← Kusz i NubiaPółwysep Somalijski i Sokotra →

Państwo Menelika, Aksum, Abisynia, Etiopia i Erytrea

• Początek X w. p.n.e. - Według legendy, królowa Saba (w Etiopii zwana Makedą a w Egipcie Balkis) z arabskiego królestwa Saby zakłada kolonię na afrykańskim wybrzeżu Morza Czerwonego i w części Wyżyny Abisyńskiej. Chce kontrolować szlaki handlowe wzdłuż Morza Czerwonego w kierunku Oceanu Indyjskiego.

O wczesnych dziejach tej kolonii opowiada legenda wiązana z Biblią. Według niej królowa Saba odwiedziła Izrael i miała z izraelskim królem Salomonem syna Menelika, który został później władcą sabejskiej kolonii w Afryce. Mając 20 lat Menelik wybrał się w odwiedziny do ojca, a kiedy wracał z Jerozolimy, towarzyszyli mu synowie najwybitniejszych izraelskich rodów. Dopiero po dłuższym czasie jeden z nich, imieniem Azariusz, przyznał się, że zabrał ze sobą Arkę Przymierza. Po namyśle Menelik zdecydował, że to sam Bóg oddał w jego ręce największą świętość judaistów i nie zwrócił jej Izraelitom.

Arka Przymierza faktycznie znika z kart historii, lecz dopiero podczas asyryjskiego najazdu na Izrael i według etiopskiej tradycji trafiła wtedy do Egiptu (być może na Elefantynę), a potem do wyspiarskiego ośrodka żydowskiego kultu na jeziorze Tana Hayik (Haik) w Etiopii. Tam mała pozostać przez 800 lat, aby w końcu trafić do miasta Aksum, gdzie będzie przechowywana jeszcze w XXI w. Opiekuje się nią kapłan-strażnik, któremu do końca życia nie wolno opuszczać świątyni (niektórzy wręcz uciekają przed niewygodnym zaszczytem).

Arka Przymierza (nieważne czy autentyczna) z Aksum jest odtąd składnikiem politycznej i kulturowej tożsamości Etiopii, a kopie Arki w postaci ozdobnych skrzyń stanowią element wyposażenia każdego etiopskiego kościoła.

Natomiast synowie izraelskich arystokratów mieli dać początek czarnoskórym Żydom Felasza (w języku gyyz felasi - wędrowcy). Ta grupa aż do XX w. zachowa starożytną, przedtalmudyczną (Talmud powstał po wyodrębnieniu się Felasza) i fundamentalistyczną formę judaizmu: krwawe ofiary ze zwierząt składane na ołtarzach, wiara oparta na Torze. Etiopscy Felasza jako jedyni judaiści jeszcze pod koniec XX w. n.e. praktykują obrzezanie kobiet.

• X/IX w. p.n.e. - Sabejsko-izraelska kolonia na Wyżynie Abisyńskiej zdobywa pewną samodzielność.

• V - IV w. p.n.e. - Intensyfikacja południowoarabskiego osadnictwa z królestwa Saba na zachodnim wybrzeżu Morza Czerwonego. Koloniści przynoszą ze sobą wysoką kulturę i rozwiniętą technologię. Etiopia zaczyna okres szybkiego rozwoju. Uprawia się tu pszenicę, proso (głównie na piwo) i sorgo. Rycynus (Ricinus communis) dostarcza oleju a len włókien.

• Od III w. p.n.e. - Intensywny handel Wyżyny Abisynii z Egiptem. Zwłaszcza, gdy Ptolemeusze zbudowali port Adulis.

• I - II w. n.e. - Powstaje państwo Aksum. Jego władcy Zoskales, Gadarat (II/III w.) oraz Adhebah (początek III w.) uniezależniają się od południowej Arabii i przyjmują tytuł nyguste negest (czyli król królów). Stolicą zostaje miasto Aksum, a siedzibą władcy jest wysoka czworoboczna twierdza w Aksum. Ludność kuszycko-semicka wyznaje na ogół animizm lub politeizm, w niewielkiej części judaizm. Utrzymuje się głównie z rolnictwa i handlu sięgającego aż do Indii.

• III w. n.e. - Sembrutes (następca Adhebaha) rządzący Aksum podbija okoliczne kraje i wymusza haracz od Meroe i niektórych plemion Półwyspu Somalijskiego.

W drugiej połowie III w. n.e. za panowania Datawnasa i Endubisa Aksum jest silnym, bogatym krajem, bije własne złote i srebrne monety. Potężni aksumscy władcy upamiętniają swoje panowanie poprzez wielkie, pionowe stele z kamienia stawiane na grobach na królewskiej nekropolii w mieście Aksum.

• Początek IV w. - Aedesius i Frumentius (pierwszy biskup) zaczynają chrystianizację kraju.

• IV w. - Szczyt potęgi i bogactwa Aksum za panowania Aphilasa, Wazeby, Ousanasa, Ezany, Mehadeyisa i Ouazebasa.

Pojawiają się napisy w semickim języku gyyz (z północnej grupy języków etiopskich), który jest urzędowym językiem Aksum, a potem tłumaczenia z greki i utwory samodzielne. Sylabiczne pismo gyyz pochodzi z Arabii.

W Aksum powstaje biblioteka, która wkrótce stanie się jednym z ważniejszych zbiorów książek w Afryce.

• 333 r. - Król Ezana przyjmuje chrześcijaństwo i kulturę hellenistycznego Egiptu. Powstaje Kościół Aksum podlegający Aleksandrii. Odtąd patriarcha Aleksandrii wyświęca abune, głowę Kościoła Aksum (i Etiopii) i tylko abune może koronować władcę.

Miejscowe chrześcijaństwo przejmuje wiele cech judaizmu: obrzezanie chłopców, szabas, podział kościołów na trzy części - w trzeciej, dostępnej tylko kapłanowi, znajdują się taboty - repliki tablic z Dekalogiem. Powstają pierwsze aksumskie klasztory Debre Bizen (IV w.), założony przez znanego cudotwórcę Metay Libanosa klasztor Debre Libanos (VI w.) i Debre Sina (VI w.).

Prastare żydowskie wspólnoty nad jeziorem Haik przechodzą na chrześcijaństwo.

Ezana pokonuje ludy Bedża (ok. 340 r.) i zdobywa Meroe. Mimo to Bedża nadal funkcjonują jako plemienne państewka.

• Ok. 340 - 378 r. - Aksum uzależnia od siebie Himiarytów w Arabii.

• V w. - Aksum za panowania Eona (następcy Ouazebasa) a potem Ebany, Nezoola, Ousasa i Kaleba jest potęgą w rejonie Morza Czerwonego.

• 494 r. - Według legendy do Aksum przybywa misjonarz Garima, cudotwórca wypędzający złe duchy i założyciel klasztoru Debre Garima koło Adua.

Garima w cudowny sposób przepisał cztery Ewangelie w ciągu jednego dnia, ponieważ Bóg zatrzymał Słońce, aby wystarczyło mu czasu na tak pobożną pracę. Ewangeliarz z Garimy jako jedna z najstarszych chrześcijańskich książek jest odtąd przechowywany w klasztornej bibliotece, mimo najazdu muzułmanów w XVI w. i Włochów w roku 1896.

Sam Garima zaś jest zaliczany do Dziewięciu Świętych, którzy wprowadzali i utrwalali chrześcijaństwo w Aksum (Etiopii). Byli to mnisi pochodzący z Konstantynopola, Anatolii, Syrii i Rzymu: Garima, Aftse, Alef, Aragawi, Guba, Liqanos, Panteleon, Sehma i Yemata.

Chcąc szerzyć chrześcijaństwo mnisi przekładają teksty biblijne na język gyyz, korzystając przy tym ze zbiorów biblioteki w Aksum. Jednym z ciekawszych jest apokryficzna Księga Henocha, w które jest spisany mit o buncie (upadku) aniołów przeciw Bogu i ich przekształceniu się w złe demony, czyli diabły.

