z kontynentu.

• Od początku 3. tysiąclecia p.n.e. - Ałtajscy przodkowie Japończyków osiedlają się na wyspach Japonii i w ciągłych walkach stopniowo zajmują terytorium Ajnu posuwając się od południa na północ. Z drugiej strony lud Ajnu staje się elementem tworzącym naród japoński.

• 3. tysiąclecie p.n.e. - III w. p.n.e. - Myśliwska i rybacka kultura Jomon (Dziomon) dominuje w południowej i środkowej części Archipelagu Japońskiego. Tworzą ją zbieracko-rybackie plemiona ałtajskie przybyłe z kontynentu i wymieszane z miejscową ludnością Ajnu oraz z Malajami, którzy przywędrowali tu z południa. Stąd też język japoński jest mieszaniną elementów ałtajskich i języka ludu Ajnu, a nieco bliższe pokrewieństwo wykazuje jedynie z językiem koreańskim.

Z okresu Jomon pochodzi gigantyczny (ważący kilkadziesiąt ton) megalit Ishi-no-Hoden w Takasago nad Morzem Wewnętrznym. Ogromna skała została wycięta w taki sposób, że stanęła na względnie wąskim postumencie, który otacza płytki basen wypełniony wodą. Skała zdaje się unosić w powietrzu. Późniejsza legenda mówi, że skałę wyciosali Okuninushi (Onamuchi) – bóg magii oraz Sukunabikona – bóg medycyny. Nie dokończyli jednak pracy z powodu buntu innych bóstw. Mimo to lewitujący kamień Ishi-no-Hoden został uznany za świętą siedzibę bogów kami i dlatego jest oplatany ceremonialnym sznurem.

• III w. p.n.e. - III w. n.e. - Rolnicza kultura Jajoi (Yayoi) rozwija się w centrum Kiushiu (Kiusiu).

• III w. p.n.e. - Na Kiushiu pojawiają się żelazo i brąz zapożyczone z kontynentu.

Według tradycji w tym czasie na Kiushiu powstaje Fukuoka, osada uznawana potem za najstarsze japońskie miasto i bramę z kontynentu na archipelag. Po kilku stuleciach rejon Fukuoka będzie jednym z ważniejszych ośrodków państwa, a pobliska osada Dazaifu siedzibą lokalnej administracji.

Rozwój rolnictwa. Szamanizm, kult przodków i władcy uważanego za wybrańca niebios przekształcają się w japońską religię Kami no michi, szerzej znaną pod chińską nazwą szinto (szen tao); oba określenia oznaczają drogę bogów.

Charakterystyczną ofiarą dla bóstw są obrzędowe zapasy sumo. Od VIII w. n.e. staną się jednym z narodowych sportów Japonii, a wybitni zapaśnicy będą należeć do najbardziej szanowanych osobistości.

Ze stopienia ludów ałtajskich, Ajnu i Malajów formuje się naród japoński. Związki językowe, kulturowe, handlowe i rasowe z Koreą są bardzo silne, zwłaszcza w Izumo.

Według legendy bóg Susanoo zakłada państwo w okolicy Izumo. Najcenniejszą relikwią związana z Susanoo jest jego miecz Kusanogi no tsurugi (po japońsku Zamiatacz trawy) przechowywany w świątyni Atsuta w Nagoja. Tradycja utrzymuje, że Susanoo, który zwalczał złe siły na ziemi, znalazł ten miecz wewnątrz zabitego smoka, podarował bogini Amaterasu, a ta oddała władcom Japonii, aby podbili archipelag.

Z Susanoo wiąże się też pewien zabawny mit. Otóż kolejne wyczyny tego awanturniczego boga obraziły boginię Amaterasu (Słońce), która ukryła się w jaskini pogrążając świat w mroku. Wywabił ją stamtąd dopiero taniec bogini Uzume no mikoto, która wystąpiła nago, wzbudzając tym powszechną wesołość. Jej występ został uznany za wzór dla późniejszych obrzędowych tańców kagura i spektakli teatralnych.

Bogowie z nieba osadzają na tronie w Izumo wnuka Amaterasu - Ninigi. Od Ninigi zaczyna się dynastia, która, według oficjalnej japońskiej tradycji, przetrwa dwa tysiąclecia (choć historia wykazuje, że doszło do przerwania jej ciągłości). W XX w. władza potomków Amaterasu przybierze formę monarchii konstytucyjnej. Ninigi otwiera też okres najwcześniejszego japońskiego państwa zwany Jamato lub Yamatai (Yamato - Welka Harmonia, albo Kraj Gór).

Cały archipelag zaś, traktowany jako naturalne terytorium Japonii, będzie nazywany: Aki-tsu-shima (Wyspa Ważki), Mizuho-no-kuni (Kraj Bogaty w Kiełki Ryżu) lub O-ya-shima (Osiem Wielkich Wysp).

• I w. p.n.e. - Wojska Ninigi podbijają obszar wokół wewnętrznego morza.

Pierwszym po Ninigi władcą kraju Jamato jest Jimmu, który, w legendarnej wersji historii Japonii, miał założyć swoje państwo już w 660 r. p.n.e. W rzeczywistości Jimmu panuje na przełomie I w. p.n.e. i I w. n.e.

Mauzoleum Jimmu w Kashihara będzie potem miejscem czczonym, a dzień 11 II (tradycyjna data objęcia władzy przez Jimmu) zostanie uznany za narodowe święto Japonii (od 1873 r.).

W Ise na Honshiu (Honsiu) powstaje słynne sanktuarium szintoistów i cel pielgrzymek przez dwa następne tysiąclecia.

• Do ok. 100 r. n.e. - Na tronie Jamato zasiadają potomkowie Jimmu: Suizei, Annei, Itoku i Kosho, później znani jako pierwsi cesarze.

• I w. n.e. - Pierwsza odnotowana japońska wyprawa wojenna do południowej Korei.

Ta, jak i następne, mają znaczenie przede wszystkim dla Japończyków, którzy przywożą z wypraw bogate łupy i znajomość wyższej kultury. W Korei zaś nie zostają opisane w kronikach głównie ze względu na ich mały zasięg i stosunkowo niewielkie szkody.

• Ok. 170 r. n.e. - Według chińskich kronik dynastii Wei na Wyspach Japońskich zwanych krainą Wa trwają walki o władzę w królestwie Jamato (Yamatai). Legenda głosi, że nikt z walczących nie potrafi pokonać konkurentów, więc dochodzi do swoistej ugody: wybierają władczynię o imieniu Himiko (Pimiko). Jej imię pochodzi od tytułu himeko oznaczającego księżniczkę Słońca, który będzie później używany przez członkinie japońskiego rodu cesarskiego. W niektórych późniejszych japońskich legendach Himiko będzie czasem przedstawiana jako córka Suinina, według tradycyjnej genealogii jedenastego cesarza Japonii.

• 173 r. n.e. - Koreańska kronika Samguk Sagi wspomina, że do Silla przybyło poselstwo z rządzonego przez królową Himiko królestwa Jamato w krainie Wa (Japonia).

Jamato jest opisane jako kraj z rozwiniętą uprawą ryżu, z zaawansowanym rzemiosłem i zamieszkany przez bardzo niskich ludzi (Japończycy będą znani z niskiego wzrostu jeszcze w XX w.). Z tej epoki pochodzi osada Yoshinogari na Kiushiu (zbadana przez archeologów w XX w.) z potężnym grobowym kopcem władcy.

• III - VI w. n.e. - Okres kurhanów zwanych kofun.

Władców i wybitne osobistości grzebie się pod wielkimi pagórkami usypanymi z ziemi (zewnętrzne podobieństwo do budowli megalitycznych).

• Od III w. n.e. - Dalsza terytorialna ekspansja Jamato odbywa się głównie kosztem ludu Ajnu wypieranego na gorsze tereny, zwłaszcza na chłodniejszą północ archipelagu Wysp Japońskich.

• 239 r. n.e. - Królowa Himiko wysyła poselstwo do Wei. Wysyła bogate dary, aby zyskać polityczne poparcie ze strony chińskiego królestwa. W odpowiedzi otrzymuje z Wei równie bogate dary, złotą pieczęć i list zapewniający o przyjaźni. Władca Wei liczy bowiem na pomoc w dążeniu do podboju Półwyspu Koreańskiego.

• Do połowy III w. n.e. - Królowa Himiko umocniła Jamato, lecz po jej śmierci znów zaczynają się spory o władzę.

W wyniku walk na tron wstępuje w końcu piętnastoletnia władczyni Ijo.

• Połowa III w. n.e. - Władca Jamato cesarz Sujin reformuje administrację.

• Druga połowa III w. n.e. - Panujący w Jamato cesarz Suinin znosi dziunsi, czyli ofiary z ludzi (dawniej z władcą grzebano jego żony i dobytek), zastępując je symbolicznymi posągami.

• IV w. n.e. - Tarashina Katsushiko (w VIII w. przezwany Chuai - skłócony z żoną) przenosi stolicę z Toyora koło Anado (Honshiu) do Kashi na wyspie Kiushiu. Decyzję spowodowało zbrojne powstanie plemienia Kumaso na Kiushiu.

Według tradycji władca umiera, ponieważ nie wypełnił woli bogów żądających wyprawy do Korei. W rzeczywistości padł ofiarą spisku żony o imieniu Jingu i grupy wielmożów. Jingu odsyła ciało męża do Toyora i przejmuje pełnię władzy w państwie.

Według legendy królowa Jingu podbija Koreę, czego oczywiście nie potwierdzają koreańskie kroniki.

• Druga połowa IV w. n.e. - Japonią rządzi Ojin, syn Jingu. Według Nihongi i zapewnień Jingu jest dzieckiem Chuai, formalnie kontynuując dynastię. Wiadomo jednak, że urodził się 14 miesięcy po śmierci Chuai.

• 369 r. n.e. - Kolejna wyprawa do Korei. Według tradycji właśnie wtedy powstaje japońska kolonia Imna w południowej Korei, która przetrwa do 407 r.

• IV/V w. - Panuje Nintoku, syn Ojina.

Dobrze zorganizowane państwo jest hegemonem archipelagu, a jego siła opiera się na rozwiniętym rolnictwie oraz silnej, dobrze uzbrojonej armii, do której są powoływani wszyscy mężczyźni. Żołnierze są wyposażeni w pancerze i hełmy, co pokazują na przykład ceramiczne figurki z tej epoki.

Dla Nintoku zostaje zbudowany największy i najsławniejszy grobowiec w formie kopca (ziemnej piramidy).

• IV/V w. - Achiki wprowadza pismo oparte na koreańskim (według tradycji miało to nastąpić już w 284 r. p.n.e.).

• V - VI w. - Rozwój buddyjskiego kierunku czczącego Buddę-Amidę (Amithaba).

Z czasem powstają cztery duże szkoły amidyzmu, różniące się głównie częstotliwością wzywania imienia Amidy: jishu, jodoshu, shinshu i yuzunembutsushu. Z Chin dociera także buddyzm cz’an (cha’an) przekształcony z czasem w japoński zen.

Zgodnie z legendą Budda siedział niegdyś na górze i obracał w ręku kwiat, kiedy poproszono go o wyjaśnienie zasad rządzących światem. On milczał nadal wpatrując się w kwiat. Po chwili jeden z uczniów roześmiał się, ponieważ zrozumiał odpowiedź mistrza - świat składa się tylko z naszych wrażeń i w istocie jest pustką, a więc nie może mieć zasad. I ten śmiech nad paradoksem nieistniejącego świata stał się początkiem typowej dla cz’an beztroskiej ironii w zetknięciu z niezmierzoną pustką i brakiem jakichkolwiek świętości oraz nakazów religijnych.

Pierwszym patriarchą cz’an w połowie VI w. jest przybyły z Indii przez Chiny misjonarz Bodhidharma (w Japonii nazwany potem Darumą). Co ciekawe, buddyjscy misjonarze przywożą do Japonii nie tylko zasady nowej wiary i święte teksty, lecz także domowego kota, który szybko zyska zwolenników jako tępiciel gryzoni zagrażających zbiorom rolnym. Japoński zen jest sektą elitarną, przede wszystkim dla rycerstwa (samurajowie, czyli szlachta) pragnącego rozwijać swoje zdolności do koncentracji, umiejętności walki mieczem (kendo) oraz łucznictwo. Celem nadrzędnym jest oczyszczenie umysłu (rodzaj prania mózgu) oraz zespolenie swojej osoby z pustym wszechświatem, kosmicznym porządkiem (brahman). Zen, który w ciągu następnych stuleci przenika do wszystkich klas społeczeństwa Japonii, staje się głównym elementem japońskiej kultury. Wpływa na budownictwo i sztukę ogrodów symbolizujące jedność, pustkę i bezcelowość a zarazem ulotne, chwilowe piękno świata.

Objawia się w specjalnych dziedzinach sztuki: ikebanie i bonzai, w malarstwie, abstrakcyjnej a więc beztreściowej ceramice, poezji, zwłaszcza haiku i ceremoniach życia codziennego jak na przykład ceremonia herbaty.

• 402 r. - Tradycyjna data otrzymania z Chin Dialogów Konfucjańskich.

• 421 - 479 r. - Kroniki chińskie wspominają o poselstwach Jamato do Chin za panowania Nintoku i jego następców: Richu, Hanzei, Ingyo, Anko i Yuryaku.

• VI w. - Panowanie Keitai (dalekiego potomka Ojina).

• VI w. - Na świętej dla szintoistów wyspie Itsukushima bardziej znanej jako Miyajima (Wyspa Świątyń) nad zatoką Hiroszima powstaje jeden z pierwszym japońskich ośrodków buddyzmu. Odtąd na wyspie współistnieją świątynie obu wyznań i spotykają się pielgrzymi z całej Japonii oraz Okinawy.

W XII w. powstanie tu najsłynniejsza świątynia Itsukushima poświęcona trzem boginiom, córkom Amaterasu i Susanoo: Takiribime, Ichikishimahime i Tagitsuhime. Przed nią stanie wielka brama tori, która przy odpływie jest dostępna suchą stopą, a podczas przypływu stoi w wodzie. Co 10 lat konstrukcja tori jest odnawiana, ponieważ morska woda niszczy drewno.

• 538 r. - Władca Korei przysyła do Japonii buddyjskie księgi.

• 539 - 710 r. - Epoka Asuka, nazwana od miasta Asuka, dokąd Kimmei (539-571, syn Keitai) przenosi stolicę.

Za panowania synów Kimmei, Bidatsu (572-585) i Yomei (585-587), rośnie siła arystokratycznych rodów.

• 587 r. - Ród Soga pokonuje ród Mononobe i zdobywa dominującą pozycję w kraju.

Jego przywódca Soga-no Umako (587-592) podporządkowuje sobie Sushuna (587-592, syn Kimmei), choć nie próbuje go usunąć ze względu na boskich przodków. Soga popierają buddyjskie świątynie. W 591 r. organizują zbrojną wyprawę do Japonii. Dochodzi jednak do konfliktu monarchy i Soga-no Umako dowodzącego armią. Sushun ginie, a Soga wprowadza na tron królową Suiko (siostra Sushuna).

• 592 - 628 r. - Panowanie królowej Suiko. Regentem jest książę Umayado Shotoku (574-622), syn króla Yomei oraz jednej z jego żon księżniczki Anahobe no Hashihito. Shotoku otrzymał doskonałe wykształcenie (filozofia buddyjska i konfucjańska) i ma szerokie horyzonty umysłowe, co ułatwia mu nawiązanie kulturalnych i handlowych stosunków z Chinami oraz Koreą, a od roku 607 także dyplomatycznych. Dzięki tym związkom do Japonii docierają chińskie wynalazki: papier, malarstwo na jedwabiu, rachuba czasu i kalendarz, zasady architektury, system podatkowy, pieniądz oraz etykieta dworska. Shotoku reorganizuje administrację. Jest wielkim protektorem buddyzmu, a mimo to w 607 r. wydaje edykt zezwalający na praktykowanie tradycyjnego szintoizmu.

• Od 593 r. - Shotoku funduje kilka buddyjskich świątyń: Shitennoji w Osace (593), Hokoji w Nara (595) i Horiuji (również w Nara), a tradycja przypisuje mu również założenie świątyni i buddyjskiego centrum pielgrzymkowego Chohoji zwanego też Rokkaku-do w Kioto. Według legendy książę w dzieciństwie zobaczył chińską szkatułkę pływającą w morzu koło wyspy Awaji. Znalazł w niej mały (ok. 5,5 cm) wizerunek Nyorin Kannon. Uznał to za znak od bodhisatwy i odtąd zawsze nosił na szyi jako amulet. Wiele lat później w roku 587 książę wyruszył z Osaki na poszukiwanie materiałów potrzebnych do zbudowania świątyni Shitennoji. W pewnym miejscu postanowił się wykąpać dla ochłody w jeziorze i zdjął z szyi amulet. Jakież było jego zdziwienie, kiedy po wyjściu z wody nie mógł podnieść małego amuletu. W nocy zaś przyśnił mu się bodhisatwa Kannon, który powiedział, że w tym miejscu ma stanąć jego świątynia zbudowana na planie sześciokąta. Tak powstało Chohoji w Kioto, w następnych wiekach jedna z najważniejszych świątyń pielgrzymkowych Saigoku i centrum cudownych uzdrowień.

Z budowniczą działalnością Shotoku wiąże się opowieść o trzech koreańskich budowniczych, których książę zaprosił do Japonii, żeby pomogli skonstruować buddyjskie świątynie w Osace. Legenda rodziny Kongo Gumi utrzymuje, że koreański cieśla zapoczątkował ich firmę budowlaną już w 578 r. Co ciekawe, firma budowlana Kongo Gumi będzie rozwijana przez 40 pokoleń tej rodziny. Uczestniczy między innymi w budowie słynnego zamku w Osace w XVI w. Jednak w latach 1980. firma zaciągnie duże pożyczki licząc na ogromne zyski z powodu niebywale wysokich cen nieruchomości, a w następnej dekadzie nastąpi załamanie rynku. Mimo wysiłków Kongo Gumi okaże się niewypłacalne i w 2006 r. zostanie częścią konsorcjum Takamatsu.

• Lata 600, 602, 603, 622 - W kilku wojennych wyprawach książę Shotoku próbuje odzyskać kolonię Imna w Korei.

• VII w. - Powstają pierwsze kroniki japońskie, zniszczone jednak w następnych stuleciach.

Od początku VII w. władcy noszą tytuł tenno, utożsamiany z chińskim ti, czyli cesarzem. W VIII w. Japonia przyjmie też chiński zwyczaj nadawania cesarzom imion pośmiertnych (okurina).

• 637 r. - Cesarz Jomei (629-641, wnuk Bidatsu) tłumi powstanie Ajnu przeciw japońskiej ekspansji na zachód.

• 645 r. - Zamieszki i walki o władzę spowodowane konfliktami między arystokratami: ród Soga próbuje przejąć władzę, lecz spisek zostaje wykryty, Soga-no Iruka ginie na cesarskim dworze, a jego ojciec Soga-no Emishi zostaje skazany na śmierć.

Cesarzowa Kogyoku (panuje w latach 642-645, bratanica Jomei) abdykuje na rzecz swego brata Kotoku.

• 645 - 654 r. - Cesarz Kotoku, zaniepokojony postawą arystokracji, postanawia znieść tradycyjną instytucję nietykalnych ziem rodowych (wielka reforma Taika w latach 645-650, do kodeksu praw wprowadzona w roku 701), które pozostają odtąd pod formalnym zarządem władcy. Chodzi o osłabienie wielkich rodów.

• 654 - 661 r. - Kogyoku odzyskuje władzę jako cesarzowa Saimei. Zmienia politykę w stosunku do Ajnu.

Dzieli ich na trzy kategorie: cywilizowanych żyjących w Japonii, niecywilizowanych z pogranicza traktowanych jednak jak sąsiedzi oraz dzikich Ajnu na ziemiach bardziej oddalonych (głównie Hokkaido). Z tymi ostatnimi należy prowadzić bezwzględną walkę.

Sławę pogromcy Ajnu zdobywa generał Abenohirafu.

• 661 - 672 r. - Panowanie cesarza Tenji (syn Jomei) i jego syna Kobuna (672).

• 669 r. - Powstaje pierwsza japońska szkoła, mająca kształcić urzędników dla cesarskiego dworu.

Później pojawią się szkoły przy dworach książąt, a w 1872 r. władze ujednolicą system japońskiego szkolnictwa.

• 673 - 686 r. - Władzę sprawuje cesarz Temmu.

