← LesothoMozambik →

Południowa Afryka, Namibia, Botswana i Zambia

• XII - XIV w. - W południowej Afryce istnieją plemienne państewka oparte na rolnictwie.

Jednym z najstarszych jest państwo Bafokeng (nazwa oznacza ludzi rosy lub ludzi traw) na zachód od górnego Limpopo: jego początki sięgają roku 1140. Rządzą nim władcy noszący tytuł kgosi. Ludność posługuje się językiem setswana z grupy sotho-tswana.

• 1485 r. - Portugalski żeglarz szukający drogi do Indii Diogo Cão dociera do przylądka Cross na północ od zatoki Walvis (na wybrzeżu Namibii).

• 1487/1488 r. - Portugalczyk Bartolomeu Dias płynie z Lizbony, szukając drogi do Indii. 8 XII 1487 r. kotwiczy w zatoce, którą nazywa O Golfo de Santa Maria da Conceição (późniejsza zatoka Walvis). Nie ogłasza jednak portugalskiego panowania na tym obszarze, ponieważ bardziej interesują go Indie. W rezultacie dość pustynny rejon zatoki pozostanie bezpaństwowy jeszcze przez ponad 390 lat.

W następnym roku znów rusza na południe, lecz wpada w sztorm, który go odpycha od Afryki daleko na Atlantyk. Przez następnych 13 dni płynie prosto na wschód w nadziei, że ponownie dotrze do wybrzeża Afryki, lecz widzi przed sobą tylko ocean. Domyślając się, że mógł już minąć południowy kraniec kontynentu (a część jego załogi boi się, że wypadną poza domniemaną krawędź świata) zwraca się na północ. Ostatecznie 4 lutego, po 30 dniach od ostatniego widzenia lądu, docierają do zatoki nazwanej Aguada de São Brás (Zatoka Świętego Błażeja), która później otrzyma nazwę Mossel Bay. 12 marca zaś dopływają w okolice ujścia rzeki Boesmans, gdzie wyprawę zatrzymuje opór załogi. Dias wie doskonale, że opłynęli południowy kraniec Afryki i są już na Oceanie Indyjskim, więc chciałby kontynuować ekspedycję aż do Indii, lecz musi ustąpić przed groźbą otwartego buntu.

W drodze powrotnej 16 maja dopływają do cypla, który Dias nazywa Cabo dos Agulhas, co oznacza Przylądek Igielny a właściwie Przylądek Igieł ze względu na ostre skały tworzące linię brzegową. Jest to najdalej na południe wysunięty fragment kontynentu afrykańskiego oraz umowny punkt graniczny między Oceanem Indyjskim i Atlantyckim. Kilka dni później Portugalczycy odkrywają cypel, który Dias nazywa Cabo Tormentoso, czyli Przylądek Burzliwy (odpowiednik Agisymby z mapy Ptolemeusza). Potem król zmieni tę nazwę na Cabo de Bõa Esperança - Przylądek Dobrej Nadziei (nadziei na odkrycie drogi do Indii). Dias odwiedza osadę Nhemamusasa na przylądku. Do Lizbony docierają w grudniu.

• 25 XII 1497 r. - Szukający morskiej drogi do Indii portugalski żeglarz Vasco da Gama podążając śladem Diasa dociera do wybrzeży krainy, którą nazywa Natal (dla upamiętnienia dnia Bożego Narodzenia).

• 1503 r. - Flotylla portugalskich statków pod wodzą Francisco de Albuquerque płynących do Indii ulega rozproszeniu z powodu błędów dowództwa. Jeden z zagubionych kapitanów António de Saldanha przypadkiem trafia na Zatokę Stołową u stóp Góry Stołowej (nazwanej tak ze względu na szeroki, płaski szczyt) na południowym krańcu Afryki. Miejsce okazuje się świetnym naturalnym portem.

Afonso de Albuquerque, brat Francisco, zakłada pierwszą europejską osadę na Przylądku Dobrej Nadziei (1503). Potem zaś rusza w dalszą podróż do Indii, gdzie ma objąć stanowisko wicekróla.

• 1510 r. - Wracający z Indii do Portugalii Francisco de Almeida zatrzymuje się w naturalnym porcie w Zatoce Stołowej. 3 marca dochodzi do starcia z Buszmenami, w wyniku czego ginie 66 Portugalczyków, w tym de Almeida.

• 1596 r. - Holenderski kartograf Jodocus Hondt opisuje u Khoikhoi zwyczaj smarowania ciała zwierzęcym tłuszczem, co powoduje odór wyczuwalny w odległości kilku metrów.

• 1620 r. - Shilling i Fitz-Herbert pływający w służbie brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej zajmują część Kraju Przylądkowego, ale brytyjski król nie zgadza się na kolonizację.

• 1647 r. - Załoga holenderskiego statku Haarlem po katastrofie przez rok żyje na Przylądku Dobrej Nadziei. Po uratowaniu opowiada o bogatym, urodzajnym kraju, bez malarii, muchy tse-tse i tropikalnych chorób.

• 1652 r. - Jan van Riebeeck (1619-1677) z holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej zakłada Kapsztad (Miasto Przylądkowe) u stóp Góry Stołowej koło Przylądka Dobrej Nadziei, gdzie mieszkali marynarze Haarlemu. Fort, a potem kamienna twierdza Zamek Dobrej Nadziei, ma kontrolować drogę do Indii i Indonezji, a port służy odtąd jako przystanek dla statków opływających Afrykę.

• 1653 r. - Pierwsze starcia Holendrów z Buszmenami (z holenderskiego Bosjeman - człowiek buszu) o tereny łowieckie. Khoikhoi przez kolonistów zwani Hotentotami handlują z białymi, między innymi sprzedając im bydło.

• 1657 r. - Pierwszych dziewięciu Holendrów osiedla się w Rondebosch. Zgodzili się przyjąć ziemię zamiast wypłaty za pracę dla holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Rzecz w tym, że była to ziemia Buszmenów, więc holenderscy osadnicy muszą wypędzić miejscową ludność, co oczywiście prowadzi do otwartego konfliktu.

• 1658 r. - Wojna Khoikhoi (Hotentotów) z Holendrami o pastwiska dla bydła, zakończona wyparciem słabiej uzbrojonych Khoikhoi. Schwytani w walce wojownicy Khoikhoi są więzieni na oddalonej ok. 10 km od Kapsztadu wysepce Robbeneiland (Robben Island) przez Riebeecka zamienionej w więzienie.

Wyspa ma opinię przeklętej, a w następnych stuleciach będzie miejscem odosobnienia szaleńców, trędowatych i przestępców.

• 1659 r. - Na Przylądek Dobrej Nadziei przybywa Georg Friedrich Wreede, niemiecki filolog i pracownik holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Jako pierwszy zapisuje zdania z języka khoikhoi i tłumaczy je na holenderski. Efekty swojej pracy wysyła do Amsterdamu, ale jego lista wyrażeń khoikhoi zostaje zagubiona.

• 1673 r. - Pierwsza odnotowana katastrofa przy niebezpiecznym Przylądku Igielnym: rozbija się i tonie holenderski statek Zoetendal. Następne będą holenderski statek Joanna (1682), portugalski Nossa Senhora dos Milagros (1686). Do końca XX wieku rozbije się tam ponad 150 statków.

Drugim miejscem, gdzie szczególnie często dochodzi do morskich katastrof jest wybrzeże Namibii. Spotyka się tam gorące powietrze znad kontynentu i wilgotne powietrze oceaniczne ochłodzone przez płynący z Antarktyki Prąd Benguelski, co powoduje częste mgły. W ten sposób na żeglarskiej mapie pojawia się Wybrzeże Szkieletów nazwane tak, ponieważ jest pełne wraków rozbitych statków.

• 1679 - 1699 r. - Zarządcą a potem gubernatorem holenderskiego Kraju Przylądkowego jest Simon van der Stel.

Umacnia kolonię, powiększa jej obszar i liczbę białych osadników. Narzuca język holenderski i kalwinizm.

• 1688 - 1689 r. - Do Kraju Przylądkowego przybywają uciekający z Europy Hugenoci.

• 1699 - 1707 r. - Gubernator Kraju Przylądkowego jest Willem Adriaan van der Stel (syn Simona).

Znacznie rozszerza kolonię (w 1712 r. sięgnie ona rzeki Berg na zachodzie i fortu Swellendam na wschodzie).

• XVII/XVIII w. - Wielu holenderskich osadników ucieka w głąb lądu przed wyzyskiem ze strony kolonii. Będą potem zwani Afrykanerami albo Burami (po holendersku boer - rolnik). Posługują się wielkimi wozami zaprzężonymi w kilka a nawet kilkanaście wołów. Żyją w patriarchalnych rodzinach według wskazań Biblii, mówią w afrikaans (zmieniony holenderski). Głoszą rozdział białych i czarnych (apartheid), aby utrzymać rasową czystość białych.

• Początek XVIII w. - W państwie Bafokeng władzę przejmuje kgosi Sekete III, który zapoczątkowuje dynastię panującą jeszcze w początkach XXI wieku.

Następcy Sekete III to kolejno: Diale, Ramorwa, Sekete IV i Thethe, który panuje na początku XIX wieku.

• Lata 1713, 1755, 1767 - Epidemie ospy przywleczonej przez kolonistów wyniszczają Buszmenów: zdziesiątkowane plemiona przestają być liczącą się siłą w tej części kontynentu.

• 1736 r. - Dochodzi do pierwszych starć holenderskich osadników z pasterskim plemieniem Khosa (odłam bantuidalnych Nguni) mieszkającym na wschodzie. Jest to początek mfecane (w języku nguni zgniatanie) - rozpadu społeczeństw rolniczych pod naporem militarystycznych monarchii Zulusów i białych kolonistów z południa.

Na skutek mieszanych małżeństw między indyjskimi robotnikami i madagaskarskimi niewolnikami oraz Afrykanami kształtuje się lud Oorlam (Orlam, Orlaam, Oerlam) nazywany afrykańskimi Kreolami lub Coloureds. Przejmuje on język holenderski a potem afrikaans, chrześcijaństwo, konie i technologię przywiezioną z Europy oraz burską organizację społeczeństwa z kapitanami (kaptein) jako przywódcami poszczególnych grup.

Pierwszym kapitanem Oorlam jest Oude Ram Afrikaner. Ponieważ sprzeciwia się holenderskiej ekspansji i odbieraniu ziemi Afrykanom, trafia do więzienia, gdzie niedługo potem umiera (ok. 1760 r.). Jego syn Afrikaner Afrikaner zostaje zamknięty na wyspie Robben w roku 1761 i umiera tam szesnaście lat później. Nowym kapitanem Oorlam zaś zostaje Klaas Afrikaner, drugi syn Oude’a.

• Lata 1770. - Kapitan Klaas Afrikaner wyprowadza lud Oorlam z Kraju Przylądkowego i przenosi się ma północny zachód (późniejsza Namibia).

