Sri Lanka (Sinhala, Cejlon)
- Ponad 12 000 lat p.n.e. - Na Cejlon docierają ciemnoskóre, niewysokie ludy australoidalne zamieszkujące w tym czasie całą południową Azję. Ich gospodarka opiera się na myślistwie i zbieractwie. Żyją w hordach. Zależnie od warunków środowiska i okoliczności mogą wędrować lub też zajmują określony areał i prowadzą osiadły tryb życia, jeśli dana okolica zapewnia dość żywności. Są przodkami Weddów.
Według tradycyjnych opowieści Weddowie walczą z prymitywnymi, nieznającymi łuku, włochatymi karłami lub małpoludami Nittaewo, których uznają za groźnych konkurentów i niekoniecznie widzą w nich ludzi. Systematycznie mordują napotkanych Nittaewo i niszczą ich obozowiska. W rezultacie Nittaewo zanikają - ostatni podobno dopiero w drugiej połowie XIX w. n.e.
Odrębną grupę stanowią Negritos nawiązujący z jednej strony do Nitaewo (na przykład mały wzrost i tendencja do owłosienia ciała zauważalna jeszcze w XX w.), a z drugiej do australoidalnych Weddów.
Weddowie czczą Samanala Kandę (góra boga Samany lub Góra Motyla, ponieważ co roku motyle giną na jej stokach). W sanskrycie nazwa tej góry brzmi Pidurutagala. Na jej szczycie znajduje się charakterystyczne wgłębienie (150 na 76 cm). Buddyści będą mówić, że jest to ślad stopy, który zostawił Budda podczas jednej z wizyt na wyspie. Hinduiści uznają, że ślad należy do Sziwy tańczącego po zorganizowaniu świata, muzułmanie, że odcisk zrobił Adam stojący tu przez 1000 lat (Góra Adama), Portugalczycy zaś twierdzą, że ślad stopy należy do chrześcijańskiego misjonarza św. Tomasza, który według legendy zginął w Indiach. Góra jest celem pielgrzymek; na przykład będzie się na nią wspinał Ibn Battuta.
10 000 - 5000 r. p.n.e. - Woda zalewa przesmyk łączący Cejlon z Półwyspem Indyjskim. Powstaje Most Adama, czyli łańcuch drobnych wysepek i bardzo płytko (czasem tylko kilka metrów) zanurzonych łach piasku między Cejlonem oraz Półwyspem Indyjskim. Zapiski w indyjskich kronikach wskazują, że część Mostu Adama jest na powierzchni jeszcze w XV w. Cejlon staje się wyspą, co oznacza, że Negritos i Weddowie nieposiadający łodzi zostają odizolowani od swoich pobratymców na kontynencie.
1. tysiąclecie p.n.e. - Nieliczni indoeuropejscy przybysze z Indii wprowadzają rolnictwo (neolit), a w VIII-VII w. p.n.e. żelazo.
VI w. p.n.e. - Według pobożnej tradycji Budda rzekomo dwukrotnie odwiedza Cejlon. Przebywa między innymi w miejscowości Kelanija, która będzie potem centrum święta Durutha Perahera (w styczniu) dla upamiętnienia tej legendarnej wizyty.
543 r. p.n.e. - Według kroniki Mahawansa legendarny książę Widżaja (Vijaya) na czele osadników, dworaków i żołnierzy ląduje na wyspie Heladipa (Cejlon) w rejonie, który nazywa Tambapanni, co w sanskrycie oznacza miedzianą, ponieważ plaża na północno-zachodnim wybrzeżu ma kolor miedzi.
Ariowie przyprowadzeni przez Widżaję zwą się Syngalezami, czyli Synami Lwa, a wyspę określają mianem Lanka tłumaczonym jako Kraj Lwa, aby upamiętnić rodowy znak księcia Widżaji. Wyjaśnia to legenda, która głosi, że babcia księcia nazywała się Suppa Devi, a była córką władcy Bengalu i żoną księcia Gudżarat. Została jednak porwana przez rozbójnika noszącego przydomek Lew i wraz ze swoimi dziećmi bliźniakami chłopcem i dziewczynką trafiła do jaskini bandyty, który został jej mężem oraz przybranym ojcem jej dzieci. Suppa Devi uciekła z niewoli, gdy dzieci osiągnęły 16 lat. Ostatecznie rozbójnik Lew zginął w walce ze swoim przybranym synem, a dzielny chłopak otrzymał w nagrodę honorowe imię Sinha Bahu (Zabójca Lwa). Wrócił później do Gudżaratu, poślubił swoją siostrę i został władcą królestwa Sinhapura. Z tego kazirodczego małżeństwa narodził się książę Widżaja.
Młody książę okazał się jednak tak porywczy i nieobliczalny, że ojciec musiał wygnać go z kraju, aby wreszcie zapewnić pokój. Legenda głosi, że książę wyruszył na czele 700 ludzi, lecz burza rozproszyła flotyllę, a łódź Widżaji, chociaż pozbawiona sterów i oddana na łaskę morza, w cudowny sposób dotarła do Cejlonu. Co ciekawe, odbyło się to podobno w roku śmierci Buddy (parinirwana) i data lądowania Widżaji staje się początkiem buddyjskiej ery na Cejlonie.
Widżaja rozbija wrogich mu ciemnoskórych krajowców i wypędza w głąb wyspy, a ich władczynię o imieniu Kuveni zamienia w swoją nałożnicę. Zakłada królestwo Radżarata. Po pięciu latach jednak Widżaja wypędza Kuveni oraz spłodzone z nią dzieci, syna i córkę, aby ożenić się z jasnoskórą aryjską księżniczką z rodu Pandja. Chcąc zaznaczyć, że odtąd aryjska dynastia panuje nad Cejlonem, zmienia nazwę wyspy z Heladipa na Sinhadipa, co oznacza wyspę Syngalezów.