Ostatecznie umacnia swoją pozycję suwerena. Aby uprawomocnić reformy centralizujące państwo, nakazuje swemu dworzaninowi Hieda-no Are zapamiętać wszystkie stare podania o historii kraju. Mają być potem spisane. Wznosi też Wielką Świątynię w Ise.

• Druga połowa VII w. - Japonia otrzymuje nazwę Nippon albo Nihon, co bywa interpretowane jako skrót Yih-pen-kuo, czyli Kraj Wschodzącego Słońca.

• 686 - 697 r. - Rządzi cesarzowa Jito, córka Tenji, żona Temmu.

Odnawia Wielką Świątynię w Ise (692), zaczynając zwyczaj odbudowywania jej co 20 lat. Każe spisać obowiązujące prawa. Abdykuje (umrze w 703 r.).

• Od VIII w. - Rozwija się port Owada jako centrum rybackie i handlowe. Z czasem przekształci się w miasto Kobe.

Wraz z buddyzmem szerzy się zwyczaj picia herbaty importowanej z Chin (na dworze cesarza odnotowana w 729 r.).

• 701 r. - Spisanie zbioru praw Taihorio za panowania cesarza Mommu (697-707, wnuk Temmu).

• 701 r. - Wzorem chińskim powstaje Gagakuryo (Uta-ryo, cesarskie Biuro Muzyki), zajmujące się teatrem, muzyką i tańcem.

• 705 r. - Fujiwara Mahito, syn dworzanina cesarza Tenji, zakłada onsen (zajazd, hotel) przy gorących leczniczych źródłach u podnóża gór Akaishi na Honshiu. Tak powstaje Nishiyama Onsen Keiunkan, który stanie się jednym z najpopularniejszych japońskich uzdrowisk. Wśród jego gości znajdą się między innymi wielki wojownik Takeda Shingen oraz szogun Tokugawa Iyeasu. Onsen będzie nieprzerwanie działał przez kilkanaście stuleci, a w XXI w. zostanie uznany za jedno z najdłużej wciąż funkcjonujących przedsiębiorstw.

• 708 r. - Rząd wprowadza odlewane z brązu monety wzorowane na chińskich tsin.

• 710 - 794 r. - Okres Nara (koniec Jamato) zapoczątkowany przez cesarzową Gemmei (707-715, córka Tenji), która stolicę państwa umieściła w mieście Nara.

• 711 r. - Cesarzowa Gemmei nakazuje, aby O-no Yasumaro spisał podania zapamiętane przez Hieda-no Are. Rok później (712) powstaje zbiór podań Kojiki.

• 712 r. - Dewakum osiedla się na Honshiu i zakłada przyszłe miasto Akita (nazwa używana dopiero od 1871 r.).

• 715 - 724 r. - Panuje cesarzowa Gensho, siostra Mommu. Abdykuje (umrze w 748 r.).

• 720 r. - Spisanie historycznych kronik Nihongi o początkach Japonii. Wraz z Kojiki dzieło to ukształtuje japońską mentalność jako ludu wybranego przez bogów. Znalazł się w nim między innymi pierwszy opis walki sumo między Sukune i Kehaya (zginął): obaj zostaną później uznani za herosów i bogów.

• 759 r. - W Nara powstaje pierwszy wielki zbiór japońskiej poezji Man’yoshu (Dziesięć tysięcy liści). Jest to jeden z najpiękniejszych zbiorów poetyckich świata i element tożsamości kulturowej Japończyków.

• 767 - 822 r. - Buddyjski reformator Dengyo-daishi.

Założyciel sekty Tendai głoszącej, że każda istota nosi w sobie boskość, którą można wydobyć magią, dyscypliną i ćwiczeniami. Studiował w Chinach (803-805) i, według tradycji, sprowadza do Japonii uprawę herbaty. Po pięciu latach uprawy poda napój cesarzowi Saga.

• 774 - 835 r. - Kobo-daishi. Założyciel sekty Shingon uczącej o jedności świata i Buddy-absolutu.

• Do 784 r. - Nara jest kwitnącym centrum zarówno politycznym, jak też kulturalnym.

W tym czasie panują cesarze Shomu (724-749, syn Mommu), Koken (749-758, córka Shomu, abdykuje), Junnin (758-764, wnuk Temmu), Shotoku (764-770, ponownie cesarzowa Koken) oraz Konin (770-781, wnuk Tenji).

• 784 r. - Cesarz Kammu Tenno (781-806, syn Konina) przenosi stolicę do miasta Nagaoka, ale Nara pozostaje kulturalnym centrum kraju. Podczas budowy nowej stolicy zdarza się jednak szereg nieszczęśliwych wypadków, a w rodzinie cesarskiej dochodzi do tragicznych i wydarzeń, uznanych za złą wróżbę. W końcu więc nieszczęśliwe miasto zostaje opuszczone.

Na północy trwają tymczasem walki o poszerzenie granic kosztem miejscowych plemion. Na czele japońskiej armii na północy stoją wyznaczeni przez cesarza szogunowie, najwyżsi wojskowi dowódcy cieszący się bardzo dużą swobodą.

Rolę szoguna pełni Otomo no Otomaro, a następnie Sakanoue no Tamuramaro (od 797 r.), Funya no Watamaro (813), Fujiwara no Tadabuni (940) i Minamoto no Yoshinaka (1184).

Ciągłe walki przekonują cesarza, aby w roku 792 zniósł obowiązek służby wojskowej wszystkich mężczyzn, a w zamian stworzył dużo skuteczniejszą armię zawodową złożoną z samurajów.

• 794 - 1185 r. - Okres Hei’an (Kyoto, Kioto) nazwany od stolicy państwa. Kioto szybko się rozwija i powiększa.

Krystalizują się typowo japońskie cechy kultury i mentalności (zaczerpnięta z konfucjanizmu dominacja społeczeństwa nad jednostką, dyscyplina i hierarchia społeczna). Japonia uwalnia się od naśladownictwa kultury Chin (do końca IX w.).

• Koniec VIII w. - IX w. - Wybitni twórcy teatru, muzyki i tańca systematyzują dawne tradycje: Owari-no Hamanushi (ur. 733) i Oto-no Kiyokami (zmarły w roku 848).

• Początek IX w. - Cesarze Heizei (806-809, syn Kammu), Saga (809-823, brat Heizei) i Junna (823-833, brat Heizei) prowadzą zaciekłe walki z Ajnu o rozszerzenie granic państwa na północ.

• IX - X w. - Ezoteryczne buddyjskie sekty Tendai i Shingon zdobywają silną pozycję w Japonii.

Klasztor Enryakuji, centrum Tendai, koło Kioto wpływa nawet na politykę cesarzy.

Panują cesarze: Nimmyo (833-850, syn Sagi), Montoku (850-858, syn Nimmyo), Seiwa (858-876, syn Montoku, abdykuje), Yozei (876-884, syn Seiwy, usunięty), Koko (884-887, syn Nimmyo), Uda (887-897, syn Koko, abdykuje)

• 834 - 847 r. - Fukuoshi Omura pisze pierwszą japońską rozprawę o chirurgii.

• 898 - 1185 r. - Epoka Djogan (szczyt okresu Hei’an). Zerwanie bezpośrednich kontaktów z Chinami zapoczątkowane przez cesarza Daigo (897-930) oraz jego synów Suzaku (930-946) i Murakami (946-967).

• X w. - Sanyo Munechika, jeden z najsławniejszych twórców samurajskich mieczy.

Ma pracownię w Kioto na Trzeciej Ulicy (potem nazwanej Sanyo). Jego miecz zostaje nawet umieszczony w świątyni Nangu jako bóstwo ze względu na swoją doskonałość.

Japońskie płatnerstwo, czyli sztuka wytwarzania białej broni, cieszy się dobrą opinią w całej wschodniej Azji. Japońscy mistrzowie używają miejscowej rudy żelaza, aby w specjalnych piecach metalurgicznych tatara (po japońsku nazwa oznacza miechy) wyprodukować doskonałą stal. Jednym z najstarszych japońskich mieczy jest krótki, prosty chokuto, noszony przy pasie i służący do obrony podczas pieszej wędrówki. Japończycy przejęli go od Chińczyków i Koreańczyków.

Innym popularnym rodzajem miecza jest jednosieczny, lekko zakrzywiony tachi (odpowiednik chińskiego miecza dao) o długości przekraczającej zwykle 60-70 cm, z zaokrąglonym końcem ostrza i służący przede wszystkim do walki konnej. Podobny do tachi dwuręczny miecz nodachi jest bardzo długi i ciężki, używany przez żołnierzy piechoty na otwartej przestrzeni, zwłaszcza przeciwko konnicy wroga.

Inna broń używana głównie przez żołnierzy to długi, prosty, dwusieczny miecz tsurugi.

W okresie Muromachi zaś powstanie charakterystyczny miecz samurajski katana z lekko zakrzywionym jednostronnym ostrzem, ostrym końcem i długą rękojeścią pozwalającą uchwycić go dwiema rękami. Katana są zwykle dość długie, 60-73 cm, i mają kwadratową lub okrągłą osłonę dloni. W XVI w. powstanie też uchigatana – podobny do katany, lecz lżejszy, jednoręczny miecz samurajski o zakrzywionym ostrzu i krótkiej rękojeści. Katana będzie zwyczajowo noszona na plecach a uchigatana przy pasie. Poza tym niektórzy samurajowie noszą dwa miecze (zwyczaj zwany daisho): dłuższą katanę lub uchigatanę oraz krótszy wakizashi (nazwa oznacza wystawanie z boku). Jest to istotne, ponieważ szermierz używający dwóch mieczy jednocześnie zyskuje przewagę nad przeciwnikiem. Wakizashi jest też używany do tradycyjnego samobójstwa seppuku.

• X w. - Kształtuje się wyższa klasa feudałów (samurajów) zwana daimyo (wielkie imię). Są to posiadacze największych obszarów i namiestnicy władcy. Instytucja daimyo, czyli japońskiej arystokracji przetrwa do okresu Meiji.

• 927 r. - Powstaje Engisiki, zbiór zarządzeń z okresu Engi uznany za kanoniczne dzieło szintoistów.

Zostają też spisane rytualne recytacje norito z okresu Jajoi, przechowane w rodach Imbe i Nakatomi w formie ustnej.

• Druga połowa X w. - Panują cesarze Reizei (967-969, syn Murakami, abdykuje), jego brat En’yu (969-984, abdykuje) i Kazan (984-986, syn Reizei, abdykuje).

• Koniec X w. - Wielki poeta Ki-no Tsurayuki.

• 995 - 1027 r. - Na dworze cesarzy Ichijo (986-1011, syn En’yu), Sanjo (1011-1016, syn Reizei) i Go-ichijo (1016-1036, syn Ichijo) dominuje Fujiwara-no Michinagi, przywódca rodu Fujiwara, który praktycznie rządzi Japonią.

• Początek XI w. - Murasaki Shikibu z rodu Fujiwara, dama dworu cesarskiego, pisze jedno z największych dzieł światowej literatury miłosnej słynną Genji Monogatari (Pieśń Genji). Posługuje się przy tym japońskim pismem zgłoskowym uważanym za mniej eleganckie od zapisu chińskiego. Następne stulecia jednak zaakceptują właśnie to pismo. W latach 1008-1010 Murasaki pisze drugie swoje dzieło Dziennik ukazujący realia życia dworskiego.

• XI w. - Powstaje ludowa sekta Jodo (amidyzm) z centrum na górze Hiei, wkrótce najpopularniejsza w Japonii. Nakazuje zawierzenie łasce Buddy, co skłania do rezygnacji z wysiłków i wiary w siłę przeznaczenia (fatalizm).

• 1036 - 1045 r. - Panuje cesarz Go-suzaku (syn Go-ichijo). Abdykuje oddając tron swemu synowi Go-reizei (1045-1068), po którym władzę obejmie drugi syn Go-sanjo (1068-1073).

Nadal dominuje ród Fujiwara, lecz narasta konflikt z coraz ambitniejszymi przywódcami rodu Taira (w chińskim zapisie Heike).

• Od 1073 r. - Na tronie zasiadają kolejni cesarze zależni od wielkich rodów: Shirakawa (1073-1087, syn Go-sanjo), Horikawa (1087-1107, syn Shirakawy), Toba (1107-1123, syn Horikawy) i Sutoku (1123-1142, syn Toby). W 1086 r. powstaje instytucja insei (1086) - cesarza w stanie spoczynku. Jest to widomy znak osłabiania władzy cesarskiej na rzecz wielkich rodów.

• Do XII w. - Kioto jest jednym z największych (około 500 tysięcy mieszkańców) i najpiękniejszych miast świata.

• XII w. - Mnisi zen upowszechniają w Japonii zwyczaj picia zielonej herbaty przywieziony z Chin. Mnich Eisai (1141-1215) przywozi nasiona herbaty i zaczyna hodowlę w okolicach Kioto.

• 1123 - 1160 r. - Yoshitomo Minamoto, założyciel klanu Minamoto.

Nie ma dzieci z żoną Yurą Gozen, ale jego konkubina Tokiwa Gozen rodzi pięciu synów. Są to Yoshihira (1140-1160), Tomonaga (1144-1160), Yoritomo (1147-1199), Noriyori (1150-1193) i Yoshitsune (1159-1189).

• 1154 - 1184 r. - Minamoto no Yoshinaka.

W dzieciństwie zostaje sierotą, kiedy jego ojciec Yoshikata ponosi śmierć z ręki Yoshihiry Minamoto. Yoshihira zagarnia wtedy posiadłości swojej ofiary i próbuje zabić także małego Yoshinakę, ale chłopiec przeżywa dzięki ucieczce pod opiekę rodziny Nakahara w Kiso. Odtąd w ramach rodu Minamoto toczy się rywalizacja między Yoshinaką i potomkami Yoshitomo. Rozstrzygnięcie przyniesie wojna Gempei.

• 1156 r. - Narasta niechęć do rodu Fujiwara, którego członkowie są regentami rządzącymi Japonią w imieniu cesarza. Z drugiej strony trwa spór między byłym cesarzem Sutoku i jego bratem aktualnym cesarzem Shirakawą.

Trwający od 28 VII do 16 VIII zbrojny konflikt zwany Hogen kończy się klęską Fujiwarów. Sytuacja jest jednak wciąż niestabilna, bo do roli dominanta aspirują trzy rody: Fujiwara, Taira i Minamoto.

• 1159 - 1160 r. - Wybucha wojna Heiji o dominację, W jej toku główna linia rodu Fujiwara zostaje wytępiona. Giną też trzej przedstawiciele rodu Minamoto: Yoshitomo i jego dwaj synowie Yoshihira oraz Tomonaga.

Dominującą pozycję w państwie osiąga Taira-no Kiyomori (umiera w 1181 r.) oraz jego ród Taira.

Przedostatni cesarz okresu Hei’an, Takakura (1168-1180) zostaje praktycznie pozbawiony władzy.

• 1172 - 1242 r. - Koma-no Chikazane, znawca teatru, autor rozpraw o teatrze, muzyce i tańcu.

• Od 1175 r. - Rozwija się buddyjska sekta Jodo-shu (Szkoła Krainy Czystości) założona przez byłego mnicha Honena (1133-1212). W roku 1201 przystępuje do niej inny były mnich Shinran. Ród Shinran, jak wiele innych arystokratycznych rodów, nie chce współpracować z szogunem, więc młodzi mężczyźni poświęcają się karierze duchownej. Shinran jest jednym z takich młodzieńców. Zorientował się jednak, że buddyjscy mnisi wcale nie przestrzegają zasad wiary i opuścił klasztor na górze Hiei, żeby spędzić 100 dni w Chohoji (Rokkaku-do) w Kioto. W 95 dniu medytacji ma wizję księcia Shotoku, który nakazuje mu przestrzegać zasad wiary i wyzbyć się pychy. Sekta Jodo-shu jest jednak niewygodna dla innych buddystów i władzy świeckiej, więc w roku 1207 zostaje zakazana, Honen i inni członkowie udają się na wygnanie, a czterech współpracowników Honena zostaje straconych. Shinran żeni się, co w Jodo-shu nie będzie odtąd zakazywane. W roku 1211 sekta zostanie wreszcie zalegalizowana.

• 1180 - 1185 r. - Wojna Gempei między dominującym rodem Taira i mniej wpływowym, lecz ambitnym rodem Minamoto.

Początkiem konfliktu zbrojnego jest apel księcia Mochihito wzywający członków rodu Minamoto do powstania przeciw dominacji Taira. Do walki z Taira stają dwa rywalizujące ze sobą stronnictwa Minamoto, którym przewodzą Yoshinaka oraz Yoritomo. Yoshinaka sprawnie organizuje armię, szybko opanowuje prowincję Shinano i planuje zająć też Musashi, prowincję tradycyjnie należącą do rodu Minamoto, lecz tam władzę zdążył już przejąć jego rywal Yoritomo Minamoto.

W roku 1180 Taira-no Kiyomori odsyła do Kobe swego wnuka cesarza Antoku (1180-1185, syn Takakury), żeby go uchronić przed niebezpieczeństwem. W ten sposób Kobe na pięć miesięcy zostaje stolicą Japonii.

Ustala się chwilowa równowaga między Taira i Minamoto. Oba rody umacniają się w swoich posiadłościach i przygotowują do ostatecznej walki o hegemonię.

Z okresem walk wiąże się ciekawa opowieść o tym, jak przywódcy Taira zsyłają niektórych spiskujących przeciwników na wyspę demonów Onigashima koło Kiushiu. Wysepka jest znana z tego, że zamieszkują ją podobno włochate małpoludy lub demony zwane oni kryjące się w jaskini. Inna legenda głosi, że demony pokonał potem sprytny chłopiec o imieniu Momotara, a sama wysepka, nazywana Megijima, w XX w. stanie się atrakcją turystyczną.

• 1183/1184 r. - Yoshinaka Minamoto dążąc do zdobycia dominującej pozycji w rodzie Minamoto zajmuje Kioto jako polityczne centrum kraju. Pomaga mu jako współdowodzący armią Imai Kanehira (1152-1184), brat mleczny Yoshinaki. Szybko się jednak okazuje, że Yoshinaka i Kanehira nie mają dość sił, żeby utrzymać zdobycz i wycofują się z miasta, kiedy nadchodzą dużo liczniejsze oddziały Noriyori Minamoto. Pościg kończy się pod Awazu i dochodzi tam do ostatecznej bitwy 21 lutego 1184 r. Mimo bohaterskiego oporu wojska Yoshinaki zostają rozgromione, a on sam ucieka z pola walki, podobno dzięki poświęceniu świetnej wojowniczki Tomoe Gozen. W końcu jednak ginie od strzały, co oznacza ostateczną klęskę. Na wieść o jego śmierci Imai Kanehira popełnia samobójstwo: wkłada miecz w usta i przebija się skacząc z konia.

Tomoe Gozen według tradycji spisanej w początkach XIV w. była mistrzynią sztuk walki i dowodziła samurajami w kilku bitwach. Z jej rąk zginął między innymi sławny samuraj Uchida Ieyoshi z klanu Minamoto, wróg Yoshinaki. Po klęsce pod Awazu Tomoe Gozen znika. Podobno zostaje mniszką i umiera w połowie XIII w. Stanie się jedną z ulubionych postaci w japońskich opowieściach o samurajach, bohaterką wielu dzieł literackich i teatralnych.

• 1185 r. - Według legendy Yoshitsune Minamoto zdobywa przyjaźń Sojobo, naczelnika długonosych, na poły ludzkich bożków tengu, znakomitych szermierzy i czarowników, od których uczy się sztuki walki (kendo) i dzięki temu znów może stanąć do walki. Gromadzi potężną armię, z którą może zacząć ofensywę.

Dochodzi wreszcie do wielkiej bitwy morskiej w cieśninie Shimonoseki pod Dannoura (25 IV 1185 r.), w której ród Taira przegrywa. W obliczu klęski Taira-no Kiyomori skacze do morza razem ze swoim siedmioletnim wnukiem cesarzem Antoku. Według legendy miała stwierdzić, że w głębinach oceanu znajduje się królestwo jej wnuka. Wraz z nimi samobójstwo popełnia jeszcze wielu wojowników, którzy nie chcą pogodzić się z hańbą przegranej. Mieszkańcy tych okolic opowiadają, że dusze zabitych wcieliły się w kraby, które mają odtąd ludzkie twarze na pancerzach. I faktycznie miejscowy gatunek kraba spotykany nad cieśniną Shimonoseki jest nazywany heike lub krabem-samurajem (Heikeopsis japonica), ponieważ fałdy na pancerzu przypominają twarz wojownika wykrzywioną w bitewnym szale (przykład pareidolii). Nad wodą zaś są podobno widywane dusze zabitych unoszące się w postaci diabelskich ogników Oni-ba.