• 1772 - 1775 r. - Szwedzi Sparrmann i Thunberg badają terytoria Khoikhoi (Hotentotów).

• 1774 r. - Gubernator van Plettenberg zakazuje kontaktów z Afrykanami, lecz w roku 1778 w okolicach granicznej rzeki Fish na wschodzie stwierdza mieszanie się Burów i Khosa (na przykład Conraad de Buys mieszka w wiosce Khosa).

• 1779 r. - Pierwsza wojna kafirska: Burowie atakują wsie Khosa z powodu zatargu o bydło.

Dzięki broni palnej w kolejnych wojnach (1780, 1789-1793 i 1799-1803) Burowie wypierają Khosa na północ (mfecane). Zaczyna się konflikt osadników z władzami narzucającymi wysokie podatki, co wywołuje kryzys ekonomiczny. W 1786 r. rząd ustanawia landdrosta mającego kontrolować kolonistów. Następny landdrost H. C. D. Maynier próbuje zapobiegać napaściom na Khosa i dlatego Burowie go wypędzają w 1795 r. Burowie tworzą niezależne wspólnoty, a holenderska Kompania Wschodnioindyjska traci realną władzę w południowej Afryce.

• 1786 r. - A. Sparrmann opisuje naskalne malowidła, słusznie uznając je za dzieło Buszmenów, chociaż europejscy uczeni są raczej skłonni uważać Buszmenów za lud prymitywny i niezdolny do tworzenia sztuki.

• 1795 - 1802 r. - Brytyjczyk John Barrow zwiedza południową Afrykę do rzeki Oranje. Napisze potem książkę o geografii tych ziem.

• 1795 - 1803 r. - Wojna Holandii i Brytyjczyków, którzy okupują Kraj Przylądkowy (Kapland) do 1806 r.

Brytyjczycy obsadzają ważne punkty na wybrzeżu. Na przykład budują obronną wieżę Mortello Tower nad naturalnym portem w Simon’s Town (nazwa na cześć Simona van der Stela).

• Koniec XVIII w. - Nad środkową Oranje działają społeczności Mulatów Griqua spokrewnione z Oorlam. Prowadzą nomadyczny tryb życia, żyjąc z pasterstwa i rozboju. Pierwszym odnotowanym kapitanem Griqua jest Adam Kok I, który wyprowadza swoich ludzi poza zasięg władzy Kraju Przylądkowego, żeby uciec przed dyskryminacją.

• 1800 - 1823 r. - Jager Afrikaner (syn Klaasa) rządzi ludem Oorlam jako trzeci kapitan. Zapoczątkowuje systematyczną kolonizację Namibii.

• 1803 r. - Niemiecki podróżnik H. Lichtenstein przechodzi w poprzek południowej Afryki.

• 1806 r. - Brytyjczycy formalnie zajmują Kapland. Pierwsi brytyjscy osadnicy przybędą tu w 1820 r. (początek kultury angloafrykańskiej, łączącej tradycje brytyjskie, burskie i afrykańskie). F. G. Farewell zakłada osadę Durban (1824).

• 1809 r. - Brytyjczycy nakazują Murzynom nosić dowody tożsamości, a Murzyni niezatrudnieni u białych są uznawani za włóczęgów, więc podlegają więzieniu.

• Lata 1811 - 1812, 1818 - 1819, 1834 - 1835, 1846 - 1847, 1850 - 1853 - Zwycięskie wojny Burów z Zulusami.

• 1823 - 1861 r. - Jan Jonker Afrikaner jest czwartym kapitanem ludu Oorlam, przejmując funkcję po swoim ojcu Jagerze.

Narasta presja kolonizatorów z Kraju Przylądkowego, Wielkiej Brytanii i Niemiec, a Oorlam nie dysponują wystarczającą siłą, żeby zablokować pochód najeźdźców.

• 1829 r. - Brytyjczycy zakładają w Kapsztadzie (Cape Town) South African College, najstarszą wyższą uczelnię w południowej Afryce i drugą najstarszą uczelnię w subsaharyjskiej Afryce po uniwersytecie w Sierra Leone.

• 1834 r. - Zniesienie niewolnictwa daje Griqua wolność. Rząd Kraju Przylądkowego uznaje prawo kapitana Andriesa Waterboera (następca Adama Koka I) do ziemi koło Kimberley.

To jednak nie zapewnia Griqua pełnego bezpieczeństwa, ponieważ Kraj Przylądkowy oraz Burowie ze Zwierzchnictwa Rzeki Oranje i z Transvaalu chcą zdobyć złoża diamentów znajdujące się w rejonie Kimberley. Próbują więc usunąć Griqua siłą.

• 1834 r. - Zniesienie niewolnictwa w Kraju Przylądkowym uderza w patriarchalną organizację Burów. Ok. 8000 Burów wyjeżdża w wielkich wozach (Groot Trek - wielka podróż), szukając za Oranje pastwisk i czarnych niewolników poza zasięgiem władzy brytyjskiej.

• 1834 - 1838 r. - Angielski uczony John Herschel prowadzi obserwacje astronomiczne z Przylądka Dobrej Nadziei. Poza tym razem z żoną Margaret bada miejscową roślinność.

• 1834 - 1891 r. - W państwie Bafokeng rządzi kgosi August Mokgatle, uznany za jednego z najbardziej zasłużonych władców w dziejach tego państwa. Zmaga się z naporem Burów.

• 1836 r. - Misjonarz Shepstone ogłasza konieczność oddzielenia białych i Murzynów (formalny początek apartheidu).

• 1837 r. - Burowie pokonują Mzilikazi i tworzą państwo nazwane Zwierzchnictwem Rzeki Oranje.

• 1838 r. - Pod Vegkop Zulusi rozbijają Burów prowadzonych przez P. Retiefa.

Niedługo potem 16 grudnia nad rzeką Ncome (przez Burów nazwaną Bloedrivier a przez Anglików Blood River) ok. 470 Burów zostaje otoczonych przez 20 tysięcy Zulusów pod wodzą króla Dingane. Dowodzący Burami Andries Pretorius wcześniej wiedział o nadciągającym wrogu, więc w przeddzień wybrał odpowiednie miejsce i połączył wozy w obronny krąg. Charyzmatyczny kaznodzieja Sarel Cilliers złożył w imieniu Burów obietnicę, że w przypadku zwycięstwa zbudują kościół, a kolejne rocznice dnia bitwy będą świętem narodowym.

Dzięki broni palnej i jednemu działu oraz okopaniu się za wozami Burowie odpierają kolejne ataki Zulusów uzbrojonych w dzidy. Wreszcie grupa jeźdźców dokonuje wypadu na Zulusów, zmuszając ich do odwrotu. W bitwie ginie ponad 3000 zuluskich wojowników, a po stronie białych jest tylko trzech rannych, w tym Pretorius. Burowie uznają to za cud i niewątpliwy dowód bożego poparcia.

Po tym zwycięstwie powstaje burska republika Natal, a jej prezydentem zostaje Andries Wilhelmus Jacobus Pretorius (1789-1853). Podstawą burskiej gospodarki jest rolnictwo i hodowla bydła oraz praca czarnych niewolników.

• Ok. 1840 r. - Jan Jonker Afrikaner zakłada swoją siedzibę w miejscu nazywanym Allgams (w języku khoikhoi Gorące źródła) lub Otdżomuise (Miejsce Oparów). Z drugiej strony jednak Jonker używa też holenderskiej nazwy Windhoek (na przykład w liście z roku 1844), co oznacza wietrzny zakątek.

Na polecenie kapitana Jonkera w Windhoek powstaje wkrótce kamienny kościół na 500 osób używany też jako szkoła. Od roku 1842 działają tam misjonarze Carl. H. Hahm i Franz H. Kleinschmidt, którzy dwa lata później zostają zmuszeni do wyjazdu przez Richarda Haddy’ego i Josepha Tindalla, zwolenników metodyzmu Wesleya. W doskonale prosperującym mieście powstają rozległe ogrody.

Niestety, niedługo później zaczną się walki między Nama i Herero, które zrujnują miasto. Kiedy Hajhn ponownie odwiedzi Windhoek w 1873 r., odnotuje duże zniszczenia.

• 1841 r. - Hahn zapoczątkowuje badanie południowej Afryki przez Niemców.

• 1843 r. - Brytyjczycy podbijają burską republikę Natal nad Oceanem Indyjskim.

• Po 1843 r. - Pod naporem Brytyjczyków i Burów kapitan Adam Kok III wyprowadza Griqua znad Oranje dalej na wschód, gdzie zakłada nowe państwo. Jednak już po kilku miesiącach Kraj Przylądkowy zajmuje również ten teren. Mulaci Griqua dostają się pod władzę kolonistów, a z drugiej strony są wchłaniani przez miejscowe plemiona. W rezultacie już po trzech dekadach Griqua staną się mniejszością.

• 1824 r. - Najstarsza w południowej Afryce latarnia morska powstaje w Green Point przy wejściu do portu w Kapsztadzie.

W Simonstown na Przylądku Dobrej Nadziei Brytyjczycy zbudują potem drugą południowoafrykańską latarnię morską nazwaną Roman Rock (1845) i trzecią na Przylądku Igielnym, czyli Pinnacle Point (1848-1849).

Ze względu na swoje położenie przy jednym z najważniejszych szlaków morskich wybrzeża południowej Afryki wymagają dużej liczby latarni: do XX wieku powstanie ich niemal 50.

• 1847 - 1914 r. - Jacobus Hercules de la Rey znany jako Koos de la Rey. Wybitny burski generał i polityk.

• 1848 r. - Wielka Brytania zajmuje burską republikę Oranje.

• Druga połowa XIX - XX w. - Wyniszczenie dużych zwierząt afrykańskich przez myśliwych zakłóca równowagę ekologiczną. Symbolem tej zagłady jest postawiony w porcie w Kapsztadzie pomnik geparda upamiętniający ostatniego geparda zabitego w tym rejonie w latach 1930.

• 1851 r. - Ukazuje się pierwsza książka w języku afrikaans.

• 1852 r. - Powstaje burska republika Transvaal (za rzeką Vaal) zwana Republiką Południowo-Afrykańską.

Współtworzą ją Andries W. J. Pretorius oraz Paulus Kruger (1825-1904) znany jako Oom Paul. Od roku 1883 Kruger jest prezydentem republiki.

• 1854 r. - Kraj Przylądkowy uzyskuje autonomię w ramach Wielkiej Brytanii.

Brytyjska Południowa Afryka jest obszarem potencjalnie bardzo bogatym. Eksportuje złoto, diamenty, wełnę, pióra, skóry i mięso hodowlanych strusi. Głównym problemem jest ogromna dysproporcja cywilizacyjna między Brytyjczykami i Burami z jednej strony oraz ciemnoskórymi Afrykanami z drugiej. Poza tym ścierają się tu polityczne ambicje Brytyjczyków, Burów i władców plemiennych.