• VI w. - Z Aksum i Półwyspu Somalijskiego pochodzi najlepsza odmiana kawy arabika (Coffea arabica). Jest to drzewo lub krzew hodowany dla owoców, z których można wyrabiać pobudzający napój nazwany kawą. Kawy sporadycznie używali już Egipcjanie i Grecy (wzmianka w IV księdze Odysei), lecz nie upowszechnili tej używki.

Jedna z legend mówi, że w IX w. n.e. pasterz Kaldi z krainy Kaffa zauważył nienaturalne ożywienie kóz, które wcześniej jadły liście i owoce pewnego krzewu. Kiedy sam je spożył, mógł nie spać całą noc. Od niego Etiopczycy nauczyli się obierać nasiona kawy z miękkiego miąższu, a po wysuszeniu ziaren zalewać je gorącą wodą, zaparzając napój bunc (kawa). Ziarna można też wyprażyć w płaskim naczyniu nad ogniem, aby uzyskać później intensywniejszy smak napoju.

Inna tradycja wynalazek kawy przypisuje aksumskim lub etiopskim mnichom, którzy pili pobudzający napój, żeby móc całą noc spędzić na medytacji i modłach.

W XII w. napój kawowy będzie popularny w Jemenie, potem rozpowszechni się w całej Arabii, a w XVI w. zyska wielu zwolenników w Turcji.

• 517 r. - Król Kaleb przy pomocy floty bizantyjskiej zdobywa wybrzeża Arabii, należące do Himiarytów.

• 523, 525 r. - Dwie łupieżcze wyprawy Aksum do południowej Arabii zorganizowane pod pretekstem obrony arabskich chrześcijan. Wódz drugiej, Abryha (Abraham), ostatecznie niszczy Himiarytów; zostaje aksumskim wicekrólem Arabii.

• 525 r. - Aksum podbija Sokotrę, która tym samym dostaje się pod wpływy jakobitów.

• 525 - 575 r. - Aksum pod rządami Alla Amidasa (następcy Kaleba), Wazeny, Ella Gabaza (syna Kaleba) i Ioela panuje nad południowo-zachodnią Arabią. Jest potęgą, której wpływy rozciągają się na sporą część Oceanu Indyjskiego.

• 530 r. - Władca Aksum organizuje wyprawę handlową aż na Cejlon, co dobitnie świadczy o sile państwa.

• 570 r. - Abryha, aksumski zarządca południowej Arabii, wyprawia się z wojskiem na Mekkę, bogate miasto utrzymujące się głównie z handlu. Ponosi jednak klęskę, co staje się początkiem schyłku potęgi Aksum.

• Koniec VI w. - W toku wieloletnich wojen Persja wypiera Aksum (gdzie rządzą kolejno Hataz, Saifu, Israel, Gersem i Armah) z Południowej Arabii i opanowuje szlaki handlowe przez Morze Czerwone.

• VII w. - Aksum słabnie coraz bardziej. Panujący kolejno Aszama ibn Abdżar (Ella Tsaham), Kwastantinos, Wasan Sagad, Fere Szanaj, Adreaz i Akla Wedem nie potrafią już powstrzymać naporu nowych potęg.

• VII/VIII w. - Muzułmańscy Arabowie opanowują wybrzeża Morza Czerwonego i wyspy Dahlak jako bazę handlową. Podbijają też Sokotrę, a niedługo potem opanowują aksumską zatokę Massaua i wypierają Aksum z wybrzeży.

• IX w. - Do końca stulecia Aksum rozpada się na 5 księstw, choć nadal panuje królewska dynastia (na przykład Wedem Asfare rządzi podobno ponad 100 lat). Wykorzystują to okoliczne ludy, najeżdżając kraj i rabując.

• Początek X w. - Część Aksumitów wyparta ze swoich siedzib przez muzułmanów i najazdy przenosi się w głąb lądu. Tam mieszają się z mieszkańcami Wyżyny Abisyńskiej, tworząc lud Etiopczyków. Na ich czele staje dynastia władców zwana potem Zague: król Mara Takla Haymanot i rządzący do połowy stulecia jego następca Tatadim.

• Od X w. - Język gyyz stopniowo wychodzi z codziennego użycia na terenie Etiopii, ale jest nadal obecny w literaturze oraz w liturgicznych obrzędach Kościoła koptyjskiego (aż do XX w.).

• X w. - W Aksum rządzonym przez Degna Dżana ścierają się chrześcijaństwo, islam i różne odmiany animizmu.

Silną mniejszością są Felasza, czyli miejscowi kuszyccy judaiści. Felasza zajmują się głównie rolnictwem. Mają własne państwo w prowincji Simen na zachód od miasta Aksum. W tym czasie rządzi nim król Gedeon. Córka Gedeona, Judyta (albo Estera), poślubia potem chrześcijanina imieniem Zera Jajkob, który przechodzi na judaizm. Panując w kraju Felasza Judyta podbija Aksum, niszczy chrześcijańskie świątynie i prześladuje chrześcijan. Król Aksum ucieka, a Judyta rządzi zajętym krajem przez 40 lat. Po śmierci Judyty król Anbesa Uyddym (syn Degna Dżana) wraca do Aksum, ale państwo nie odzyskuje dawnej siły.

• XI - XII w. - Władcy dynastii Zague - Yan Seyum, Germa Seyum (pierwsza połowa XI w.), Yemrehana Krestos (druga połowa XI w.), Kedus Harbe (początek XII w.) i Gedre Mesqel Lalibela (pierwsza połowa XII w.) - czynią Etiopię lokalną potęgą.

• XI w. - Na południowo-zachodnim wybrzeżu Morza Czerwonego istnieje niewielki muzułmański sułtanat rządzony w tym czasie przez kobietę imieniem Badit bint Maja. Jest to wyraz postępującej ekspansji islamu, który posuwa się na południe przede wszystkim wzdłuż wybrzeży, omijając jednak względnie niedostępną, górzystą Etiopię.

• Koniec XI w. - Władca Aksum, Dylnead, syn Degna Dżana, udaje się na wygnanie po ataku Felasza z zachodu.

• 1137 r. - Nie istnieje już Aksum związane z wybrzeżem i dalekosiężnym handlem morskim, a zaczyna się historia Etiopii z centrum w głębi lądu na Wyżynie Abisyńskiej. Lalibela doprowadza dynastię Zague do szczytu powodzenia.

Utrzymuje kontakty handlowe i kulturalne z Egiptem i Jerozolimą. Dba o kulturę i popiera Kościół, widząc w nim narzędzie jednoczenia zróżnicowanego etnicznie państwa, co jest szczególnie istotne w obliczu rosnącego nacisku muzułmanów. Na polecenie króla architekt Sidi Meskel w miejscowości Lalibela wykuwa w skale dwanaście kościołów w taki sposób, że ich płaskie dachy znajdują się na poziomie pierwotnej powierzchni skały. Niektórzy twierdzą, że Lalibela to znak polityczno-religijnej idei Etiopii jako nowego Narodu Wybranego i próba odtworzenia starożytnego Syjonu (odwołanie do Arki Przymierza przywiezionej przez Menelika).

• Od XIII w. - Rozwija się literatura amharska (etiopskie pismo zostało przejęte z gyyz w formie niezmienionej od IV w.). Amhara to miejscowa ludność kuszycka, chociaż bardzo silnie zsemityzowana. Kiedy Amharowie zdobywają dominującą pozycję w kraju, w krótkim czasie język amhara, należący do południowej grupy języków etiopskich, przekształca się w język urzędowy. Gyyz z północnej grupy języków jest odtąd używany tylko w literaturze, choć i tutaj inne, młodsze dialekty stopniowo zajmują jego miejsce.

• XIII w. - Na północny zachód od jeziora Haik istnieją państewka judaistów, zazwyczaj niechętnie nastawione do Etiopii postrzeganej jako zagrożenie. Na wschodzie zaś toczy się walka chrześcijan i muzułmanów o szlak handlowy w dolinie rzeki Awash znad Morza Czerwonego w głąb Wyżyny Abisyńskiej: jego posiadanie decyduje o tym, kto rządzi Etiopią.