W pobliżu miejsca, gdzie rozegrała się bitwa, powstała świątynia i cmentarz poświęcone zabitym. Z tym cmentarzem wiąże się opowieść o wspaniałym, niewidomym muzyku, który został niegdyś wezwany przez nieznanego mu samuraja, żeby nocą zagrał na dworze tajemniczego daimyo (księcia). Po koncercie muzyk wrócił do domu i dopiero dzięki pomocy buddyjskiego kapłana odkrył, że grał dla duchów na cmentarzu.

Czas wojny Gempei znajdzie odbicie w sławnych eposach bohaterskich Hogen Monogatari (Opowieść o czasach Hogen), Heiji Monogatari oraz Heike Monogatari (o rodzie Taira, którego nazwa w znakach chińskich brzmi Heike). Walki wpływają też na upowszechnienie sumo jako treningu dla żołnierzy oraz rozrywki pozbawionej dawnych treści religijnych.

• 1185 r. - Bitwa pod Dannoura jest ostatnim akordem wojny Gempei. Zwycięski ród Minamoto pod wodzą Yoshitsune (a po jego śmierci Yoritomo wraz z żoną Masako) zdobywa hegemonię. Yoshitsune kreuje marionetkowego cesarza Go-tobę (1183-1198, brat Antoku).

• 1185 - 1333 r. - Okres Kamakura, nazwany od miasta Kamakura jako siedziby dominującego rodu Minamoto, z którego wywodzą się kolejni szogunowie. Sama Kamakura była wcześniej rybacką osadą, lecz dzięki Minamoto wyrasta wkrótce na jedno z głównych miast Japonii. Istotnym elementem jego rozwoju jest także świątynia Kötokuin ze słynnym brązowym posągiem Buddy zwanym Daibutsu, który jest przedmiotem kultu i celem pielgrzymek.

. - 1192 r. - Przywódca rodu Minamoto, Yoritomo, zostaje ogłoszony przez zależnego od siebie cesarza szogunem, czyli dowódcą wszystkich wojsk, co daje mu faktyczną władzę w państwie.

Militarne rządy szoguna wprowadzają trzy symbole: miecz samuraja oraz wielki łuk, kwiat wiśni i honorowy kodeks powinności samuraja zwany bushido. Samuraj (po japońsku - posłuszny) winien absolutne posłuszeństwo władcy włącznie z oddaniem za niego życia. Najbardziej cenioną cnotą jest spełnienie swego obowiązku (analogia z konfucjańską cnotą ming) i honorowa śmierć w walce, ponieważ ucieczka, przegrana lub poddanie się są zakazane. Samuraj pokonany lub zhańbiony w inny sposób powinien popełnić samobójstwo, rozcinając sobie brzuch (seppuku zwane też harakiri). Typowy sposób rozstrzygania sporów to pojedynek na miecze i śmierć jednego z samurajów. Najcenniejszym przedmiotem samuraja jest miecz, symbol jego godności, (zarazem znak władzy cesarskiej). Zgodnie z wierzeniami miecz ma duszę identyczną z duszą ludzką.

• XII/XIII w. - Za rządów szoguna Yoritomo (1192-1199) zostaje odbudowana Nara zniszczona wcześniej w czasie wojen, chociaż siedzibą szogunów jest Kamakura. Wkrótce Kioto staje się jednym z najwspanialszych miast świata.

Przy restauracji Nary zasłynęli Kokei, jego syn Unkei oraz uczeń Kaikei, którzy odbudowywali świątynie Kofukuji i Todaiji. Powstaje też nowy realistyczny styl w plastyce zrywający z manieryzmem okresu Hei’an.

Postępuje buddyzacja Japonii dzięki działalności takich sławnych reformatorów jak Honen (Genku, 1133-1212), jego uczeń Shinran (1173-1263, pierwszy japoński mnich, który oficjalnie się żeni) oraz Eshin (Genshin) i Rionin popularyzujących amidyzm w synkretycznej, ludowej formie z elementami szinto, taoizmu i konfucjanizmu. Pierwotny buddyzm zostaje przekształcony w teizm, a nirwanę zastępuje raj zachodni, rządzony przez osobowego Amidę, dokąd dążą ludzie pobożni. Nadal jednak święta góra Fuji jest uznawana za duchowe centrum Japonii.

• 1199 - 1201 r. - Walka o władzę między cesarskim dworem w Kioto i zwolennikami szoguna z Kakamkury.

• 1201 - 1203 r. - Po podporządkowaniu sobie cesarza Japonią rządzi szogun Yoriie, syn Yoritomo.

• 1203 r. - Sanetomo obala swego brata Yoriie i jako szogun (1203-1219) wprowadza dynastię cesarskich regentów z rodu Hojo (pierwszym zostaje Hojo Tokimasa, 1203-1205), odsuwając cesarza Tsuchimikado (1198-1210, syn Go-toby). Odtąd cesarze rezydujący w Kioto reprezentują jedynie władzę duchową, opartą na mitycznych boskich przodkach. Ziemską władzę sprawują za nich regenci Hojo z Kamakury w istocie i tak podlegli szogunowi, który jest prawdziwym panem kraju.

• 1217 - 1303 r. - Buddyjski mnich Ninsho. Jest aptekarzem, lekarzem i opiekunem trędowatych.

• 1221 r. - Nieudana próba odzyskania władzy przez cesarza zakończona klęską cesarskiej armii podczas bitwy w Kioto. Regenci Hojo ostatecznie zdobywają przewagę nad cesarzami, uznając jednocześnie dominującą pozycję kolejnych szogunów Yoritsune (1226-1244) i Yoritsugu (1244-1252).

• 1222 - 1282 r. - Mnich Nichiren. Za krytykę amidyzmu zostaje wygnany z góry Hiei, skazany na zesłanie (1261), a nawet na śmierć (1271). Zakłada fundamentalistyczną sektę, wymagająca intensywnego samodoskonalenia wyznawców. Zaczynają się zamieszki religijne trwające się aż do XVI w. Wzmoże je dodatkowo wystąpienie Dogena (ok. 1233-1236), założyciela sekty soto (zen), którego zaatakują amidyści. W XIII w. powstają też synkretyczne sekty łączące shinto z Tendai lub z Shingon, gdzie kami wchodzą do buddyjskiego panteonu.

• 1232 r. - Zostaje spisany zbiór praw Dzhoey-Shikimoku.

• 1252 - 1266 r. - Japonią rządzi książę Munetake, regent Hojo.

• 1255 - 1868 r. - Istnieje sekta wojowników (samurajów) wyznających zen, założona przez sławnego Kakakushi.

Bractwo rozpowszechnia zasadę ślepego posłuszeństwa wobec władcy: samuraj ma obowiązek poświęcenia wszystkiego włącznie z własnym życiem i rodziną.

Drugą wartością samuraja jest honor, czyli jego poczucie, że spełnia obowiązki wynikające z zasad samurajów określonych przez honorowy kodeks postępowania bushido. Ten sposób rozumowania podporządkowany określonym wartościom przenika potem wszystkie klasy społeczne, stając się japońską cechą narodową.

• 1256 - 1265 r. - Powstaje brązowy posąg Buddy Daibutsu w Kamakura, wkrótce symbol japońskiej tożsamości.

• Ok. 1264 - 1343 r. - Masamune Okazaki (Goro Nyudo Masamune). Pochodzący z prowincji Sagami słynny wytwórca mieczy. Według legendy Masamune tak bardzo strzegł tajemnicy swojego kunsztu, że odciął rękę własnemu zięciowi, kiedy ten spróbował dłonią ocenić temperaturę wody służącej do hartowania ostrza. Miecze Masamune słyną nie tylko z technicznej doskonałości i ostrości, ale też z pięknego wzoru na krawędzi tnącej uzyskiwanego poprzez nakładanie gliny przed hartowaniem.

• 1266 - 1289 r. - Panuje Koreyasu, regent Hojo.

• 1266 - 1307 r. - Mnich Kajiwara Shozon, słynny lekarz i autor medycznych dzieł.

• Lata 1268 i 1272 - Do Japonii przybywają mongolskie poselstwa żądające okupu, czyli przyjęcia mongolskiego protektoratu. Koreyasu odrzuca te żądania, mimo oczywistej militarnej przewagi Mongołów i groźby inwazji.

• 1274 r. - Pierwszy mongolski najazd kończy się zwycięstwem Japończyków dzięki burzom na morzu.

• 1274 - 1281 r. - Wybrzeża Japonii zostają obwarowane wysiłkiem całej ludności, spodziewającej się następnego ataku. Największy kamienny mur długości 20 km i wysokości kilku metrów powstaje w rejonie Fukuoka (1276-1277), gdzie jest najbliżej do kontynentu. Trwają intensywne ćwiczenia wojskowe samurajów.

• 1279 r. - Regent każe ściąć mongolskich posłów, którzy przywieźli żądanie kapitulacji Japonii. Rozkaz regenta wywołuje wściekłość Mongołów.

• 1281 r. - Wczesnym latem zaczyna się mongolska inwazja na Japonię, kiedy ponad 100 tysięcy żołnierzy z kontynentu ląduje na Kiushiu i dociera do Dazaifu, stwarzając największe zewnętrzne zagrożenie w dotychczasowych dziejach Japonii.

Walki trwają 7 tygodni i samurajowie przegrywają z liczniejszym przeciwnikiem, a częściowo też z powodu lepszych mongolskich łuków refleksyjnych o dwukrotnie większym zasięgu. Kiedy jednak we wrześniu zaczyna się okres tajfunów, jeden z nich, nazwany potem Kamikadze (Boski Wiatr), niszczy i rozprasza mongolską flotę. W rezultacie napastnicy zostają uwięzieni na archipelagu, a samurajowie wraz z ludnością dokańczają dzieła, wybijając napastników na lądzie w jednej z największych bitew w historii świata. Kamikadze jest odtąd w Japonii symbolem zwycięstwa. Gdyby nie ten wiatr, Wyspy Japońskie niewątpliwie wpadłyby w ręce Mongołów.

• 1284 - 1378 r. - Mnich Gusai (Kyusei), sławny z poezji renga (krótka pieśń).

• 1289 - 1336 r. - Kolejni książęta-regenci z rodu Hojo rządzą Japonią ze swojej siedziby w mieście Kamakura: Hisa-akira (1289-1308), Morkuni (1308-1333) i Moriyoshi (1333).

• Koniec XIII - XIV w. - Narodziny kyudo, łucznictwa o charakterze mistycznej modlitwy, gdzie celem jest nie techniczna doskonałość strzelca, lecz duchowa koncentracja i precyzja strzału odpowiadająca ideom zen.

• 20 V 1293 r. - Miasto Kamakura zostaje zniszczone przez tragiczne trzęsienie ziemi. Ginie ok. 30 tysięcy osób.

• Od XIII/XIV w. - Powstaje społeczeństwo stanowe, gdzie wszystkie klasy mają budować dobro wspólne.

• XIV w. - Powstają japońskie teatry bunraku (lalkowy) i kabuki (z aktorami).

• XIV - XVII w. - Rozkwit japońskiego piractwa sięgającego aż do wybrzeży Filipin i Nowej Gwinei.

• XIV - XV w. - Upowszechniają się oddziały szpiegów, sabotażystów, zabójców i terrorystów zwanych shinobi lub ninja. Tradycja głosi, że już w IV w. książę Yamato Takeru działał jak ninja, kiedy dokonał zabójstwa przebrany za dziewczynę. Dopiero jednak od XV w. specjalne szkoły trenują ninja, a członkowie klanów Iga i Koga stają się największymi mistrzami w tej dziedzinie. Jako jednostki tajne ninja bardzo rzadko pojawiają się w literaturze, lecz kronika Go Kagami Furoku odnotowuje, że tradycję Iga zaczęła miejscowa rodzina Kawai Aki-no-kami.

W przeciwieństwie do samurajów ninja wywodzą się na ogół z niższych warstw społecznych i nie kierują się honorowym kodeksem; ich podstawową zasadą jest wypełnić zadanie i uciec. Z drugiej jednak strony są świetnymi wojownikami władając mieczem, łukiem i bronią niekonwencjonalną jak żelazna kula na łańcuchu, wachlarz z metalowymi wstawkami, rzucane stalowe ostrza czy dmuchawki z zatrutymi strzałami. Ninja trenują też ukrywanie się (stąd legendy o ich niewidzialności).

• 1333 - 1335 r. - Po wojnach z Mongolią samurajowie wcześniej zmobilizowani do walki tracą dawne znaczenie.

Powoduje to ich niezadowolenie oraz szereg lokalnych buntów i zamieszek. Osłabienie władzy wojskowych wodzów Hojo próbuje wykorzystać cesarz Go-daigo (1318-1339), aby odbudować znaczenie cesarza. W trakcie walk cesarz zostaje pokonany i musi uciekać przed armią Morkuni. Pościgiem dowodzi Ashikaga Takauji, który jednak ostatecznie przechodzi na stronę cesarza. W tej sytuacji wielki feudał i zwolennik cesarza Yoshisada Nitta (1301-1388) w 1333 r. zdobywa miasto Kamakura jako siedzibę Hojo. Cesarz Go-daigo zaczyna proces odbudowy swojej pozycji w kraju (restauracja Kemmu).

Odsunięty regent z rodu Hojo Nariyoshi (1335-1336) nie ma praktycznie żadnej władzy.

• 1335 r. - Ashikaga Takauji buntuje się i wypędza z Kioto cesarza Go-daigo, zmuszając go do ucieczki na Shikoku (Sikoku). Nowym cesarzem w Kioto (cesarski dwór północny) mianuje posłusznego sobie Komio z rodu Hojo (1336-1348) i jako nowy szogun (1338-1358) kończy próbę restauracji cesarskiej władzy. Jego następca Yoshiakira (1358-1367) stabilizuje dynastię szogunów z rodu Ashikaga (wywodzącego się z rodu Minamoto), która przetrwa do roku 1573.

Kolejni pretendenci do regencji z rodu Hojo nie sprawują realnej władzy pozostając zaledwie lokalnymi książętami: Suko (1348-1351), Go-kogon (1352-1371), Go-en’yu (1371-1382).

• 1335 - 1392 r. - Niezależnie od podległego szogunom cesarskiego dworu w Kioto istnieje też dwór założony przez Go-daigo na Shikoku (cesarski dwór południowy). Rezydują w nim Go-murakami (1339-1368, syn Go-daigo), Chokei (1368-1383, syn Go-murakami) i Go-kameyama (1383-1392, syn Go-murakami).

• 1355 r. - Sławny wojownik Hota-do-kan buduje swój zamek nad zatoką Yeddo. Rybacka wioska Yeddo wzmiankowana już w XII w. rozwinie się w przyszłości w miasto Edo (Tokio).

• Po 1368 r. - Chiński lekarz Cz’en Tsung-czing (Cz’en Wai-iang) przenosi się do Hakata. Japońska medycyna wzoruje się na Chińczykach. Na przykład Takeda Masayoshi w Chinach uczy się leczenia (1369-1378).

• 1369 - 1395 r. - Panuje szogun Ashikaga Yoshimitsu (1358-1408, wnuk Takauji), protektor artystów; jego dwór jest centrum sztuki, kaligrafii, poezji i słynie z przepychu. Szogun popiera między innymi Kannami Yuzaki Kiyotsugu.

W roku 1378 Ashikaga Yoshimitsu przenosi dwór szogunów do dzielnicy Muromachi w Edo (stąd epoka Ashikaga bywa też nazywana Muromachi).

• 1388 r. - Yoshisada Nitta ginie, walcząc z armią szoguna w obronie cesarza. Na miejscu jego śmierci stanie potem świątynia, a on sam zostanie uznany w XIX w. za narodowego bohatera Japonii

• 1392 r. - Yoshimitsu niszczy cesarski dwór na Shikoku i zmusza do abdykacji pokonanego cesarza Go-kameyamę (umrze w 1424 r.).

• 1394 - 1481 r. - Ikkyu Sojun, słynny mnich rinzai i ekscentryczny poeta.

• XV w. - Zwolennicy Nichirena stopniowo tworzą synkretyczną, buddyjsko-szintoistyczną sektę Shinto Kwiatu Prawa.

• 1401 r. - Szogun Ashikaga Yoshimochi (1395-1423) nawiązuje dyplomatyczne stosunki z Chinami.

• 1415 - 1499 r. - Rennyo, ósmy następca Shinrana jako głowa sekty Jodo-shu. Za jego czasów sekta zaczyna prawdziwy rozkwit zdobywając coraz więcej zwolenników. Mimo że w roku 1602 dojdzie do rozpadu sekty na zachodni odłam Nishi Honganji i wschodni Higashi Honganji, to na przełomie XX i XXI w. ok. 20% Japończyków będzie deklarować przynależność do Jodo-shu.

• 1423 - 1443 r. - Kolejni szogunowie z klanu Ashikaga - Yoshikazu (1423-1425), Yoshinori (1428-1441) i Yoshikatsu (1441-1443) - zmagają się z książętami dążącymi do samodzielności i z chłopskimi buntami spowodowanymi nadmiernym wyzyskiem. Okres walk toczonych w latach 1429-1441 przechodzi do historii jako epoka Eikyo.

• 1435 - 1511 r. - Yohida Kanetomo. Odnawia shinto, a buddyjskie bóstwa traktuje jako manifestacje kami.

Natomiast skrajny odłam ise-shinto (lub watari-shinto) odrzuca wszelkie związki z buddyzmem.

• 1441 r. - Powstanie chłopskie w okolicy Kioto spowodowane nieurodzajem i głodem.

• 1449 - 1474 r. - Rządzi szogun Ashikaga Yoshimasa (1435-1490).

Jest sławnym mistrzem ikebany. Na jego dworze działają wielcy artyści Noami, Gei’ami i Soami i filozofowie.

• Połowa XV w. - Japończycy zasiedlają południe ajnuskiego Hokkaido zwanego Warushima (po japońsku Daleka Wyspa).

• 1467 - 1477 r. - Lata Onin, okres walk między księstwami. Zniszczenie Kioto.

Zaczyna się okres anarchii zwany Sengoku-Jidai (kraj w wojnie). Trwa on do czasów szoguna Oda Nobunaga.

Hosokawa Katsumoto należący do bocznego klanu rodu Fujiwara, w testamencie oddaje swój dwór w Kioto na siedzibę dla mnichów zen rinzai, aby przywrócić spokój po latach wyniszczających wojen. Tak zaczyna się zespół świątyń Ryoan-ji (Spokojny Smok), gdzie z czasem znajdą się też grobowce siedmiu cesarzy (Uda, Kazan, Ichijo, Go-suzaku, Go-reizei, Go-sanjo, Horikawa) i powstanie słynny piaskowo-kamienny ogród kontemplacyjny.

Po kilkuset latach zaniedbania Ryoan-ji zostanie odrestaurowany przez cesarza Meiji.

• 1485 r. - Wielkie powstanie chłopskie skierowane przeciwko dominacji samurajów.

• XV/XVI w. - Powstaje nowa, skromna ceremonia herbaty (chanoyu) przypisywana buddyjskiemu kapłanowi Murata Yuko, kupcowi Takeno Jo-o (1502-1555) i malarzowi Sen-no-Rikyu (1512-1591). Rytuał nabiera lekkości przy prostocie naczyń i pomieszczenia odpowiadającej estetyce zen. Pełni rolę ceremoniału towarzyskiego i jest wyrazem czci dla herbaty ułatwiającej medytację. Sen-no-Rikyu, uczeń Takeno Jo-o, nadaje jej ostateczny kształt, a w ciągu XVI-XVII w. ceremonia staje się jednym z głównych elementów japońskiej kultury i codziennego życia. W związku z nią rozwija się ceramika i plastyka, ikebana a nawet sztuka budowania specjalnych pomieszczeń lub pawilonów, gdzie ceremonia ma się odbywać.

W tym okresie Yamazaki Sokan oraz Arakida Moritake zaczynają krótkie, impresyjne poezje haikai (haiku).

• 1500 - 1575 r. - Niezadowolenie chłopów z dominacji samurajów wyzyskujących chłopów powoduje około 30 powstań. W 1532 r., za szoguna Ashikaga Yoshiharu (1521-1545), dochodzi do powstania biedoty w samym Kioto.

Kolejni szogunowie z rodu Ashikaga (Yoshiteru, 1545-1565; Yoshihide, 1568;) stopniowo tracą realną władzę i muszą walczyć o utrzymanie się na tronie. Japonia staje się zaledwie zlepkiem wielu samodzielnych księstw.

Rozwija się szereg sztuk walki: jiu jitsu (jujutsu, tworzy je Akiyama na podstawie kung-fu), aikido i kendo.