Widżaja rządzi jeszcze 33 lata, lecz ciąży na nim klątwa rzucona przez Kuveni, która zapowiedziała, że żaden syngaleski monarcha nie będzie mógł utrzymać władzy nad wyspą inaczej niż za pomocą krwi i przemocy. Być może to przekleństwo spowodowało, że z drugiego związku Widżaja nie doczekał się syna jako następcy tronu. Dlatego pod koniec życia zaprasza na tron swojego brata-bliźniaka Sumittę z Magadhy.
- Od drugiej połowy VI w. p.n.e. - Weddowie, Negritos, Nittaewo oraz austronezyjscy myśliwi i zbieracze na poziomie epoki kamiennej są spychani w głąb wyspy przez Syngalezów i stopniowo zanikają. Z drugiej strony zaś Weddowie przejmują od Syngalezów indoeuropejski język, zachowując jedynie część przedaryjskiego słownictwa.
O Weddach buddyjska kronika Mahawansa będzie mówić jako o duchach jaksza i naga, które uosabiają elementarne siły płodności związane z lasem, w którym Weddowie żyją. Z drugiej zaś strony Weddowie reprezentują bardzo niski poziom rozwoju, niczego nie budują i nie pozostawiają właściwie żadnych śladów, co w pewnym stopniu odpowiada wyobrażeniom o leśnych duchach. Pewną ciekawostką jest to, że w późniejszych opowieściach Weddowie, wzorem Syngalezów, również chętnie uznają Widżaję za swojego przodka. Wyjaśnia to ich tradycja odwołująca się do odtrąconej królowej Kuveni. Otóż wróciła ona do swoich ziomków, lecz ci rozgoryczeni jej zdradą ukamienowali ją, aż nad ciałem nieszczęśliwej kobiety powstał kamienny kopiec. Natomiast jej dzieci uciekły do lasu i z ich kazirodczego związku wywodzi się lud Sabara, czyli późniejsi Weddowie.
VI/V w. p.n.e. - Jedna z syngaleskich tradycji mówi o lądowaniu na Cejlonie Ariów z Indii pod wodzą bohatera Sinhali. Dlatego jedna z wielu nazw wyspy będzie potem brzmieć Sinhaladwipa lub po prostu Sinhala na cześć tego wojownika. Stąd też będzie pochodzić nazwa Sielediba używana przez arabskich i szerzej muzułmańskich żeglarzy oraz nazwa chińska Si-lan.
505 - 504 r. p.n.e. - Po bezpotomnej śmierci Widżaji władzę na wyspie przejmuje jego premier Upatissa, który ma rządzić do chwili przybycia Sumitty, brata zmarłego króla. Jednak Sumitta nie chciał opuszczać Magadhy, więc wysłał swego syna Panduwasudewę. Niestety, ludzie Panduwasudewy pomylili drogę i wylądowali w Gokanna (Trikunamalaja) na północno-wschodnim wybrzeżu wyspy, co znacząco opóźniło przybycie następcy tronu. Na szczęście premier Upatissa okazuje się uczciwy i bez oporu przekazuje władzę spóźnionemu młodemu księciu.
504 - 474 r. p.n.e. - Panuje Panduwasudewa. Król ma dziesięciu synów i jedną córkę o imieniu Citta.
W późniejszym okręgu Ratnapura w pobliżu Góry Adama w centrum wyspy rozwija się syngaleska kultura Balangoda oparta na rolnictwie i hodowli.
V w. p.n.e. - Panują kolejni przedstawiciele dynastii syngaleskiej: Abhaja (474-454, najstarszy syn Panduwasudewy), Tissa (454-437, drugi syn Panduwasudewy) i Pandukabhaja (437-367, syn Citty).
V/IV w. p.n.e. - Pandukabhaja zakłada miasto Anuradhapura (Anuradhapuraja) jako jeden z ośrodków państwa. Dwór zazwyczaj wędruje, zatrzymując się na jakiś czas. Anuradhapura staje się jednym z takich miejsc postoju.
IV w. p.n.e. - Pojawia się zdobiona ceramika, często są to urny na prochy zmarłych.
367 - 307 r. p.n.e. - Panowanie króla Mutasiwy, syna Pandukabhaji.
306 r. p.n.e. - Król Dewanampija Tissa (307-267 r. p.n.e., syn Mutasiwy) pragnąc przyjąć buddyzm wysyła do Indii ambasadora z darami, wśród których jest osiem rodzajów pereł. Cejlon słynie z pereł w całym Starym Świecie. Pisze o nich między innymi grecki podróżnik i autor Megastenes. Cejlońscy nurkowie słyną z rekordowych głębokości i długiego czasu zanurzenia, za co jednak płacą chorobami płuc i serca.
Według legendy perły pochodzą z kropli rosy na drzewach mangrowych albo są uznawane za łzy bogini spadłe do morza. Opowiada się też o Krisznie, który koło Cejlonu miał podobno nurkować po perły dla swej narzeczonej.
Drugim bogactwem wyspy są korzenie, a zwłaszcza cynamon eksportowany do wielu krajów.
- 273 - 236 r. p.n.e. - Buddyjscy misjonarze z Indii, między innymi wysyłani przez Aśokę, nawracają Cejlon.
Dewanampija Tissa oraz jego brat i następca na tronie Uttija (panuje w latach 267-257 p.n.e.) przyjmują buddyzm przyniesiony przez misjonarza Mahindę (według tradycji bliskiego krewnego Aśoki), który osiedla się na górze Mihintale.
250 r. p.n.e. - 1017 r. n.e. - Zapoczątkowany przez Dewanampija Tissę okres Anuradhapura, kiedy władcy stale rezydują w Anuradhapurze. Stolica jest centrum życia artystycznego i religijnego.
Druga połowa III w. p.n.e. - Kolejni władcy umacniają i popierają buddyzm jako religię państwową i czynnik jednoczący kraj: Mahasiwa (257-247 r. p.n.e., brat Dewanampija Tissy), Suratissa (247-237, brat Dewanampija Tissy).
