Panama
1821 r. - Kolonia na Przesmyku Panamskim ogłasza niepodległość, a niedługo potem przyłącza się do federacyjnej Wielkiej Kolumbii, niejako kontynuując wcześniejszą przynależność do wicekrólestwa Nowej Granady. Przy tej okazji nazwa Panamy (w języku miejscowych Indian nazwa znaczy Obfitość Motyli lub Obfitość Ryb) dotychczas odnosząca się do krainy geograficznej po raz pierwszy zostaje użyta w sensie politycznym.
Od 1830 r. - Panama jest częścią Kolumbii po rozpadzie Wielkiej Kolumbii.
1841 r. - Próba oderwania się Panamy od Kolumbii stłumiona przez wojska rządowe.
1850 - 1855 r. - Amerykańska Panama Railroad Company buduje kolej łączącą Morze Karaibskie i Atlantyk (miasto Colón) z Pacyfikiem (miasto Panama). Podczas budowy zginęło ponad 6000 robotników, ale inwestycja w krótkim czasie przynosi ogromne zyski, a Panama bogaci się i zyskuje na znaczeniu.
1855 r. - Panama otrzymuje autonomię w ramach Kolumbii.
1878 r. - Francuz Lucien Bonaparte Wyse uzyskuje od Kolumbii koncesję na budowę kanału, o którym już w XVI w. marzył hiszpański król Karol V.
1881 r. - Francuz F. de Lesseps odkupuje prawo do budowy Kanału Panamskiego, a 100 tysięcy ludzi kupuje akcje kanału licząc na zyski porównywalne z zyskami z budowy Kanału Sueskiego.
Szybko jednak okazuje się, że budowa jest niewiarygodnie trudna z powodu warunków środowiska. W szczytowym okresie prac tygodniowo umiera 500 robotników zarażonych żółtą febrą. Okoliczny cmentarz wkrótce przepełnia się, a kierownictwo budowy nie chcąc pogarszać nastrojów skrycie odsprzedaje część zwłok laboratoriom i szkołom jako materiał do wykonania preparatów medycznych.
W 1889 r. przedsięwzięcie bankrutuje z powodu zabójczego klimatu, żółtej febry dziesiątkującej budowniczych, jedynego poważniejszego w dziejach Panamy trzęsienia ziemi, niechęci Amerykanów bojkotujących akcje europejskiej firmy i nadużyć finansowych („afera panamska”). Lesseps za długi trafia do więzienia na 5 lat (umrze załamany w 1894 r. w wieku 89 lat).
1886 r. - Wzrost nastrojów separatystycznych w Panamie przekonuje rząd Kolumbii do ograniczenia autonomii tej prowincji.
XIX/XX w. - Nasila się ruch na rzecz samodzielności Panamy wspierany przez Stany Zjednoczone, które chcą zainwestować w budowę kanału Pacyfik-Atlantyk. Najbardziej znanym panamskim działaczem niepodległościowym tego okresu jest Amador Guerrero.
1901 r. - Amerykański rząd podejmuje decyzję o budowie kanału w imię interesów USA. W tym celu Amerykanie odkupują od Francuzów koncesję i w styczniu zaczynają pertraktacje z Kolumbią. Kolumbijczycy okazują się jednak twardymi negocjatorami i żądają wysokiej ceny, a w końcu parlament odrzuca amerykańską ofertę. W tej sytuacji współpracownik Roosevelta Ph. J. Bunau-Varilla otwarcie grozi wojną. Potajemnie zaś organizuje spisek, aby oderwać Panamę od Kolumbii.
3 XI 1903 r. - Pod osłoną amerykańskiego okrętu wojennego Nashville spiskowcy proklamują republikę, a w istocie amerykański protektorat. Tak powstałe państwo Panama obejmuje przesmyk od granicy z Kostaryką na zachodzie do granicy z Kolumbią na wschodzie oraz archipelag Wysp Perłowych (Archipélago de las Perlas) w Zatoce Panamskiej na pacyficznym wybrzeżu kraju. Amerykańskim ambasadorem w Panamie zostaje Bunau-Varilla.