W prowincji Szeua (Shewa, Showa we wschodniej części Wyżyny Abisyńskiej) rozwija się silny muzułmański sułtanat pod rządami dynastii Mahzumi.

• XIII w. - Wybucha konflikt między nowym władcą Etiopii Neakuyto Leab a synem Lalibeli Jytbarekiem.

Tymczasem potomek dynastii aksumskiej, Jykuno Amlak, przebywa w klasztorze na wyspie jeziora Haik (na południowy zachód od Aksum). Opiekuje się nim mnich Ijesus Moa, który z misjonarzem Tekle Hajmanotem namawia Amlaka do obalenia dynastii Zague jako uzurpatorów. Amlak przenosi się do prowincji Szeua na południu.

• 1268 - 1270 r. - Dzięki poparciu kleru Jykuno Amlak zdobywa władzę, przyjmując tytuł nygus, czyli król, i zakłada dynastię salomońską, zwaną tak, ponieważ wywodzoną od Menelika, syna biblijnego króla Salomona.

Amlak zawiera układ z hierarchią Kościoła koptyjskiego. Kościół pomaga mu utrzymać władzę i spacyfikować kraj, a w zamian otrzymuje 1/3 całego terytorium państwa. W ten sposób kler staje się najpotężniejszą siłą w Etiopii i trwale wchodzi w struktury rządzące krajem. Odtąd podstawą państwowej ideologii jest chrześcijaństwo stanowiące o odrębności Etiopii otoczonej przez muzułmanów na wschodzie i animistów (Damot), a od wewnątrz zagrożonej przez judaizm (państewka na północnym zachodzie) i mnogość plemion. Lew Judy zaczerpnięty z Biblii staje się godłem państwa.

Patriarchą (yczegie) Kościoła koptyjskiego zostaje Tekle Hajmonot, jeden z najwybitniejszych ludzi na tym stanowisku. Amhara są dominującą grupą etniczną. Jykuno Amlak zawiera umowę z ostatnim władcą poprzedniej dynastii, Neakuyto Leab, na mocy której ród Zague zachowuje władzę w prowincji Lasta i może cieszyć się tam dużą samodzielnością; rządzą nią książęta Zague Mairari i Harbai (do pierwszej połowy XIV w.). Nowa dynastia dąży do centralizacji feudalnej władzy przez nadawanie wybranym lennikom ziem zwanych gult. Zazwyczaj są to obszary podbite, które mają ulec chrystianizacji. Oczywiście władca chce zachować prawo do odbierania gult, a lennicy pragną zdobyć rest, czyli prawo do dziedziczeniu ziemi w obrębie rodu w linii męskiej lub żeńskiej. Dodatkowym sposobem utrzymywania posłuszeństwa wasali jest przetrzymywanie w stolicy ich dzieci jako zakładników. Uczą się tam dworskiej etykiety i posłuszeństwa wobec władcy.

• Ok. 1273 - 1352 r. - Sławny etiopski mnich i misjonarz Austatieuos. Tworzy odrębny zakon.

• 1278 - 1283 r. - Sułtanat Ifat pokonuje muzułmanów z Szeua.

• Do 1285 r. - Jykuno Amlak rządzi Etiopią scalając ją w jeden organizm.

• 1285 - 1294 r. - Jagbya Tsyjon, syn Amlaka, rządzi Etiopią. Kontynuuje zjednoczycielskie wysiłki ojca, lecz wbrew jego intencjom na północy i wschodzie pojawia się coraz więcej muzułmanów. Umacnia się groźny sułtanat Ifat.

• 1294 - 1299 r. - Okres zamieszek i walk o władzę. Tron na krótko zajmują kolejno Senfa Ared, Hezba Asgad, Kedma Asgad, Dżin Asgad i Saba Asgad. Zwycięża Uyddym Aryd (Wedem Ared), syn Amlaka.

• 1299 - 1314 r. - Panuje Uyddym Aryd. Należy do największych reformatorów i twórców etiopskiej tożsamości.

• 1314 - 1322 r. - Powstaje wielkie dzieło literackie w języku gyyz kronika-epos Kebra Nagast (Chwała królów Etiopii), która staje się czynnikiem jednoczącym Etiopię i dającym jej poczucie własnej wartości. W XIV-XV w. powstają też Pieśni królewskie w języku amhara, który jest codzienną mową mieszkańców Etiopii.

• 1314 - 1340 r. - Panuje król Amde Tsyjon I, syn Uyddyma.

Toczy nieustanne walki, aby utrzymać zagrożoną niezależność i jedność Etiopii: z muzułmańskimi sułtanatami na wschodzie i z judaistami Felasza na północy. Nadmierne powiązanie Kościoła i władzy wikła go dodatkowo w ostry konflikt z klasztorem Debre Asbo.

• XIV w. - Walka o władzę między mnichami znad jeziora Haik, którzy byli doradcami króla, a mnichami z Debre Asbo w Szeua, skąd wywodzili się kolejni yczegie. Trzecią bardzo wpływową frakcję tworzy klasztor Debre Libanos. W rezultacie tych sporów powstaje wiele nowych klasztorów

• 1331 - 1332 r. - Amde Tsyjon najeżdża Ifat i rozbija wojska Sabiraddina, a nowym sułtanem i wasalem Etiopii czyni Dżamaladdina. Wtedy państwa muzułmańskie zagrożone ekspansją Etiopii i osadnictwem etiopskich chrześcijan zawiązują obronną koalicję.

• Od 1332 r. - Seria wojen z koalicją muzułmanów.

• 1335 r. - Wielkie zwycięstwo Amde Tsyjona nad muzułmanami z sułtanatu Ifat na kilkadziesiąt lat utrwala militarną przewagę Etiopii i zapewnia istnienie państwa. Przez następne dziesięciolecia głównie chrześcijańskie karawany kupieckie wożą nad Morze Czerwone kość słoniową, złoto i niewolników z animistycznego południa Wyżyny Abisyńskiej.

• Ok. 1350 - 1390 r. - Abune Selama, patriarcha Kościoła etiopskiego, sławny pisarz i tłumacz.

• Druga połowa XIV w. - Panują Nyuaje Krystos (1344-1371, syn Amde) i Nyuaje Marjam (1371-1380, syn Nyuaje Krystosa). Konsolidują państwo wokół naturalnych granic Wyżyny Abisyńskiej.

Etiopczycy zbrojnie tłumią bunty wasali w sułtanacie Ifat, aż wreszcie dokonują ostatecznej inwazji i w roku 1403, zabijają sułtana i formalnie likwidują Ifat.

• 1380 - 1411 r. - Panowanie króla Dawida I (brat Marjama).

Władca skutecznie odpiera kolejne ataki muzułmanów zmierzających do likwidacji Etiopii.

• Ok. 1390/1391 r. - Mnisi z zakonu Austatieuos rozbudowują klasztor Debre Bizen na północy kraju. Dawid I umacnia klasztor nadaniami ziemskimi, widząc w nim podporę swej władzy i ośrodek militarnego oporu przeciwko muzułmanom.

Toczy się teologiczny spór monofizytów o sposób zjednoczenia boskiej i ludzkiej natury Chrystusa: klasztory z północy głoszą, że nastąpiło to przez zesłanie Ducha Świętego, a klasztory południowe, że obie natury zawsze stanowiły jedność.

• XIV/XV w. - Nasilenie walk z rosnącym naporem muzułmanów. Co prawda Etiopczycy wygrywają kolejne wojny, ale płacą za to zniszczeniem dużej części kraju i upadkiem gospodarczym. Wyczerpujące wojny będą trwały aż do 1445 r.

• Od XV w. - Z Półwyspu Somalijskiego napływa muzułmańska ludność, która zapoczątkuje lud Oromo (Galla) zamieszkujący głównie południową Etiopię.