Powstają pierwsze na Cejlonie buddyjskie klasztory poświadczone przez napisy w jaskiniach.
Indyjska księżniczka Sanghamitta przywozi z Bodh-Gaja gałązkę figowca (pippal, aśwattha), pod którym Budda doznał oświecenia. W Anuradhapurze z tej gałązki wyrasta drzewo (żyje jeszcze w XX w. n.e.) jako relikwia i cel pielgrzymek.
W Anuradhapurze powstaje dagoba Thuparama w kształcie kupki ryżu. Według tradycji znajduje się w niej obojczyk Buddy.
237 r. p.n.e. - Sena i Guttika, dwaj tamilscy wodzowie z południowych Indii i zarazem handlarze koni, mordują króla Suratissę. Przejmują władzę w Anuradhapurze i wspólnie rządzą aż do roku 215 r. p.n.e.
215 - 205 r. p.n.e. - Syngaleski książę Asela (najmłodszy brat Dewanampija Tissy) usuwa tamilskich uzurpatorów i odzyskuje tron w Anuradhapurze.
III/II w. p.n.e. - Najazd hinduistycznych Tamilów (Drawidowie) z Indii i podbój północnej części wyspy.
Tamilski generał i książę Elara z rodu Ćolów rządzi północnym Cejlonem ok. 204-161 r. p.n.e. za siedzibę mając Anuradhapurę. Bezpośrednio podlega mu tylko prowincja królewska zwana Radża Rata. Jego wasalami są zaś dwie inne prowincje pod zarządem syngaleskich wicekrólów: Maja Rata na południowym zachodzie pod władzą Kelani Tissy oraz Ruhuna na południowym wschodzie rządzona przez Kakawan Tissę.
Elara zwany Sprawiedliwym, aczkolwiek wyznaje hinduizm, jest tolerancyjny wobec buddystów. Na przykład obaj wicekrólowie są buddystami. Zasłużył się też dla cejlońskiej gospodarki budując wielki zbiornik na wodę Wanunik Kulam w północnej suchej części kraju. Jest to strefa sawann poza zasięgiem monsunów niosących deszcz dla południowej części wyspy. Odtąd kolejni władcy będą tu budować coraz więcej takich zbiorników ogólnie określanych jako pokkana. Dzięki temu północny Cejlon może rozwijać rolnictwo, zwłaszcza uprawę ryżu.
176 - 161 r. p.n.e - Książę Dutthagamani, syn Kakawan Tissy i rządca części wicekrólestwa Ruhuny, prowadzi wyczerpującą piętnastoletnią wojnę z Elarą.
161 r. p.n.e. - Dutthagamani rozbija Tamilów w wielkiej bitwie, podczas której ginie Elara. Dutthagamani zdobywa Anuradhapurę i znów jednoczy wyspę pod władzą Syngalezów. Będzie panował do roku 137 r. p.n.e.
W Mihintale i Anuradhapurze powstają buddyjskie świątynie.
Do końca II w. p.n.e. - Panują buddyjscy królowie Syngalezów: Saddha Tissa (137-119 r. p.n.e., brat Dutthagamaniego), Thulatthana (119 r. p.n.e., drugi syn Saddha Tissy), Landża Tissa (119-110 r. p.n.e., najstarszy syn Saddha Tissy), Khallata Naga (110-104 r. p.n.e., trzeci syn Saddha Tissy) i Wattagamani Abhaja (znany też jako Walagambahu I, czwarty syn Saddha Tissy), który zostaje wypędzony przez najazd Tamilów w 104 r. p.n.e.
103 - 89 r. p.n.e. - Rządy tamilskich władców, przy czym każdy zostaje zamordowany przez swego premiera, który przejmuje władzę jako następny król-uzurpator: Pulahatha (ginie w 100 r. p.n.e.), Bahija (ginie w 98 r. p.n.e.), Panajamara (ginie w 91 r. p.n.e.), Pilajamara (rządzi tylko siedem miesięcy) i Dathija (ginie w 88 r. p.n.e.).
I w. p.n.e. - Wybuchają doktrynalne spory między wielkimi klasztorami Mahavihara (hinajana) i Abhajagiri (mahajana) powodują zwołanie soboru i spisanie kanonu świętych tekstów buddyjskich w drugiej połowie stulecia.
88 - 76 r. p.n.e. - Drugie panowanie Wattagamani Kedahiego zaczynające się triumfalnym powrotem i wygnaniem Tamilów.
Wattagamani restauruje syngaleską monarchię. Adoptuje i czyni swoim następcą Maha Kula Maha Tissę (76-62 r. p.n.e., syn Khallata Nagi).
- 62 - 50 r. p.n.e. - Po śmierci Maha Kula Maha Tissy panuje Kora Naga (biologiczny syn Wattagamaniego). Na jego rządy przypada klęska głodu, co wywołuje powszechne niezadowolenie i ostatecznie król zostaje otruty, a władzę przejmuje Kuda Tissa (50-47 r. p.n.e.), syn Maha Kula Maha Tissy.
Jednak i on nie rządzi zbyt długo, ponieważ zostaje otruty przez swoją żonę Anulę zakochaną w Siwie, naczelnym odźwiernym pałacu. Anula przejmuje więc tron i panuje jako pierwsza królowa Cejlonu (47-41 r. p.n.e.). Niedługo potem truje Siwę i zostaje kochanką kolejno pałacowego stolarza, nosiciela opału oraz kapłana. Wszystkich ich pozbywa się za pomocą trucizny. Ostatecznie zostaje obalona przez Kuttakanna Tissę (drugi syn Maha Kula Maha Tissy) i spalona żywcem.
41 - 19 r. p.n.e. - Panuje Kuttakanna Tissa.
19 r. p.n.e. - 9 r. n.e. - Panuje król Bhatik Abhaja, syn Kuttakanna Tissy.
Cejlon jest w tym czasie ważnym punktem na szlaku monsunowym, gdzie w styczniu wiatr popycha statki od Indii do Morza Czerwonego, a w lipcu odwrotnie.