• XVI w. - Edo (Tokio) jest drugim po Pekinie największym miastem świata.

• 1521 - 1573 r. - Takeda Shingen, wielki wojownik z rodu Takeda stanowiącego odgałęzienie rodu Minamoto. Jego ojciec Takeda Nobutora jest daimyo prowincji Kai w centralnej części Honshiu, a w 1540 r. władzę nad prowincją przejmuje Shingen. Z powodzeniem odpiera atak sąsiednich feudałów i w toku kolejnych wojen wyrasta na najpotężniejszego daimyo centralnej Japonii.

.- 1534 - 1582 r. - Samuraj Oda Nobunaga z prowincji Ovari.

Stosuje broń palną przywiezioną przez Portugalczyków (od 1542-1549 r. odwiedzających Japonię, zwłaszcza Ngasaki). Staje się najbliższym współpracownikiem szoguna Ashikaga Yoshi’aki (1568-1573, syn Yoshiharu).

Bezwzględność Oda Nobunagi doprowadza do kilku zamachów na jego życie. Na przykład w roku 1571 zostaje wynajęty ninja Sugitani Zenjubo z klanu Koga, aby zamordował słynnego samuraja. Oddaje dwa strzały z arkebuza, ale pociski nie przebijają pancerza, a ninja ucieka. Ostatecznie zostanie schwytany cztery lata później, poddany torturom i stracony. Kolejne nieudane zamachy będą miały miejsce w zamku Azuchi a potem w Iga, gdzie trzech ninja strzela do samuraja, lecz nie trafiają zabijając siedem innych osób. Być może jest to przynajmniej częściowe wyjaśnienie, dlaczego Oda Nobunaga najeżdża region, gdzie działają słynne klany Iga oraz Koga i rozbija centra szkoleniowe ninja w 1581 r.

Mimo broni palnej nadal ceniony jest miecz i wielcy szermierze: Bokuden Tsukuhara (1490-1572) nietknięty mieczem mimo 37 bitew i wielu pojedynków, Musashi (1584-1645) i Mitsuyoshi Yagyu (1607-1650). W tym okresie działa mistrz Muramasa z Sengo (prowincja w Ise) - ekscentryczny mnich i twórca doskonałych mieczów. Jego broni używa na przykład Shirai Gompachi, słynny samuraj-rozbójnik z dzielnicy Yoshivara w Tokio.

• 1540 - 1614 r. - Honjo Shigenaga, świetny samuraj i generał.

Jego atrybutem jest wspaniały miecz nazwany potem Honjo Masamune. Według legendy Honjo Shigenaga zdobył miecz zabijając jego poprzedniego właściciela, a twórcą tej broni miał być żyjący w XIV w. mistrz Masamune Okazaki. Od XVII w. wyjątkowy miecz jest własnością kolejnych szogunów, a w latach 1868-1945 będzie częścią kolekcji należącej do rodu Tokugawa.

• Od połowy XVI w. - Jezuiccy misjonarze próbują szerzyć chrześcijaństwo, co jest niechętnie widziane przez miejscowe duchowieństwo oraz przez władze obawiające się politycznych wpływów Europy.

• 1558 - 1637 r. - Honami Koetsu, malarz, kaligraf, twórca wyrobów z laki i ceramiki. Dzięki wielkim zdolnościom potrafi zdobyć uznanie mimo pochodzenia z prostej, rzemieślniczej rodziny.

Od XVI-XVII rośnie znaczenie rzemieślniczych gildii (cechów).

• 1568 - 1573 r. - Oda Nobunaga zajmuje Kioto (1568) i wypędza Yoshiaki (1568-1573), ostatniego szoguna z rodu Ashikaga, kończąc tym samym epokę Muromachi. Oda Nobunaga podbija drobne księstwa. W licznych walkach wyróżnia się jego wódz Hideyoshi, rezydujący w pałacu na wzgórzu Momoyama (Brzoskwiniowe Wzgórze). Stąd nazwa epoki Momoyama trwającej do 1603 r.

Nobunaga zwalcza buddyzm, a popiera chrześcijaństwo i europejskich misjonarzy. Jest także entuzjastą go, które czyni narodową grą Japonii. Wkrótce powstanie nawet urząd godokoro, ministra go i bliskiego doradcy szoguna.

• 1570 r. - Takeda Shingen pokonuje połączone siły Nobunagi i Tokugawy Iyeasu. Nie rozbija ich ostatecznie, ale jest jedynym feudałem zdolnym realnie zagrozić rosnącej potędze Odo Nobunagi i rodu Tokugawa.

• 1573 r. - W styczniu i lutym Takeda Shingen oblega zamek Noda w prowincji Mikawa broniony przez siły Tokugawy Iyeasu, lecz umiera w trakcie walk. Przyczyna jego śmierci będzie potem przedmiotem wielu dyskusji. Według jednych wielki wojownik umarł na zapalenie płuc, a inni sądzą, że chodziło o infekcje starej ranny. Niektórzy zaś mówią o celnym strzale oddanym przez snajpera z zamku. Śmierć Takedy z ręki snajpera pokaże potem film Akira Kurosawy zatytułowany Kagemusha (1980), co po japońsku oznacza polityczną zmyłkę lub przynętę.

• 1577 r. - Nobunaga zajmuje i oddaje Hideyoshiemu zamek Himeji (zbudowany przez Akamatsu Sadanona na Honshiu w 1346 r.). Himeji staje się potężną twierdzą z labiryntem między murami wiodącym do głównej bramy oraz potężnym, wielopiętrowym donżonem.

• 1582 r. - Oda Nobunaga zostaje zmuszony do samobójstwa przez swego wasala Akechi Mitsuhide. Władzę przejmuje Hideyoshi i do roku 1598 jednoczy Japonię rozbitą dotąd na księstwa (w XV w. było ich około 150). Podbija Shikoku i Kiushiu a następnie Honshiu. Tworzy sieć warowni: na przykład potężna forteca Osaka założona w latach 1583-1586 przez ród Toyotomi, które służą zarówno lokalnym feudałom jak też szogunowi. Na jego polecenie Ishikawa Norimasa rozbudowuje stary zamek Matsumoto (do 1593/1594 r.) na Honshiu, a Kiyomasa zamek Kumamoto na Kiushiu.

• 1582 - 1590 r. - Czterech japońskich chrześcijan odwiedza Europę w towarzystwie jezuitów. Rośnie zainteresowanie Zachodu Japonią i zaczyna się europejska japonistyka - nauka o Japonii, zwłaszcza o japońskim języku i kulturze.

• 1583 - 1657 r. - Hayashi Razan, konfucjański uczony i historyk, doradca szoguna Tokugawa Ieyasu.

• 1587 r. - Hideyoshi nakazuje chłopom zdać broń, aby w przyszłości uniknąć buntów. Samurajowie są odtąd jedyną uzbrojoną grupą społeczną. Spowoduje to rozwój sztuk walki bez broni (jiu jitsu, karate).

Nadal jednak działają ninja. Przykładem może być zamach na Hideyoshiego dokonany przez Kirigakure Saizo, który próbuje zabić władcę przebijając podłogę za pomocą dzidy. Wtedy inny ninja służący Hideyoshiemu wykurza zamachowca spod podłogi za pomocą prostego miotacza płomieni.

• 1589 r. - Daimyo Mori Motonari zakłada swoją siedzibę w Hiroszimie.

• Od 1590 r. - Miasto Edo coraz częściej jest nazywane Tokio (Tokyo).

• 1592 - 1598 r. - Hideyoshi ląduje w Korei ze 140-tysięczną armią i zajmuje Seul.

Jednak Chińczycy pomagają Korei i po klęsce nad rzeką Yalu (1596) Japończycy muszą wrócić na wyspy.

Hideyoshi przywozi do Japonii koreańskich artystów, rzemieślników i wynalazki: na przykład ruchome drewniane czcionki do drukowania tekstów (1593). Potem Japończycy zastąpią je wycinaniem w drewnie i odbijaniem całych stron. Pod wpływem Korei powstaje też abstrakcjonistyczna ceramika i nowe style malarstwa. W tym czasie tworzy na przykład nowatorski malarz Eitoku z rodu Kano, a nieco później sławny malarz Sotatsu (zmarły w 1643 r.).

Hideyoshi wprowadza prostokątne złote monety w kształcie sztabek złota, którymi płacono dotychczas.

• 1594 r. - Zaczyna się prześladowanie japońskich chrześcijan uznanych za reprezentantów zachodniego kolonializmu. Inna religia i etyka mogą być groźne dla szogunatu ze względu na obcy Japonii system wartości moralnych.

• 1597 r. - W Nagasaki (miasto istniejące od XV w.), centrum japońskiego chrześcijaństwa, zostaje ukrzyżowanych 26 chrześcijan wraz ze św. Pawłem Miką (1565-1597). W 1864 r. powstanie tu kościół męczenników Dalekiego Wschodu.

• 1598 r. - Hideyoshi umiera przygotowując kolejną wyprawę do Korei. Po jego śmierci działania wojenne tracą impet.

• 1600 r. - Wybucha walka o władzę.

Pod Sekigahara, w jednej z największych bitew w dziejach Japonii, zwycięża ród Tokugawa pod wodzą Ieyasu. Tokugawa Ieyasu (1542-1616), rywal zmarłego wodza Hideyoshi i władca wschodnich prowincji (Kanto) ogłasza się opiekunem następcy szoguna, a w istocie zostaje władcą. Jego siedzibą jest zamek w Edo (Tokio).

Ieyasu reformuje pieniądz sankcjonując używanie złotych i rzadziej srebrnych monet (ban, koban) w kształcie owalnych lub prostokątnych płytek. Ta postać waluty przetrwa do roku 1860, czyli do czasu fundamentalnych reform państwa.

Na rozkaz Ieyasu Danjo Nobumasa w dziele Koyo Gunkan spisuje zasady postępowania samuraja (bushido) w pewnym stopniu wzorowane na koreańskim hwarang. Wzorcowym bohaterem dzieła jest Takeda Shingen, niezwyciężony wojownik, a główną myślą dzieła jest zasada: „walka rozpoczęta musi być wygrana”. Ten sposób myślenia przyświeca potem większości Japończyków, stając się częścią ich narodowego charakteru. Filozoficzne podstawy bushido usystematyzuje samuraj Daidoji Yuzan (1636-1730) w Budo shoshin-shu.

• 1600 r. - Daimyo Date Masamune zakłada zamek i miasto Sendai (Tysiąc pokoleń) na Honshiu.

• XVII w. - Hahiroemon (1622-1694) zakłada przedsiębiorstwo handlowe Mitsui. Firma przetrwa ponad 300 lat.

• 1602 r. - Samuraj Yoshinori Satake buduje zamek Kubota (w Akita), jedną z najpotężniejszych twierdz Japonii.

• 1603 r. - Tokugawa Ieyasu ogłasza się szogunem i zaczyna okres Tokugawa (1603-1868), od siedziby szogunów zwany też Edo. W 1605 r. Ieyasu abdykuje na rzecz swego syna Hidetady (1605-1623).

• 1603 - 1687 r. - Stare miasto Yamagata (na Honshiu) wchodzi w okres rozkwitu.

• 1606 r. - Jeden z dziwaczniejszych zapisków w kronikach Japonii: ponoć w maju nad Kioto ludzie obserwują za dnia szereg ognistych kul, a jedna z nich, czerwona, wiruje koło zamku w Nijo. Nie jest to pierwszy taki wypadek: na przykład już w X w. Japończycy pisali o dziwnych światłach poruszających się w powietrzu (UFO?).

• 1609 r. - Ponowienie zakazu noszenia broni przez plebs ma służyć umocnieniu pozycji samurajów i szoguna.

• 1612 r. - Tradycyjna data powstania czterech szkół go, z najważniejszą Honinbo założoną przez mistrza Nikkai. Odtąd szkoły walczą o tytuł mistrza i zarazem wpływy polityczne. Wieloletni spór z lat 1644-1676 kończy sogo (pojedynek go złożony z wielu partii) i zwycięstwo Doetsu ze szkoły Honinbo.

• 1612 r. - Powstaje wielki zamek Nagoja, jedna z najważniejszych twierdz Japonii.

• 1614 r. - Koniec wojny w Korei. Japonia zrzeka się roszczeń terytorialnych w tym kraju.

• 1615 r. - Tokugawa Ieyasu po siedmiu miesiącach oblężenia burzy w Osace zamek rywalizującego z nim rodu Toyotomi. Po zwycięstwie chce zabezpieczyć się przed następnymi buntami feudałów i wydaje zakaz budowy zamków przez poszczególne rody. W 1620 r. nakazuje odbudować zamek w Osace, ale już jako podporę szogunatu.

• 1622 - 1623 r. - Szczyt prześladowania chrześcijan związany z obawą przed zachodnim kolonializmem: tortura noża, obdzieranie ze skóry, zakopywanie żywcem, palenie na stosie, krzyżowanie, gotowanie, ćwiartowanie na kawałki. Chrześcijanki bywają publicznie gwałcone.

• 1623 - 1651 r. - Ostateczne uformowanie instytucji szogunatu Tokugawa przez Iemitsu (syn Hidetady).

Jego podstawową jest bezwzględne posłuszeństwo samurajów wobec władcy i ich gotowość oddania za niego życia (przynajmniej teoretycznie). Państwo jest mocno scentralizowane i oparte przede wszystkim na armii.

• 1634 r. - Szogun Iemitsu zakazuje działalności chrześcijańskich misjonarzy, aby nie dostarczali buntownikom broni palnej i żeby powstrzymać kolonizację Japonii przez państwa europejskie. Wprowadza też przepis nakazujący każdemu lokalnemu władcy co drugi rok mieszkać przez 12 miesięcy w Edo. Ma to zapobiec spiskowaniu przeciw szogunowi.

Przerywa wszelkie kontakty z zagranicą. Japonia Handluje odtąd wyłącznie Chinami i Holendrami. Tym ostatnim szogun wyznacza siedzibę na małej, sztucznej wysepce Dejima w Zatoce Nagasaki.

W 1636 r. zakazuje Japończykom podróży i budowania statków oceanicznych, aby odizolować kraj od złych wpływów. Tym, którzy zostają złapani na próbie wyjazdu za granicę grozi kara śmierci. Jest to klasyczna reakcja konserwatysty, który wierzy, że powrót do dawnych ideałów jest równoznaczny z powrotem dawnej potęgi, a nie dostrzega, że świat się zmienił i przeszłe koncepcje są już bezwartościowe. Z drugiej jednak strony izolacja, choć spowalnia i konserwuje rozwój kraju, przyczynia się do ukształtowania specyficznie japońskich zwyczajów, sposobu myślenia oraz stylu artystycznego. Japończycy samodzielnie opracowują niektóre dziedziny matematyki niezależnie od matematyków Zachodu. Nadają dojrzałą i niepowtarzalną postać swojej grafice, ceremonii herbaty czy też ceramice.

• 1637 - 1638 r. - Powstanie chłopów na południu Kiushiu głównie w okręgu Shimbar na wschód od Nagasaki.

Wielu z nich to chrześcijanie pod wodzą Amakusa Shiro, a broni palnej dostarczają im Portugalczycy. Szogunowi pomagają Holendrzy, chcąc usunąć Portugalczyków. Po kilku miesiącach ciężkich walk wojska szoguna pokonują powstańców zdobywając zamek Hara w prowincji Hizen jako ostatni punkt oporu chrześcijan. Według pamiętników z epoki o zdobyciu Hara zdecydowali ninja z klanu Koga, którzy odcięli dostawy, spenetrowali zamek i ułatwili atak.

Iemitsu zakazuje Portugalczykom i misjonarzom wstępu do kraju (1638).

• 1639 r. - Iemitsu wydaje zbiór praw regulujących stosunki społeczne w Japonii.

Społeczeństwo dzieli się na cztery klasy: samurajów (szlachta, wojsko), kupców, rzemieślników i chłopów, czyli rolników (przedstawiciele trzech klas plebejskich są zwani heimin). Każda klasa ma ściśle określone prawa i obowiązki. Cesarz jest tylko najwyższym kapłanem, a realną władzę sprawuje szogun. Państwo dokładnie nadzoruje kupców i rzemieślników a zwłaszcza chłopów, dzięki rozbudowanemu systemowi policyjnej kontroli i tajnych agentów. Chłopi nie mogą jadać ryżu, chociaż go produkują, nosić jedwabnych ubrań ani oskarżać samurajów w sądzie.

• 1640 r. - Holandia jest jedynym krajem europejskim, który otrzymuje prawo handlowania z Japończykami, ale tylko w porcie Hirado koło Nagasaki. Szogunowie Tokugawa obawiają się europejskiej zaborczości i prowadzą politykę izolacji od wpływów zewnętrznych, co jednak powoduje gospodarczy i kulturalny zastój Japonii.

• 1642 - 1693 r. - Ihara Saikaku, wybitny pisarz.

• 1644 - 1694 r. - Matsuo Basho, poeta uznany za największego twórcę i odnowiciela haikai.

W 1688 r. zwierza się przyjaciołom, że poczuł na twarzy powiew z zaświatów i jest zmęczony sławą. Rok później, mimo słabego zdrowia, ze swoim uczniem Sorą wyrusza z Edo. Na trasie jego pięciomiesięcznej pieszej wędrówki długości niemal 2000 km są Nikko, Sukagawa, Fukushima, Matsushima, Hiraizumi, przełęcz Natagiri, Sakata nad Morzem Japońskim, Niigata, Komatsu, Maruoka, Tsuruga i Iga (Ogaki). Basho napisał, że każdy dzień jest podróżą, a podróż sama jest domem.

• 1648 r. - W Edo zostaje wydany zakaz rozgrywania ulicznych pojedynków sumo, aby uniknąć rozruchów i zniszczeń. Edykt zostanie złagodzony w 1684 r., kiedy władze wprowadzą zezwolenia na zapasy.

• Druga połowa XVII w. - Zubożenie wsi na skutek wysokich podatków powoduje chłopskie bunty i narastające niezadowolenie z rządów szogunów (Ietsuna, 1651-1680; Tsunayoshi, 1680-1709). Pojawiają się głosy żądające przywrócenia władzy cesarza.

Pierwsze gazety yomiuri (czytaj i sprzedaj) i kawaraban (druk z cegiełek) mają upamiętniać ważne wydarzenia.

• 1653 - 1724 r. - Monzaemon Chikamatsu, jeden z największych twórców teatralnych w dziejach Japonii.

• 1657 r. - Wielki pożar niszczy ¾ Edo: 300 świątyń, 500 pałaców. Ginie prawie 100 tysięcy ludzi.

Podobno pożar zaczął się od kimona, które miało być spalone na stosie w obecności kapłana, ponieważ trzy kolejne właścicielki owego kimona nagle zmarły. Wiatr jednak przeniósł płomienie na drewniane miasto, jakby potwierdzając przekleństwo ciążące na kimonie.

• 1675 r. - Pierwsza japońska ekspedycja, mająca zasiedlić bezludne wyspy Bonin na Pacyfiku na wschód od Riukiu. Odkrył je Sadayori Ogasawara w roku 1593, lecz przez ponad 70 lat nikt nie wykazał nimi zainteresowania.

• 1685 - 1768 r. - Hakuin, reformator buddyzmu. Odradza kulturę zen i wprowadza ją nawet do najniższych klas społecznych, dawniej zdominowanych przez ludowy amidyzm. Zen staje się częścią japońskiej mentalności.

• XVII/XVIII w. - Handel z kupcami europejskimi zmienia wartość japońskiego pieniądza. Przedtem srebro i złoto miały podobną cenę, lecz Europejczycy wprowadzają tak dużo monet srebrnych (po odkryciu złóż w Ameryce), że dochodzi do obniżenia ich siły nabywczej (inflacja), a za to rośnie wartość złota.

Od XVII w. funkcjonują też papierowe banknoty emitowane przez świątynie, książąt i władców jako poświadczenie, że dana osoba posiada pieniądze zdeponowane w ich skarbcach lub w dobrach, które można ewentualnie sprzedać.

• Ok. 1700 r. - Japonię zamieszkuje 25 milionów ludzi, z czego większość stanowią mieszkańcy wsi.

• XVIII w. - Japońscy intelektualiści dostrzegają konieczność reform w kraju.

Kamo Mabuchi (1697-1769), Motoori Norinaga (1730-1801) i Hirata Atsutane (1774-1843) dowodzą, że władza należy do cesarza, bo tak uczą święte teksty. Powołują się na legendy o pochodzeniu cesarskiego rodu od bogów, aby zakończyć dyktaturę szoguna. Norinaga akcentuje kult cesarza jako potomka bogów, a jego uczeń Atsutane rozwija szowinistyczne idee szinto głosząc, że Japonia jest krajem wybranym i ma prawo dominować nad resztą świata.