• 1411 - 1413 r. - Na żądanie hierarchów Kościoła król Dawid I ustępuje z tronu i oddaje władzę swemu synowi Teodoretowi I, który jest bardziej posłuszny patriarsze. Jednak nowy władca niespodziewanie umiera już po dwóch latach rządzenia.

• 1414 - 1429 r. - Panuje król Izaak I, brat Teodoreta. Jest równie lojalny wobec kleru jak jego brat.

Rośnie więc liczba klasztorów, zakonów i sekt, a Kościół staje się prawdziwym władcą państwa, wręcz uzależniając od siebie króla. Umocnieniu monarchii nie sprzyja też nagła śmierć następnego króla Andrzeja (Endreyas, 1430), syna Izaaka I.

• 1430 - 1433 r. - Panowanie Tekle Marjama, syna Dawida I.

Po nim na tron wstępują jego synowie Syrue Ijesus, który umiera w tym samym roku, a potem Amde Ijesus, lecz i on umiera już w 1434 r. Krótkie okresy panowania poszczególnych władców i zamieszanie podczas kolejnych zmian na tronie poważnie osłabiają władzę świecką.

• 1434 - 1468 r. - Etiopią rządzi Zera Jajkob, syn Dawida I, jeden z największych władców w dziejach państwa.

Nowy król centralizuje władzę, reformuje administrację i zmniejsza polityczną przewagę Kościoła. Rozdaje przywileje oraz stanowiska posłusznym sobie ludziom (często są to nawet kobiety, co jest rzadkością w tej epoce), aby przywiązać ich do siebie i zapewnić sobie ich lojalność. Ogranicza samodzielność poszczególnych prowincji. Nie potrafi jednak zapobiec umacnianiu się sułtanatu Adal na wschodnich obrzeżach Wyżyny Abisyńskiej.

• 1439 - 1445 r. - W Europie odbywa się kościelny sobór, na który Etiopia wysyła swoich delegatów.

Sporadyczne kontakty z chrześcijańską Europą poprzez tereny muzułmańskie służą przede wszystkim importowi nowej techniki i uzyskaniu pomocy w walce z islamem, choć ta ostatnia jest wyłącznie symboliczna. Niektórzy Europejczycy wierzą nawet, że Etiopia to legendarne Państwo Księdza Jana.

• 1445 r. - Etiopska armia pokonuje wojska Adal, a w bitwie ginie wielki wojownik sułtan Ahmeduddin Arwe Badlaj. Chwilowo jest to koniec wyczerpujących wojen z muzułmanami prowadzonych od ponad stu lat. Zera Jajkob znacznie rozszerza granice państwa, na północy osiągając brzegi Morza Czerwonego.

• 1468 - 1478 r. - Po śmierci Zery Jajkoba królem zostaje jego syn Baed (Beyde) Mariam I. Nie potrafi jednak utrzymać silnej pozycji w państwie, pozwalając na wzrost samodzielności poszczególnych prowincji i mieszanie się Kościoła do polityki.

• 1478 - 1494 r. - Król Aleksander (Eskandar), syn Baeda. Nadal trwa osłabianie władzy króla okrawanej przez lokalnych zarządców prowincji i Kościół.

• 1491/1492 r. - Do Etiopii dociera portugalski szpieg Pedro de Covilhão. Jego zadaniem jest odnalezienie drogi do Indii i ewentualnie nawiązanie kontaktu z mitycznym Królestwem Księdza Jana. Etiopia jednak nie jest potężnym państwem, jak to wyobrażają sobie Europejczycy, lecz z trudem broni się przed muzułmańskim naporem i pilnie przestrzega zasady, by możliwie izolować kraj i nie dopuszczać do działalności szpiegowskiej. Dlatego de Covilhão może wjechać do kraju, ale nie wolno mu opuścić Etiopii. W ten sposób Portugalczyk musi pozostać tam do końca życia, zakłada rodzinę i przyjmuje miejscowe obyczaje.

• 1494 - 1508 r. - Po śmierci Aleksandra na tron wstępuje jego syn Amde Tsyjon II, lecz umiera w tym samym roku. Władzę obejmuje więc Naod, brat Amde Tsyjona. Postępuje decentralizacja państwa.

• XVI - XVIII w. - Upowszechnia się znajomość tytoniu.

• 1508 - 1540 r. - Panuje król Lybne Dyngyl, syn Naoda, zwany też Dawidem II.

Etiopia jest coraz słabsza przez wewnętrzne rozbicie państwa. Na zewnątrz jednak pozostaje odporna na muzułmańskie najazdy przede wszystkim dzięki licznym naturalnym twierdzom - wysokim górom amba o stromych zboczach i płaskich szczytach. Lokalne sułtanaty walczące z Etiopią są popierane przez Turcję dążącą do opanowania szlaków handlowych przez Morze Czerwone.

• 1525 - 1527 r. - Zacięte walki z sułtanatem Adal zakończone porażką Etiopii.

• 1529 r. - Imam Ahmed Gurej znany w Etiopii jako Grań (po amharsku Leworęczny) atakuje Etiopię na czele wojsk sułtanatu Adal. W kilkudniowej bitwie nad rzeką Semerma Grań omal nie ginie, lecz część armii etiopskiej zostaje wybita.

W tym samym roku pod Szynbura Kurie ginie ponad 15 tysięcy żołnierzy i dostojników pokonanych przez muzułmanów mniej licznych, lecz uzbrojonych w muszkiety. Broń palna wzbudza panikę w etiopskich szeregach.

• 1531 r. - Kolejna klęska Etiopii: pokonany przez muzułmanów wódz Yslamo ucieka.

Do wojny po stronie króla przystępuje lud Amhara prowadzony przez wodza Uesen Seged, lecz na skutek zdrady etiopskich wielmożów znów zwyciężają muzułmanie. Kulturowe i religijne centrum państwa w klasztorze Debre Libanos zostaje zdobyte i spalone. Uesen Seged ginie.

Król Lybne Dyngyl organizuje nową linię obrony w górach okręgu Biet Amhara, lecz zdrada kolejny raz doprowadza do jej przełamania.

• Od 1531 r. - Grań podbija Szeua (1531), Fetegar oraz Deuaro (1533) i zmusza króla do ucieczki na północ.

Zrozpaczony król wysyła nawet Portugalczyka Bermudeza po pomoc do Portugalii. Jednak na próżno - w końcu nieszczęsny władca umiera na wygnaniu w roku 1540. W tym czasie Grań zajmuje kolejne prowincje, na przykład Tigre w roku 1535. Kościół w Aksum, miejsce koronacji królów, zostaje zburzony. Wielu książąt poddaje się bez walki, a etiopscy muzułmanie, jak na przykład Radżich, pomagają najeźdźcom. Naturalną ostają Etiopczyków są trudne dostępne góry, które przez stulecia określają granice wpływów obcych sił.

Na dalekim południu trwają wspólnoty chrześcijan przemieszane z animistami i muzułmanami wśród rolniczych ludów Sidamo i Omieto (monarchia Kaffa) oraz Konso.

• 1540 - 1559 r. - Galaudieuos (Klaudiusz), syn Lybne Dyngyla, uzyskuje pomoc książąt północnej Etiopii, którzy nie zechcieli poprzeć jego ojca. Pokonuje muzułmanów i zostaje królem Etiopii.

• 1541 r. - W Arikko ląduje oddział portugalskich żołnierzy wyposażonych w broń palną sprowadzonych na prośbę Lybne Dyngyla. Zaczyna się też infiltracja katolicka, zwłaszcza jezuitów.

• 21 II 1543 r. - Zwycięska bitwa pod Zentera (Wajna Daga). Armia Adala zostaje rozbita, a znienawidzony Grań ginie. Co prawda klęska głodu na krótko powstrzyma zwycięską ofensywę Galaudieuosa przeciwko muzułmanom, ale już wkrótce Etiopczycy odzyskują wszystkie utracone ziemie.