• 1854 r. - Brytyjczycy wycofują się z Oranje, gdzie powstaje nowa burska republika.

Burowie wypędzają zastanych tam Bafokengów. Jednak kgosi Bafokengów August Mokgatle zaczyna akcję gromadzenia pieniędzy pochodzących z wydobycia zasobów mineralnych i wkrótce doprowadza do odkupienia utraconych terytoriów.

• 1854 - 1856 r. - Szkocki podróżnik David Livingstone przechodzi w poprzek południową Afrykę.

• 1855 r. - Marthinus W. Pretorius (1819-1881) zakłada miasto na cześć jego ojca Andriesa nazwane Pretorią.

Marthinus będzie potem prezydentem Transvaalu w latach 1857-1860 i 1864-1871.

• 1863 r. - Umiera kapitan Christian Afrikaner, syn Jonkera, ostatni z dynastii rządzącej ludem Oorlam. Ta śmierć wyznacza koniec niemal stuletniej dominacji Oorlam w Namibii. W ciągu następnych kilkudziesięciu lat Oorlam utracą odrębny język i zanikną wchłonięci przez Nama oraz inne ciemnoskóre plemiona.

• 1864 - 1926 r. - Nicolaas Pieter Johannes Janse van Rensburg znany raczej jako Siener (Jasnowidz) van Rensburg. Burski mistyk i hierarcha kościoła. Jest przyjacielem i doradcą generała Koosa de la Reya oraz Martinusa T. Steyna, prezydenta Oranje w latach 1896-1902. Słynie jako prorok, który doznaje wizji rzekomo przepowiadających przyszłość. W ciągu całego życia ma podobno ok. 700 wizji, które spisuje jego córka Anna Badenhorst. Wizje te dotyczą wybuchu II wojny światowej, zalewu pornografii, epidemii AIDS, wyzwolenia Irlandii, zniesienia apartheidu.

• 1866 - 1867 r. - Odkrycie diamentów nad rzeką Oranje. Erasmus Jacobs znajduje duży diament na farmie dzierżawionej od miejscowych Griqua w pobliżu Hopetown. Schalk van Niekerk kupuje potem ten diament od ojca Erasmusa. Kamień o wadze 21,25 karata zyskuje nazwę Eureka.

W roku 1869 Schalk van Niekirk sprzedaje słynny diament znany jako Gwiazda Południowej Afryki odkryty w tej samej okolicy. Na aukcji w Londynie osiągnie on wartość 25 tysięcy funtów.

Kolejne lata przyniosą coraz liczniejsze znaleziska diamentów, które Południową Afrykę uczynią jednym z największych producentów tych cennych kamieni.

• 1870 r. - Hendrik Witboi wznieca antykolonialne powstanie Khoikhoi w południowo-zachodniej Afryce.

• 1870 r. - Odkrycie złota w rejonie Kimberley w Południowej Afryce (Transvaal) powoduje gorączkę złota.

• 1870 - 1883 r. - Burowie całkowicie wybijają zebrę kwagga (Equus quagga) jako szkodnika wyjadającego bydłu trawę.

• 1870 - 1950 r. - Jan Christiaan Smuts, burski polityk i myśliciel. Brytyjski dowódca w dwóch wojnach światowych. Premier Transvaalu, czyli Republiki Południowo-Afrykańskiej (1919-1924, 1939-1948), współtwórca Ligi Narodów i ONZ.

• 1871 - 1914 r. - W tym czasie działa kopalnia diamentów Big Hole. Ręcznie za pomocą kilofów i łopat wykopano dziurę o powierzchni 17 ha i głębokości 240 m. Wydobycie zostaje przerwane, kiedy praca okazuje się zbyt niebezpieczna i kosztowna. W ciągu ponad 40 lat w kopalni będzie pracować ok 50 tysięcy górników, którzy wydobędą 2720 kg diamentów.

• 1873 r. - Terytoria ludu Griqua zostają ogłoszone brytyjską kolonią ze stolicą w Kimberley.

• 1875 r. - Stephanus Jacobus de Toit (1847-1911) i inni burscy patrioci zakładają Genootskap van Regte Afrikaners (Stowarzyszenie Prawdziwych Afrykanerów). Jednym z głównych celów organizacji jest popularyzacja języka afrikaans (afrykanerski), a dużym osiągnięciem jest uruchomienie afrykanerskiego czasopisma Die Afrikaanse Patriot (w 1876 r.), wydanie afrykanerskiego słownika i gramatyki oraz przetłumaczenie Biblii. Tak kształtuje się narodowa świadomość Burów.

• 1877 r. - Wielka Brytania przy użyciu armii zajmuje burską Republikę Południowo-Afrykańską, czyli Transvaal.

• 1877 r. - Czeski przyrodnik, podróżnik i kolekcjoner Emil Holub (1847-1902) rozróżnia style malarstwa naskalnego z południowej Afryki.

• 1878 r. - Wielka Brytania okupująca od pewnego czasu rejon zatoki Walvis godzi się na aneksję tego obszaru przez kolonistów z Kraju Przylądkowego. Chodzi zarówno o wzmocnienie brytyjskiej obecności w południowej Afryce, jak też o zablokowanie niemieckich ambicji kolonialnych. Z drugiej strony Walvis Bay jest jedynym naturalnym portem w tym rejonie wybrzeża, więc jego zajęcie znakomicie ułatwia komunikację między Wyspami Brytyjskimi i Krajem Przylądkowym.

• 1880 r. - Koloniści z Kraju Przylądkowego anektują terytoria Griqua w rejonie Oranje i Kimberley. W ciągu następnych dziesięcioleci Mulaci Griqua ostatecznie zanikną wchłonięci przez ciemnoskóre plemiona.

• 1880 r. - Brytyjscy osadnicy zakładają osadę Mafikeng (w języku Tswana oznacza to pole kamieni) na miejscu zwanym Barolong, które jest siedzibą wodza ludu Botswana.

• 1880 - 1881 r. - Pierwsza wojna Burów i Brytyjczyków próbujących podbić Transvaal i Oranje zakończona bitwą pod Majuba Hill zwycięską dla Burów. Burska Republika Południowo-Afrykańska w Transvaalu odzyskuje niepodległość.

• 1881 - 1883 r. - Niemiec F. Ratzel pisze etnologiczne dzieło o kulturze Buszmenów.

• 1883 r. - Wódz Nama, Angra Pequena, za 120 karabinów i 600 funtów sprzedaje handlarzowi tytoniu z Bremy Adolfowi Franzowi Lüderitz małą zatokę. Powstanie tam niemiecka osada Lüderitz. W XX w. Lüderitz będzie atrakcją turystyczną jako enklawa niemieckości, gdzie w najmniejszych szczegółach naśladuje się życie w dalekich Niemczech.

W 1884 r. na prośbę Lüderitza Niemcy założą kolonię pod nazwą Afryka Południowo-Zachodnia (Namibia) z centrum w Windhoek, a w 1886 r. ustalą granicę z Angolą. Kolonia obejmuje pustynię Namib i Wybrzeże Szkieletów. Na wschodzie długim, wąskim pasem ziemi sięga aż do krainy Caprivi z centrum w Schuckmannsburgu (od 1935-1937 r. jako brytyjskie miasto nazwane Katima Mulilo, co w miejscowym języku oznacza gaszenie ognia).

Poza niemiecką władzą pozostaje zatoka Walvis zajęta wcześniej przez Brytyjczyków.

• 1885 r. - Brytyjczycy zakładają protektorat Botswana (Beczuana) na zachód od Limpopo, obejmujący głównie Kalahari i zamieszkany przez lud Tswana (Bamangwato) oraz nielicznych Buszmenów.

• 1886 r. - Odkrycie złota w górach Witwatersrand (Pasmo Białej Wody) w Transvaalu i Oranje. Wybucha gorączka złota, do południowej Afryki przyjeżdżają tysiące białych szukających bogactwa, głównie Brytyjczyków.

Południowa Afryka należy odtąd do największych producentów złota. W XX w kopalnie w Witwatersrand będą dostarczały 40% całej światowej produkcji złota.

• 1886 r. - Powstaje Johannesburg jako osada górnicza związana ze złożami złota, srebra, platyny, węgla kamiennego i diamentów w pobliskich górach Witwatersrand. Z czasem miasto przekształci się w wielki ośrodek przemysłowy.

• 1887 r. - Kgosi Gaborone, wódz plemienia Batlokwa, przenosi się ze swoimi poddanymi z Oranje dalej na północ do Moshaweng nad rzeką Notwane w granicach brytyjskiego protektoratu Botswany.

• 1889 r. - Cecil Rhodes zakłada Brytyjską Kompanię Południowoafrykańską (British South Africa Company), mającą służyć eksploracji i podbojowi ziem na północ od Kraju Przylądkowego.

• 1890 r. - Niemiecki dowódca major Curt von François zakłada fort i osadę Windhoek (w języku afrikaans wietrzny zakątek) na miejscu siedziby Jana Jonkera Afrikanera. Dwa lata później osada zostanie centrum niemieckich posiadłości w Afryce Południowo-Zachodniej.

• 1890 r. - D. Kannemeyer z Uniwersytetu Cape Town pisze książkę o prehistorii południowej Afryki, przez wiele lat najlepszą pracę na ten temat.

• 1890 - 1891 r. - Cecil Rhodes (gubernator Kraju Przylądkowego w latach 1890-1895) wykorzystuje konflikt Matabele i Szona, żeby stanąć po stronie Szona i przy pomocy broni maszynowej rozbić armię Lobenguli uzbrojoną w dzidy. W ten sposób Rhodes podbija Matabele, a na północ od Zambezi Barotse i Lunda oraz plemiona Bemba i Ngoni.

Na zajętych obszarach powstaje brytyjska kolonia Rodezja zarządzana bezpośrednio przez Brytyjską Kompanię Południowoafrykańską.

• 1891 r. - Brytyjski podróżnik James Theodore Bent opisuje wielkie konstrukcje z kilkutonowych kamieni ułożonych w kręgi w prowincji Mpumalanga na wschodzie Afryki Południowej. Bent szacuje, że znajduje się tam ok. 4000 tego rodzaju konstrukcji.

Tajemnicze obiekty nie wzbudzą szerszego zainteresowania aż do roku 2003, kiedy z powietrza zauważy je południowoafrykański pilot Johan Heine. Wkrótce po rewelacjach Heinego ruszą badania wskazanego obszaru i okaże się, że w rejonie Mpumalanga istnieje co najmniej 20 tysięcy kamiennych konstrukcji. Według badaczy mogły to być obserwatoria astronomiczne oraz kalendarze i dlatego w testach prasowych pojawiają się jako Kalendarz Adama, mitycznego praprzodka człowieka opisanego w Biblii. Co ciekawe, według archeologów zostały one zbudowane kilkadziesiąt tysięcy lat wcześniej przez przodków Buszmenów nadal zamieszkujących te okolice w XXI w. n.e.