Król wysyła czterech posłów aż do Rzymu i Cejlon staje się lepiej znany na dalekim zachodzie. W tym czasie wspomina o wyspie Pliniusz Starszy, a za panowania rzymskiego cesarza Klaudiusza do wyspy dociera kapitan, który służył Anniusowi Plocamusowi, rzymskiemu poborcy podatków na Morzu Czerwonym. Porwał go monsun i po 15 dniach doprowadził do Cejlonu. Zarówno on, jak też Grecy i Rzymianie nazywają wyspę Taprobane (przekręcona nazwa sanskrycka), a później na słynnej mapie Ptolemeusza pojawi się ona jako Taprobanam.
- Początek I w. n.e. - Na Cejlonie panują kolejni syngalescy władcy: Maha Dhatika Maha Naga (9-21 r. n.e., brat Bhatik Abhaji), Amanda Gamini Abhaja (21-33 r. n.e., syn Maha Dhatika Maha Nagi).
Monarchia jest bogata, lecz na kontynencie rośnie coraz groźniejsza siła Tamilów.
I w. n.e. - Nowy najazd Tamilów z kontynentu wypiera syngaleskich władców na południe wyspy.
Od II w. n.e. - Państwo Syngalezów, między innymi dzięki względnej izolacji, która chroni przed najazdami wchodzi w okres rozkwitu pod rządami klanu Lambakanna, który utrzyma się na tronie aż do roku 432.
Pierwszym królem z tej dynastii jest Wasabha (66-110 r. n.e.), a pozycję rodu utrwalą Wankanasika Tissa (110-113 r. n.e., syn Wasabhy) i Gadżabahu I (113-125 r. n.e., syn Wankanasika Tissy).
214 - 236 r. - Panuje król Woharika Tissa, znany protektor buddyzmu. Dzięki jego poparciu buddyzm przeniknął całą kulturę i życie duchowe Cejlonu.
276 - 303 r. - Panuje Mahasena I. Za jego władzy powstaje dagoba Dżetawana, często uznawana za największą na świecie.
303 - 331 r. - Panowanie Śirimeghawany.
Początek IV w. - Według legendy indyjska księżniczka przywozi ząb Buddy wydobyty z pogrzebowego stosu przez jego uczniów. Niezwykła relikwia znajdowała się w mieście Puri zwanym Dantapura (miasto zęba).
W 1288 r. ząb zostanie na krótko zabrany przez Tamilów z Indii, a w 1560 r. zrabują go Portugalczycy z Goa i zniszczą. Wkrótce pojawi się jednak kopia relikwii zakupiona przez króla państwa Pegu (w Birmie) jako prawdziwa i cudownie odzyskana, a potem zakupiona przez Chińczyków. Po długich perypetiach ten drugi ząb trafi na Cejlon do Kandy (Maha Nuwara) w centrum wyspy, które jest odtąd jednym z najświętszych miejsc czczonych przez buddystów i staje się celem pobożnych pielgrzymek.
IV - V w. - Powstaje najstarsza buddyjska kronika Cejlonu zatytułowana Dipawansa. Będzie jednym z elementów budujących cejlońską odrębność. Jej uzupełnienie stanowi epos i zarazem historyczna kronika Mahawansa (V w. n.e.).
V w. - Buddhaghosza, jeden z największych myślicieli buddyjskich na Cejlonie.
Na początku wieku inny słynny myśliciel, asceta Dharmakirti, zakłada własną szkołę buddyzmu.
412 - 413 r. - Fa Hsien odwiedza Cejlon.
428 - 432 r. - Nowa inwazja Tamilów kończy pierwszy okres Anuradhapura, odbierając władzę ostatnim królom z dynastii Lambakanna. Są to: Mahanama (410-432), Czattagahaka Dżantu (432) i Mittasena (432).
Najazd rozpoczyna kilkudziesięcioletnie panowanie Tamilów (okres Szad Drawida). Kolejni tamilscy władcy miasta to: Pandu (428-432), Parinda (433), Khudda Parinda (433-449), Tiritara (449), Dathija (449-452) i Pithija (452).
- 459 - 477 r. - Syngaleski król Dhautusena (Dasen Kelija). Odbiera Tamilom stolicę Anuradhapurę.
Król zostaje zamordowany przez swego syna Kassapę.
477 - 495 r. - Panowanie Kassapy I, który przenosi stolicę do Sigiriji, gdzie czuje się pewniej, ponieważ rządzi z piętnem ojcobójcy i uzurpatora. Sigiriję zamienia w twierdzę, wspaniałą siedzibę i symbol swojej potęgi. A jednak to nie wystarczy do uspokojenia niechętnych mu głosów i nie zapobiega spiskom.
495 r. - Kassapa I ginie w bitwie z armią swego brata Mogallany I, który chciał pomścić śmierć ojca.
495 - 512 r. - Mogallana I przejmuje tron i przywraca stolicę w Anuradhapurze.
Za jego czasów zostaje sprowadzona z Indii jedna z najświętszych buddyjskich relikwii - włosy Buddy. Buddyzm słabnie w Indiach wypierany przez hinduistów, a Cejlon staje się jego ostoją.
571 - 604 r. - Akbo panuje w Anuradhapurze jako Aggabodhi I. Na jego rozkaz są prowadzone szeroko zakrojone prace nawadniające, aby umożliwić uprawę ryżu na suchych terenach sawannowych.
604 - 614 r. - Panuje Aggabodhi II (bratanek i zięć Aggabodhi I), który odbudowuje Thuparamę, słynną dagobę z początków buddyzmu na Cejlonie.
Po odsunięciu Aggabodhiego II rządzą Sangha Tissa II (614) i Mogallana III (614-619).
- 628 r. - Umiera król Silameghawanna (619-628). Zaczyna się okres wyniszczających walk o tron.