18 XI 1903 r. - Rząd Panamy odsprzedaje Amerykanom wąski pas ziemi wzdłuż planowanego kanału tylko za 10 milionów dolarów.
Od 1904 r. - Stany Zjednoczone budują Kanał Panamski łączący Pacyfik i Atlantyk w najwęższej części Przesmyku Panamskiego z wykorzystaniem miejscowych jezior.
Amerykański dyrektor całego przedsięwzięcia zaczyna od zwalczania chorób dziesiątkujących robotników: przez rok trwają opryski, żeby wytępić komary roznoszące zarazki malarii i żółtej febry. Dopiero wtedy zaczynają się prace, a ich ukończenie przypadnie na 7 czerwca 1914 r. Jest to najdroższe przedsięwzięcie budowlane w historii i pochłania największą liczbę ofiar, ponieważ łącznie ginie co najmniej 30 tysięcy robotników.
Pierwszym statkiem, jaki 15 sierpnia 1914 r. przepływa przez kanał jest amerykański statek towarowy Ancon.
Nowy szlak wodny ma długość 82 km i szerokość od 91,5 do 305 m, lecz drogę między San Francisco i Nowym Jorkiem skraca o 14500 km. Stany Zjednoczone co roku płacą Panamie niewielką w stosunku do zysków z kanału sumę, co od początku wywołuje protesty Panamczyków.
- 1904 - 1908 r. - Pierwszym prezydentem Panamy jest Amador Guerrero.
Organizuje instytucje państwa, lecz zarazem uzależnia kraj od Stanów Zjednoczonych, które uznają Panamę za swój protektorat. Wyrazem tego są powtarzające się zbrojne interwencje wojsk amerykańskich w latach 1908, 1910, 1918-1919, kiedy władze Panamy nie realizują dyrektyw Waszyngtonu.
Po 1918 r. - Ogromne wpływy amerykańskiej firmy United Fruit Company, która zdominowała panamski eksport bananów (Panama zalicza się do „republik bananowych”).
1919 r. - Na pacyficznej wysepce Coiba powstaje ciężka kolonia karna dla szczególnie groźnych przestępców. Uwięzieni są traktowani wyjątkowo brutalnie i wielu ginie, zwłaszcza za rządów Noriegi. Podobno duchy zabitych lub zamęczonych więźniów krążą potem po wyspie strasząc żywych. Według jednej z popularnych opowieści pewien strażnik gonił więźnia, a kiedy z przerażeniem odkrył, że ścigał ducha, popełnił samobójstwo.
W 1992 r. wyspa stanie się rezerwatem przyrody jak Park Narodowy Coiba, a karna kolonia zostanie oficjalnie zamknięta w 2004 r.
Od 1923 r. - Zatwierdzenie budowy panamerykańskiej drogi biegnącej wzdłuż całej Ameryki Środkowej od Alaski przez miasto Panamę i Kanał Panamski do Amazonii i Chile.
Po 1929 r. - Światowy kryzys boleśnie odbija się na gospodarce Panamy zależnej od międzynarodowego handlu i eksportu produktów rolnych. Wybuchają zamieszki i rośnie niechęć do Amerykanów postrzeganych jak okupanci. Na czele antyamerykańskiego ruchu nacjonalistów staje A. Arias Madrid.
1935 r. - Założenie pierwszego uniwersytetu w mieście Panama.
1936 r. - Nowy traktat z USA ogólnie rzecz biorąc zatwierdza amerykańskie przywileje przewidziane w umowie z roku 1903, co wzburza opinię publiczną Panamy.
1939 r. - Pod naciskiem mieszkańców kraju rząd Panamy odrzuca protektorat USA.
1940 r. - Wybory prezydenckie wygrywa A. Arias Madrid, lecz w następnym roku obala go wojskowy pucz inspirowany przez Waszyngton.