• Od połowy XVI w. - Kuszyckie pasterskie ludy Oromo (Galla) opanowują południowe i zachodnie prowincje, wyruszając z doliny Awash i rejonu Balie. Oromo unikają bitew, nękając ludność napaściami. Hodują bydło, czczą najwyższego kapłana boga nieba Waq. Co osiem lat organizują pielgrzymkę i wspólne modły o deszcz i płodność. Są zorganizowani w klasy wiekowe obejmujące mężczyzn urodzonych w okresie ośmiu lat. Szeroko stosują adopcję, co przyciąga obcych.

• Po 1557 r. - Turcja zdobywa hegemonię na Morzu Czerwonym i traci zainteresowanie dla muzułmańskich państewek w tym rejonie, co zmniejsza napór islamu na Etiopię.

• 1559 - 1563 r. - Po śmierci Galaudieuosa w walce z muzułmanami władzę przejmuje jego brat Minas. W 1559 r. kończą się wojny z Turcją. Osłabienie państwa wyraża się jednak między innymi w próbach usamodzielnienia się niektórych prowincji. Trwają walki z Felasza. Pogłębia się izolacja Etiopii od świata zewnętrznego, po części spowodowana przez imperium tureckie.

• 1563 - 1597 r. - Król Serce Dyngyl, syn Minasa. Jednoczy Etiopię rozbitą przez bunty feudałów i osłabioną walkami z muzułmanami. Opanowuje tendencje odśrodkowe.

• XVI/XVII w. - Okres poważnych zaburzeń politycznych. Syn Serce Dyngyla król Jakub (1597-1603) zostaje usunięty z tronu przez Za Dyngyla (wnuk Minasa), lecz znów powraca do władzy w 1604 r. Ostatecznie w 1607 r. na tron wstępuje Susnyjos (prawnuk Lybne Dyngyla). Pod wpływem jezuitów Susnyjos przechodzi na katolicyzm i dąży do reformy państwa i religii.

• 1632 r. - Sobór w Gonder odnawia Kościół etiopski: usuwa jezuitów, usiłujących podporządkować Etiopię papiestwu i posłusznego im władcę. Nasila się ideologiczna walka stronnictw z klasztorów Debre Libanos na południu i Debre Uerk na północy, będąca kwestią ideologii i teologii (sposób złączenia natury boskiej i ludzkiej w Chrystusie) oraz wyrazem walki prowincji o polityczne wpływy w państwie. Trwa, częściowo rozbudzony przez jezuitów, spór o naturę Jezusa. Dyskusje, choć nie zamilkną aż do XX w., odnowią tradycyjny monofizytyzm.

• 1632 - 1667 r. - Po abdykacji i śmierci sprzyjającego katolicyzmowi Susnyjosa tron obejmuje jego syn Fasiledes.

• 1636 - 1855 r. - Stolica kraju znajduje się w Gonder, gdzie powstaje słynny zamek. Jest to okres względnej izolacji od centrów kulturowych nad Morzem Śródziemnym. Etiopia podlega silnej afrykanizacji.

• 1667 - 1682 r. - Król Jan (Johannes) I, syn Fasiledesa. Skutecznie zwalcza tendencje odśrodkowe w państwie.

Pielgrzymuje do Jerozolimy. Chcąc uniknąć walk o tron, usuwa ze stolicy wszystkich krewnych z wyjątkiem pierworodnego syna, który ma być jego następcą. Reszta członków dynastii przebywa w luksusowym areszcie na górze Amara, gdzie korzystają ze wspaniałych pałaców, ogrodów i wielkiej biblioteki. Popiera naukę i szkoły (są obowiązkowe dla wszystkich chłopców w wieku do szesnastu lat). W każdym mieście buduje szkołę.

• 1681 r. - Niemiec Hiob Ludolf (1624-1704) zaczyna etiopistykę, pisząc dzieło Historia Aethiopica. W 1698 r. wyda jeszcze gramatykę amharską i słownik amharsko-łaciński.

• 1682 - 1706 r. - Król Ijasu I Wielki, syn Jana I. Jednoczy Etiopię rozbitą na posiadłości feudałów.

Porządkuje administrację i gospodarkę, centralizuje władzę. Rozwój kultury. Sinoda pisze gramatykę języka amharskiego, jest też autorem kroniki. Sławę zdobywają poeci, między innymi Kyfle, Johannys i Kenafro.

• 1700 r. - Francuz Poncet przechodzi całą Etiopię w poprzek.

• 1706 r. - Ijasu I zostaje usunięty z tronu i umiera, ustępując synowi Tekle Hajmanotowi I (1706-1708).

Ijasu I zostawił następcom stabilne państwo. Po nim rządzą kolejno Teofil (1708-1711, syn Jana I), Justus (1711-1716, poprzez matkę prawnuk Jana I), Dawid III (1716-1721, syn Ijasu I) i Asme Gijorgis (1721-1730, syn Ijasu I).

• 1730 - 1755 r. - Ijasu II Mały (syn Asme Gijorgisa).

Etiopska kultura przeżywa złoty okres: rozwija się literatura, muzyka, malarstwo (freski i miniatury). Jednakże następuje wzrost politycznego znaczenia muzułmańskich ludów Oromo i Kuara na południu, co osłabia spoistość państwa. Widać to zwłaszcza za rządów Ijoasa I (1755-1769, syn Ijasu II), Jana II (1769, syn Ijasu I), Tekle Hajmanota II (1769-1777, syn Jana II) i Salomona (1777-1779). Postępuje rozkład struktur władzy i wzrasta rola Kościoła oraz wielkich feudałów.

• 1741 r. - Część członków Kościoła etiopskiego uznaje zwierzchność papieża, tworząc unicki Kościół koptyjski.

• 1768 - 1772 r. - Brytyjczyk Bruce bada Nubię, Etiopię i rejon Nilu Błękitnego.

• Lata 1779 - 1784, 1788 - 1789, 1794, 1795, 1798, 1800 - Tekle Gijorgis I wielokrotnie zdobywa i traci władzę.

Jest to ostatni okres, kiedy utrzymuje się względna jedność państwa. Na tronie z Tekle Gijorgisem I zmieniają się Ijasu III (rządzący 1784-1788), Hezekijas (rządzi 1789-1794), Baed Mariam II (1795), Walda Salomon (1796, 1799), Demetrios (1799, 1800) i Eguala Sejon (1801-1818). Kraj słabnie, a lokalni feudałowie zyskują coraz większą samodzielność.

• Do 1832 r. - Kolejni władcy Etiopii - Ijoas II (1818-1821), Gigar (1821-1826), Baed Mariam III (1826), znów Gigar (1826-1830) oraz Ijasu IV (1830-1832) - daremnie próbują powstrzymać tendencje odśrodkowe. Postępuje stopniowy rozkład struktur władzy i upadek autorytetu monarchy, wybuchają zamieszki, wojny domowe, walki stronnictw i lokalnych książąt, a lokalnie występuje głód, coraz bardziej osłabiając Etiopię i narażając ją na groźbę europejskiej kolonizacji.

• 1831 - 1834 r. - Niemiec E. Rueppell bada Etiopię.

• 1832 - 1854 r. - Etiopia przeżywa okres najgłębszego upadku ekonomicznego i politycznego.

Na dworze królewskim bez przerwy toczy się walka o wpływy, szerzą się spiski i kolejne zamachy stanu, a na tronie trwa wymiana władców: Gabra Krestos (dwukrotnie zasiada na tronie w 1832 r.), Sahla Dengel (dwukrotnie w 1832 r. oraz w latach 1841 i 1851) i Jan III (1840, 1850).

• 1850 - 1868 r. - Ras Kasa, gubernator Kuary, podporządkowuje sobie poszczególnych książąt i jednoczy Etiopię jako król Teodoret II (od 1854 r.).

Opanowuje chrześcijańską prowincję Amhara (1853 r.) a potem także Tigre, Godżam oraz Szeua (1855 r.), co w praktyce oznacza zjednoczenie większości ziem składających się na Etiopię. Tak wzmocniony może w1855 r. ogłosić się etiopskim cesarzem (po amharsku nyguse negest, negus).