Następni syngalescy władcy Aggabodhi III (zdetronizowany) i Dżettha Tissa III popadają w zależność od Pallawów. Ostatecznie, tron zdobywa po raz drugi Aggabodhi II (629-639).
667 - 683 r. - Panuje Aggabodhi IV. Przenosi się z dworem do Polonnaruvy (dalej od tamilskich najazdów z północy), choć ośrodkiem religijnym i kulturalnym wciąż pozostaje Anuradhapura.
684 - 718 r. - Panuje król Manawarma. W sojuszu z Pallawami walczy przeciw Ćaulukjom.
772 - 777 r. - Panuje król Aggabodhi VII. Tymczasowo opuszcza Anuradhapurę i przenosi stolicę do Polonnaruvy.
803 - 804 r. - Rasztrakuci pokonują Pallawów i formalnie narzucają swoją zwierzchność Cejlonowi.
840 r. - Najazd Pandjów niszczy Anuradhapurę za króla Seny I (833-853).
853 - 887 r. - Sena II. Sprzymierza się z Pallawami przeciw Pandjom.
Jego następcy są wasalami Pallawów: Udaja II (887-898), Kassapa IV (898-914), Kassapa V (914-920), Dappula IV (923-924), Dappula V (924-935) Udaja II (935-938), Sena III (938-946) są zależni od Pallawów.
Od IX/X w. - Walki z tamilskimi Pandjami i Ćolami osłabiają państwo Syngalezów.
Ok. 925 r. - Władcy Pandjów proszą o schronienie na Cejlonie przed atakami Ćolów.
X w. - Nadmierna eksploatacja perłopławów powoduje załamanie produkcji cejlońskich pereł na okres około 200 lat.
947 r. - Ćolowie plądrują Anuradhapurę za Udaji III (946-954). Król znajduje schronienie na górze Rohana.
Mahinda IV (956-972) odbudowuje stolicę, lecz w 983 r. Ćolowie znów ją zdobywają, a król Mahinda V (982-1029) ucieka na południe do Polonnaruvy.
- 1017 r. - Ćolowie niszczą Anuradhapurę i więżą Mahindę V, kończąc złoty okres w dziejach kultury Cejlonu.
Porzucona Anuradhapura obraca się w ruinę, którą archeolodzy odkryją dopiero w XIX w.
Od 1029 r. - Po śmierci Mahindy V kolejni władcy bezskutecznie próbują umocnić państwo Syngalezów: Kassapa VI (1029-1040), Mahalana Kitti, Wikkama Pandu, Dżagatipala, Parakkama Pandu, Loka i Kassapa VII.
1055 - 1110 r. - Widżajabahu I zaczyna odbudowę syngaleskiej monarchii, wypędzając Ćolów z wyspy.
Jego panowanie w Polonnaruvie jako stolicy królestwa Radżarata od roku 1073 zaczyna złoty okres w dziejach wyspy. Dzieło tego króla kontynuują Dżahabahu I (1110), Wikkamabahu I (1111-1132) i Gadżabahu II (1132-1153).
1059 r. - Mnisi hinajana z Birmy osiedlają się na Cejlonie.
1153 - 1186 r. - Król Parakramabahu I Wielki po raz pierwszy w dziejach jednoczy (1161) cały Cejlon.
Reorganizuje administrację i rozbudowuje system nawadniający. Rozkwit gospodarki i kultury. Kupcy handlują z Indiami, Indochinami, Chinami, Persją i Arabami. Jest to zarazem okres potęgi cejlońskiego buddyzmu: władca wysyła misje do Birmy, Tajlandii i Kambodży. Najeżdża Indie i Birmę.
Mimo poparcia dla buddyzmu, król buduje świątynię Sziwy, pierwszą murowaną na wyspie Rameswaram między kontynentem i Cejlonem (do XII w. świątynią była skromna chata). Według Ramajany Hanuman skoczył stąd na Cejlon, kiedy szukał porwanej Sity. Wysepka jest celem pielgrzymek: piasek znad Gangesu wrzucony tu do morza zapewnia hinduiście wstęp do raju, a odprawiany tu obrzęd śraddh uwalnia zmarłych z kołowrotu samsary.
Koniec XII w. - Panują Widżajabahu II (1186-1187), Niśhśhankamalla (1187-1196) i Wikkamabahu II (1196). Zaczynają się spory o tron osłabiające państwo Syngalezów. Kolejnych siedmiu władców często zmienia się na tronie (na przykład Leelawathi aż trzy razy zdobywa władzę), a intrygi i walki wyniszczają kraj.
1214 r. - Najeźdźcy z Kalingi rabują Polonnaruva i więżą króla Parakrama Pandu (1212-1215).
Królowie przenoszą się do miasta Kurunegala. W rezultacie najazdów Tamilów, muzułmanów i Malajów oraz walk o władzę Cejlon rozpada się na feudalne państewka.
Główną linię kontynuuje królestwo Dambadenja (1220-1353), którego stolicą jest Dambadenja (do 1270 r.), potem Japahuwa i Polonnaruva (do 1293 r.) i Kurunegala (w latach 1293-1353).
Inne królestwa na wyspie to Raigama (1392-1423), Kotte (1412-1597), Sitawaka (1521-1593), Kandy (1546-1815) i Gambola (1344-1408).
Zaniedbanie zbiorników na wodę prowadzi do upadku rolnictwa i opuszczenia miast w strefie suchej.
Rosną wpływy hinduizmu (Tamilowie) i islamu (z Malajów i Arabii). Syngaleskie południe jest buddyjskie. W portach pojawiają się muzułmańscy Moorowie, arabsko-tamilscy mieszańcy handlujący korzeniami i klejnotami.
Syngalescy, buddyjscy książęta utrzymują się tylko w górach we wnętrzu wyspy oraz w miastach Kotte i Kandy, nominalnym centrum kraju (ostatni syngaleski władca Kandy umrze w 1815 r.).
W powstaje państewko Tamilów, którzy od 1325 r. próbują podbić całą wyspę.