Rządzą szogunowie Ienobu (1709-1712) i Ietsugu (1712-1716).

• 1710 r. - Ukazuje się głośne dzieło Pedagogika w japońskim zwyczaju Kaibary Ekikena (K. Atsunobu, 1630-1714), znanego filozofa (zwolennik Czu Si), którego poglądy na dwa wieki zdominują japońską pedagogikę.

• 1716 - 1745 r. - Rządzi ósmy szogun z rodu Tokugawa, Yoshimune (1648-1751).

Pod naciskiem ubożejących chłopów i buntów, przeprowadza reformy Kyoho: łagodzi nadzór nad gospodarką i zmniejsza podatki. Jego zasługą jest organizacja tajnej służby wywiadowczej Oniwaban nawiązującej do tradycji ninja.

• 1720 r. - Szogun Yoshimune zezwala Holendrom na przywożenie europejskich dzieł naukowych oprócz rozpraw religijnych. Jest to istotny impuls w kierunku modernizacji Japonii.

• 1745 - 1760 r. - Panuje szogun Ieshige, syn Yoshimune.

• Druga połowa XVIII w. - Rozwój japońskiej kultury.

W tym czasie działają między innymi wielki poeta haikai Yosa Buson (Taniguchi, 1716-1783), znany pisarz Ueda Akinari (1734-1809), pisarz i malarz Santo Kyoden (1761-1816), jeden z największych japońskich pisarzy Jippensha Ikku (1765-1831), autor literatury popularnej Shikitei Samba (1776-1822) i prozaik Takizawa Bakin (1767-1848).

Do popularyzacji matematyki przyczynia się słynny Fujita Kagen (1765-1821), który życie poświęcił tworzeniu, zbieraniu i rozwiązywaniu sangaku.

• 1760 - 1786 r. - Rządy szoguna Ieharu, syna Ieshige.

• 1787 - 1793 r. - Supremacja dostojnika Matsudairo Sadanobu (1758-1829) za szogunatu Ienari (1787-1837, prawnuk Yoshimune). Szereg reform (reformy Kansei) społecznych i prawnych liberalizujących stosunki między klasami.

• 1787 r. - La Pérouse przepływa cieśninę między Hokkaido i Sachalinem, nazwaną potem jego imieniem.

• 1789 r. - Bunty biedoty w Osace i innych miastach. Chcą ograniczenia roli wielkich feudałów i zmniejszenia wyzysku.

• XVIII/XIX w. - Zmiany w sztuce japońskiej związane z powolną modernizacją kraju.

W tym czasie pisze Kobayashi Issa, sławny poeta haikai pochodzący z rodziny chłopskiej.

W latach 1794-1795 grafik Toshusai Sharaku tworzy niezwykle ekspresyjne drzeworyty portretowe.

Działa również sławny Katsushika Hokusai (1760-1849), największy grafik Japonii, zarazem świetny malarz oraz poeta i pisarz. W podróżach po Japonii Hokusai poznaje tradycyjną sztukę chińską i europejską. Zilustrował około 500 książek i stworzył ponad 30 tysięcy rysunków oraz drzeworytów.

Sławę zdobywa także Utagava Hiroshige (plastyczne impresje z podróży Edo-Kioto, 1833).

• 1803 r. - Rybacy znajdują dziwną łódź nazwaną Utsuro-bune (Pusta Łódź) na pacyficznym wybrzeżu w prowincji Hitachi. Według opowieści spisanej po raz pierwszy w 1825 r. z łodzi wyszła piękna kobieta ze szkatułką w dłoniach, mówiąca w nieznanym języku. Ostatecznie rybacy wypchnęli łódź na ocean.

Opowieść odpowiada legendzie o księżniczce Oto-hime, córce smoka Ryujin (Owatatsumi-no-Mikoto) władającego oceanem. Japończycy opowiadają, że młodzieniec Taro Urashima uratował niegdyś morskiego żółwia. Okazało się wtedy, że żółwiem była księżniczka, która w nagrodę zabrała go do podmorskiego pałacu ojca. Jednak po pewnym czasie Taro Urashima zatęsknił za rodziną i wybrał się na ląd. Księżniczka dala mu wtedy szkatułkę, której miał nie otwierać. Cóż, kiedy na ziemi młodzieniec nie znalazł nikogo znajomego, bo odkrył, że poza podmorskim pałacem minęło 300 lat. Zrozpaczony otworzył wtedy szkatułkę i nagle się postarzał: w szkatułce była jego starość.

• 1804 r. - Rosyjskie poselstwo ląduje w porcie Nagasaki, ale rząd szoguna nie chce z nim rozmawiać, ponieważ przybycie obcych na wyspy zostało uznane za oznakę słabości Japonii i obrazę dla szoguna.

• 1809 - 1858 r. - Książę Nariakira, sławny reformator państwa.

Intensyfikuje budownictwo okrętów i tworzy japoński przemysł. W Satsuma koło Nagasaki książę Nariakira zakłada jedną z pierwszych japońskich fabryk. Rozwija telegraf, fotografię i inne dziedziny przejęte z Europy.

W roku 1853 rząd akceptuje propozycję księcia, aby czerwone wschodzące Słońce na białym tle umieścić na fladze Japonii.

Natomiast jako nieformalnego godła Japonia używa czasem cesarskiego herbu przedstawiającego stylizowaną złotą chryzantemę o 16 płatkach.

• 1815 r. - W wiosce Nakano Mura rodzi się Katsugoro, bohater jednej z najdziwaczniejszych opowieści uznawanej czasem za dowód na istnienie reinkarnacji. Chłopiec mając siedem lat oświadczył, że w poprzednim wcieleniu nazywał się Tozo, jego ojciec Kyubei a matka Shidzu i że mieszkali w Hodokubo. Kiedy miał pięć lat, umarł jego ojciec i do domu wprowadził się Hanshiro, a rok później umarł sam Tozo. Chłopiec był tak przekonujący, że jego babcia Katsugoro postanowiła sprawdzić tę historię i wraz z wnukiem pojechała do Hodokubo. Tam chłopiec podobno wskazał właściwy dom, a mieszkający w nim Hanshiro i Shidzu potwierdzili fakty z jego relacji. Ostatecznie wydarzenie zostaje dość szczegółowo opisane, podpisane przez jego uczestników i w zamkniętej kopercie powierzone bibliotece tokijskiej dzielnicy Sasaki, gdzie dość szybko idzie w zapomnienie. Dokument odnajdzie potem, przetłumaczy na angielski i opublikuje Lafcadio Hearn.

• 18 XII 1828 r. - Trzęsienie ziemi w Echigo zabija ok. 30 tysięcy osób.

• 1829 - 1862 r. - Torajiro Kuwabara. Urodził się w rodzinie kupca we wsi Tonoura w prefekturze Hiroszimy. Jako czterolatek zaczyna grać w go, a w wieku sześciu lat jest uznawany za cudowne dziecko i zaczyna regularną naukę gry u lokalnego mistrza Hoshina. W roku 1837 przenosi się do szkoły go Hon’inbo w Edo, a cztery lata później zmienia imię na Shusaku Hon’inbo. Od roku 1846 jest niekwestionowanym mistrzem go i prawdopodobnie najlepszym graczem w dziejach. Umiera pomagając chorym na cholerę.

• 1837 r. - konfucjański uczony Oshio Heihahiro w Osace żąda zmian w polityce: chce zahamowania wzrostu cen ryżu i ograniczenia wpływów wielkich kupców. Dochodzi do buntów ludności stłumionych jednak przez armię.

• 1837 - 1868 r. - Ostatnie lata szogunatu naznaczone reformami i wzrostem znaczenia cesarzy.

Panują szogunowie Ieyoshi (1837-1853, syn Ienari), Iesada (1853-1858, syn Ieyoshi), Iemochi (1858-1866, wnuk Ienari) i Yoshinobu (1867-1868, daleki potomek Ieyasu).

• 1841 - 1843 r. - Mizuno Tadakuni wprowadza reformy Tempo, likwidując kupieckie monopole i ich wpływ na ceny.

• 1850 r. - Japonia ma ponad 30 milionów mieszkańców.

• 1854 r. - Amerykański komandor M. Perry przyprowadza do Japonii flotę wojenną i wymusza podpisanie układu handlowego między Japonią i USA. Porty Shimoda i Hakodate zostają otwarte dla obcych statków, znosząc izolację Japonii.

Pierwszym konsulem USA w Shimoda zostaje T. Harris (1856-1858). Wiąże się z nim romantyczna historia pięknej Okichi, która była jego służącą i kochanką, budząc wzgardę swego środowiska. Po wyjeździe Harrisa z Japonii Okichi odrzucona przez swoich współziomków popadła w alkoholizm, a w końcu w rozpaczy popełniła samobójstwo skacząc do rzeki. Ta śmierć zmieniła spojrzenie ludzi i później powstanie w tym miejscu mała świątynia Okichi.

• Od 1855 r. - Japonia podpisuje układy handlowe z Rosją (otwarcie portów Shimoda, Hakodate i Nagasaki w 1855 r.), USA, Wielką Brytanią i Francją (1858).

Brytyjczyk T. Blake Glover rozpoczyna import broni na wielką skalę (1859). Dzięki otwarciu na świat zewnętrzny istniejąca od okresu Edo skromna rybacka wioska Jokohama staje się dużym, ważnym portem (1859), a potem wyrasta na wielkie miasto. Konserwatyści reagują strachem na otwarcie Japonii i przepowiadają rozmaite nieszczęścia, które mają rzekomo spaść na kraj łamiący odwieczne tradycje. Na fali takich nastrojów w roku 1863 Japończycy ostrzeliwują statki handlowe „barbarzyńców” w porcie Shimonoseki na południu kraju, aby odstraszyć obcych. Doprowadza to jednak do odwetowego ostrzelania japońskich umocnień Shimonoseki przez okręty brytyjskie, francuskie, holenderskie i amerykańskie w 1864 r.

Japonia uzależnia się od obcego kapitału, choć zarazem włącza się do światowych procesów gospodarczych.

Rozwój ekonomiczny kraju nadal jednak jest krępowany przez system feudalnych ograniczeń, co powoduje kilkanaście dużych buntów chłopskich w 1866 r. Chłopi nie chcą dłużej być traktowani jak niewolne bydło.

• 1860 r. - Firma Kajima buduje w Jokohamie pierwszy budynek w stylu zachodnim, czyli murowany.

Firmę założył Iwakichi Kajima, który dwadzieścia lat wcześniej uruchomił w Tokio przedsiębiorstwo budowlane. Wtedy budował jeszcze tradycyjnie z drewna. W modernizującej się Japonii Kajima szybko wyrasta na ważne przedsiębiorstwo. Buduje nowoczesne budynki w różnych miastach Japonii, a od roku 1899 linie kolejowe w Korei i na Tajwanie,

• 1860 - 1938 r. - Jigoro Kano, reformator dawnych sztuk walki

• Od ok. 1866 r. - Przyspieszenie rozwoju Hokkaido. Na równinie Ishikari powstaje kanał dostarczający wodę na pola, co stymuluje rolnictwo i handel, a osada Sapporo (nazwa znaczy Rzeka Płynąca Przez Równinę) staje się miastem (1868), które amerykańscy projektanci przebudują w stylu zachodnim (1870-1871).

Osada Kusuri zamienia się w miasto Kushiro (1869 r.) i gwałtownie się rozwija od 1900 r.

• 1867 r. - Śmierć cesarza Komei (1846-1867) i objęcie tronu przez piętnastoletniego Mutsuhito Meiji. Nowy monarcha żąda oddania władzy przez szoguna, co wywołuje atak szoguna na siedzibę cesarza w Kioto. Armia cesarska zwycięża jednak w bitwie pod Fushimi w1868 r. i piętnasty szogun z rodu Tokugawa, Yoshinobu musi abdykować (umrze w 1913 r.).

• 1868 - 1912 r. - Okres Meiji: oficjalne zniesienie szogunatu, reformy administracji, modernizacja gospodarki, otwarcie portów dla handlu z zagranicą (na przykład w Kobe).

• 1868 r. - Shinroku Mizutani odkrywa małe bezludne wysepki Minami Tori Shima 1125 km na południowy wschód od Japonii; w roku 1898 zostaną zajęte jako baza japońskiej floty wojennej.

• 1869 r. - Zniesienie feudalizmu, wprowadzenie rządów parlamentarnych i reforma gospodarki.

Powstaje Uniwersytet Tokijski (1869). Zostaje wprowadzony system dziesiętny i metryczny. Rząd tworzy bank centralny, a w latach 1870-1871 dotychczasowy mon zastępuje jednolitą walutą jen (1 yen = 100 sen = 1000 rin).

Zakłada i oddaje w prywatne ręce przedsiębiorstwa organizowane na sposób europejski i amerykański (1869-1880), aby spłacić długi wobec wielkich bankierów i stworzyć możliwość rozwoju firm. W 1870 r. rząd kupuje brytyjską licencję na budowę statków dalekomorskich (pierwszy japoński pancernik powstanie w 1875 r.). W ramach rozwoju żeglugi rząd japoński nakazuje budowę nowoczesnych latarni morskich i zatrudnia szkockiego inżyniera Richarda H. Bruntona (1841-1901). W ten sposób w roku 1871 powstaje latarnia Mikomotoshima koło portu Shimoda na południowym wybrzeżu Honshiu, pierwsza betonowa budowla w Japonii. W następnych latach Brunton zbuduje jeszcze 25 latarni rozsianych po całej Japonii od Hokkaido po Kiushiu.

W 1878 r. powstaje japońska giełda towarów i papierów wartościowych (w XX w. będzie jednym z głównych elementów światowej ekonomii).

Reforma administracji (w 1871 r.) zmienia państwo: zamiast dawnych posiadłości feudalnych oraz systemu zależności chłopa od feudała powstają prefektury (okręgi) zarządzane przez przedstawicieli rządu. Znikają przywileje wynikające z urodzenia. Często prowadzi to do osobistych tragedii. Na przykład sławny samuraj Saigo Takamori, choć popiera reformy Meiji, nie może pogodzić się z likwidacją klasy samurajów i popełnia seppuku (1877). Inni samurajowie pozbawieni ziemi i znaczenia (zwani roninami) przenoszą się do miast i tworzą inteligencję. Rząd wykupuje od feudałów ziemie uprawne i przekazuje chłopom (w latach 1872-1873), a podatek rolny płacony w naturze zastępuje pieniężnym. Powstaje japońska poczta (1871-1873), a w 1872 r. pierwsza linia kolejowa Tokio-Jokohama (29 km) obsługiwana przez parowozy. Ustala się standardowy dla większości japońskich linii rozstaw torów 1067 mm. Do końca XIX w. Japonia będzie miała ok. 4000 km linii kolejowych. W XIX-XX w. Japonia jest potęgą rybacką - łowi głównie śledziowate (sardynela, śledź okrągły), zwłaszcza u zbiegu ciepłego prądu Kuro Siwo i chłodnego Oja Siwo.

Mimo reformatorskich sukcesów na wsi nadal trwa bieda, co powoduje aż 185 powstań chłopów w latach 1868-1978. Z drugiej strony opór wywołuje też wyzysk robotnika - na przykład bunt w kopalniach Takashima w 1872 r.

Powstanie nowego państwa znajduje swój wyraz również we wprowadzeniu powszechnego obowiązku służby wojskowej w 1872 r. Reforma i ujednolicenie szkolnictwa ma na celu wychowanie do ślepego posłuszeństwa wobec cesarza uznawanego za boga. Szkoły wpajają Japończykom pogardę wobec obcych i poczucie wyższości, przygotowując ich do wojny. Powstaje społeczeństwo militarystyczne, agresywne i gotowe do poświęceń dla ojczyzny.

W 1888 r. powstaje hymn narodowy Jest to pieśń ku czci cesarza Twoja jest władza z melodią skompilowaną z kilku japońskich piosenek przez Niemca F. Eckerta w 1880 r. Najstarsza część tekstu ma ponad tysiąc lat, ponieważ pochodzi z roku 905.

• 1870 - 1945 r. - Nishida Kitaro przez wielu znawców uznawany za najwybitniejszego filozofa Japonii.

• Lata 1870. - Powstaje koncern Mitsubishi (transport, kopalnie, budowa okrętów), wkrótce jedna z największych firm w Japonii.

Powstają gazety obcojęzyczne (Brytyjczyk A. W. Hansard zakłada gazetę w Nagasaki i przenosi ją do Jokohamy jako Japan Herald) oraz japońskie (Jokohama, 1871; tokijski dziennik Asahi Shimbun, 1879).

• 1871 r. - Wraz z gospodarką rozwija się też nowy stosunek do kultury - w Tokio powstaje największa w Azji Wschodniej kolekcja sztuki, stanowiąca zaczątek muzeum narodowego. Rząd realizuje program upowszechniania oświaty: w roku 1875 50% chłopców i 20% dziewcząt uczęszcza do szkoły.

• 1874 r. - Armia zajmuje Tajwan pod pretekstem obrony japońskich rybaków po napaści Tajwańczyków.

Wycofuje się po otrzymaniu pieniężnego odszkodowania od Chin, lecz w 1898 r. znów zajmuje wyspę, a książę Kobyama buduje tam świątynię dla Czeng Czinga jako japońskiego (po matce) władcy Tajwanu.

• 1874 r. - Powszechna Partia Polityczna Stowarzyszenia Wytyczonego Celu. Walczy o ustrój parlamentarny.

• 1875 r. - Japonia oddaje Rosji południowy Sachalin w zamian za Wyspy Kurylskie.

• 1875 r. - Rząd ustanawia wysokie japońskie odznaczenie Order Wschodzącego Słońca.

Kolejnym będzie Order Chryzantemy wprowadzony w roku 1877.

• 1876 r. - Japonia oficjalnie zajmuje wyspy Bonin (japońscy osadnicy przybyli tu w 1861 r.) i Ogasawara (Volcano). Tym samym zakończyła trwający ponad 50 lat amerykańsko-brytyjski spór o wyspy.

• 1876 - 1877 r. - W prowincji Satsuma wybucha bunt feudałów pod wodzą księcia Katsumoto, którzy nie godzą się z likwidacją swoich przywilejów. Kilkakrotnie liczniejsza od buntowników rządowa armia uzbrojona w artylerię i karabiny krwawo tłumi powstanie samurajów, którzy walczą przede wszystkim mieczem i łukiem.

• 1878 r. - Wzorem Bismarcka cesarz powołuje stale funkcjonujący sztab generalny japońskiej armii, co wskazuje na ogromną wagę przywiązywaną do wojska i na militaryzację państwa.

• 1881 r. - Powstaje pierwsza japońska partia polityczna Jiyuto (Partia Liberalna) grupująca dawnych samurajów oraz inteligencję. Rok później zostaje założona Kaishinto (liberalna partia reformatorska).

• 1881 - 1883 r. - Powstaje policja Kempetai, czyli wojskowa żandarmeria, a jej symbolem jest kwiat chryzantemy dotąd kojarzony przede wszystkim z cesarzem.

W marynarce wojennej zaś powstanie żandarmeria nosząca nazwę Tokkeitai.

Kempetai będzie głównym narzędziem państwowego terroru w totalitarnej Japonii. Zasłynie z bezwzględnego ścigania wszelkich objawów samodzielnego myślenia i bardzo szybko stanie się elementem budowy społeczeństwa skrajnie nacjonalistycznego i militarystycznego, zapatrzonego w armię i kodeks bushido, wychowanego w fanatycznym kulcie cesarza. Kempetai prowadzi też działalność szpiegowską i zajmuje się kontrwywiadem, czyli zwalczaniem obcych szpiegów. Zasadnicze zręby tej instytucji zaprojektował Wilhelm Stieber, były niemiecki minister policji i znany szpieg.

Prawdziwych i domniemanych przeciwników Kempetai morduje, więzi i okrutnie torturuje. Przykładem jest tortura ryżu, polegająca na głodzeniu więźnia przez kilka dni, a następnie napchaniu mu żołądka surowym ryżem i zmuszeniu do wypicia dużej ilości wody; pęczniejący ryż wywołuje straszny ból. Inną typową dla Kempetai jest tortura wody, kiedy do żołądka ofiary zostaje wpompowana duża ilość wody, a potem oprawcy skaczą na brzuch torturowanej osoby.

• 1883 r. - Japońsko-chiński układ w Tien Tsin. Odtąd Chiny i Japonia mają się wzajemnie informować o wprowadzaniu wojsk do Korei. Jest to praktycznie ustanowienie wspólnego protektoratu.