Przeprowadza kolejne reformy ograniczające samodzielność prowincji, próbuje znieść niewolnictwo i poligynię. W ramach odbudowy pozycji państwa na arenie międzynarodowej nawiązuje dyplomatyczne stosunki z kilkoma rządami w Europie.

• 1867 - 1868 r. - Brytyjczycy organizują łupieżczą wyprawę na Etiopię. Rozbijają etiopską armię pod twierdzą Mekdela i rabują przechowywany tam cesarski skarbiec, ale wycofują się. Cesarz Teodoret II popełnia samobójstwo 13 kwietnia 1868 r., kiedy brytyjska armia wdziera się do Mekdeli. Mimo to Etiopia utrzymuje niepodległość, głównie dzięki niedostępności terenu.

• 1868 - 1871 r. - Cesarz Tekle Gijorgis II. Zostaje usunięty przez feudałów (umiera w 1872 r.).

• 1868 - 1947 r. - Afawarq Gabra Iyasus (Afework Ghevre Jesus). Dzięki swoim zdolnościom plastycznym zyskuje poparcie włoskiego dyplomaty, który umożliwia mu studia w Mediolanie. Podczas wieloletniego pobytu we Włoszech Afarwarq wydaje pracę na temat gramatyki amharskiej i jest jednym z pierwszych nowoczesnych pisarzy etiopskich. W tym czasie obok oficjalnego amharskiego ludność etiopska używa kilku innych języków, z których najważniejsze są dwa z grupy północnej: tigre i tigrinia.

Afawarq pisze pierwszą powieść w języku amhara wydaną w Rzymie w 1908 r. Jest też autorem podręcznych rozmówek amharsko-włoskich ułatwiających porozumienie się ludzi używających tych języków oraz nieco kpiarskiego przewodnika po Etiopii. W Etiopii bywa uznawany za reprezentanta interesów Włoch, a nawet za zdrajcę Etiopii, co wynika z jego bliskich związków z Włochami oraz fascynacji włoską kulturą.

• 1869 r. - Włosi zaczynają skupować ziemię nad Morzem Czerwonym z portem Aseb koło cieśniny Bab el-Mandeb. Dla Etiopii oznacza to odcięcie od morskich portów i szlaków handlowych.

• 1872 - 1889 r. - Panuje cesarz Jan IV zależny od Brytyjczyków. W latach 1875-1879 udaremnia próbę podboju Etiopii przez Egipt.

• 1882 r. - Włochy zaczynają podbój etiopskich zachodnich wybrzeży Morza Czerwonego.

• 1884 r. - Brytyjczycy zmuszają Etiopię, aby nadała im prawo do uprawiania bawełny i zgodziła się na strefę wolnego (od kontroli władcy) handlu w Massaua.

• 1885 r. - Włosi kupują od Brytyjczyków Massaua i do 1890 r., mimo protestów Etiopii, powstaje tam włoska kolonia Erytrea, obejmująca także wyspy Dahlak na Morzu Czerwonym oraz wcześniej kupiony port Aseb.

Massaua aż do I wojny światowej będzie centrum handlu niewolnikami, mimo formalnego zakazu niewolnictwa.

• 1886 r. - Wódz Tekle Hajmanot zadaje klęskę mahdystom ciągłe atakującym etiopską granicę.

• 1887 r. - Książę Menelik (przyszły Menelik II) zakłada miasto Addis Abeba na pustynnej równinie Finfinnie. Jest to prezent dla jego żony Taitu Betul i to ona wybrała miejsce między innymi z powodu znajdujących się tu gorących źródeł siarkowych.

• 1887 - 1889 r. - Etiopia ponosi dwie dotkliwe klęski: w wojnie z Włochami i w obronie przed odwetową wyprawą sudańskich mahdystów, którzy pokonują wodza Tekle Hajmanot (1887). Mahdyści niszczą Gonder, stolicę Etiopii, a pod Gallabat zabijają Ijasu IV (1889). W tej sytuacji osłabiona Etiopia musi uznać istnienie włoskiej kolonii w Erytrei.

• 1889 - 1913 r. - Panuje król Menelik II.

Podbija muzułmański i somalijski Ogaden na Półwyspie Somalijskim oraz ziemie animistów i muzułmanów na południe od Wyżyny Abisyńskiej. Stolicą czyni Addis Abebę (1889), która wkrótce staje się miastem otoczonym eukaliptusowymi gajami.

Symbolem potęgi Etiopii jest Lew Judy jako godło państwowe często rysowany też na trójkolorowej fladze. Natomiast na najwyższym odznaczeniu Orderze Pieczęci Salomona pojawia się inny prastary symbol kraju nawiązujący do Izraela - Gwiazda Dawida.

• 1894 r. - Oficjalną walutą Etiopii jest birr, a mniejsze jednostki to gersz = 1/20 birr oraz besa = 1/40 birr.

• 1894 - 1896 r. - Wojna z Włochami zakończona zwycięską bitwą pod Adua (1896 r.) i uznaniem niepodległości Etiopii. Podobno Etiopczycy zwyciężają dzięki Arce Przymierza sprowadzonej na pole bitwy. Po walce, starożytnym zwyczajem, dowódcy przywożą cesarzowi kosze genitaliów zabitych włoskich żołnierzy.

Włochy nie tylko przegrywają wojnę, lecz także tracą Erytreę, a na mocy traktatu pokojowego z 1897 r. muszą uznać, że Ogaden jest integralną częścią Etiopii.

• 1913 - 1916 r. - Panuje cesarz Lidź Ijasu, wnuk Menelika II.

Ponieważ jest muzułmaninem, napotyka opór Kościoła i feudałów. Prowadzi politykę proturecką i proniemiecką, co wywołuje w końcu przewrót inspirowany przez Brytyjczyków i Francuzów. Umiera w roku 1935.

• 1916 r. - Władzę obejmuje cesarzowa Zandita (Zeuditu), córka Menelika II, a pochodzący z tego samego rodu Ras Tafari Makonnen zostaje regentem sprawującym w jej imieniu władzę. Jako zwolennik modernizacji kraju dąży do stworzenia państwa na wzór europejski. W 1921 r. odwiedza kilka państw Europy i wprowadza Etiopię do Ligi Narodów (1923).

• Lata 1920. - Włosi i Brytyjczycy próbują podporządkować sobie Etiopię gospodarczo.

• 1927 r. - Włosi uzyskują prawo do budowy pierwszej w Etiopii kolei z Erytrei na Półwysep Somalijski.

• 1928 r. - Ras Tafari tłumi bunt feudałów etiopskich i ogłasza się królem. W 1930 r. ogłasza się cesarzem jako Hajle Selassie (po amharsku jego imię znaczy Siła Trójcy).

• 1931 r. - Pierwsza etiopska konstytucja. Państwo staje się monarchią parlamentarną.

• 1935 - 1936 r. - Mussolini ponownie najeżdża Etiopię chcąc zbudować włoskie imperium kolonialne. W drugiej wojnie włosko-etiopskiej ginie 75 tysięcy ludzi. Obie strony popełniają szereg zbrodni wojennych: Włosi używają broni chemicznej, na przykład zakazanego gazu musztardowego, a Etiopczycy torturują i mordują jeńców. Mocarstwa zachodnie zaś ignorują fakt łamania międzynarodowych konwencji, aby nie drażnić Mussoliniego. Liczą, że po zajęciu Etiopii dyktator zrezygnuje z dalszej ekspansji. Proponują nawet rozbiór Etiopii, czyli podział jej terytorium między Włochy, Wielką Brytanię i Francję. Mussolini jednak odmawia i ostatecznie Włosi podbijają całą Etiopię, a cesarz ucieka do Wielkiej Brytanii.