Lata 1236 - 1270, 1287 - 1293 - Parakramabahu II. Przenosi się z Polonnaruvy do Dambadenja. Odpiera malajski atak (1246). Podczas drugiego panowania wraca do Polonnaruvy (podobno tu właśnie przyjmuje Marco Polo w 1292 r.).
1293 - 1302 r. - Panowanie Bhuwanaikabahu II w królestwie Dambadenja. Swoją stolicą czyni miasto Kurunegala.
1328 r. - Kataloński podróżnik dominikanin Jorda, który dotarł do Cejlonu i Indii, daje świetny opis wyspy.
1412 - 1467 r. - Parakramabahu VI z królestwa Kotte jednoczy wyspę po interwencji chińskiej floty Czeng Ho. Niedługo po jego śmierci królestwo znów jednak rozpada się na kilka części.
1467 - 1478 r. - Panuje Kangasurija Singai Arjan, pierwszy władca tamilskiego królestwa Dżafna.
W ciągu XVI w. Tamilowie z północy Cejlonu są rządzeni przez kolejnych władców, którzy roszczą sobie prawo do całej wyspy. Walki z Syngalezami wykorzystują europejscy awanturnicy i kupcy, aby zdobywać coraz większe wpływy.
Następcą pierwszego króla Dżafny jest Pararedżesekeran VI (1478-1519).
Początek XVI w. - Arabscy kupcy wprowadzają na Cejlon uprawę krzewów kawowych.
Od 1505 r. - Portugalscy awanturnicy i kupcy coraz częściej odwiedzają porty Cejlonu, zwłaszcza w królestwie Kotte. Portugalczycy używają nazwy Celao, która jest zniekształceniem chińskiego Si-lan, a pochodzi z opowieści o Marco Polo. Stąd też wywodzi się większość nazw europejskich, jak na przykład Zeilan Holendrów czy Ceylon Anglików.
1517 r. - Portugalczycy opanowują południową część wyspy odebraną Kotte.
Ok. 1520 r. zakładają fort Colombo w mieście Kalantota na zachodnim wybrzeżu u ujścia rzeki Kelani (Kotte). Próbują siłą chrystianizować wyspę. Zaczynają eksport cejlońskich korzeni (pieprz, cynamon, goździki, imbir, gałka muszkatołowa i inne), pereł i kamieni szlachetnych. W 1521 r. podporządkowują sobie władców Kotte: odchodzi król Widżawabahu VI (1513-1521), a na tron jako portugalski wasal wstępuje Bhuwanekabahu VII (1521-1551).
1519 - 1560 r. - W tamilskim królestwie Dżafna panuje Sankili I. Próbując powstrzymać napór Europejczyków każe zabić 600 miejscowych chrześcijan jako prawdopodobnych szpiegów i zwolenników europejskiego podboju.
1597 r. - Ostatni król Kotte, Dhammapala (1551-1597) ochrzczony jako Don Juan w roku 1556, oddaje swoje królestwo Portugalii na mocy testamentu.
Inne królestwa syngaleskie, zwłaszcza Kandy (sprzymierzeniec Holendrów), nie chcą europejskiej władzy i walczą z Portugalią.
1619 r. - Portugalczycy podbijają Dżafnę na północy wyspy, mimo wcześniejszego powstania Tamilów. Ostatni tamilski władca Dżafny Sankili II (1617-1620) traci władzę.
1638 - 1658 r. - Holendrzy wypierają Portugalczyków z Cejlonu. W 1656 r. zajmują Colombo. Zwalczają narzucony przez Portugalię katolicyzm, lecz tolerują buddyzm oraz islam.
Zakładają plantacje kawy.
Od XVIII w. - Odrodzenie buddyzmu oraz plastyki nawiązującej do sztuki Birmy, Tajlandii i Bengalu (w Kandy).
1765 r. - Holendrzy zdobywają Kandy, a Brytyjczycy i Francuzi walczą o Trinkomali na północno-wschodnim wybrzeżu.
1795 - 1796 r. - Wielka Brytania podbija Cejlon i włącza do swoich kolonii (pokój z Francją podpisany w Amiens w 1802 r.).
Od 1815 r. - Colombo jest centrum brytyjskiej administracji wyspy.
1798, 1818 r. - Antykolonialne powstania Syngalezów w Kandy stłumione przez Brytyjczyków.
Ostatni król w Kandy traci tron i zostaje wygnany przez Brytyjczyków w roku 1815. Brytyjczycy wykorzystują mniejszość tamilską jako zdolnych administratorów i pracowników, a zarazem podsycają wrogość Tamilów i Syngalezów. Z drugiej zaś strony Syngalezi mają opinię leniwych.
1826 r. - W jaskiniowej świątyni Mulgirigalla na południu wyspy zostają odkryte starożytne teksty, dzięki którym palijska klasyka i księga Mahawansa mogą być dokładnie zrozumiane i przetłumaczone na nowoczesne języki. Jest to jedno z najcenniejszych odkryć paleograficznych.
1848 r. - Syngaleskie powstanie w Kandy przeciw zbyt wysokim podatkom stłumione przez Brytyjczyków.
1856 - 1857 r. - Na terenie fortu w Colombo powstaje wieża zegarowa, a od roku 1860 zarazem najstarsza na wyspie latarnia morska zbudowana przez brytyjskie władze kolonialne według projektu Emily Elizabeth Ward, żony gubernatora Henry’ego George’a Warda (1797-1860).
1867 r. - Brytyjczycy zaczynają na plantacjach komercyjną uprawę herbaty, budując konkurencję dla producentów z Chin.
Ok. 1880 r. - Owad Hemileia vastatrix niszczy plantacje kawy na wyspie, co wywołuje rozwój plantacji herbaty, czyniący z Cejlonu jedną z największych herbacianych potęg.
W tym samym okresie plantatorzy sprowadzają i aklimatyzują na wyspie chinowce z Peru, których kora służy do produkcji chininy, środka leczącego malarię. Brytyjczycy zaczynają też uprawę amerykańskich kauczukowców.