• 1883 - 1969 r. - Morihei Ueshiba, słynny mistrz sztuk walki.

• 1886 - 1965 r. - Junichiro Tanizaki, sławny pisarz uznawany za jednego z twórców nowoczesnej japońskiej estetyki odwołującej się do tradycji. Jako zdecydowany krytyk westernizacji kraju głosi, że Japończycy mogliby samodzielnie dokonać wszystkich odkryć i wynalazków, których dokonali uczeni na Zachodzie. Jego idee przyczyniają się do umacniania japońskiego nacjonalizmu.

• 1887 r. - Uprzemysłowienie Japonii wymaga coraz więcej energii. Powstają więc kopalnie węgla. Jedna z najbardziej oryginalnych zostaje uruchomiona na niewielkiej (6,3 ha) wysepce Hashima na oceanie ok. 15 km od Nagasaki. Kopalnia zagłębia się w warstwy skalne poniżej poziomu morza. Na wyspie powstaje miasto w szczytowym momencie w roku 1959 mające 5259 mieszkańców. Brzegi wyspy otacza wysoki mur chroniący przed falami. Podczas II wojny światowej wyspa będzie kilkarotnie torpedowana, ponieważ wygląda jak pancernik, szczególnie w peryskopie okrętu podwodnego. Po niemal stu latach wydobycie przestanie się opłacać i w roku 1974 kopalnia zostanie zamknięta, a mieszkańcy stopniowo opuszczą wyspę. W XXI w. bezludna, niszczona przez ocean i wiatry Hashima stanie się turystyczną atrakcją.

• 1887 r. - Japonia budująca swoją militarna potęgę kupuje okręty wojenne. Jednym z nich jest krążownik Unebi zbudowany dla Japonii we Francji. W październiku podczas swojego pierwszego okręt znika wraz z załogą na odcinku między Singapurem i Japonią. Zostaje uznany za ofiarę sztormu. Japonia zaś uzyskuje odszkodowanie od firmy ubezpieczeniowej, a za otrzymane pieniądze zamawia w Wielkiej Brytanii nowy okręt Chiyoda.

• 1889 r. - Pierwsza japońska konstytucja oficjalnie uznaje cesarza za potomka bogini Amaterasu i oddaje mu większość władzy wykonawczej (sprzyja to militaryzacji polityki). Na czele rządu stoi premier. Pierwszym premierem zostaje generał Yamagata Aritomo. Władzę ustawodawczą sprawuje parlament (otwarty w 1890 r.). Prawo wyborcze jest zarezerwowane dla ludzi zamożnych. Niektóre posiadłości feudałów zyskują status miast, jak Nagoja (1889) i Sendai (1889).

• 1890 r. - Do Japonii przybywa Lafcadio Hearn (1850-1904). Jest to syn Irlandczyka i Greczynki arabskiego pochodzenia, wychowany w Irlandii, kształcący się w Anglii i Francji, obywatel USA, dziennikarz podróżujący po Karaibach. Z czasem przyjmuje buddyzm i żeni się z Japonką Koizumi Setsuko, przyjmując nazwisko Koizumi Yakumo.

Jego książki, choć pisane po angielsku, stają się częścią narodowej literatury Japonii, ponieważ doskonale oddają japońskiego ducha. Przykładem może być opowiadanie o skazanym na śmierć samuraju, który zagroził egzekutorowi pośmiertną zemstą. Ten jednak nie przejął się groźbą, lecz zażądał dowodu, że skazaniec ma dość determinacji, aby się mścić: samuraj miał po ścięciu chwycić zębami kamień. Świsnął miecz, głowa spadła na ziemię, odbiła się i rzeczywiście na chwilę zacisnęła zęby na kamieniu. Do zemsty jednak nie doszło, ponieważ, jak wyjaśnił egzekutor, skazany zużył już całą energię, żeby pokazać swoją determinację.

• Lata 1890. - Japonia jest potęgą gospodarczą i militarną.

Ma prawie 40 milionów mieszkańców, z czego ok. 10% w miastach. Długość linii kolejowych osiąga ok. 3600 km. Rozwija się przemysł i intensywne zbrojenia. Japonia zwiększa swoją strefę wpływów w Korei i Chinach: atakuje Liaotung i port Wei-hai-wei (1894-1895), a na mocy traktatu pokojowego zajmuje Peskadory i Tajwan. Chiny muszą zapłacić 300 milionów jenów wojennej kontrybucji, otwierają niektóre porty dla japońskich statków i rezygnują z protektoratu nad Koreą. W 1895 r. Japończycy zabijają koreańską królową Min znaną z antyjapońskiej polityki.

• 1894 - 1945 r. - Działają tajne organizacje nacjonalistyczno-militarne mające wspierać politykę ekspansji i prowadzące działalność szpiegowską; najsilniejsze to Związek Czarnego Oceanu i Stowarzyszenie Smoka.

• 1896 r. - Trzęsienie ziemi o magnitudzie ok. 7,2 koło Sanriku wywołuje falę tsunami o wysokości do 25 m, która zalewa 300 km wybrzeży Honshiu i zabija około 27 tysięcy osób.

• 1898 - 1908 r. - Powstają organizacje szpiegowskie z asem wywiadu Fuyo Hattori oraz szkołami w Tokio, Osace i Szanghaju. W Szanghaju działa Akademia Tung Wen kształcąca agentów wywiadu. Wywiad japoński obejmuje swoim zasięgiem całą Azję i Rosję. We Władywostoku działa Fuidzo Sattori, oficjalnie japoński biolog a w rzeczywistości szpieg. W Petersburgu zaś rezyduje pułkownik Mototsiro Akasi współpracujący z agentem carskiej Ochrany i działaczem politycznym J. Azefem.

• XIX/XX w. - Japonia ma niemal 50 milionów mieszkańców.

• Początek XX w. - Wansaburo Deguichi tworzy sektę omoto-kyo, afirmująca Boga w przyrodzie i harmonię.

W 1934 r. Deguichi zorganizuje „siły miłości”, mające duchowo spowodować przerwanie walk chińsko-japońskich w Mongolii. Dostaje się jednak do chińskiej niewoli, a uratuje go japońska armia.

• 1904 - 1905 r. - Rywalizacja z Rosją o wpływy w Chinach, Mandżurii i Korei doprowadza do wojny. Konflikt ujawnia, jak skuteczny jest japoński wywiad, który dostarcza danych o stanie rosyjskiej armii i floty. Na przykład w Petersburgu działa pułkownik Akasi, korzystający między innymi z informacji dostarczanych przez popa G. Hapona oraz muzułmańskiego działacza Abdul Raszida Ibrahima.

Kontradmirał Uriu zatapia rosyjską flotę pacyficzną w Port Artur (1904). Rosjanie pospiesznie i nieudolnie modernizują flotę na Bałtyku i pod wodzą admirała Z. Rożdżestwieńskiego wysyłają na wschód wokół Afryki. Tymczasem generał Nogi po długim oblężeniu (12 V 1904 - 2 I 1905) zdobywa twierdzę Port Artur: w walkach ginie 60 tysięcy Japończyków i 40 tysięcy Rosjan. 1 IX generał Kuroki po rozgromieniu Rosjan wkracza do miasta Mukden, stolicy Mandżurii.

27-28 V 1905 r. dochodzi do bitwy morskiej koło wyspy Cuszima w Cieśninie Koreańskiej, gdzie admirał Togo Heihachiro (1848-1934) zadaje Rożdżestwienskiemu ostateczną klęskę.

Podczas wojny, po raz pierwszy w Azji Wschodniej, obie strony masowo stosują broń maszynową.

Traktat pokojowy podpisany w Portsmouth w stanie New Hampshire (5 IX1905) oddaje Koreę pod protektorat Japonii, Rosja oddaje Japonii Port Artur (Dalian, Dairen), południową Mandżurię i połowę Sachalinu. Ponadto Japonia zyskuje swobodny dostęp do łowisk na Pacyfiku.

• Do 1906 r. - Japonia opanowuje Mandżurię jako punkt wyjścia dla dalszej ekspansji w Azji Wschodniej.

Do Korei zaś wysyła swojego namiestnika księcia Ito Hirobumiego.

• 1910 r. - Zabójstwo japońskiego księcia Ito przez Koreańczyka jest pretekstem do oficjalnego zaboru Korei.

• 1912 r. - Śmierć cesarza Mutsihito Meiji. Na tron wstępuje jego syn Yoshihito (Taisho).

• 1913 - 1916 r. - Powstaje partia Kenseikai. Popiera rządy zgodne z konstytucją, co ma związek z narastaniem oporu ludności wobec rządów wojskowo-biurokratycznych. Uczestnicy demonstracji żądają powszechnego prawa wyborczego.

• 1914 r. - Japonia jako brytyjski sojusznik zajmuje posiadłości Niemiec w Chinach i Oceanii.

• 15 XII 1914 r. - W kopalni węgla kamiennego Mitsubishi Hojyo na Kiushiu wybucha pył węglowy zabijając 687 osób.

• 1915 r. - Mosaburo Makita zakłada w Nagoya przedsiębiorstwo produkujące elektronarzędzia.

W ciągu nasrępnych dekad firma Makita stanie się światowym potentatem w dziedzinie elektronarzędzi konkurującym z takimi potęgami jak Black and Decker czy Bosch.

• 1915 - 1917 r. - Japonia dąży do opanowania Chin.

Służy temu między innymi rozbudowana siatka wywiadowcza działająca na obszarze Chin. Od 1915 r. w Pekinie działa uzdolniony japoński szpieg Doihara Kendzi, oficer Kempetai i poliglota władający czterema językami używanymi w Chinach, koreańskim, mongolskim i dziewięcioma językami europejskimi. Mandżuria oficjalnie zostaje uznana za posiadłość Japonii, a Chiny formalnie zachowują niepodległość.

• 1918 r. - Konosuke Matsushita (1894-1989) zakłada w Osace firmę produkująca urządzenia optyczne i elektryczne. Z czasem Matsushita Electric przekształci się w wielką korporację pod nazwą Panasonic i stanie się jednym z największych producentów urządzeń elektrycznych, zwłaszcza sprzętu gospodarstwa domowego jak pralki, lodówki czy kuchenki. Poza tym firma wytwarza aparaty fotograficzne, kamery, baterie słoneczne... Po II wojnie światowej zaś fabryki Panasonic powstaną w wielu krajach całego świata.

• VIII 1918 r. - Seria buntów ludności (łącznie ok. 10 milionów uczestników) spowodowanych wysokimi cenami ryżu.

Zamieszki obejmują 2/3 terytorium Japonii: rozbijanie magazynów, niszczenie domów kupców i rabunki. W walkach z policją i wojskiem ginie kilka tysięcy osób, a wielu schwytanych buntowników zostaje rozstrzelanych.

• 1919 r. - Antyjapońskie powstanie w nadmiernie eksploatowanej Korei. W półrocznych walkach uczestniczy 40 tysięcy żołnierzy i policjantów, którzy krwawo pacyfikują kraj.

• 1920 r. - Powstaje liga socjalistycznych partii Japonii. Od 1922 r. działa partia komunistyczna inspirowana przez ZSRS.

• 1921 r. - Kochiki Mikimoto sprzedaje w Paryżu perły wyhodowane przez wprowadzenie do muszli perłopława ziarnka piasku lub szkła. Mikimoto zostaje milionerem, Japonia staje się potentatem perłowym, a cena pereł spada. Odtąd rozróżnia się dwa rodzaje pereł: oriental - naturalne, na przykład te, które w Japonii wydobywają z morza nurkujące kobiety ama, oraz occidental - perły hodowane.

• Od 1922 r. - Funakoshi popularyzuje w Japonii okinawskie karate, chociaż do połowy XX w. Japończycy są raczej źle nastawieni do tej sztuki walki, pamiętając, że powstała niegdyś jako obrona przed ich ekspansją.

• 1 IX 1923 r. - Potężne trzęsienie ziemi (ponad 8 w skali Richtera) w ciągu kilku minut rujnuje Kanto, Tokio i Jokohamę.

Wstrząsy wywołują serię pożarów poprzez przewrócenie tysięcy rusztów, na których Japończycy przygotowywali popołudniowy posiłek, zniszczenie pieców, przerwanie przewodów gazowych i zapalenie zbiorników z paliwem. Powstaje co najmniej 150 lokalnych ognisk, które silny wiatr błyskawicznie roznosi na okoliczne w większości drewniane zabudowania. Miejscami płomienie przeradzają się w burze ogniowe. Na granicy płomkieni i chłodniejszego powietrza powstają ogniowe tornada, gdzie wir powietrzny porywa płomienie do góry i w formie ognistej kolumny o wysokości kilkudziesięciu metrów przesuwa się nad najgorętszymi miejscami. Takie tornado zabija ok. 38 tysięcy osób tylko w jednej tokijskiej dzielnicy Hifukusho. Jest to największy opisany dotąd pożar, który w ciągu zaledwie kilkunastu minut zabija ponad 100 osób, które umarły od żaru, z braku tlenu lub uwięzione w roztopionym asfalcie.

Zabójcze są też wywołane przez trzęsienie ziemi osuwiska i tsunami. Nawet w odległej o ponad 60 km Kamakurze posąg Daibutsu zostaje przesunięty o pół metra. Łączna liczba ofiar trzęsienia ziemi oraz gigantycznego pożaru zbliża się do 143 tysięcy.

Po katastrofie wybuchają zamieszki skierowane przeciwko mniejszościom narodowym, zwłaszcza Koreańczykom oskarżanym o rabowanie zniszczonych japońskich sklepów i domów, a policja i armia uczestniczą w zabójstwach. W rezultacie ginie kilka kolejnych tysięcy osób, a jednak tylko niektórych odpowiedzialnych za popełnione okrucieństwa spotkają potem kary i to raczej symboliczne.

W roku 1960 japońskie władze ustanowią 1 września oficjalnym dniem zapobiegania klęskom.

• Po 1923 r. - Odbudowa miast zniszczonych przez trzęsienie ziemi pozwala rozwinąć się kilku przedsiębiorstwom. Na przykład Kajima wyrasta na największą korporację budowlaną Japonii. Siedem lat po trzęsieniu ziemi akcje korporacji Kajima są warte 3 miliony jenów.

• 1925 r. - Przyznanie prawa wyborczego wszystkim obywatelom bez względu na zamożność głosujących.

• 1925 r. - Stacja kolejowa Shibuya w Tokio staje się miejscem wzruszającego wydarzenia. Profesor Hidesaburo Ueno codziennie rano jechał na Uniwersytet Tokijski, a jego pies Hachiko czekał na stacji i po południu razem wracali do domu. Jednak w 1925 r. profesor nagle umiera w pracy. Odtąd aż do śmierci w 1935 r. Hachiko będzie codziennie przychodził na stację i czekał na ukochanego pana. Po latach zaś przed stacją Shibuya stanie pomnik wiernego psa.

• 1926 - 1989 r. - Panuje cesarz Hirohito (Showa), syn Yoshihito.

• 1927 r. - Trzęsienie ziemi w Tajima zabija ponad 34 tysiące ludzi.

• 1927 r. - Tokio otrzymuje pierwsze metro. Następne tokijskie systemy miejskiej kolei podziemnej powstaną w 1960 r. Metro Toei i w 1996 r. Linia Rinkai.

• 1928 r. - Major Miyaki z kwatery głównej Armii Kwantuańskiej opracowuje plan przyszłej wojny ze Związkiem Sowieckim. W oparciu o Koreę i Mandżurię japońska armia miałaby zająć Władywostok i zacząć podbój wschodniej Syberii.

• 1929 - 1933 r. - Kryzys gospodarczy z powodu załamania światowej gospodarki, przeludnienia i braku surowców.

Rząd stawia zatem na militaryzację społeczeństwa i buduje potężną armię specjalnie szkoloną do bezlitosnego zabijania, która pozwala rozpocząć zbrojną ekspansję w imieniu „boskiego” cesarza. Żołnierze ci zasłyną z niebywałego okrucieństwa i planowej eksterminacji ludności podbitych krajów (zwłaszcza Chińczyków).

• 1930 r. - W Tokio powstaje eksperymentalna telewizja. Rozkwit tej dziedziny zacznie się jednak dopiero po II wojnie światowej.

• Lata 1930. - Uprzemysłowienie powoduje przyrost liczby ludności grożący zahamowaniem tempa rozwoju kraju.

Rząd zaczyna akcję propagandową mającą zmniejszyć przyrost naturalny i spopularyzować antykoncepcję zapobiegającą ciążom. W efekcie liczba urodzeń spada z około 35 na 1000 mieszkańców w latach 1920. do 30 na 1000 w latach 1930. Mimo to w 1940 r. liczba Japończyków osiągnie 71,4 miliona.

• Lata 1930. - Powstają pierwsze japońskie parki narodowe chroniące szczególnie cenne fragmenty naturalnego środowiska. Do najstarszych należą na Honsiu park Seto Naikai (1934), Nikko (1934), Chubu-Sangaku (1934), Yoshino-Kumano (1936) oraz najchętniej odwiedzany przez turystów park góry Fudżi. Z czasem liczba obszarów chronionych wzrośnie do ponad 30 na początku XXI w.

• Lata 1930. - Kempetai prowadzi szeroko zakrojoną działalność szpiegowską jako część przygotowań do planowanej wojny. Agenci są zwykle rekrutowani spośród Japończyków stale mieszkających w danym kraju. Szpiedzy pracują na Syberii, w Chinach i południowej Azji a nawet w obu Amerykach. Na przykład w Kalifornii istnieje kilkadziesiąt japońskich organizacji, a w San Francisco działa agent Furosawa Takasi, lekarz i uniwersytecki wykładowca medycyny. W Kalifornii i południowych Stanach Zjednoczonych działa też jeden z najlepszych oficerów Kempetai Yamamoto Yakiro. Szczególnym zainteresowaniem japońskiego wywiadu cieszą się strategiczny obszar Panamy oraz wyspy Pacyfiku i północna Australia.

• 18 IX 1931 r. - Po wywołanej przez podstawionego agenta eksplozji małego ładunku dynamitu w Mukdenie na torach należących do japońskiej firmy kolejowej (tak zwany incydent mandżurski) Japonia zyskuje pretekst do zbrojnej inwazji. Japończycy zajmują Mukden oraz chińską Mandżurię i tworzą tam marionetkowe państwo (II 1932). Potępiona przez Ligę Narodów Japonia rezygnuje z członkostwa w Lidze (1933).

• 1932 r. - Nacjonalistyczna organizacja Liga Krwi planuje zabójstwo Charliego Chaplina, który odwiedza kraje Azji. Spiskowcy naiwnie myślą, że zabicie znanego aktora zostanie odebrane w Stanach Zjednoczonych jako obraza i zmusi Amerykanów do wypowiedzenia wojny w obronie honoru. To wydaje się zrozumiałe w kategoriach samurajskiego kodeksu postępowania, ale zupełnie nie pasuje do myślenia ludzi Zachodu. Członkowie Ligi Krwi wierzą, że wojna doprowadzi w Japonii do obalenia rządu, który modernizuje kraj na wzór krajów zachodnich. Chcą przywrócenia dawnych tradycji i wartości, a na czele państwa ma stanąć wojskowa junta. Oczywiście wojna z Amerykanami ma być zwycięska.

Zamach na Chaplina jest jednak nieudolnie przygotowany i nie udaje się mimo trzech prób. Najpierw aktor zapowiada zmianę terminu przybycia, ponieważ doznał zatrucia pokarmowego, więc zamachowcy rezygnują. Tymczasem statek płynie z Bali szybciej niż oczekiwano i Chaplin dociera do Japonii zgodnie z planem 14 maja. Druga próba ma miejsce w restauracji, gdzie spiskowcy chcą sprowokować bójkę. Chaplin jednak orientuje się w sytuacji i udaje, że ma w kieszeni pistolet, co odstrasza napastników. Trzecia próba wiąże się z planowaną wizytą Chaplina u premiera Japonii, lecz aktor woli pójść na pokaz sumo. Spiskowcy wdzierają się do domu premiera i zabijają go, ale nie znajdują Chaplina.

Spiskowcy staną później przed sądem za zabójstwo premiera, lecz wyroki będą łagodne, ponieważ nacjonalistyczne idee Ligi Krwi są w Japonii popularne.

• 1933 r. - W Osace zostaje oddane do użytku drugie japońskie metro.

• 1933 r. - Bardzo silne trzęsienie ziemi w Sanriku.

• 1933 r. - Goro Yoshida i Saburo Uchida uruchamiają produkcję urządzeń optycznych, a dwa lata później rejestrują znak firmowy Canon. Ich firma szybko stanie się międzynarodową potęgą.