• 1892 r. - Major Curt von François zakłada osadę u ujścia rzeki Swakop jako główny port niemieckiej Afryki Południowo-Zachodniej. Brytyjczycy zajęli wcześniej bardzo wygodny i głęboki port w Walvis, więc Niemcy muszą się zadowolić dużo płytszym Swakopmund. Nazwa miasta oznacza po niemiecku ujście rzeki Swakop. Miejscowa nazwa rzeki to Tsoakhaub wywodzi się z języka plemienia Nama i oznacza odbyt, ponieważ rzeka niesie do Atlantyku zwłoki zwierząt, odpady i brudy.

• 1892 r. - W Pretorii powstaje tak zwany Kościół etiopski, głoszący religijną niezależność Afryki od białych.

• 1893 r. - Antykolonialne powstanie Khoikhoi w niemieckiej Namibii. Stłumione po walkach.

• 1893 r. - W Afryka Południowa) w kopalni Jägersfontein zostaje znaleziony niebieskawy Excelsior, największy znany w tym czasie diament świata ważący 995,2 karata. W 1904 r. amsterdamska firma braci Asscher podzieli kamień na jedenaście brylantów noszących nazwy Excelsior z kolejnymi numerami. Ich łączna masa stanowi 37,5% masy pierwotnego diamentu.

Z południowej Afryki pochodzi też inny wielki ważący 457 karatów diament Imperial, który w roku 1895 w tajemniczych okolicznościach trafia na rynek w Londynie. Wszystko wskazuje, że po znalezieniu w którejś kopalni został ukryty i przemycony do Anglii. Kupuje go grupa jubilerów, która wysyła kamień do firmy szlifierskiej I. L. Metz w Amsterdamie. Tam powstaje owalny brylant, który później zakupi nazim (mogolski namiestnik) Hajderabadu.

• 1894 r. - Mafikeng (występuje też jako Mafeking) zostaje stolicą protektoratu Botswany. Jest to jedyny przykład, kiedy stolica danego terytorium znajduje się poza nim, w tym wypadku na terenie Afryki Południowej.

• 1895 r. - Leander Starr Jameson napada burski Transvaal, lecz ponosi klęskę.

Cesarz Niemiec depeszuje wtedy do zwycięskich Burów z gratulacjami, co ochładza stosunki brytyjsko-niemieckie. Jameson zaś trafia do więzienia na 15 miesięcy (mimo to zostanie gubernatorem w 1903 r.).

• 1895 r. - Brytyjska Afryka Południowa daje 28% światowej produkcji złota.

• 1895 r. - Cecil Rhodes buduje kolej z Kraju Przylądkowego na północ do Rodezji. Wymusza na Gaborone, wodzu Batlokwa, oddanie części terytorium pod budowę.

• 1896 r. - Powstanie Herero przeciw Niemcom w Namibii: atakują osadę Gobabis, lecz ponoszą klęskę.

• 1896 - 1897/1898 r. - W Matabele na obszarze północnej Rodezji wybucha powstanie przeciw władzy kolonialnej. Brytyjska Kompania Południowoafrykańska jest bliska rozpadu. Sytuację ratuje brutalna akcja wojska.

• 1898 r. - Z inicjatywy Paula Krugera, prezydenta Republiki Południowo-Afrykańskiej (Transvaal) przy granicy z Mozambikiem powstaje duży obszar chronionej przyrody Rezerwat Sabie. Prezydent chce w ten sposób zapobiec wytępieniu zwierzyny przez masowe polowania dla kości słoniowej, skór i innych trofeów myśliwskich.

• 1899 - 1902 r. - Podczas drugiej wojny z Burami Brytyjczycy zajmują republiki burskie (układ z Vereeniging).

Sławę zdobywa generał R. Baden-Powell, broniąc Mafikengu przed kilkakrotnie liczniejszymi Burami.

Lord Horatio Kitchener pali osady burskie, a ludność morduje, lub zamyka w obozie koncentracyjnym (w roku 1900), gdzie z głodu i chorób zginie 20 tysięcy osób. Brytyjczycy ufają swojej przewadze liczebnej i potędze stojącej za nimi gospodarki: w walkach używają karabinów maszynowych i balonów obserwacyjnych. Szokiem jest więc dla nich fakt, że Burowie, których uważają raczej za dość prymitywnych, także dysponują bronią maszynową i w przeciwieństwie do ludów murzyńskich potrafią zadawać poważne straty.

Mimo to Burowie przegrywają kolejne starcia, a prezydent Transvaalu Kruger ucieka do Mozambiku i tam każe zakopać złoto zabrane z kraju. Odtąd skarb Krugera będzie jednym z celów poszukiwaczy skarbów. Prezydent bezskutecznie prosi europejskie rządy o pomoc, a po klęsce pozostaje w Europie. Umrze w Szwajcarii w 1904 r. Kilka miesięcy potem jego ciało zostanie przewiezione do Pretorii i tam pochowane.

Sławę zdobywa Winston Churchill, brytyjski korespondent wojenny, który zostaje schwytany, a następnie brawurowo ucieka z burskiego więzienia, co potem opisuje.

• 1903 r. - Antyniemieckie powstanie Herero w Afryce Południowo-Zachodniej zakończone krwawą pacyfikacją zbuntowanych wsi.

• 1903 - 1910 r. - Nowa linia kolejowa pozwala Brytyjczykom w pełni opanować i skolonizować północną Rodezję.

• 1903 - 1912 r. - Niemiec Schultze bada pustynie Namib i Kalahari.

• 1904 r. - Powstanie Hererów oraz Nama pod wodzą Samuela Maharero (1856-1923) w Afryce Południowo-Zachodniej. Niemiecki generał L. von Trotha tłumi bunt. Decydująca bitwa rozgrywa się na płaskowyżu Watteberg, gdzie słabej uzbrojeni powstańcy zostają rozbici. Na rozkaz Trothy armia morduje schwytanych łącznie z kobietami i dziećmi, które nie brały udziału w walkach. Ci, którzy przeżyli zostają umieszczeni w obozach koncentracyjnych (po raz pierwszy zostaje użyta ta nazwa). Najokrutniejszy taki obóz powstaje na Wyspie Rekina (Shark Island), gdzie uwięzieni są głodzeni i mordowani. Więźniowie z obozów koncentracyjnych budują między innymi domy dla białych osadników w Windhoek.

Wielu zabitym i powieszonym Niemcy obcinają głowy i wysyłają do Niemiec jako materiał naukowy dla antropologów. Czaszki będą tam badane przez antropologów, na przykład Christiana Fetzera i Eugena Fischera, oraz przechowywane w instytutach naukowych, gdzie służą za podstawę dla rasistowskich teorii o rzekomej wyższości Europejczyków, zwłaszcza Germanów.

Mimo ponawianych żądań władz Namibii dopiero w roku 2008 Niemcy zwrócą część czaszek z berlińskiego instytutu Charité. Nie ma jednak mowy ani o formalnym przyznaniu się Niemców do planowego ludobójstwa, ani o przeprosinach.

• 1904 r. - Na południowo-zachodnich obrzeżach Johannesburga znanych dotąd pod nazwą Klipspruit Brytyjczycy zakładają zespół osiedli Soweto (od angielskiego South Western Townships). Soweto jest przeznaczone dla czarnoskórych robotników pracujących w kopalniach rejonu Gauteng (w języku sotho Złoże Złota). Gwałtowny rozwój kopalni spowoduje coraz większe zapotrzebowanie na siłę roboczą, więc Soweto szybko się rozrasta. Dla władz jest to jednak problem, ponieważ rozległe, pełne zaułków osiedla slumsów stają się centrum przestępczości i miejscem, gdzie łatwo dochodzi do zamieszek na tle rasowym czy ekonomicznym.

• 1904 - 1907 r. - Powstanie Burów przeciw brytyjskim władzom zakazującym niewolnictwa, a Burowie na niewolniczej pracy czarnych opierają dużą część swojej gospodarki.

Nie dysponując dostateczną siłą bojową Burowie tworzą stosunkowo nieliczne oddziały partyzanckie nazwane kommando (od portugalskiego słowa comando oznaczającego rozkaz). Takie oddziały są bardzo ruchliwe i gotowe podjąć wielkie ryzyko, działając na tyłach Brytyjczyków i atakując obiekty o szczególnym znaczeniu.

W odpowiedzi Brytyjczycy nie tylko tłumią manifestacje i rozbijają regularne oddziały powstańców, lecz także mordują 37% ludności burskiej. Część schwytanych Burów trafia do brytyjskich obozów koncentracyjnych, gdzie giną z głodu i chorób, są torturowani i mordowani. Los i dokładna liczba ofiar nie są znane opinii publicznej, a brytyjskie władze starają się później zacierać ślady popełnionego ludobójstwa.

• 1905 r. - W kopalni Premier koło Pretorii zostaje znaleziony największy znany dotychczas diament świata - Cullinan ważący 621 gramów (3106 karatów). Jego nazwa upamiętnia Thomasa Cullinana, szefa brytyjskiej spółki handlującej między innymi diamentami. Kamień ofiarowany brytyjskiemu królowi Edwardowi VII zostaje wysłany do Londynu w zwykłej pocztowej paczce (1907), a dla zmylenia potencjalnych rabusiów jest jednocześnie organizowany uroczysty i wszechstronnie strzeżony konwój rzekomo przewożący diament z Afryki do Anglii.

Cullinan zostanie podzielony na 105 brylantów o łącznej wadze 1063,63 karata. Dokonuje tego sławna amsterdamska firma Asscher.

• Ok. 1906 r. - Szesnastoletnia dziewczyna Clara Germana Cele, sierota należąca do religijnej wspólnoty Misji św. Michała w prowincji Kwa Zulu-Natal, zawiera podobno pakt z diabłem. Od tego momentu zmienia się jej zachowanie, popada w stany ekstatyczne i wtedy szokuje znajomością obcych języków, odkrywaniem osobistych tajemnic misjonarzy, bluźnierstwami przeciw religii... Staje się agresywna i niezwykle silna, a nawet lewituje, ale po wyjściu z transu niczego nie pamięta. Clara została uznana za opętaną przez demony. Według opisu świadków ostatecznie wraca do normalności po długich egzorcyzmach, które podobno zmusiły złe moce do opuszczenia ciała dziewczyny.

• 1907 r. - Z inicjatywy niemieckiego gubernatora von Lindendquista powstaje rezerwat dzikich zwierząt w rejonie jeziora Etosza w Namibii.

Kolejne obszary ochrony przyrody będą organizowane we wschodniej części Południowej Afryki (Park Krugera, 1926 r.), na pustyni Namib, na Kalahari (1931 r.) i na Wybrzeżu Szkieletów.