1885 r. - Francuz Joseph A. Saint-Yves d’Alveydre wydaje w Paryżu książkę Mission de l’Inde en Europe, w której opisuje legendarną krainę Agartha znajdującą się rzekomo na Cejlonie. Agartha to królestwo mędrców z największą na świecie biblioteką kamiennych ksiąg zawierających wiedzę tajemną. Ludzie z zewnątrz nie zauważają, że wchodzą do Agarthy, a potem nie pamiętają, gdzie byli. Co ciekawe, według innej wersji tej opowieści kraina Agartha ma się znajdować w Tybecie.
1886 r. - Odkrycie ruin Polonnaruvy staje się archeologiczną sensacją.
Ok. 1890 r. - Brytyjczyk Thomas Lipton zakłada słynne plantacje herbaty. Rozwój plantacji kawy, herbaty, palmy kokosowej i kauczukowców. Na przełomie XIX i XX w. ok. 20% palm kokosowych uprawianych na świecie rośnie na Cejlonie.
1915 r. - Walki między buddystami Syngalezami, którzy są dyskryminowani, chociaż stanowią większość i uznanymi za probrytyjskich hinduistycznymi Tamilami. Brytyjczycy przysyłają oddział Sikhów, który dziesiątkuje obie strony.
1918 r. - Kongres buddystów buduje świadomość narodową na Cejlonie. Powstają partie Cejloński Kongres Narodowy (1919) i socjalistyczna (1935). Pod naciskiem Cejlończyków Wielka Brytania liberalizuje administrację kolonialną (1931, 1946), a w 1947 r. uznaje Cejlon za dominium, co jednak nie hamuje dążenia wyspy do niepodległości.
1931 r. - Kobiety uzyskują prawa wyborcze.
Do 1945 r. - Amerykańskie władze wprowadzają na Cejlon nowoczesne metody walki z epidemiami, zwłaszcza z zabójczą malarią, aby uchronić swoich żołnierzy. Dzięki zastosowaniu DDT i innych środków chemicznych niszczących komary oraz pierwotniaki i bakterie gwałtownie spada śmiertelność wśród mieszkańców wyspy. W połączeniu z nadal utrzymującym się wysokim poziomem rozrodczości i z szybkim rozwojem ekonomicznym przekłada się to na bardzo duży przyrost ludności: 5,7 miliona w 1937 r., 8,3 miliona w 1953 r. i 9,6 miliona w 1959 r.
Dla demografów przypadek Cejlonu jest wskazówką, że eksplozja demograficzna ma wiele przyczyn, choć główną zdaje się być zmniejszenie śmiertelności dzięki higienie i postępom medycyny.
4 II 1948 r. - Proklamowanie niepodległości Cejlonu ze stolicą w Colombo. Nowe państwo należy do British Commonwealth, a od 1955 r. będzie również członkiem ONZ. Na państwowej fladze znajduje się złoty lew z mieczem, który był godłem królewskim od XV w. W roku 1951 dojdą dwa pionowe pasy - zielony symbolizujący muzułmanów i pomarańczowy oznaczający Tamilów, a w roku 1972 ozdobniki w rogach flagi przyjmą kształt liści figowca, pod którym medytował Budda.
1950 r. - Pierwszy światowy kongres buddystów na Cejlonie przyczynia się do obudzenia samoświadomości wyznawców buddyzmu i daje im poczucie siły w walce o utrzymanie własnej tożsamości w opozycji do kolonializmu i Europy.
1956 r. - Angielski ustępuje syngaleskiemu jako język urzędowy, co oburza dyskryminowanych Tamilów. W krwawych zamieszkach giną Tamilowie.
W wyniku wyborów premierem zostaje Solomon Bandaranaike (Syngalez). Prowadzi politykę neutralności - współpracy z państwami o różnych ustrojach, likwiduje brytyjskie bazy wojskowe (1957) i nacjonalizuje port w Colombo (1958).
Rośnie rozdział a potem wrogość między stanowiącymi mniejszość hinduistycznymi Tamilami oraz dominującymi Syngalezami, którzy wyznają buddyzm. Tamilowie są postrzegani jako ci, którzy współpracowali z brytyjskim kolonializmem, a teraz ciążą w stronę Tamilnadu w Indii.
1958 r. - Krwawe zamieszki zmuszają parlament do uznania tamilskiego za drugi język tam, gdzie Tamilowie są większością. Tamilowie organizują (od 1944 r.) partie polityczne, które połączą się potem w Tamilski Zjednoczony Front Wyzwolenia (1976).
1959 r. - Tamilski mnich morduje premiera. Nowym premierem zostaje wdowa Sirivamo Bandaranaike (1960-1965 i 1970 r.), która skłania się ku ideom komunizmu i staje się sojusznikiem Sowietów.
Bandaranaike jest pierwszą w świecie kobietą-premierem.
Od 1959 r. - Powstają pierwsze lankijskie uniwersytety w Colombo: buddyjski (1959) i państwowy świecki (1967).
1960 - 1964 r. - Ostateczna likwidacja pokolonialnych, chrześcijańskich szkół i szpitali. Buddyzacja kultury wywołuje opór hinduistycznych Tamilów. Jak nigdzie indziej buddyści okazują się stroną agresywną i dochodzi nawet do pogromów ludności tamilskiej (1961, 1977)
1972 r. - Nieracjonalna, bliska komunizmowi polityka gospodarcza Bandaranaike, duży sektor państwowy i kosztowna biurokracja wywołują niedobory na rynku, coraz głębszy kryzys i biedę a w końcu antyrządowe powstanie. Rząd Indii przysyła wtedy swoje oddziały, aby pomóc Bandaranaike i stłumić bunt. Ginie 12 tysięcy osób, co budzi powszechne oburzenie. W rezultacie musi dojść do zmiany rządu.