Do historii przechodzi jego przemówienia w Londynie, kiedy oskarża świat zachodni o obojętność wobec włoskiej agresji i zbrodni wojennych popełnianych na ludności cywilnej. Cesarz mówi, że Brytyjczykom, Francuzom i całej Europie etiopska wojna wydaje się czymś odległym i nieważnym, ale prędzej czy później bezkarność brutalnego dyktatora okaże się groźna również dla nich. Wojna wywołana przez Mussoliniego w Afryce otworzy bowiem drogę wojnie w Europie. W świetle późniejszych wydarzeń słowa cesarza okażą się prorocze.

Ogaden zamieszkany głównie przez Somalijczyków wyznających islam zostaje włączony do Włoskiego Somali.

• Od 1935 r. - Włosi modernizują Etiopię, która należała do najbardziej konserwatywnych i zacofanych krajów świata. Wprowadzają nową walutę pod nazwą korony wartej 5 birr. Znoszą w Etiopii niewolnictwo (akty prawne z 1935 i 1936 r.) uwalniając ok. 420 tysięcy osób. Budują państwowe szpitale i organizują podstawową ochronę zdrowia. Część budynków w Addis Abebie otrzyma elektryczność, a całe miasto zyska dostęp do wody dzięki budowie tamy. Rusza budowa dróg (do 1939 r. powstanie ok. 7 tysięcy kilometrów), mostów (128 dużych i ponad 4000 małych), kolei (ponad 900 km torów). Włosi zakładają też sieć szkół i starają się rozwijać przemysł.

Z drugiej zaś strony wprowadzają rasistowską separację Europejczyków i ludności afrykańskiej, więc w Addis Abebie powstają dzielnice białe i czarne.

• 1937 r. - Etiopscy bojownicy dokonują nieudanego zamachu na marszałka Rodolfo Grazianiego, co wywołuje falę terroru ze strony sił okupacyjnych. Włoscy żandarmi i cywile mordują według różnych szacunków od 400 do 1400 osób w Addis Abebie. Następnie bojówka wkracza do klasztoru Debre Libanos, gdzie zabija ok. 300 mnichów i mniszek.

• 1937 r. - Na osobisty rozkaz Mussoliniego włoscy żołnierze rabują wielką stelę oznaczaną numerem 2 i wywożą z Aksum do Rzymu.

W 1947 r. władze Włoch zobowiążą się do zwrotu zabytku, ale dojdzie do tego dopiero w 2005 r. Ze względu na brak dostępu do morza i konflikt z Erytreą stela musi być przewieziona w trzech częściach drogą lotniczą. Brak odpowiednich dróg i mostów uniemożliwia ewentualny transport z lotniska w Addis Abebie, więc samolot musi lądować w Aksum. Tam zaś trzeba przebudować i powiększyć miejscowe lotnisko, aby mogło przyjąć potężny samolot. Ostatecznie odrestaurowana stela trafia do Aksum a trzy lata później zostanie uroczyście ustawiona i udostępniona turystom. Jest to swego rodzaju symbol triumfu Etiopii nad kolonializmem.

• 1939 r. - Rudolf Weigl (polski lekarz austriackiego pochodzenia, twórca szczepionki przeciw tyfusowi) zakłada w Addis Abebie pierwszy etiopski ośrodek szczepień. Opuszcza Afrykę na wieść o napaści Niemiec na Polskę, uważa bowiem, że jego umiejętności będą potrzebne w czasie wojny.

• 1941 r. - Brytyjczycy i etiopscy partyzanci wyzwalają kraj, a cesarz Hajle Selassie wraca na tron jako dyktator.

Reformuje kraj i próbuje odsunąć Kościół od wpływu na władzę. Ludność jest skrajnie uboga, nękana głodem, klęskami żywiołowymi i epidemiami. Mimo to Hajle Selassie uważa się za zbawcę narodu.

Cesarz wprowadza nową walutę pod nazwą szylinga (1 szyling = 4 birr), którą z czasem zastąpi tradycyjny birr (od 1976 r. zwany też dolarem etiopskim). Pod koniec stulecia 1 birr będzie dzielony na 100 centymów.

• 1941 - 1952 r. - Dawna włoska Erytrea i Ogaden pozostają pod protektoratem brytyjskim.

• 1948 r. - Układ rządu z patriarchą Aleksandrii czyni Kościół etiopski w pełni samodzielnym. W 1959 r. patriarcha Aleksandrii Cyryl VI wyświęci na abune Etiopczyka Bazylego.

• 1950 r. - Cesarz oficjalnie znosi niewolnictwo w Etiopii.

• 1952 r. - Erytrea zostaje włączona do Etiopii, co spotyka się z oporem erytrejskiej ludności.

Dawna włoska kolonia jest wyraźnie bogatsza od reszty kraju i ma już odmienną kulturę rozwiniętą pod wpływem włoskim i muzułmańskim. Ostatecznie zostaje autonomiczną prowincją.

• 1954 r. - Brytyjczycy zwracają Ogaden Etiopii, co jednak spotyka się z niechęcią miejscowej ludności, ponieważ większość mieszkańców Ogadenu to muzułmańscy Somalijczycy.

• 1960 r. - Podczas pobytu cesarza w Brazylii wojskowi Germame Neway Workneh i Mengistu Neway próbują dokonać przewrotu. Buntownicy ogłaszają księcia Asfę Uesena (1916-1997), najstarszego syna cesarza, nowym władcą Etiopii jako Amha Selassie I. Książę jednak odrzuca tę propozycję, a puczyści uciekają, ale odtąd powtarzają się antycesarskie bunty.

• Lata 1960. - W głównie muzułmańskiej Erytrei narasta poczucie odrębności od chrześcijańskiej i animistycznej Etiopii. Kraje arabskie wspierają niepodległościowe dążenia Erytrejczyków, co sprzyja powstawaniu oddziałów partyzanckich.

• 1961 r. - W Addis Abebie powstaje pierwszy uniwersytet wzorowany na uczelniach europejskich.

• 1972 - 1974 r. - Głód wywołany przez feudalizm i suszę.

Wojsko ma dość ciągłych walk z Somalią. Szaleje drożyzna spowodowana wzrostem cen ropy naftowej. W 1974 r. wybuchają pierwsze w Etiopii strajki.

• 12 IX 1974 r. - Zbuntowana armia obala cesarza.

Powstaje Derg (wojskowy komitet złożony ze 108 osób) z przewodniczącym generałem Amanem Andomem z Erytrei. Zapowiadają reformy, a księcia Asfę Uesena chcą ogłosić nowym cesarzem.

• 22-23 XI 1974 r. - W nocy komuniści mordują Andoma i 59 innych osobistości.

Na czele rządu staje popierany przez Sowietów pułkownik Mengistu Hajle Mariam, który w grudniu zapowiada budowę socjalizmu. Gospodarka zostaje znacjonalizowana (1975) i poddana centralnemu sterowaniu, co ostatecznie niszczy i tak słabą ekonomię kraju. Etiopia staje się jednym z najuboższych państw świata, 93% ludności nie potrafi czytać, a 88% mieszka na wsi. Brak jest jakiegokolwiek silniejszego przemysłu. Sprzyja to tendencjom separatystycznym w Erytrei, gdzie wciąż trwają tradycje współpracy z Włochami i Brytyjczykami, a poziom życia jest wyraźnie wyższy niż w głębi Etiopii.

• Od 1975 r. - Pod dyktando Moskwy Mengistu Hajle Mariam rozwija typowo sowiecki terror. Zdetronizowany cesarz Hajle Selassie zostaje uduszony nylonowym sznurkiem (1975 r.), podobnie jak jego wnuczka księżniczka Ijegayehu Asfa. W latach 1976-1978 Mariam publicznie oskarża o zdradę i każe wybić konkurencyjne organizacje marksistowskie (ok. 10 tysięcy zabójstw). Do 1977 r. każe wymordować członków Dergu (według plotki dziewięciu ostatnich zabija osobiście z karabinu maszynowego). Na prowincji wymusza posłuch za pomocą mordów i tortur. Ukoronowaniem sowietyzacji kraju będzie założenie w 1984 r. Etiopskiej Partii Robotniczej, jedynej legalnej i rządzącej krajem.