1941 r. - Panama przystępuje do wojny przeciw państwom Osi, a w roku 1942 zawiera umowę z USA, zgodnie z którą Amerykanie mogą tu zakładać swoje bazy wojskowe.
1949 r. - Wyrazem rosnącej popularności antyamerykańskiej lewicy jest ponowne zwycięstwo A. Ariasa Madrid. Jednak i tym razem prezydenturę przerywa wojskowy przewrót (1951).
1952 - 1955 r. - Prezydent J. A. Remón Cantera, który umacnia instytucje państwa i tworzy siły zbrojne pod nazwą Gwardii Narodowej. Prezydent zaczyna też negocjacje z USA w sprawie Strefy Kanału Panamskiego i zawiera z Amerykanami umowę o współpracy gospodarczej.
1959, 1964 r. - Wielkie demonstracje ludności przeciw amerykańskiej dominacji. W roku 1965 USA zobowiązują się oddać Kanał Panamski. Chodzi przede wszystkim o ogromne dochody z kanału rzędu 170 milionów dolarów rocznie, z czego Panama otrzymuje zaledwie kilka milionów. Panamczycy żyją na ogół biednie, utrzymując się z rolnictwa, zwłaszcza eksportu owoców, hodowli, rybołówstwa i turystyki.
1962 r. - Panama przystępuje do ODECA (Organización de los Estados Centroamericanos).
1962 r. - Amerykanie budują Most Ameryk nad Kanałem Panamskim przy wejściu od strony Pacyfiku. Ma on długość 1654 m. Do roku 2004 będzie to jedyny stały most łączący dwa kontynenty amerykańskie.
1968 r. - Przewrót wojskowy otwiera okres niepokojów i kolejnych wojskowych zamachów.
Gospodarka kraju rozwija się zbyt wolno, aby nadążyć za przyrostem liczby ludności (ok. 3,7 %), co powoduje relatywne biednienie społeczeństwa i wywołuje napięcia społeczne oraz protesty na ulicach, a rządząca junta odpowiada przemocą.
1972 - 1978 r. - Generał O. Torrijos Herrera wykorzystuje tarcia wewnątrz junty i skupia w swym ręku dyktatorską władzę, formalnie będąc premierem. Nacjonalizuje część przemysłu, przeprowadza ograniczoną reformę rolną, pozwala rozwijać się związkom zawodowym, rozszerza sferę świadczeń socjalnych. Względnie szybki rozwój gospodarczy opiera się na rozbudowanym systemie bankowym i tanich panamskich statkach transportowych wynajmowanych przez rozmaite formy na całym świecie.
1977 r. - Nowa umowa ze Stanami Zjednoczonymi zapowiada odejście Amerykanów ze strefy Kanału Panamskiego do 1999 r. Na mocy umowy 64% strefy kanału wraca do Panamy (1979) i Amerykanie likwidują swoją administrację w strefie kanału (1982).
1980 r. - Oficjalne powstanie Parku Narodowego Darién we wschodniej części Panamy.
Pod koniec XX w. naukowcy zwrócą uwagę na konieczność objęcia ochroną środowiska na jeszcze większym obszarze Panamy nie tylko ze względu na przyrodę, lecz także z powodów ekonomicznych. Duża część Kanału Panamskiego przebiega przez jeziora zasilane wodami okolicznych rzek. Wycinanie puszczy prowadzi do zaniku rzek i obniżenia poziomu wody w jeziorach, a to oznacza zablokowanie drogi większym statkom oceanicznym. Aby temu zapobiec powstaną kolejne obszary chronione obejmujące łącznie około połowy terytorium Panamy. Ostatecznie na początku XXI w. proces obniżania poziomu wód w panamskich jeziorach zostanie zatrzymany, a miejscowe ekosystemy wrócą do równowagi.