• Do 1908 r. - W ramach walki o dominację białych i usunięcie rzekomo niższej rasy czarnej Niemcy wymordują w obozach w Namibii ok. 60 tysięcy Herero i 10 tysięcy Nama. Obozy zostaną oficjalnie zamknięte w 1908 r. ale do I wojny światowej zginie ok. 80% pierwotnej populacji Herero i ok. 50% Nama.

• 1910 r. - Podróżnik i pisarz Frank H. Melland (Frank Hulme, 1879-1939) pieszo i rowerem wędruje z Północnej Rodezji przez rejon Wielkich Jezior do Egiptu.

Melland zajmuje się także zakładaniem brytyjskich faktorii w Rodezji, w tym stacji pocztowych.

W 1923 r. spisuje szereg opowieści północnorodezyjskiego plemienia Kaonde o latającym agresywnym zwierzęciu kongamato, którego nazwa oznacza miażdżącego łodzie. Według tych relacji zwierzę ma gładką skórę, długi dziób z zębami i rozpiętość skrzydeł ponad metr. Badacze zwracają uwagę na podobieństwo kongamato do wymarłych pterozaurów. Niemal identyczne opowieści są znane także z innych części Afryki i często wspominają o atakach na ludzi, ale nikt nie znajduje ani śladów, ani szczątków domniemanego potwora.

Niektórzy kryptozoologowie wskazują na podobne relacje z Ameryki Północnej i innych części świata, lecz i tam brakuje materialnych śladów zwierzęcia.

• 1910 r. - Wielka Brytania przyznaje Południowej Afryce niepodległość w ramach Commonwealth.

Stolicą jest Pretoria, a główne miasto to Cape Town. Do Południowej Afryki należy też zatoka Walvis jako enklawa otoczona przez posiadłości Niemiec. Rządzi biała mniejszość. Czarni są pozbawieni praw politycznych i zamknięci w rezerwatach (ustawa Native Land Bill, 1913). Językiem oficjalnym jest angielski, chociaż równie liczni są Burowie posługujący się językiem afrikaans, a ludy ciemnoskóre używające miejscowych języków stanowią większość mieszkańców. Flaga obowiązująca do roku 1928 wyraźnie nawiązuje do brytyjskiej tradycji, ponieważ Union Jack zajmuje ćwierć powierzchni całego prostokąta. Następna flaga (z lat 1928-1994) składa się z trzech poziomych pasów: żółtego, białego i niebieskiego, a bardzo mały Union Jack znajduje się w centrum.

Państwo utrzymuje się z wydobycia złota i diamentów (3/4 światowej produkcji diamentów), węgla, żelaza (okręg przemysłowy Witwatersrand), hodowli owiec i bydła oraz upraw (kukurydza).

• 1911 r. - Podział brytyjskiej Rodezji na Rodezję Południową (ziemie Matabele, dawne Zimbabwe) i Rodezję Północną (na północ od Zambezi), której centrum zostaje Lusaka - brytyjska osada założona w roku 1905. Główne bogactwo obu kolonii to miedź.

• 1912 r. - Powstaje Afrykański Kongres Narodowy (African National Congress, ANC), ruch przeciw apartheidowi i na rzecz polepszenia ekonomicznej sytuacji Murzynów w południowej Afryce.

• 1913 r. - Native Land Act w RPA zakazuje Murzynom nabywania i wykorzystywania ziemi poza rezerwatami.

• 1913 r. - Koło Kapsztadu powstaje Kirstenbosch uznany potem za najpiękniejszy ogród botaniczny w Afryce.

• 1914 r. - Kolejne nieudane antybrytyjskie powstanie Burów (Afrykanerów).

• 1914 - 1919 r. - Niemcy Jaeger, Weibel i Kaiser badają Namib i Kalahari.

• 1915 r. - Burski generał L. Botha (1862-1919) i J. C. Smuts zajmują dla Brytyjczyków Afrykę Południowo-Zachodnią. Od 1920 r. będzie ona pod protektoratem Południowej Afryki, a w 1949 r. zostanie zaanektowana przez RPA.

• 1917 r. - Burowie tworzą Broedebond, czyli Afrykanerski Związek Braterski, który ma służyć utrzymaniu i rozwijaniu burskiej kultury, a w dalszej perspektywie budowie samodzielnego państwa.

• 1918 r. - South African College zostaje przekształcony w uniwersytet w Cape Town (Kapsztad).

W tym samym roku powstaje uniwersytet w Stellenbosch (ok. 50 km na zachód Kapsztadu), zastępując Stellenbosch Gymnasium istniejące od 1864 r.

• 1920 r. - Jacobus Hermanus Brits orze pole na swojej farmie Hoba West niedaleko Grootfontein w Namibii. Wół ciągnący pług niespodziewanie zatrzymuje się na czymś twardym w ziemi. Okazuje się, że to meteoryt. Żelazo-niklowa spłaszczona bryła o masie przekraczającej 60 ton spadła kilkadziesiąt tysięcy lat wcześniej. Obiekt nazwany Hoba zostaje odsłonięty i staje się atrakcją turystyczną jako największy na świecie meteoryt znany człowiekowi.

• 1921 r. - Powstaje Komunistyczna Partia Południowej Afryki.

• 1923 r. - Rząd Południowej Afryki rozwiązuje Brytyjską Kompanię Południowoafrykańską.

• 1924 r. - Powstaje kościół Shaka (Chaca) Zulu Church, popularny potem w całej południowej Afryce.

• 1924 r. - Na terenie Rodezji Północnej (późniejsza Zambia) w dorzeczu rzeki Kafue powstaje park narodowy Kafue obejmujący między innymi bagna Busanga. W przyszłości będzie to jeden z najważniejszych obszarów ochrony przyrody w Afryce i największych parków na świecie.

• 1924 - 1925 r. - W Bafokengu geolodzy znajdują jedno z największych na świecie złóż platyny oraz innych cennych metali, między innymi rodu i palladu.

• Od 1924 r. - J. C. Smuts i J. B. M. Hertzog z burskiej Partii Narodowej rozwijają koncepcję umacniania pozycji Burów poprzez ograniczanie praw ludności ciemnoskórej, odbieranie jej pracy i podporządkowanie białym. Według tych założeń wśród Burów nie powinno być bezrobocia przerzuconego na Afrykanów, ani też rażących nierówności ekonomicznych i społecznych, ponieważ wszyscy mają stanowić wspólnotę rasową, językową i religijną trwającą w opozycji do „czarnych barbarzyńców”. W dalszej perspektywie ma powstać narodowe państwo Burów.

• Od 1925 r. - Afrikaans jest oficjalnym obok angielskiego językiem Południowej Afryki.

• 1926 r. - Zapoczątkowana przez Paula Krugera strefa chronionej przyrody w Transvaalu wzdłuż rzeki Limpopo zostaje przekształcona w Park Narodowy imienia Krugera. Jest to najwspanialszy park narodowy na południu Afryki. Wśród turystów Park Krugera słynie między innymi z tak zwanej wielkiej afrykańskiej piątki: lwa, lamparta, słonia, nosorożca i hipopotama.

W następnych latach powstanie kilkanaście innych parków chroniących przyrodę na terenie Afryki Południowej, a Park Krugera zostanie kilkakrotnie powiększony.

• 1928 r. - Władze Afryki Południowej wydają zarządzenie, według którego wodzowie poszczególnych plemion są zobowiązani do współpracy z przedstawicielami rządu i administracji oraz nie wolno im należeć do jakichkolwiek partii.

• 1930 r. - Afryka Południowa dostarcza aż 54% światowej produkcji złota. Większość złota jest eksportowana w postaci monet znanych jako krugerrandy, jedne z bardziej poszukiwanych i cenionych monet na rynku zbieraczy-numizmatyków.

• 1930 r. - Kobiety (wyłącznie białe) w Południowej Afryce jako pierwsze na kontynencie, otrzymują prawa wyborcze.

• 1932 r. - Umiera Gaborone, wasal Brytyjczyków. Podobno przeżył 112 lat.

Po jego odejściu terytoria Batlokwa zostają zajęte przez Brytyjczyków i przekształcone w rezerwat Batlokwa. Stolica zmarłego wodza zmienia nazwę z Moshaweng na Gaberones.

• 1934 r. - W kopalni Elandsfontein zostaje znaleziony diament Jonker ważący 726 karatów. Jubilerzy uznają go za najczystszy (pozbawiony koloru) wśród wielkich diamentów. Zostanie podzielony na 15 brylantów.

• 1935 r. - Lusaka oficjalnie zostaje stolicą Rodezji Północnej.

• 1936 - 1957 r. - Republika Południowej Afryki ma dwa hymny państwowe: angielski God save the King i afrykanerski Die Stern van Suid-Afrika (Gwiazda Południowej Afryki), dzieło C. J. Langenhovena z roku 1918 z muzyką pastora Marthinusa Lourensa de Villiers napisaną w roku 1921.

• 1937 - 1949 r. - Z inicjatywy Burów w Pretorii powstaje monumentalny 40-metrowy Voortrekkermonument, czyli pomnik Wielkiego Treku, który przez tysiąc lat ma przypominać o znaczeniu burskiej wędrówki. Granitowa budowla jest odtąd największą świętością i symbolem Burów.

Inne święte symbole to kolejne rocznice zwycięskiej bitwy nad Bloedrivier 16 grudnia i znak Afrykanerskiego Związku Braterskiego. Znak ten składa się z trójkąta (symbol siły) wpisanego w koło (jedność), powiązanego wewnętrznymi liniami (współzależność) i narysowanego na tle elipsy (rozwój, dynamika).

• 1938 - 1942 r. - Na czele związku Burów Broederbond stoi Nicolaas Johannes Diederichs (1903-1978), wyznawca rasistowskich koncepcji bliskich nazizmowi i piewca niepodległości Burów. Według tekstu Diederichsa z roku 1941 państwo burskie powinno być ostoją chrześcijańskiej cywilizacji białych panującej nad południową Afryką i podporządkowanymi jej rasowo niższymi Murzynami.

• Koniec lat 1930. - Gospodarka RPA uniezależnia się od Wielkiej Brytanii: ok. 45% importu przypada na dawną metropolię, lecz 18% to import z USA, a blisko 8% z Niemiec. Wciąż jednak niemal 80% eksportu z RPA przypada na Wielką Brytanię.

• Od 1943 r. - Afrykański Kongres Narodowy przyjmuje w swoje szeregi również kobiety.

• 1946 r. - Spis ludności w RPA wykazuje, że spośród 11,4 miliona mieszkańców 68,6% to ciemnoskórzy Murzyni i Buszmeni, 20,8% biali, 8,1% stanowią Mulaci, a 2,5% Azjaci, w większości Indusi. Wzrasta liczba mieszkańców miast.

Wśród właścicieli dużych firm przemysłowych biali stanowią ponad 90%, Azjaci ponad 6%, Mulaci ponad 3%, a Murzyni 0,01%. W handlu 73% to biali właściciele firm, 22% Indusi, a 3% Murzyni. Murzyni stanowią zdecydowaną większość (ponad 80%) wśród robotników w przemyśle i rolnictwie. Kolorowi są też najgorzej opłacani: przeciętny zarobek kolorowego robotnika stanowi zaledwie 8-9% przeciętnego zarobku robotnika białego.