• 1935 r. - Bakteriolog Shiro Ishii zakłada w Harbinie tajną Formację 731 zajmującą się wytwarzaniem broni biologicznej (na przykład wąglik) i chemicznej (fosgen). W mandżurskiej miejscowości Ping Fang przeprowadza doświadczenia na więźniach i jeńcach wojennych dostarczanych przez Kempetai i oddziały zwane Tama: zarażanie chorobami na przykład dżumą, wiwisekcje, wywołanie zawału serca lub udaru mózgu, trucie cyjankiem, spalanie człowieka miotaczem ognia, rozerwanie granatem. W eksperymentach zginie ponad 3000 osób, głównie Chińczyków. Japońscy naukowcy opracowują ceramiczne bomby wypełnione pchłami zarażonymi dżumą i ryżem. Po rozbiciu bomby ryż wabi szczury, które zostają zaatakowane przez pchły i przenoszą dżumę na miejscowa ludność. Japońska broń biologiczna zostanie użyta w Mongolii (1939) i Chinach (Ningpo, 1940; Szanton, 1941; Szanghaj, 1942).

Po wojnie Ishii i inni naukowcy z Japonii w zamian za udostępnienie wyników barbarzyńskich badań unikną sądu i będą w tajemnicy pracować dla armii USA.

• 1936 r. - Młodzi japońscy oficerowie bliscy Lidze Krwi próbują dokonać przewrotu. Incydent kończy się zwycięstwem sił rządowych po trzech dniach krwawych walk w Tokio.

• 1936 r. - Japonia zawiera z Niemcami Pakt Antykominternowski skierowany przeciwko ZSRS.

• Od 1937 r. - Japonia próbuje podbić Chiny, ponosząc ogromne koszty i straty w ludziach (70 tysięcy zabitych), lecz zadając jeszcze większe straty Chińczykom. Działając zgodnie ze strategią sanko-sakusen (zabić wszystkich, zrabować wszystko, spalić wszystko) japońska armia dopuszcza się niebywałych zbrodni: tortury, masowe mordy i zbiorowe gwałty odbywają się we wszystkich zajętych miastach. Największa rzeź dotyka Nankin opanowany przez armię generała Iwane Matsui: od 13 grudnia 1937 r. do stycznia następnego roku Japończycy mordują tam ok. 300 tysięcy ludzi.

• Od 1937 r. - Japońska tajna organizacja Kin no yuri (Złota Lilia) prowadzi planową akcję rabowania Chin.

Na jej czele staje brat cesarza Hirohito książę Chichibu (1902-1953). Japończycy plądrują banki i świątynie, wywożą pieniądze i zasoby złota, dzieła sztuki, prywatne kolekcje, biżuterię…

Działalność Kin no yuri nasili się podczas II wojny światowej, kiedy planowe japońskie rabunki obejmą całą wschodnią i południowo-wschodnią Azję.

• 1938 r. - Według miejskiej legendy do świątyni Mannenji w mieście Iwamizawa na Hokkaido trafia laleczka Okiku. W 1918 r. Eikichi Suzuki kupił ją dla swojej dwuletniej siostry na słynnej handlowej ulicy Tanuki-koji w Sapporo. Niestety rok później dziewczynka umarła, a jej duch podobno wcielił się w laleczkę: odtąd zaczęły rosnąć jej włosy i dlatego muszą być co jakiś czas przycinane.

• Od 1938 r. - Próba podboju Mongolii udaremniona przez interwencję ZSRS: Japończycy ponoszą porażkę nad jeziorem Chasan (1938). Kolejne klęski podczas ataku na pozycje sowieckie nad rzeką Chałchyn-goł (VII, VIII 1939) zmuszają Japończyków do rezygnacji z ekspansji w stronę Syberii. Korzystając z osłabienia Francji, Wielkiej Brytanii i Holandii, japońscy stratedzy zaczynają za to ekspansję w Indochinach i Indonezji, aby zdobyć złoża ropy naftowej. W odpowiedzi USA (już wcześniej wspierające Chiny przeciw Japończykom) zamrażają japońskie konta bankowe i ogłaszają embargo na eksport ropy i żelaza do Japonii.

• 1939 r. - Koncern Mitsubishi uruchamia produkcję doskonałego jednosilnikowego samolotu myśliwskiego Mitsubishi A6M, który będzie szerzej znany jako Zero. Osiąga prędkość do 565 km/h, co daje mu przewagę nad większością myśliwców w tym czasie. Konstrukcja jest bardzo lekka, dzięki czemu samolot jest zwrotny. Konstruktorzy liczą na jego prędkość i zwrotność i dlatego nie wprowadzają ciężkich elementów pancernych chroniących pilota lub silnik przed pociskami. Z drugiej strony zgodnie z oficjalną ideologią piloci mają być dumni, że ryzykują życie dla cesarza.

Zero będzie podstawowym japońskim myśliwcem podczas II wojny światowej.

• 1940 r. - Japonia buduje wojskową bazę na wysepce Marcus Island (Minami Tori Shima) na Pacyfiku.

• 1941 - 1984 r. - Naomi Uemura, jeden z największych japońskich podróżników i poszukiwaczy przygód.

Słynie z samotnych wypraw na wysokie szczyty i samotnego przejścia przez całą Arktykę (1978). Myśli o podobnym marszu przez Antarktydę, lecz ginie w indywidualnej zimowej wyprawie na McKinley.

• X 1941 r. - Ustępuje rząd księcia Konoye, a nowy premier Hideki Kojo (1884-1948) chce wojny, bo amerykańskie embargo na surowce zagraża japońskiej ekonomii, chociaż wojna z USA wydaje się z góry przegrana. Jedyna możliwość to zadanie Amerykanom potężnego ciosu na Pacyfiku i szybkie zawarcie pokoju.

• 7 XII 1941 r. - Nagły lotniczy atak Japończyków na hawajską bazę Pearl Harbor ma sparaliżować amerykańskie siły na Pacyfiku. Tym samym Japonia przystępuje do II wojny światowej po stronie Niemiec i Włoch, snując plany podboju Pacyfiku. Do 1943 r. Japończycy opanowują Filipiny, Indochiny i Indonezję wszędzie zyskując sławę bezwzględnych, okrutnych morderców, którzy gardzą pokonanymi, jeńców torturują, zamykają w obozach i zabijają. Podbitą ludność rabują i wykorzystują jako siłę roboczą, kobiety masowo gwałcą, a wiele zajętych miejscowości burzą i palą wyłącznie dla pokazania swojej siły.

Planowa akcja rabowania prowadzona przez księcia Chichibu stojącego na czele organizacji Kin no yuri ogarnia coraz większy obszar Azji. W Indochinach i na Malajach kieruje nią generał Tomoyuki Yamashita, świetny dowódca, lecz także zbrodniarz wojenny. Początkowo zrabowane dobra gromadzi w Singapurze, a potem przewozi je na Luzon w archipelagu Filipin.

Wbrew wstępnym założeniom Japończycy nie zdołali złamać Amerykanów. W 1944 r. ponoszą klęskę w trzydniowej bitwie morskiej koło Filipin i do 1945 r. tracą wszystkie zdobycze terytorialne. Co prawda rządowa propaganda uparcie ogłasza wojenne sukcesy i przeciętny Japończyk radośnie oczekuje kolejnych zwycięstw, a nawet inwazji na Stany Zjednoczone, lecz w rzeczywistości Japonia przegrywa wojnę. Nie pomagają nawet rozpaczliwe akcje samobójców kamikadze i odwaga sfanatyzowanych żołnierzy gotowych umrzeć, lecz nigdy się nie poddać. Nie przekonują ich nawet systematyczne, niszczycielskie naloty potężnych amerykańskich bombowców Boeing B-29 uzbrojonych w 10 karabinów maszynowych, szybszych i latających wyżej od samolotów japońskich. Bombardowania niszczą japońskie miasta. Ponad 8 milionów dzieci i cywilów zostanie wysiedlonych z miast na wieś, aby zmniejszyć liczbę ofiar. Tylko w jednym nocnym nalocie 9 III 1945 r. na Tokio ginie ponad 90 tysięcy ludzi, a do 23 maja 1/3 miasta zostaje spalona. Jest to jeden z największych pożarów w dziejach ludzkości. Naloty burzą także Jokohamę (zniszczona w 44%), Nagoję, Kobe, Hamamatsu (70% zniszczeń), Fukujamę (73%), Tojomę (99%) i Takamatsu (78%).

• 6 VIII 1945 r. - Trzy amerykańskie samoloty lecą z wyspy Tinian w stronę Hiroszimy: jeden niesie bombę atomową, drugi urządzenia do badania eksplozji a trzeci kamery mające nagrywać całe zdarzenie. Japońscy obserwatorzy dostrzegają Amerykanów, lecz nikt nie podejmuje decyzji o wysłaniu myśliwców, żeby ich powstrzymać.

Rano o godzinie 8¹⁵ bomba atomowa wybucha nad Hiroszimą. Eksplozja w ciągu pięciu sekund niszczy 2/3 miasta i zabija 70-90 tysięcy ludzi. Przez cztery następne dni szaleje pożar, a potem spada czarny trujący deszcz powstały ze zmieszania radioaktywnych pyłów i popiołu ze spalonego miasta.

Z atakiem na Hiroszimę wiąże się ciekawe wydarzenie o charakterze sportowym. Otóż na przedmieściach mistrzowie Hashimoto Utaro i Iwamoto Kaoru rozgrywają legendarną partię go. Między 106 i 107 ruchem fala uderzeniowa zmiata pionki: gracze przywracają ustawienie i kończą grę (wygrywa Hashimoto). Do pewnego stopnia jest to symbol życiowej postawy Japończyków przekonanych o wartości tradycji, zrównoważenia i spokoju bez względu na okoliczności.

Bezpośrednio po amerykańskim ataku na Hiroszimę 8 VIII Sowieci atakują Mandżurię (którą zajmą do 19 VIII) i Koreę.

• 9 VIII 1945 r. - Druga amerykańska bomba atomowa zabija ok. 40 tysięcy osób w Nagasaki.

Pod wpływem kolejnych klęsk cesarz podejmuje decyzję o kapitulacji, co wywołuje bunt wojskowych głoszących bezwzględną walkę aż do zwycięstwa. Grupa żołnierzy atakuje cesarski pałac chcąc uwięzić monarchę i przejąć płytę z nagranym przemówieniem, w którym władca Japonii ogłasza koniec wojny. Jednak cesarz i jego współpracownicy ukrywają się, a po kilku godzinach starć siły rządowe opanowują sytuację.

• 2 IX 1945 r. - Na amerykańskim okręcie Missouri w Zatoce Tokijskiej gen. Umedzu i minister spraw zagranicznych Shigemitsu podpisują akt kapitulacji z zastrzeżeniem, że cesarz ma pozostać nietykalny. Warunki kapitulacji ustalono wcześniej na spotkaniu delegacji japońskiej i amerykańskiej w Manili na Filipinach.

Przegrana to szok dla Japończyków przekonanych o potędze swojego kraju pod wodzą niezwyciężonego cesarza jako potomka bogini Amaterasu. Japonia straciła ok. 1,8 miliona ludzi. Kraj dostaje się pod amerykańską okupację (siłami okupacyjnymi kieruję MacArthur) i musi oddać terytoria zdobyte po roku 1895: Koreę, Tajwan, Wyspy Peskadorskie, południowy Sachalin, Kuryle i część Riukiu. Policja Kempetai zostaje rozwiązana jako organizacja przestępcza (analogicznie do niemieckiego gestapo).

Z drugiej zaś strony zaledwie 4000 japońskich zbrodniarzy wojennych zostanie osądzonych, mimo że przytłaczająca większość Japończyków brała udział w budowaniu agresywnego państwa i pochwalała zbrodnicze działania armii. Japończycy są zaskoczeni przez poniżającą dla nich kapitulację i wielu popełnia samobójstwo, nie mogąc znieść hańby. Poza tym nie rozumieją Amerykanów, którzy wkroczyli na Archipelag Japoński jako zwycięzcy, a jednak nie dokonują masowych mordów i nie niszczą miast tak, jak zwykle robili to japońscy żołnierze na zajętym terytorium.

Kapitulacja ratuje Japonię przed inwazją Sowietów, którzy chcieli „pomóc” Amerykanom w podboju archipelagu. To bowiem oznaczałoby wieloletnią wyniszczającą sowiecką okupację na wzór krajów wschodniej Europy podbitych przez wojska Stalina. Sowieci opanowują jednak południowe Kuryle, chociaż nie przewidywała tego umowa ze Stanami Zjednoczonymi. Przez kilkadziesiąt lat Japonia będzie się upominać o cztery wysepki bezprawnie okupowane przez Związek Sowiecki a potem Rosję.

• 17 IX 1945 r. - Zniszczenia Hiroszimy dopełnia tajfun.

Zrujnowane miasto jest pełne ludzi umierających w potwornych cierpieniach, osieroconych dzieci ginących z głodu i bandytów rabujących opustoszałe domy. Yakuza wykorzystuje kilkuletnie dzieci do handlowania, porywa 8-14 letnie dziewczynki, żeby je sprzedać do burdeli. Szerzą się rozboje i morderstwa. W ciągu kilku tygodni zaczynają się ujawniać skutki napromieniowania tych, którzy pozornie ocaleli po wybuchu, a zimą umrą tysiące sierot pozbawionych opieki, jedzenia i domów.

Po wojnie odbudowana Hiroszima stanie się pomnikiem i symbolem walki o pokój, zwłaszcza że skutki ataku nuklearnego są wciąż odczuwalne: do 1954 r. choroby wywołane przez napromieniowanie (białaczka, rak) zabiją tu jeszcze 200 tysięcy ludzi. Powstanie pojęcie hibakusha - poszkodowanych przez bombę. Osoby określane tym słowem są zwykle wykluczane jako kandydaci do małżeństwa i potencjalni rodzice, ponieważ ich aparat genetyczny jest uszkodzony.

Z drugiej strony od początku 1946 r. amerykańcy lekarze prowadzą zmasowane badania nad chorobą popromienną, przy czym nie wolno im leczyć osób poszkodowanych, żeby nie zakłócać obserwacji. Stwierdzają, że u niektórych osób lekkie napromieniowanie wzmacnia czasem odporność (ta informacja przez wiele lat jest przemilczana jako nieprawdopodobna). Ciekawym przykładem jest Tsutomu Yamaguchi, który przeżył obie eksplozje jądrowe: przyjechał do Hiroszimy z Nagasaki z wizytą, po wybuchu wrócił do Nagasaki, a tam spadła druga bomba. Tsutomu Yamaguchi cierpi potem na rozmaite schorzenia wywołane przez promieniowanie, lecz umierając w pierwszych dniach roku 2010 ma aż 93 lata.

Japończycy wykorzystują tragedię Hiroszimy i Nagasaki, aby tworzyć wrażenie, jakby to oni byli ofiarami wojny a nie szczególnie okrutnymi i bezwzględnymi agresorami odpowiedzialnymi za masowe mordy i znęcanie się nad jeńcami oraz podbitą ludnością. Japonia przez wiele lat nie uzna oficjalnie swoich win i nie wypłaci odszkodowań za zbrodnie przeciw ludzkości, chociaż tylko w Chinach Japończycy zamordowali co najmniej 2,7 miliona ludzi, a na Filipinach około miliona.

• Koniec 1945 r. - Amerykanie okupujący Japonię odbierają Japończykom wszelką broń, w tym także zabytkowe miecze. W ten sposób należący do rodu Tokugawa wspaniały miecz Honjo Masamune trafia w ręce Amerykanów i znika. Nikt nie wie, co się z nim stało.

• Od końca 1945 r. - USA narzucają Japonii demokratyczną konstytucję i wymuszają reformy na wzór Zachodu: system wielopartyjny, parlament, wybory, prawa wyborcze dla kobiety.

Powstaje wielka agencja prasowa Kyodo wzorowana na podobnych agencjach amerykańskich.

Korporacja Kajima jako jedno z głównych przedsiębiorstw odbudowujących kraj wyrasta na potęgę finansową. W roku 1949 Kajima uruchomi własny instytut badawczy, dzięki czemu będzie mogła opracowywać optymalne technologie budowlane. W roku 1963 stanie się największą i najlepszą firmą budowlaną świata. Zacznie też ekspansję za granicą, tworząc swoje centra w Los Angeles (1964 r.), a potem w kolejnych krajach na całym globie.

• 1946 r. - Cesarz Hirohito ogłasza, że nie jest inkarnacją Amaterasu, co stanowi szok dla wielu Japończyków. Pod naciskiem Amerykanów w 1947 r. zostaje uchwalona nowa konstytucja gwarantująca demokratyzację i demilitaryzację kraju. Szintoizm przestaje być religią państwową, a rośnie rola pokojowego buddyzmu: w 1963 r. 70% ze stu milionów Japończyków deklaruje buddyzm jako swoje wyznanie.

Głód i powojenna bieda zmuszają Japończyków do zwiększenia połowu wielorybów; odtąd jest to duża gałąź gospodarki, nawet, gdy polowania na wieloryby na świecie zostaną zakazane ze względu na ochronę przyrody.

• 25 II 1947 r. - W katastrofie kolejowej w Komagawie giną 184 osoby.

Japońskie koleje należą jednak do bezpiecznych, ponieważ są dobrze zarządzane i utrzymywane w technicznej sprawności. Następny równie tragiczny wypadek w Japonii zdarzy się dopiero w 2005 r., kiedy zginie 106 osób.

• 1948 r. - Pielęgniarka Miyuki Ishikawa zostaje aresztowana za zabójstwo ponad 100 noworodków w ciągu kilku lat. Robiła to, żeby pomóc ubogim rodzinom niezdolnym do utrzymania jeszcze jednego dziecka. Sąd skazuje ją zaledwie na 4 lata więzienia, chociaż kobieta jest niewątpliwie jedną z najbardziej bezwzględnych seryjnych zabójczyń w dziejach Japonii.

• Druga połowa XX w. - W Japonii szerzą się opowieści znane jako miejskie legendy.

Do najpopularniejszych należą relacje z rzekomych spotkań z Hanako-san, duchem małej dziewczynki pojawiającej się w szkolnych toaletach na trzecim piętrze i w trzeciej kabinie toaletowej. Hanako podobno zginęła uwięziona w takiej toalecie w wyniku bombardowania podczas niedawnej wojny. Teraz zaś straszy, a niektórych przez toaletę wciąga do piekła lub pożera zamieniona w ogromną jaszczurkę.

Innym „toaletowym” duchem dziewczynki jest Kashima Reiko, która straciła nogi wpadając pod pociąg. Jako beznoga zjawa pyta ludzi wchodzących do toalety, gdzie są jej nogi.

• 1951 r. - Koniec okupacji amerykańskiej. Jedynie na Okinawie pozostaje amerykańska baza wojskowa.

• Od 1951 r. - Rozwój przemysłu stoczniowego (od 1956 r. Japonia jest największym producentem statków na świecie) i samochodowego (firma Honda od 1948 r., Mitsubishi działająca od 1870 r.), Nissan od 1966 r., Toyota od 1937 r.).

Rosną firmy elektroniczne: Hitachi, Matsushita, Mitsubishi, Nippon, Sony (założona w 1946 r. przez Masaru Ibukę oraz legendarnego prezesa Akio Moritę), Sanyo (1949). Powstaje tranzystorowe radio (1955) i telewizor (1960). W 1970 r. Japonia wysyła sztucznego satelitę Ziemi. Gwałtowna urbanizacja: w 1950 r. 37,5 miliona spośród 83 milionów wszystkich Japończyków mieszka w miastach, a w 1975 r. już 75% ludności.

Przestępcze organizacje tworzą jakuza - sieć mafijnych grup, kontrolujących politykę i mających udziały we wszystkich ważniejszych przedsiębiorstwach. Jakuza często spełnia rolę koordynatora rozwoju Japonii.

• 1955 r. - Powstaje Partia Liberalno-Demokratyczna, wkrótce jedna z najsilniejszych w Japonii.

• 1956 - 1961 r. - Katastrofa w japońskim przemyśle chemicznym - rtęć zanieczyszcza morze koło miasteczka Minamoto (1956): 1000 osób zatrutych, 138 umiera, nie wiadomo, ile zginęło organizmów morskich.

Upowszechnia się choroba itai (to rani po japońsku) - rozpad kości spowodowany przez kadm i rtęć (po raz pierwszy w Yokkaichi koło Nagoja). W wielkich miastach powstaje smog, zawiesina dymów i gazów wywołująca zatrucia, oparzenia, choroby oczu, skóry, gardła i płuc. Lokalne radio i telewizja ostrzegają przed wychodzeniem na ulicę w określone dni lub godziny, kiedy smog może być zabójczy. Wielu Japończyków na ulicy nosi maski przeciwgazowe.