• 1976 r. - Mengistu Hajle Mariam odwiedza Moskwę, żeby zawrzeć sojusz. Rok później zrywa wojskową współpracę z USA, a Etiopia staje się wojskową bazą ZSRS.

• 1977 r. - Dzięki pomocy Sowietów i Kubańczyków armia Mengistu Hajle Mariama pacyfikuje Erytreę próbującą utworzyć odrębne państwo. Mimo to trwa opór zarówno w formie konspiracyjnych organizacji, jak też działań partyzantów.

• 1977 - 1978 r. - Dzięki pomocy ZSRS, Kuby i komunistycznej Niemieckiej Republiki Demokratycznej Etiopia zwycięża w wojnie z Somalią, próbującą zająć prowincję Ogaden.

Mengistu Hajle Mariam wykorzystuje wojenne zamieszanie, aby krwawo rozprawić się z resztką politycznych przeciwników wewnątrz kraju: większość z nich ginie lub trafia do więzienia.

• 1978 r. - Asfa Uesen, syn zamordowanego cesarza, tworzy emigracyjny rząd w Londynie. Dziesięć lat późniaj zostaje ogłoszony cesarzem Etiopii na wygnaniu jako Amha Selassie I. Kiedy w roku 1997 umrze w McLean w Wirginii (USA), tytuł cesarski przejmie jego syn Zera Yacob Amha Selassie.

• 1981 r. - Etiopska armia opuszcza północną Erytreę nie mogąc zdusić antyetiopskiej rewolty. Nadal jednak uważa ten obszar za część Etiopii.

• 13 I 1985 r. - Zbyt szybko jadący pociąg wykoleja się i stacza do głębokiego wąwozu w Auasz ok. 200 km od Addis Abeby. Ginie 428 osób, a co najmniej 400 zostaje rannych.

• 1987 - 1990 r. - Nasilenie walk w Erytrei dążącej do niepodległości.

W 1989 r. próba obalenia komunistycznej dyktatury kończy się masakrą buntowników. Po rozpadzie ZSRS i wycofaniu się sowieckich doradców Mariam zapowiada zmiany w polityce gospodarczej, ponieważ powszechna nacjonalizacja załamała ekonomię kraju.

Izraelskie służby specjalne przeprowadzają akcję przewiezienia etiopskich judaistów Felasza do Izraela. Część z nich zostaje przemycona do Sudanu i stamtąd zabrana do Izraela, a reszta leci samolotami bezpośrednio z Etiopii.

• 1991 r. - Kiedy partyzanci z Etiopskiego Ludowo-Rewolucyjnego Frontu Demokratycznego oblegają Addis Abebę, Mengistu Hajle Mariam ucieka samolotem do Zimbabwe, gdzie otrzymuje azyl.

Powstaje rząd tymczasowy, a na czele państwa staje prezydent Meles Zenawi. Nowe władze dokonują gruntownej modernizacji państwa, ułatwiają działalność gospodarczą i wspierają inwestorów z zewnątrz. W rezultacie Etiopia staje się najszybciej rozwijającym się państwem Afryki.

• 1993 r. - Mimo protestów Etiopii Erytrea uzyskuje niepodległość po referendum przeprowadzonym w zbuntowanej prowincji. Stolicą nowego państwa jest miasto Asmera, a jej pierwszym prezydentem zostaje Isajas Afewerki. W roku 1997 Erytrea otrzymuje konstytucję.

Kraj jest zacofany i konserwatywnie muzułmański (na przykład wspiera zbrojnie somalijskich islamistów i dopiero w 2007 r. zakaże obrzezania kobiet).

• 1995 - 2010 r. - Wojna domowa z separatystami z Ogadenu na południowym wschodzie państwa. W 2006 r. etiopska armia wkracza na obszar Somalii, której fundamentalistyczne władze wspierają separatystów: chodzi o powstrzymanie ewentualnej akcji muzułmańskich fundamentalistów na terenie Etiopii. Walki kończą się wyjściem etiopskiej armii z Somalii (2009) oraz ugodą i uznaniem autonomii Ogadenu w ramach państwa etiopskiego.

Populacja Etiopii rośnie w ogromnym tempie: w 1995 r. 52 miliony mieszkańców, w 2000 r. ponad 65 milionów, w 2007 r. 74 miliony i w 2010 r. ok. 80 milionów.

Etiopię zamieszkują różne ludy, z czego ok. 30% stanowią Oromo, prawie 30% Amhara, ponad 6% Somalijczycy, ponad 6% Tigrajczycy i kilkanaście mniejszych grup etnicznych. Ponad 43% ludności należy do Kościoła etiopskiego, niemal 35% wyznaje sunnityzm, ponad 19% reprezentuje religie protestanckie i ok. 2,5% różne formy animizmu.

• 1998 r. - Wojna Etiopii i Erytrei o przebieg granicy, zakończona pokojem w Algierze (2000) i wprowadzeniem na granicę wojsk ONZ mających stabilizować sytuację.

• 2002 r. - Katastrofalna susza niszczy etiopską hodowlę i rolnictwo, wywołując głód. Sytuacji nie poprawiają też duża liczba mieszkańców Etiopii (ok. 66 milionów), wysoki przyrost naturalny (2,9%) i powszechny analfabetyzm (77%).

• 2005 - 2009 r. - Geolodzy odnotowują szereg trzęsień ziemi i erupcję wulkanu Dabbahu w północnej części prowincji Afar. Powstaje tam kilkanaście nowych pęknięć skorupy ziemskiej stanowiących kontynuację wschodnioafrykańskiego Wielkiego Ryftu biegnącego przez połowę długości kontynentu. Największa nowa szczelina jest długa na 60 km przy przeciętnej szerokości ok. 0,5 m i głębokości od 2 do 12 km. Międzynarodowy zespół kierowany przez francuskiego geofizyka Erica Jacquesa przewiduje, że w rejonie Dżibuti powstanie rozpadlina, która przekształci się w cieśninę między Zatoką Adeńską i nowym płytkim, śródlądowym morzem wypełniającym Depresję Afaru między Wyżyną Abisyńską na zachodzie i górami Danakil na wschodzie. Naukowcy nie potrafią jeszcze powiedzieć, kiedy dojdzie do przelania wód Zatoki Adeńskiej - w ciągu kilkuset czy raczej kilkuset tysięcy lat?

• 2011 r. - Armia Etiopii w przymierzu z Kenią najeżdża Somalię, żeby odsunąć od władzy muzułmańskich fanatyków zagrażających sąsiednim krajom.

• Druga dekada XXI w. - Chiny inwestują w rozwój północno-wschodniej Afryki. W Dżibuti zakładają własną bazę wojskową i modernizują port. Budują nowoczesną linię kolejową z Dżibuti do środkowej Etiopii. Na terenie Etiopii zaś zakładają własne fabryki korzystając z taniej siły roboczej.

• Ok. 2018 r. - Liczba mieszkańców Etiopii przekracza 100 milionów.

• 2018 r. - Premierem etiopskiego rządu zostaje Abiy Ahmed Ali pochodzący z mieszanej chrześcijańsko-muzułmańskiej rodziny i należący do Kościoła zielonoświątkowców przedstawiciel ludu Oromo. W ten sposób przełamuje wieloletnią dominację polityków z prowincji Tigraj na północy kraju. Początkowo normalizuje stosunki z Erytreą i stabilizuje sytuację wewnętrzną, łagodząc konflikty etniczne, za co w następnym roku otrzyma Pokojową Nagrodę Nobla.

• 2020 r. - Za prezydentury Abiya Ahmeda Alego jako przedstawiciela Oromo dominujący dotąd Tigrajczycy poczuli się zagrożeni. Wybucha więc bunt, który w krótkim czasie przeradza się w okrutną wojnę domową.

Na konflikt w prowincji Tigraj, planowe ludobójstwo, niszczenie infrastruktury i niedobory żywności nakłada się epidemia Covid-19.

← Kusz i NubiaPółwysep Somalijski i Sokotra →