1972 r. - Nowa konstytucja wprowadza nazwę Sri Lanka (sri - święty, piękny). Od 1978 r. gospodarka zostaje przestawiona ze sterowanej centralnie na wolnorynkową (1978), dzięki czemu zostaje wreszcie zażegnany kryzys.
Język tamilski staje się drugim obok syngaleskiego językiem urzędowym. Ludność stanowią Syngalezi (ok. 70%), Tamilowie (20%), Arabowie, Burgerowie (mieszańcy holendersko-syngalescy) i Malajowie. Ludność wyznaje buddyzm (ponad 60%), hinduizm (20%), islam (7%) i różne formy chrześcijaństwa.
1974 r. - Światowy kongres kultury tamilskiej odbywa się w Dżafnie. Pijani syngalescy policjanci przestrzeliwują druty wysokiego napięcia, które opadają na ziemię zabijając wielu Tamilów. Jest to niemal symboliczny początek długoletniej wojny tamilsko-syngaleskiej.
Od 1975 r. - Tamilski patriota Wellupilai Prabhakaran zabija burmistrza Dżafny zaczynając działalność terrorystyczną nakierowaną na obalenie syngaleskiego rządu i utworzenie państwa Tamilów. Zakłada organizację Tamilskie Tygrysy.
1979 r. - Początek walk między partyzantami Tamilskich Tygrysów (połowa jej członków to kobiety) na północy i syngaleskim rządem: fanatyczni tamilscy terroryści zaczynają samobójcze ataki i mordowanie całych wiosek. Bojownicy noszą ze sobą fiolkę z cyjankiem potasu, żeby popełnić samobójstwo, jeśli zostaną schwytani.
Specjalne oddziały tamilskich fanatyków zwane Czarnymi Tygrysami dokonują masowych samobójstw przy użyciu dużych ilości materiałów wybuchowych, niszcząc przy tym ważne obiekty i zabijając jak najwięcej Syngalezów. Część samobójców jest wynajęta i godzi się na śmierć za pieniądze, które mają pomóc ich rodzinom. Jako jedyna partyzantka świata Tygrysy dysponują nawet własnymi samolotami, które potajemnie przywożą na Cejlon w częściach, a potem składają i używają jako pociski kierowane przez samobójców, aby rozbić je o cele rządowe. Budują też opancerzone motorówki i miniłodzie podwodne, które służą do atakowania statków rządowych
Lata 1980. - Weddowie (w 1953 r. było ich zaledwie 803) zostają wchłonięci przez Syngalezów. Według niektórych opinii jednak ostatni Weddowie będą żyli jeszcze pod koniec XX w.
Od 1983 r. - Nowa eskalacja walk syngalesko-tamilskich i kolejny pogrom Tamilów (1983) przekształca konflikt w wojnę domową. Tamilscy terroryści-samobójcy zabiją nawet premiera Indii Radżiwa Gandhiego (1991), kiedy będzie próbował doprowadzić do zawarcia umowy pokojowej.
1993 r. - Tamilskie Tygrysy mordują prezydenta Sri Lanki Ranasinghe Premadasa.
Jego następczynią jest znana z prosyngaleskiej polityki Chandrika Kumaratunga (córka Sirimavo Bandaranaike), która niemal cudem uniknie śmierci w kolejnym zamachu Tamilskich Tygrysów w roku 1999. Największym wyczynem tamilskich terrorystów będzie jednak zamach przed Bankiem Centralnym w Colombo w roku 1996, kiedy zginie niemal 100 osób.
- 26 XII 2004 r. - Tsunami zabija ponad 40 tysięcy ludzi.
W tej liczbie ofiar mieści się ok. 1700 pasażerów przeładowanego pociągu, którym jechało ok. 2000 osób. Jest to największa dotychczas katastrofa kolejowa w dziejach.
- 2009 r. - Zdecydowana ofensywa armii rządowej i bunt części Tamilskich Tygrysów przeciw dotychczasowemu przywódcy spychają Wellupilai Prabhakarana oraz wiernych mu ludzi na niewielki obszar dżungli na północy wyspy. Wellupilai Prabhakarana próbuje jeszcze uciekać z okrążenia, lecz ginie, co skłania Tamilskie Tygrysy do zawarcie pokoju.
Rządowa. a więc syngaleska armia przejmuje kontrolę nad całym życiem politycznym i gospodarczym Sri Lanki. Wojskowa junta brutalnie rządzi państwem za pomocą terroru. Do armii należą zakłady przemysłowe, wszystkie hotele i cała infrastruktura turystyczna. Tamilowie zaś są traktowani jako niższa klasa społeczna, są prześladowani i poniżani, pozbawieni praw i niedopuszczani do sprawowania urzędów.
Po co najmniej trzydziestu latach wyniszczających walk tamilscy bojownicy wracają do normalnego życia, lecz zwykle nie mają już domów i rodzin, a wielu jest kalekami. Kobiety-bojowniczki próbują nauczyć się życia w nowych warunkach i często odkrywają, że nie potrafią nosić ubrania innego niż mundur i chodzić inaczej niż żołnierz. Dumnie obnoszą swoje blizny, a obcięte przez wroga ręce lub wyłupione oczy pokazują jako dowody bohaterskiej przeszłości.
- 2019 r. - W wielkanocną niedzielę 21 kwietnia terroryści-samobójcy detonują 8 ładunków wybuchowych w kilku kościołach i hotelach, przede wszystkim w Colombo, zabijając ponad 250 osób, w tym turystów z dwunastu krajów. Islamiści twierdzą, że w ten sposób pomścili ludzi zabitych w marcowym ataku na meczety w Christchurch na Nowej Zelandii.
Śledztwo wykaże, że policja i prezydent Sri Lanki otrzymali ostrzeżenia o planowanych zamachach, lecz długotrwały konflikt prezydenta i premiera uniemożliwił podjęcie działań zapobiegawczych. Dodatkowym efektem zbrodni jest wywołanie strachu i podsycenie nienawiści do miejscowych muzułmanów.