• 1957 r. - Były żołnierz uczestnik II wojny światowej próbuje opublikować książkę na temat okrucieństw i zbrodni popełnianych przez armię japońską. Okazuje się jednak, że militaryści i nacjonaliści wciąż są potężną siłą i doprowadzają do zablokowania publikacji. Większość Japończyków nie chce wiedzieć o zbrodniach popełnionych w imię kodeksu bushido, cesarza i ojczyzny, a władze na ogół przemilczają te tematy.

Trwa proces umniejszania rozmiarów japońskich zbrodni, czasem siania wątpliwości czy w ogóle do nich doszło (na przykład w Nankinie) oraz usprawiedliwiania ich sytuacją wojenną lub rzekomo wyższą koniecznością. Powstają liczne pomniki i tablice upamiętniające japońskich kombatantów II wojny światowej oraz ofiar bombardowań. Dopiero w 1993 r. rzecznik japońskiego rządu przyzna, że kilkaset tysięcy Koreanek było wykorzystywanych jako seksualne niewolnice, a lista 3607 zbrodniarzy z osławionej Formacji 731 zostanie ujawniona dopiero w 2018 r. Nie jest też przypadkiem, że pomnik ofiar japońskiego terroru postawiony w 2017 r. w Busan w Południowej Korei wywołuje ostre protesty ze strony Japonii.

• 1957 r. - Nagoja uruchamia metro.

Odtąd kolejne japońskie miasta będą budować własne systemy podziemnej komunikacji kolejowej: Kobe (1968), Sapporo (1971), Jokohama (1972 i 2004), Kioto (1981), Hiroszima (1981), Fukuoka (1981), Sendai (1987).

• 1959 r. - Amerykańskie aktorki Sara O’Meara i Yvonne Fedderson podczas podróży z występami dla amerykańskiej armii okupacyjnej znajdują dziesiątki dzieci Japonek i Amerykanów, których nikt nie chce, ponieważ są mieszańcami. Aktorki zakładają więc organizację International Orphans, która zajmuje się sierotami. Wkrótce rozrośnie się ona w dużą instytucję pracującą w Japonii i USA od roku 1976 pod nazwą Children’s Village USA a potem jako Childhelp.

• 1960 r. - Silne tsunami uderza zachodnie wybrzeża Japonii. Staje się jednym z impulsów dla zorganizowania japońskiego systemu ostrzegania (automatyczne czujniki wokół wybrzeży) i obrony (betonowe wały i bramy wzdłuż wybrzeży) przed atakiem fal. Mimo to tsunami wciąż pochłaniają ofiary, na przykład w roku 1993, kiedy zginie ponad 150 osób.

• Od 1960 r. - Las Aokigahara zajmujący ok. 30 km² u północno-zachodniego podnóża Fuji zyskuje ponurą sławę lasu samobójców. Wiąże się to z publikacją dwóch powieści Seicho Matsumoto, których bohaterowie popełniają samobójstwo właśnie w tym lesie. Aokigahara to obszar pokryty lawą po erupcji z roku 864 i porośnięty drzewami tak gęsto, że wiatr nie dociera na dno lasu, więc powietrze jest nieruchome, panuje tam półmrok i cisza. Niektórzy naukowcy przypuszczają, że pewną rolę może odgrywać lawa, która wytwarza pole elektromagnetyczne oddziałujące na mózg. Od wieków ponury las był miejscem odprawiania rozmaitych rytuałów zamieszkanym przez duchy, a po powieściach Seicho Matsumoto przyciąga coraz więcej samobójców. Od 1971 r. specjalne grupy wolontariuszy przeszukują las, żeby odnaleźć zwłoki tych, którzy postanowili tu umrzeć. Ich liczba rośnie w sposób alarmujący: 73 w roku 1998, 100 w roku 2003 i 108 w roku 2004. Dalszych danych nie ma, ponieważ władze zakazują ich zbierania i publikowania. Chodzi o to, że część samobójców nie może być zidentyfikowana, a zgodnie z japońskim prawem niezidentyfikowane zwłoki muszą być kremowane na koszt miejscowej gminy, czyli w przypadku lasu Aokigahara na koszt trzech miasteczek: Kamikuishiki, Narusawa i Ashiwada. Kosztów nie równoważą nawet dochody z turystów, którzy bardzo chętnie odwiedzają straszny las.

• 1968 r. - Tokio jest największą aglomeracją świata (20,5 miliona mieszkańców) wyprzedzając Nowy Jork.

Inną gigantyczną metropolią jest Osaka zamieszkana przez 10,9 miliona ludzi.

Powstaje megalopolis Nippon na obszarze od Tokio i Jokohamy, przez Osakę i Nagoję do Hiroszimy, Kitakiushiu i Fukuoki.

Japończycy wypracowują technikę budowania wieżowców o elastycznych ścianach i na swoistych amortyzatorach zanurzonych w podłożu, co pozwala budynkom przetrwać większość trzęsień ziemi. W szkołach i instytucjach są prowadzone systematyczne ćwiczenia, jak zachować się w czasie wstrząsów, co skutecznie minimalizuje liczbę ofiar.

• 1968 r. - Jeden z najbezczelniejszych i zarazem największych rabunków bankowych w dziejach Japonii.

Samochód bankowy przewożący w Tokio prawie 300 milionów jenów (około miliona dolarów) zostaje nagle zatrzymany przez policjanta na motocyklu, który woła, że dom szefa banku został wysadzony w powietrze i trzeba sprawdzić, czy w samochodzie też nie ma materiałów wybuchowych. Pracownicy odsuwają się, kiedy policjant wchodzi pod samochód i nagle krzyczy, że znalazł minę, która wybuchnie za parę sekund. Przestraszeni ludzie cofają się jeszcze bardziej, a rzekomy policjant wskakuje do samochodu i odjeżdża. Nigdy nie zostanie ujęty.

• 1968 r. - W Tokio i innych miastach wybucha seria zamieszek skierowanych przeciw amerykańskiej okupacji i wpływom zachodniej kultury. Przewodzą im dobrze zorganizowani studenci, uzbrojeni w drewniane miecze, hełmy i maski. Po starciach z policją i aresztowaniach walki ustają.

• 1970 r. - 45-letni literat Yukio Mishima (Kimitake Hiroaka) wdziera się do sztabu wojsk i popełnia seppuku, aby zamanifestować sprzeciw wobec wpływów zachodniej kultury. Przegrana wojna zostawiła Japończyków zagubionych, bo zanegowała niemal całą wcześniejszą kulturę oraz sens ofiar poniesionych dla cesarza i ojczyzny. W zamian zaś Japończycy dostali obce im wzorce i narzucone zachodnie wartości demokratyczne.

• Od 1970 r. - Japonia jest jedną z głównych gospodarczych potęg świata.

Sukces opiera się na wynalazkach zapożyczonych z innych krajów, pracowitości oraz systemie konkurencji już w szkole promującej najlepszych, współpracy z USA i Europą a także rezygnacji z przemysłu zbrojeniowego. W skali świata Japonia produkuje 15% stali, 9,4% aluminium, 14% (24,6% w 1986 r.) samochodów, 48,3% statków i jest drugim po USA producentem tworzyw sztucznych. Jen przeżywa deflację - wzrost wartości pieniądza.

• 1970 r. - Światowa Wystawa w Osace staje się symbolem japońskiej potęgi.

• 1972 r. - Okupowana przez Amerykanów Okinawa wraca do Japonii.

• 1977 r. - Japończycy są jednym z najliczniejszych narodów świata: 113,9 miliona.

Zadziwiają dyscypliną, świetną organizacją i pracowitością. Z drugiej strony słyną ze spokoju, który wpaja im tradycja nawiązująca do szintoizmu, konfucjanizmu i buddyzmu. Jest to cecha niezmiernie istotna w kraju, który żyje w ciągłym zagrożeniu przez naturalne kataklizmy. Każdego roku zdarza się tu kilkaset wstrząsów sejsmicznych (Japończycy na ogół nawet nie przerywają pracy), Co roku tajfuny, a co kilka lat tsunami atakują wybrzeża archipelagu. Poza tym Japończycy wiedzą, że Fuji to uśpiony wulkan, który kiedyś się obudzi, a erupcja będzie oznaczała hekatombę ze względu na wielką liczbę mieszkańców okolic góry.

• 1979 r. - Silny tajfun Tip osiąga prędkość ok. 300 km/h (6 w skali Saffira-Simpsona). Ginie kilkadziesiąt osób.

• Od ok. 1979 r. - W Japonii szerzą się niepokojące i rzekomo prawdziwe opowieści o Kuczisake-onna, czyli duchu kobiety w masce. Kobieta staje na drodze, zwłaszcza dzieciom i pyta, czy jest piękna. Jeżeli słyszy, że nie, zabija pytaną osobę. Jeżeli ktoś odpowie, że jest piękna, zdejmuje maskę, pokazując usta rozcięte po obu stronach twarzy aż do uszu i tak samo rozcina usta swojej ofierze. Legenda miejska głosi, że jest to duch żony samuraja, którą kilkaset lat wcześniej tak okaleczył jej mąż. Według niektórych opowieści, można przechytrzyć Kuczisake-onna, odpowiadając, że jej uroda jest przeciętna lub dając jej twarde cukierki.

• 1980 r. - Aglomeracja Tokio (największa na świecie) ma 22 miliony. mieszkańców (w 2000 r. osiągnie 26,4 miliona).

• 9 IX 1980 r. - Ogromny brytyjski statek transportowy Derbyshire zostaje zatopiony przez Tajfun Orchidea niecałe 200 km na wschód od Okinawy. W katastrofie ginie cała załoga 42 marynarzy i żony dwóch z nich, a po statku nie zostaje żaden ślad. 20 lat później badania odnalezionego wraka wykażą, że woda wlała się przez źle zbudowane wentylatory. Jest to jedna z najgłośniejszych morskich katastrof na wodach Japonii.

• Lata 1980. - Plagą nękającą społeczeństwo Japonii staje się karoshi, czyli śmierć z przepracowania. Co roku umiera kilkaset osób, które nie potrafią nie pracować (pracoholizm), stale czują się zmuszone do ścigania z innymi, rezygnują z urlopów i wypoczynku. Dawne idee zen, harmonii i równowagi ustępują powszechnej pogoni za sukcesem i zyskiem. Tradycyjne ideały i wartości odchodzą, ustępując masowej kulturze zwanej w Japoni kawai, która przypomina równie tandetną kulturę pop w Europie i Ameryce. Łatwy seks jest wszechobecny - już kilkunastoletnie dziewczyny uprawiają enjo kosai, czyli prostytucję dla zdobycia pieniędzy na luksusowe towary. Popkulturę tworzy komiks manga epatujący przemocą i pornografią (zwłaszcza z nieletnimi dziewczynkami), łatwa, rytmiczna muzyka, odrzucenie wszelkiej refleksji, religii i etyki, a przede wszystkim przyjemność, sukces materialny, sensacja, dziwactwo i przeżycia podwyższające poziom adrenaliny.

Przykładem może być Issei Sagawa, który w roku 1982 w Paryżu morduje młodą Holenderkę, ponieważ się w niej zakochał, częściowo zjada ją na surowo, a częściowo gotuje. Zostaje schwytany, kiedy rozrzuca po mieście fragmenty ciała, lecz bogata rodzina załatwia jego ekstradycję do Japonii, a tu po krótkim pobycie w szpitalu psychiatrycznym zostaje uwolniony. Odtąd Sagawa pisze książki o swojej zbrodni i występuje w telewizji, stając się gwiazdą popkultury.

W anonimowym tłumie przeludnionych miast względnie łatwo ukrywają się wyjątkowo brutalni i odrażający przestępcy. Na przykład słynny seryjny morderca Tsutomu Miyazaki w latach 1980-1989 zabija cztery małe dziewczynki: gwałci je i torturuje, zwłoki częściowo zjada, a do rodzin wysyła prochy dzieci lub fragmenty ubrań. Zostanie powieszony w roku 2008.

• 12 VIII 1985 r. - W Tokio dochodzi do najtragiczniejszej w dotychczasowych dziejach Japonii katastrofy lotniczej: wielki samolot pasażerski Boeing uderza w zbocze góry, zabijając 520 osób. Przeżywają tylko 4 osoby. Przyczyną było rozszczelnienie samolotu, ponieważ w 1978 r. wadliwie naprawiono ogon uszkodzony przy nieprawidłowym starcie.

• 21 II 1986 r. - Umiera Shigechiyo Izumi, najstarszy w tym czasie człowiek świata (urodzony 29 VI 1865 r.). Mówił, że długie życie zawdzięcza kieliszkowi wódki co wieczór i wewnętrznemu spokojowi.

• 1988 r. - Oddanie do użytku tunelu Seikan między Honshiu i Hokkaido.

Tunel, który jest w tym czasie najdłuższym tunelem na świecie i zarazem najdłuższym tunelem podmorskim powstawał 17 lat. Decyzję o budowie podjęto jednak dużo wcześniej po zatopieniu przez tajfun pięciu promów płynących między wyspami w roku 1954, kiedy zginęło 1400 osób.

• 1989 r. - Po śmierci cesarza na tron wstępuje jego 56-letni syn Akihito (Heisei).

Nowy cesarz jest z wykształcenia politologiem, ekonomistą i historykiem Japonii, a z zamiłowania ichtiologiem. Jest współautorem wydanej w 1984 r. książki Ryby Archipelagu Japońskiego, pierwszego ilustrowanego i tak obszernego opracowania ichtiologicznego.

• 1989 - 1994 r. - Powstaje sztuczna wyspa z lotniskiem Kansai, połączona z lądem dwupoziomowym mostem (3,7 km).

• 20 III 1995 r. - Synkretyczna sekta Aum Sinreikio (Najwyższa Prawda) podkłada w tokijskim metrze trujący gaz sarin, aby przyspieszyć rzekomy koniec świata zapowiadany przez Apokalipsę i niewidomego akupunkturzystę mistrza Sioko Asaharę, który założył sektę w roku 1988. Według założeń w metrze miało zginąć kilka tysięcy osób, ale w rzeczywistości umarło 12, choć ponad 5000 znalazło się w szpitalu.

• 1995 r. - Mimo technicznych zabezpieczeń trzęsienie ziemi rujnuje Kobe, Osakę i Kioto. Ginie 6300 osób.

• 1997 r. - Po budowie trwającej 31 lat podmorski tunel (9,6 km) i most (4,4 km) przecinają Zatokę Tokijską.

• 1998 r. - Oddanie do użytku najdłuższego (prawie 2 km) w tym czasie wiszącego mostu nad morską cieśniną między Kobe i Iwaya.

• Ok. 2000 r. - Japonia zajmuje trzecie miejsce w świecie pod względem siły gospodarki oraz dziewiąte miejsce pod względem liczby ludności: 127 milionów, w tym ponad 34 miliony w największym megalopolis świata Nippon z centrum w Tokio. Ponad 60% Japończyków to bezwyznaniowcy.

Japończycy należą do najdłużej żyjących narodów dzięki zdrowej kuchni i opiece medycznej; kobiety żyją przeciętnie 85 lat, mężczyźni 80, a ponad 35 tysięcy osób przekroczyło 100 lat. Z drugiej zaś strony w roku 2010 wybucha skandal, kiedy w Tokio zostaje odkryte zmumifikowane ciało mężczyzny zarejestrowanego jako 111-latek. W rzeczywistości mężczyzna umarł wiele lat wcześniej, a zwłoki leżały zapomniane. Okazuje się, że w całej Japonii zaginęło ponad 200 osób, które są zarejestrowane jako 100-latkowie i nikt nie odnotował ich śmierci. Jest to ilustracja, jak bardzo zatomizowane jest japońskie społeczeństwo i jak rozpadły się tradycyjne więzi rodzinne i sąsiedzkie.

• XX/XXI w. - Badania wykazują, że japońskie przedsiębiorstwa wyróżniają się szczególną długowiecznością: ok. 100 tysięcy japońskich firm działa ponad 100 lat, a niemal 100 istniejących firm ma ponad 600 lat.

Wśród jedenastu nadal działających przedsiębiorstw założonych w pierwszym tysiącleciu naszej ery aż osiem znajduje się w Japonii. Są to zajazdy lub hotele (znane jako ryokan lub onsen): Nishiyama Onsen Keiunkan (założony w 705 r.), Sennen-no Yu Koman w Kinosaki na zachodnim wybrzeżu Honshiu (założony w 217 r.) i Hôshi Ryokan w Komatsu w tym samym rejonie (założony w 718 r.). Inne stare przedsiębiorstwa to producent wyrobów papierowych Gendha Shigyo (771), producent buddyjskich obiektów religijnych Tanaka-iga Butsugu w Kioto (885), firma budowlana Nakamura Shaji w prefekturze Aichi na południowym wybrzeżu Honshiu (970) oraz wytwórca słodyczy Ichimonjiya Wasuke w Kioto (1000).

Naukowcy ustalają, że receptą na trwałość firmy jest umiar w dążeniu do zysku. Wbrew zasadom kapitalizmu liczą się przede wszystkim harmonia, równowaga i spokój a nie możliwie szybki i jak największy zysk. Dzięki temu nawet mały zysk zapewnia trwanie, a zarazem daje poczucie pewności i niezależności od zawirowań na światowym rynku. Przykładem może być budowlana firma Kongo Gumi, która działała przez 40 pokoleń kierującej nią rodziny. Jednak pod koniec XX w. właściciele zaciągnęli wysokie pożyczki, żeby zwiększyć zyski i firma okazała się bankrutem.

• 10-11 III 2011 r. - Potężne (ok. 9 w skali Richtera) trzęsienie ziemi w prefekturze Miyaki na północ od Tokio wywołuje tsunami, które uderza w wybrzeże w rejonie Tohoku, przerywając wszystkie tamy. Trzęsienue ziemi jest tak potężne, że przesuwa wyspę Honsiu ok. 2 m na wschód. Fala tsunami przebywa cały Pacyfik i dociera aż do wybrzeży Chile, gdzie osiąga wysokość do 2 m.

Dodatkowo tsunami uderza w zbudowane blisko brzegu elektrownie jądrowe Fukushima i zatrzymuje system chłodzenia. W rezultacie wciąż pracujący stos atomowy ulega przegrzaniu i rozszczelnieniu. Radioaktywna woda wylewa się do oceanu i zanieczyszcza wielokilometrowy odcinek wybrzeża. Nie wiadomo, ile zwierząt i roślin ginie w morzu, ale na lądzie wokół Fukushimy strefa śmierci rozciąga się na kilkadziesiąt kilometrów.

Kilka lat później Japończycy ocenią liczbę ofiar na prawie 16 tysięcy zabitych, z czego ok. 2 500 osób znika bez śladu.

Po raz pierwszy w dziejach setki osób filmują tego rodzaju klęskę. Nagrania pokazują tsunami niszczące domy i pędzące w głąb lądu. Wśród tych relacji jest wiele ze szczególną siłą przemawiających do emocji. Na przykład krótki film pokazujący psa, który wyszedł z ruin, żeby zwrócić uwagę ludzi i zaprowadził ich do innego psa leżącego nieco dalej. Dzięki temu altruizmowi oba zwierzęta przeżyły.

Zniszczenia są tak wielkie, że po katastrofie Japonia wpada w gospodarczą recesję, co zresztą wiąże się z kryzysem światowego systemu bankowego. Wzrasta też krytycyzm ludzi wobec energii jądrowej, mimo że nikt nie zginął z powodu awarii elektrowni w Fukushimie, a wszystkie ofiary spowodowały trzęsienie ziemi i tsunami.

• 2019 r. - Cesarz Akihito abdykuje, uznając, że z powodu chorób nie może pełnić swego urzędu. Jest to ewenement w historii Japonii, gdzie cesarz był uznawany za istotę boską i panował do śmierci.

• 2020 r. - Epidemia wirusa Covid-19 w pierwszej fazie przebiega względnie łagodnie: stosunkowo mało zakażonych i mało zgonów. W następnym roku jednak liczba zachorowań szybko rośnie, co jest związane z niewielką liczbą ludzi, którzy chcieli się zaszczepić przeciw temu wirusowi.

• 2022 r. - Rosyjska napaść na Ukrainę i coraz agresywniejsza polityka Chin skłaniają japoński rząd do wzmocnienia armii i zacieśnienia związków ze Stanami Zjednoczonymi, Koreą Południową i Tajwanem.

Japonia żąda też zwrotu czterech wysp z archipelagu Kuryli wciąż okupowanych przez Rosję.

← TybetRiukiu →