Dominuje chrześcijaństwo reprezentowane głównie przez różne formy protestantyzmu.

• 1948 r. - Burska Partia Narodowa wygrywa wybory i po raz pierwszy przejmuje władzę w RPA.

Wywodzący się z jej szeregów premier Daniel F. Malan ogłasza apartheid oficjalną doktryną RPA. Zakazuje międzyrasowych małżeństw, a już istniejące unieważnia (1948).

Głównym twórcą polityki apartheidu jest Hendrik Frensch Verwoerd (1901-1966), minister do spraw ludności tubylczej, a od roku 1958 premier. Zasztyletowany przez przeciwnika politycznego.

• 1949 r. - RPA znosi przepis, według którego każdy mieszkaniec RPA automatycznie otrzymuje paszport brytyjski. Rok później znika prawo pozwalające odwoływać się do Londynu w kontrowersyjnych sprawach sądowych.

• 1950 r. - Republika Południowej Afryki zawiera umowę z USA i Wielką Brytanią o eksploatacji złóż uranu i eksporcie tego surowca z południowej Afryki.

• 1950 r. - Władze RPA zakazują międzyrasowych kontaktów seksualnych, a potem wspólnych szkół i środków komunikacji (1953). Ogłasza listę zawodów niedostępnych dla Murzynów (1956). Wywołuje to konsternację i oburzenie na świecie i wkrótce powoduje gospodarcze sankcje skierowane przeciw RPA.

Przede wszystkim chodzi o dostarczanie ropy naftowej, co skłania rząd do podjęcia produkcji syntiny według niemieckich wzorów - tak powstaje koncern SASOL. Pierwszy zakład wytwarzający syntinę z miejscowego węgla kamiennego rusza w Sasolbourg w roku 1955. Z czasem pokryje większość zapotrzebowania na paliwa, a także będzie wytwarzać farby i plastiki.

Państwo ma charakter dyktatury z elementami religijnego fundamentalizmu, co znajduje odbicie w restrykcyjnym prawie. Na przykład w wojsku homoseksualiści są poddawani kuracji mającej wyleczyć ich z „grzesznego zboczenia” za pomocą elektrowstrząsów lub chemicznej kastracji.

• 1950 r. - Parlament delegalizuje partię komunistyczną. Jej działacze nie przerywają jednak walki z apartheidem. Jednym z najbardziej znanych stanie się prawnik Joe Slovo, czyli pochodzący z Litwy Żyd Yossel Mashel Slovo (1926-1995).

• Od 1950 r. - W Rodezji Północnej powstają pierwsze murzyńskie partie: Afrykański Kongres Narodowy (1950) oraz UNIP (Zjednoczona Narodowa Partia Niepodległości, 1959). W 1962 r. UNIP zdominuje rząd.

• Lata 1950. r. - Chrześcijański ruch Bapostolo przeciw religijnej dominacji białych. Dotrze aż do Kongo i Tanzanii.

• Druga połowa XX w. - Republika Południowej Afryki staje się jedną z silniejszych gospodarek świata dzięki złożom złota, diamentów, węgla kamiennego, rudy żelaza i uranu. Restrykcje ze strony państw żądających odejścia od apartheidu nie blokują rozwoju.

• Od 1951 r. - W RPA ukazuje się czasopismo African Drum przemianowane potem na Drum. Zasłynie fotografiami pokazującymi życie w kraju apartheidu.

• 1953 r. - Obie Rodezje i Malawi tworzą wspólny protektorat brytyjski jako Federacja Rodezji i Niasy.

• 1954 r. - Władze RPA podejmują decyzję o likwidacji slumsów wokół Johannesburga. Część dzikich osiedli zostaje zmodernizowana, część wyburzona, a mieszkańcy przeniesieni do Soweto, żeby ułatwić policyjną kontrolę nad czarnoskórą ludnością. Rodziny umieszczone w Soweto otrzymują niewielkie domki wydzierżawione na 30 lat.

• 1960 r. - W kopalni węgla kamiennego Coalbrook w Sasolburgu (RPA) 21 stycznia zapada się strop, co powoduje śmierć 437 osób.

• 1960 r. - Demonstracja przeciw apartheidowi w Sharpeville w RPA. W starciu z policją ginie 69 Murzynów. W tym samym roku Zulus A. J. Luthuli otrzymuje pokojową Nagrodę Nobla za walkę przeciw segregacji.

• 1961 r. - Republika Południowej Afryki występuje z Commonwealth, a pierwszym prezydentem (będzie rządził do roku 1967) zostaje Charles Robberts Swart z burskiej Partii Narodowej. Wszyscy następni prezydenci aż do roku 1994 będą reprezentantami tej partii i strażnikami apartheidu.

W Namibii partyzanci SWAPO (South-West African People Organization, 1958) walczą z okupacyjną armią RPA.

• 1961 r. - Na wysepce Robbeneiland powstaje ciężkie więzienie dla przeciwników apartheidu. Zostanie zlikwidowane dopiero po upadku apartheidu stając się celem dla turystów.

• 1962 r. - Murzyński działacz Nelson Mandela (właściwie Nelson Rolihlahla Manela, 1918-2013, syn wodza plemienia Thembu) staje przed sądem za walkę z apartheidem. Peter Magubane fotografuje Mandelę podczas procesu, przyczyniając się do popularyzacji działacza nie tylko w Afryce, lecz na świecie.

Mandela zostaje skazany na dożywocie na wysepce Robbeneiland.

• 1963 r. - Cztery osiedla zamieszkane wyłącznie przez ludność czarnoskórą na południowym zachodzie Johannesburga zostają połączone w miasto Soweto. Zgodnie z założeniami rządu RPA jest to wyłącznie sypialnia dla robotników, którzy muszą stamtąd dojeżdżać do pracy w kopalniach i innych zakładach przemysłowych. Do końca lat 1980. na terenie Soweto powstanie zaledwie jeden szpital, a śmiertelność niemowląt będzie przekraczać 36%.

• 1963 r. - RPA tworzy pierwszy bantustan - wydzielony, formalnie autonomiczny teren zamieszkany przez określone plemię. Liczba bantustanów szybko rośnie, zwłaszcza od roku 1975 i ostatecznie bantustany zajmą 1/8 terytorium RPA. Chodzi o neutralizację emancypacyjnych dążeń czarnych. Poza bantustanami czarni tracą wszelkie prawa polityczne i społeczne (1970).

• 1963 - 1964 r. - Rozpad brytyjskiego protektoratu Federacji Rodezji i Niasy.

• 1964 r. - Na północ od Zambezi powstaje niezależna republika Zambia (dawna Rodezja Północna) ze stolicą w mieście Lusaka, rządzona przez koalicję z przewagą UNIP (prezydent K. D. Kaunda). Urzędowym językiem kraju jest angielski, lecz tylko 47% ludności potrafi czytać. Główne plemiona to Barotse, Ila i Kaonde nad górną Zambezi oraz Szona. Główne bogactwa Zambii stanowią miedź i cynk. Od 1969 r. Kaunda stopniowo nacjonalizuje zambijski przemysł miedziowy.

Zambia słynie z bogatej fauny i głównie dla jej ochrony powstanie kilka parków narodowych, na przykład Kafue, Blue Lagoon, Park Narodowy Dolnej Zambezi i Isangano.

• 1964 r. - Gowan Mbeki (1910-2001), sekretarz zbrojnej organizacji African National Congress, próbuje obalić rządy białych w RPA i trafia do więzienia (1987).

• 1965 r. - Stolica Botswany przenosi się z Mafikeng do Gaberones.

• 1965 r. - 1980 r. - Konflikt polityczny związanej z ZSRS Zambii z okolicznymi państwami kolonialnymi i RPA oraz blokada ekonomicznej współpracy, zwłaszcza z Rodezją, wywołują głęboki kryzys gospodarczy w Zambii.

• 1966 r. - Brytyjska Botswana uzyskuje niepodległość jako republika ze stolicą w Gaberones.

Zachowuje ekonomiczne związki z Wielką Brytanią. Mimo słabej gospodarki, należy do głównych producentów diamentów (odkryte w 1967 r.). Rządowi podlegają dawne dynastie. Na przykład Mollwane, król ludu Bafokengu (ok. 300 tysięcy osób), w latach 1980. uzyska prawo do udziału w gigantycznych zyskach z kopalni platyny.

• 1966 r. - ONZ odbiera RPA protektorat nad Afryką Południowo-Zachodnią. Jednak rząd RPA nie wycofuje swoich wojsk, a w roku 1967 tworzy pierwszy na okupowanych terenach bantustan dla plemienia Owambo. W roku 1968 okupowany kraj nazywa Namibią od plemion Nama.

• 1967 r. - Władze RPA o ponad połowę redukują rozmiary parku Etosza w okupowanej Namibii. Zajęty teren wykorzystują dla celów wojskowych.

• 1967 r. - W Letšeng-la-Terae w Lesotho Ernestine Ramaboa i jej mąż Petrus znajdują wielki brązowy diament Lesotho Brown ważący 601,25 karata. Kilka lat później kamień zostanie pocięty na 18 brylantów.

Co ciekawe w tej samej kopalni w 2006 r. zostanie odkryty kolejny wielki diament ważący 603 karaty biały Lesotho Promise.

• 1969 r. - Murzyni po raz pierwszy mają swoich przedstawicieli w rządzie RPA.

• 1969 r. - Gaberones otrzymuje nową nazwę Gaborone na cześć słynnego wodza plemienia Batlokwa.

Miasto ma ponad 100 tysięcy mieszkańców, politechnikę (od 1961 r.) i port lotniczy. W następnych latach rozwinie się tu przemysł samochodowy, cukrownie i rafinerie ropy naftowej. Z czasem powstaną też dwa uniwersytety (w latach 1976 i 1988).

• 1971 r. - Steve Biko (Stephen Bantu Biko, 1946-1977), czarnoskóry działacz na rzecz zniesienia apartheidu, zakłada rasistowski ruch Black Consciousness (Czarna Świadomość), który wszystkich białych traktuje jak wrogów. Według Biko sami czarni już uwierzyli, że są niższą rasą i to należy zmienić. Wcześniej współtworzył South African Students’ Organization, organizację studencką krytykującą rasistowską władzę, za co miał zakaz przemawiania. W roku 1972 zostaje wydalony z uczelni w Durbanie, gdzie studiował medycynę. Ponieważ nie przestaje działać, zostaje aresztowany i poddany torturom. Umiera w więzieniu z powodu pobicia. Na pogrzeb Biko przybywa 15 tysięcy ludzi.

• 1972 r. - W Zambii Kaunda likwiduje wszystkie partie poza rządzącą UNIP. Wprowadza dyktaturę o charakterze lewicowym.