- 1981 - 1989 r. - Po śmierci Torrijosa Herrery rośnie znaczenie Gwardii Narodowej dowodzonej przez generała M. A. Noriegę. Kolejni prezydenci są zależni od generała, a opozycja wskazuje, że Noriega jest odpowiedzialny za szereg mordów politycznych oraz handel narkotykami i bronią.
W roku 1988 Stany Zjednoczone popierają opozycję przeciwko Noriedze, a po unieważnieniu wyborów przez generała w roku 1989 dochodzi do wojskowej interwencji. Amerykanie aresztują generała. W Panamie zaś zaczyna się okres normalizacji, chociaż rządzący nadal są oskarżani o współpracę z kartelami narkotykowymi i korupcję. Armia jest tak bardzo skompromitowana, że prezydent E. Pérez Balladares (1994-1999) rozwiązuje panamskie siły zbrojne.
Następne dziesięciolecia pokażą, że życie społeczne i polityczne kraju bez armii jest dużo spokojniejsze, bez wojskowych przewrotów i dyktatury, a pieniądze przeznaczane dotąd na wojsko mogą być spożytkowane dla rozwoju gospodarki i kultury. Z drugiej jednak strony państwo bez własnej armii jest bezbronne wobec ewentualnej agresji. Dlatego władze panamskie muszą polegać na Stanach Zjednoczonych gwarantujących istnienie Panamy i mającej bronić kraj przed potencjalnymi agresorami.
1998 r. - Wielki huragan ociera się o Panamę powodując duże straty.
Koniec 1999 r. - Amerykanie ostatecznie odchodzą z Panamy.
XX/XXI w. - Ze względu na liberalną politykę fiskalną i regulacje prawne Panama jest krajem, gdzie swoje pieniądze przechowują najbardziej wpływowe osoby z całego świata. Tu również poza kontrolą prawników ze Stanów Zjednoczonych i innych państw zawierają wiele niekoniecznie legalnych i etycznych umów prawnych i finansowych oczekując zachowania ich w tajemnicy.
15 VIII 2004 r. - Otwarcie Mostu Stulecia przez Kanał Panamski. Ma on upamiętniać stulecie powstania Panamy, a zarazem przypomina 90-lecie otwarcia kanału. Most ma długość 1052 m, z czego 320 m przypada na przęsło podwieszone na dwóch pylonach o wysokości 184 m. Pod mostem mogą przepływać statki oceaniczne, ponieważ jezdnia wznosi się 80 m nad powierzchnią wody.
Od 2006 r. - Rząd rozbudowuje, a przede wszystkim poszerza Kanał Panamski, aby przepuścić nawet największe statki oceaniczne. Chce w ten sposób uprzedzić projekty zbudowania nowoczesnych kanałów łączących Pacyfik i Atlantyk przez Meksyk i Nikaraguę.
2014 r. - Po czterech latach budowy powstaje metro w mieście Panama jako uzupełnienie miejskiej komunikacji autobusowej, tramwajowej i samochodowej.
2016 r. - W początkach roku wybucha skandal, kiedy nieznani sprawcy wykradają z komputerów kancelarii prawnej Mossack Fonseca w Panamie dane personalne oraz informacje o dochodach tysięcy znanych polityków, przedsiębiorców i najbogatszych ludzi świata. Dane pozwalają wpływać na tych ludzi lub wręcz szantażować ich, żeby wymusić określone decyzje, co może przekładać się na wielomilionowe zyski.
2020 r. - Pandemia Covid-19 wywołuje kryzys ekonomiczny zarówno poprzez zachorowania i śmierć pracowników, jak też przez gwałtowne zmniejszenie liczby statków przepływających Kanał Panamski, ponieważ osłabł światowy handel.
Na domiar złego już trzy lata później spada przepustowość Kanału Panamskiego, ponieważ globalne ocieplenie doprowadza do obniżenia poziomu wód w jeziorach, przez które prowadzi wodny szlak między Pacyfikiem i Atlantykiem. To zaś oznacza spadek dochodów Panamy z opłat za korzystanie z kanału.