• 1973 r. - W Oranje powstaje Afrykanerski Ruch Oporu (Afrikaaner Weerstandsbeweging), mający na celu obronę rasistowskich praw Burów i zwalczanie żądań czarnoskórych Afrykanów pragnących demokratyzacji kraju. Działacze organizacji powołują się na rzekomo naturalne, pochodzące od Boga i opisane w Biblii różnice między rasami.

• 1973 r. - W Sandton powstaje pierwsze wielkie centrum handlowe Południowej Afryki nazwane Sandton City.

• 26 VIII 1975 r. - Niedaleko ujścia rzeki Cunene w Namibii polski statek rybacki Kabryl przeszukuje ocean za pomocą sonaru. W odległości 23 mil morskich od brzegu sonar wykrywa znajdujący się przy dnie obiekt, który na ekranie wygląda jak gigantyczny wąż morski. Spotkanie z domniemanym potworem zostanie potem opisane w krótkiej notatce w Głosie Szczecińskim.

• 1976 r. - Próba narzucenia w szkołach języka afrikaans wywołuje zamieszki w Soweto. 19 czerwca policja RPA zabija co najmniej 575 czarnoskórych, w tym wiele dzieci. Ginie też trzynastoletni Hector Petersen, który stanie się symbolem walki.

Należąca do Afrykańskiego Kongresu Narodowego murzyńska działaczka Sikose Mji ucieka do USA. W ONZ opowie o rasizmie w południowej Afryce.

• 1976 r. - RPA powołuje marionetkowy rząd Namibii. Trwają walki z partyzantami SWAPO pod wodzą S. Nujomy.

• Od 1976 r. - RPA buduje własną telewizję.

• 1977 r. - Położony przy granicy z Zambią bantustan Bophuthatswana ogłasza niepodległość, co w oczach Burów jest niebezpiecznym ewenementem w skali całego państwa i grozi uniezależnianiem się kolejnych plemion na terenie RPA.

Bantustan Bophuthatswana powstał w roku 1972 z przekształcenia istniejącego od roku 1968 bantustanu Tswanaland przeznaczonego dla ludu Tswana. Stolicą niewielkiego, bo mającego powierzchnię 40 011 km² i 2 486 347 mieszkańców pseudopaństwa jest osada Mmabatho.

• 1978 r. - Premierem RPA zostaje P. W. Botha z Partii Narodowej, zwolennik bezkompromisowego apartheidu.

• 1979 r. - Władze RPA i apartheid zostają ośmieszone przez brawurową ucieczkę z więzienia Tima Jenkina, Stephena Lee i Alexa Moumbarisa.

Wszyscy trzej odbywali wieloletni wyrok więzienia w Pretorii za działalność antyrządową i antyrasistowską. Jeden z nich zgłasza konieczność wizyty u dentysty, żeby sprawdzić, ile drzwi dzieli ich od wejścia: okazuje się, że dziesięć. Pracując w więziennej stolarni przygotowują drewniane klucze dosłownie na oczach pilnujących strażników. Nocami wypróbowują je, dopasowują za pomocą pilnika i otwierają kolejne drzwi. Najtrudniejsze są drugie, ponieważ dziurka od klucza jest dostępna tylko od zewnątrz: rozwiązują problem za pomocą dźwigni wykonanej z trzonka od miotły. Pracując nad kolejnymi zamkami co noc muszą przechodzić koło wartowni, więc wykorzystują chwilę, gdy strażnik robi obchód i na ten moment chowają się w szafie, a w celach zostawiają manekiny udające śpiących ludzi. 18 miesięcy od uwięzienia trzej mężczyźni po raz ostatni przechodzą dziewięć drzwi, wyłamują zamek ostatnich drzwi, do których nie dorobili klucza i ubrani w zwykłą a nie więzienną odzież wychodzą na zewnątrz. W biały dzień 11 grudnia mijają strażników stojących na ulicy. Parę tygodni później są już w Europie.

• Lata 1980. - Kryzys dotyka gospodarkę Zambii (spadek cen miedzi na świecie oraz nacjonalizacja przemysłu w Zambii). Narastają napięcia społeczne i opór przeciw dyktatorowi.

• Lata 1980. - RPA prowadzi zaawansowane badania nad bronią jądrową, lecz w końcu rząd z nich oficjalnie rezygnuje.

• Od 1982 r. - Postępuje spadek znaczenia burskiej Partii Narodowej z jej nacjonalistycznymi hasłami, rasizmem i wrogością wobec żywiołu anglojęzycznego. Dochodzi też do rozłamów w samej Partii Narodowej.

Dla Burów oznacza to w praktyce koniec marzeń o stworzeniu własnego państwa narodowego, czyli volkstaat. Mimo to niektórzy nadal planują oderwanie od RPA terytoriów zamieszkanych przez Burów, zwłaszcza w Oranje i na południowym wybrzeżu w rejonie Port Elizabeth. Burska idea narodowa traci jednak zwolenników, zwłaszcza wśród ludzi młodych, którzy swoją przyszłość łączą raczej z wielonarodową RPA.

Ilustracją tego procesu jest zmieniająca się sytuacja demograficzna głównego ośrodka burskiego nacjonalizm w Oranje. Z biegiem lat rośnie tam udział ludzi starych, a młodzi wyjeżdżają, szukając swojego miejsca poza burskimi enklawami i przejmując język angielski.

• 1984 r. - Desmond Tutu, czarnoskóry biskup z RPA, otrzymuje pokojową Nagrodę Nobla za walkę z apartheidem.

• 1984 r. - RPA i Mozambik podpisują pakt o nieagresji i dobrym sąsiedztwie, co jest uznawane za oznakę odprężenia między niedawnymi wrogami.

• 1985 r. - Po negocjacjach (od 1983 r.) z RPA Namibia uzyskuje autonomię. Stolicą jest Windhoek.

1,8 miliona mieszkańców: plemiona Nama (głównie Owambo) i Khoikhoi, biali mieszkają głównie w miastach lub są właścicielami farm. Większość mieszkańców to chrześcijanie: luteranie (ponad 50%), katolicy, kościoły afrykańskie i anglikanie. Angielski jest językiem urzędowym. 40% eksportu stanowią diamenty. Podstawą gospodarki są rybołówstwo i hodowla bydła.

• Od 1985 r. - W Simon’s Town w RPA istnieje kolonia pingwinów. Ptaki otoczone ochroną tak bardzo przyzwyczaiły się do ludzi, że nawet przeszkadzają mieszkańcom miasteczka, które stało się tym samym rodzajem rezerwatu przyrody i atrakcją turystyczną.

• 1989 r. - RPA wycofuje się z Namibii administrowanej odtąd przez ONZ a od 1990 r. w pełni samodzielnej.

Prezydentem Namibii zostaje prosowiecki Sami Nujoma. SWAPO czyni jedyną legalną partią, popiera własne plemię Owambo, siłą tłumi objawy niezadowolenia i odgórnie steruje gospodarką, wywołując korupcję.

Zaczyna się terror wobec białych (w latach 1998-2003 ginie ponad 1000 osób), choć to oni są wykształceni i rozwijają gospodarkę. Zrabowane farmy białych w rękach miejscowych rolników zwykle niszczeją i upadają. Część niemieckiej mniejszości opuszcza kraj. Mimo to Namibia nadal jest państwem dość dobrze zorganizowanym (niemiecki etos pracy), w miarę stabilnym i drugim najbogatszym w Afryce po RPA.

• 1990 r. - Rząd Południowej Afryki i urzędujący od roku 1989 biały prezydent Frederik Willem de Klerk znoszą apartheid (segregację rasową). Odtąd wszystkie instytucje są dostępne dla białych i czarnych, choć niektóre sklepy zniechęcają czarnych klientów wyższymi cenami. Po 27 latach więzienia wychodzi na wolność legendarny przywódca Afrykańskiego Kongresu Narodowego Nelson Mandela.

Z wygnania wraca też Sikose Mji.

Burowie są oburzeni odejściem od segregacji rasowej, widząc w tym zagrożenie dla własnej tożsamości oraz obrazę tradycyjnych wartości wywodzonych z chrześcijaństwa i Biblii.

• Lata 1990. - Kryzys ekonomiczny, niewydolność znacjonalizowanej gospodarki i monopartyjny system polityczny doprowadzają do wybuchu niezadowolenia w Zambii. W rezultacie wybory w 1991 r. wygrywają przeciwnicy dotychczasowej dyktatury i prezydentem Zambii zostaje F. Chiluba.

80% eksportu Zambii stanowi miedź. Postępuje urbanizacja strefy miedzionośnej (centrum w Ndola).

• Lata 1990. - W kraju Zulu na wschodzie RPA powtarzają się relacje o spotkaniach z mitycznym wężem inkanyamba. W 1996 r. jedna z gazet ogłasza wręcz nagrodę za fotografię legendarnego potwora, lecz jedyne dwie dostarczone fotografie zostają uznane za fałszerstwo.

• 1991 r. - Kraje Unii Europejskiej, Japonia i USA znoszą restrykcje gospodarcze wobec RPA.

• Od 1992 r. - Z inicjatywy generała T. Groenewalda, byłego szefa wywiadu, powstaje forum dyskusyjne Akcja Ratunku Afryki Południowej (Aksie Red Suid-Afrika), które ma wypracować pokojowe warunki współistnienia różnych grup etnicznych. Trwają negocjacje między głównymi siłami politycznymi w RPA na temat przyszłości i formy państwa. Najbardziej skrajne przeciwstawne stanowiska reprezentują Burowie chcący jednolitej republiki i Murzyni mówiący o federacji.

• 1993 r. - Pochodzący z Polski neofaszysta Janusz Waluś morduje Chrisa Haniego (1942-1993), czarnoskórego przywódcę komunistów. Zbrodnię inspirował Clive Derby-Lewis (1936-2016), ultraprawicowy członek parlamentu, który sporządził listę osób do zamordowania, żeby zatrzymać proces likwidacji apartheidu. Trzy pierwsze osoby na tej liście to Nelson Mandela, Joe Slovo i Chris Hani.

Zbrodnia nie zmienia sytuacji politycznej, a Waluś zostaje skazany na karę śmierci zamienioną na dożywotnie więzienie.

• 1993 r. - Nelson Mandela otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla.

• 1994 r. - L. Mangope prezydent bantustanu Bophuthatswana nie zgadza się na wybory na swoim terenie, co wywołuje ostrą reakcję Burów i wkroczenie burskiego oddziału. Podczas zamieszek (według niektórych źródeł sprowokowanych przez Afrykański Kongres Narodowy) Burowie obrażają Murzynów, a ci ostatni rozstrzeliwują trzech schwytanych burskich bojowników. W rezultacie do bantustanu wkracza armia rządowa i Bophuthatswana zostaje wcielona do RPA.

Dodatkową konsekwencją jest ostry spór w środowisku burskim na temat stosunku do tych wydarzeń i rozpad jedności Burów. Powstaje bowiem skrajnie prawicowa, rasistowska organizacja Front Wolności (Vryheidfront), stawiająca sobie za cel oderwanie od RPA obszarów burskich i utworzenie państwa narodowego (volkstaat). Burowie umiarkowani oczywiście odwracają się od faszyzującego Frontu Wolności, zbliżając się do idei wieloetnicznej republiki.

• 1994 r. - Nelson Mandela wygrywa wybory prezydenckie w RPA, przełamując dotychczasowy monopol władzy Partii Narodowej. Będzie rządził do 1999 r., a po nim kolejni czarnoskórzy prezydenci z Afrykańskiego Kongresu Narodowego: Thabo Mbeki (1999-2008), Kgalema Motlanthe (2008-2009) i Jacob Zuma.

Mandela i Tutu tworzą komisję prawdy (1995), aby ujawnić i wyjaśnić zbrodnie apartheidu. Dzięki temu nie dochodzi do konfliktów ani czystek. Mimo to ogromne dysproporcje społeczne w RPA jednoznacznie wiążą się z rasą, czego wyrazem są między innymi slumsy zamieszkiwane niemal wyłącznie przez Murzynów. Biali Afrykanerzy zaś nadal dysponują większością ziem uprawnych, co wywołuje niechęć i agresję wśród ciemnoskórych sąsiadów. Z drugiej zaś strony większość farm przejętych przez ciemnoskórych Afrykanów podupada, ponieważ nowi właściciele często nie potrafią zadbać o uprawy i zwierzęta.

Mimo to RPA nadal jest najsilniejszą gospodarką Afryki, a Durban i Richard’s Bay należą do głównych portów świata. Z drugiej zaś strony niemal 50% mieszkańców żyje na skraju ubóstwa, 24% nie ma wody bieżącej w domu, a 20% nie ma dostępu do elektryczności.

Wyrazem przemian w polityce staje się wprowadzenie nowej flagi (w 1994 r.) symbolizującej jedność różnych ludów i ras: trzy pola - czerwone, niebieskie i czarne - są rozdzielone przez rozgałęziony zielony pas.

• 1994 r. - Z prowincji Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging zostaje wydzielona nowa niewielka prowincja Gauteng obejmująca najbogatsze obszary wokół Johannesburga. Mimo skromnych rozmiarów Gauteng jest gospodarczym centrum RPA a nawet większej części Afryki i jednym z najważniejszych centrów ekonomii światowej.

• 1994 r. - Afrykanerzy (Burowie) przystępują do Ligi Ludów Niereprezentowanych.

Czują się represjonowani w RPA rządzonej przez ciemnoskórych Afrykanów. W ciągu kilkunastu następnych lat zostanie zamordowanych ponad 3750 białych farmerów, a wielu wyjeżdża z kraju. Niektórzy przypominają proroctwa Sienera van Rensburga, które interpretują w kategoriach nadchodzącego końca świata.

• III - IV 1995 r. - Szczególnie częste obserwacje UFO w RPA. Wcześniej sporadyczne i izolowane doniesienia o tych zjawiskach teraz kumulują się w ciągu kilkunastu dni i występują w kilku miejscach od Johannesburga na północy przez Coligny (lądujące UFO unieruchamia silnik samochodu, blokuje drogę i pozostawia gorący asfalt drogi), Lindley (UFO zatrzymuje elektroniczne zegarki), De Brug (UFO nagrane kamerą video) i Merweville do Stilbaai na wybrzeżu południowym.

• Od 1995 r. - Republika Południowej Afryki ma podwójny hymn: Die Stern van Suid-Afrika w języku afrykanerskim oraz wiersz Nikosi Sikelel’ iAfrika (Boże błogosław Afrykę) napisany w języku khosa przez nauczyciela w szkole metodystów Enocha Sontongę w roku 1897.

• 1997 r. - Moses Sithole, groźny psychopata i seryjny morderca w RPA (40 gwałtów i 38 morderstw), trafia do więzienia.

• 1998 - 2001 r. - W Durbanie powstaje jedno z największych centrów handlowych Afryki The Gateway Theatre of Shopping.

Wkrótce potem w 2000 r. zostanie oddane do użytku duże centrum Canal Walk w Cape Town (Kapsztad). Na początku XXI w. RPA będzie miało najwięcej dużych centrów handlowych w Afryce.

• 1999 r. - Na listę UNESCO zostaje wpisana Kolebka Ludzkości, czyli zespół 13 jaskiń koło Johannesburga, gdzie archeolodzy i paleontolodzy znajdują świadectwa powstawania i najwcześniejszej historii człowieka.

• Ok. 2000 r. - Szybki rozwój Botswany. 80% dochodu pochodzi z wydobycia diamentów (trzecie miejsce na świecie), zwłaszcza z kopalni Jwaneng na Kalahari. Rząd utrzymuje szkoły: 75% całej populacji liczącej ok. 2,2 miliona osób jest piśmienna. Rozwija się turystyka. Niestety, 20-30% mieszkańców jest zarażonych AIDS, co osłabia całą ekonomię, pozbawiając kraj pracowników.

• Początek XXI w. - RPA jako jeden z pierwszych krajów Afryki stosuje modyfikowane genetycznie (GMO) rośliny uprawne, zwłaszcza kukurydzę.

• 2001 r. - W Durbanie (RPA) odbywa się wielka konferencja osądzająca niewolnictwo i kolonializm.

Po niemal całkowitym wycofaniu się Mandeli z polityki RPA popada w rasizm tym razem skierowany przeciwko białym. W administracji mogą pracować tylko Murzyni, taniej miejskiej komunikacji mogą używać tylko Murzyni. Dyskryminowani biali coraz częściej emigrują, głównie do Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Nowej Zelandii i Australii. Niestety, zwykle są to wykształceni i zamożni ludzie, specjaliści w rozmaitych dziedzinach i intelektualiści, jak na przykład noblista Coetzee, który przenosi się do Australii. W rezultacie kwitnąca do niedawna gospodarka stopniowo słabnie i spada poziom zagranicznych inwestycji, ponieważ właściciele firm obawiają się rasistowskich rozruchów i nieobliczalnej polityki władz lub nacjonalizacji poszczególnych zakładów.

• 2002 r. - Susza pustoszy kraje południowej Afryki, wywołując głód i masową emigrację do RPA.

RPA zaczyna budowę murów i zasieków wzdłuż Limpopo na granicy z Zimbabwe, aby zapobiec napływowi uciekinierów.

Wiele krajów na całym świecie, w tym Unia Europejska i Stany Zjednoczone, wysyła pomoc w postaci żywności. Władze Zambii popisują się kuriozalną bezmyślnością i okrucieństwem wobec swoich głodujących obywateli, kiedy odmawiają przyjęcia od USA 35 tysięcy ton kukurydzy w postaci ziarna i mąki. Chodzi o to, że jest to kukurydza GMO, którą zambijskie władze przekonane przez działaczy Greenpeace nazywają trucizną.

• 2004 r. - Powstaje ważny most przez Zambezi, łączący Katima Mulilo (Namibia) i Sesheke (Zambia) na głównej trasie z Namibii na wschód wzdłuż pasa (prawie 500 km długości, 40-100 km szerokości) namibijskiej prowincji Caprivi.

• 2004 r. - Sąd orzeka, że należy zmienić definicję małżeństwa zawartą w konstytucji Republiki Południowej Afryki, to znaczy zrezygnować z ograniczania pojęcia małżeństwa wyłącznie do par heteroseksualnych. Mimo sprzeciwu konserwatywnego rządu i kościołów, sąd podtrzymuje swoją opinię i zmusza parlament do opracowania nowej definicji małżeństwa, obejmującej także pary jednopłciowe. Małżeństwa homoseksualne zostają oficjalnie zalegalizowane w roku 2006.

• 2005 r. - Pretoria zmienia nazwę na Tshwane od okolicznej rzeczki.

• 2005 r. - Ogromny (ponad 250 km średnicy) prekambryjski krater impaktowy Vredefort (100 km na zachód od Johannesburga) zostaje uznany za zabytek pod ochroną ONZ i staje się jedną z turystycznych atrakcji RPA.

• 2006 r. - Międzynarodowy zespół archeologów kierowany przez Norweżkę Sheilę Coulson odkrywa prymitywny posąg wielkiego węża w jaskini (zwanej odtąd Świątynią Pytona) ukrytej w skałach wzgórz Tsodilo na Kalahari. Wkrótce okazuje się, że cały ten obszar, który Buszmeni San określają jako Wzgórza Bogów lub Szepczące Skały jest uznawany za święty. Znajdują się tam setki naskalnych malowideł, a w pobliżu jaskini z posągiem węża archeolodzy znajdują też kamienne groty strzał spalonych podczas religijnych rytuałów i zakopanych jako ofiara dla sił nadnaturalnych. Węgiel z sadzy osadzonej na grotach pozwala określić czas złożenia ofiary na 68. tysiąclecie p.n.e.

Co ciekawe, Buszmeni nadal opowiadają mit o potwornym wężu inkanyamba, który na początku świata miał pełzać po Kalahari, a jego ogromne ciało wyryło znane do dziś zagłębienia w ziemi i spiętrzyło okoliczne wzgórza.

• 2010 r. - W RPA odbywa się mundial, co jest ogromnym sukcesem propagandowym RPA. Po raz pierwszy w dziejach piłkarskie mistrzostwa świata goszczą w Afryce.

RPA coraz częściej staje się celem wycieczek. Turyści chcą oglądać przyrodę, jeżdżą na safari, zwiedzają Kapsztad z jego starym miastem, elegancką dzielnicą Cliffrock, doskonałym oceanarium i plażami.

• 5 XII 2013 r. - Umiera Nelson Mandela.

Zostaje pochowany na największym południowoafrykańskim cmentarzu Avalon w Soweto. Avalon założono w 1972 r. w okresie apartheidu jako nekropolię przeznaczoną dla czarnoskórych mieszkańców RPA. Cmentarz szybko się rozrósł osiągając w początkach XXI w. ok. 300 tysięcy grobów na powierzchni 172 ha. Skromne mauzoleum Mandeli na dawnym cmentarzu wyłącznie dla czarnych jest symbolem nowej Republiki Południowej Afryki i emancypacji ludności do niedawna uznawanej za gorszą.

• 2015 r. - W kopalni Karowe w Botswanie zostaje odkryty wielki diament Lesedi la Rona ważący 1109 karatów.

• 2020 r. - Pandemia Covid-19 uderza w południową Afrykę. Ograniczony dostęp do służby zdrowia, powszechny brak wody bieżącej, toalet i kanalizacji oraz braki w wykształceniu ludności utrudniają walkę z szerzącą się chorobą. Od 2022 r. władze RPA uruchamiają produkcję szczepionek w oparciu o technologię z Europy i Ameryki Północnej.

← LesothoMozambik →