Lac Viet, Wietnam

  • VIII - I w. p.n.e. - Chińskie kroniki wspominają o wojowniczym austroazjatyckim ludzie Lac Viet, czyli Wietnamczykach (grupa Mon-Khmer) w kraju Bac Bo na południe od Rzeki Czerwonej.

Wietnamczycy od początku dziejów walczą z naporem Chin od północy oraz z austronezyjskim ludem Czama na południu.

  • Połowa 1. tysiąclecia p.n.e. - Lud Lac Viet organizuje państwo Van Lang na zachód od Zatoki Tonkińskiej.

Według mitu smok Lak Long Quan i niebiański duch Au Ko spłodzili 100 synów (połowa poszła z ojcem w góry, a druga połowa z matką do morza). Najstarszy z synów zapoczątkował linię władców Wietnamu zwaną Hung Wuong.

  • Ok. 257 - 207 r. p.n.e. - Vyong An Zyong (Thuk Phan), władca północnej grupy ludu Lac Viet.

  • 255 - 207 r. p.n.e. - Szereg najazdów chińskich. W 214 r. p.n.e. Chiny podbijają Van Lang, po raz pierwszy przesuwając swoje granice na południe od Rzeki Czerwonej. Pod koniec stulecia powstaje tu państewko Nam Viet zależne od Chin. Wietnamczycy przejmują od Chińczyków sztukę obróbki żelaza przewyższającego walorami używany dotąd brąz.

  • 208 r. p.n.e. - Vyong An Zyong przepędza Chińczyków znad Rzeki Czerwonej i organizuje państwo Au Lac podzielone na trzy prowincje: Ziaoti, Kyutian i Niatnam. Jego konkurentem jest Trieu Da rządzący w Nam Viet zależnym od Chin.

  • 207 r. p.n.e. - Trieu Da (rządzi 207-137) z Nam Viet zyskuje dużą swobodę dzięki osłabieniu Chin i ogłasza się monarchą Trieu Wu Wuong. Pokonuje i częściowo podbija Au Lac. Zapoczątkowuje dynastię władców Trieu: Trieu Wan Wuong (137-125), Trieu Minh Wuong (125-113), Trieu Ai Wuong (113-112), Trieu Duong Wuong (112-111).

  • Od 206 r. p.n.e. - Chiny systematycznie organizują najazdy, dążąc do opanowania terytorium Wietnamczyków.

  • 179 r. p.n.e. - Trieu Da ostatecznie podbija północnych Wietnamczyków i ustanawia tam podległych sobie zarządców.

  • Od 111 r. p.n.e. - Wietnamskie obszary zostają zbrojnie wcielone bezpośrednio do Chin jako okręg Ziao (Giao Chi).

Władza chińska przetrwa tu kilka wieków. Wietnamczycy przejmują chińskie instytucje, administrację, pismo (II w. n.e.), kanony estetyczne i filozofię. Buddyzm zostanie zastąpiony przez konfucjanizm lub z nim się stapia. Mimo to ludność zachowuje odrębność języka mówionego, choć literatura jest pisana po chińsku.

  • 11 - 3 r. p.n.e. - Chińczycy podbijają rejon Tonkinu.

  • 39 - 44 r. n.e. - Powstanie pod wodzą dwóch wdów po miejscowych arystokratach, sióstr Trung Trac i Trung Nhi. Trung Trac ogłasza się królową. Dwa lata (42-44) będzie trwać zbrojna pacyfikacja przez chińskiego generała Ma Jüan.

  • 186 - 226 r. n.e. - Chińskim okręgiem Ziao (zwanym teraz Giao Chau) zarządza gubernator Szi Niep. Dysponuje dużą samodzielnością. Chińczycy panują nad podbitą w II w. n.e. deltą Rzeki Czerwonej.

  • 248 r. n.e. - Antychińskie powstanie pod wodzą Trieu Quoc Dat i jego siostry Trieu Thi Trinh.

  • V - IX w. - Rosną wpływy buddyzmu z Indii.

  • 541 - 544 r. - Li Bi wykorzystuje gospodarcze (nieurodzaj) i polityczne osłabienie Chin, aby wyzwolić Wietnam. Li Bi zaczyna dynastię Wczesnych Li, państwo otrzymuje nazwę Van Xuan, a Li Bi przyjmuje tytuł Ly Nam De (544-548).

  • 549 - 571 r. - Państwem rządzi król Trieu Quang Phuc. Powstaje szereg nowych osad wojskowych, mających służyć stabilizacji władzy króla w kraju. Jedną z takich osad jest twierdza La Thanh na północy (od roku 1831 jako Hanoi).

  • 602 - 605 r. - Chińczycy ponownie podbijają północny Wietnam, kończąc panowanie Li Phat Tu (571-602), ostatniego z dynastii Wczesnych Li. Rośnie chińskie osadnictwo na opanowanych ziemiach, co spowoduje, że Wietnam będzie miał w przyszłości jedną z najliczniejszych mniejszości chińskich w Indochinach.

  • 687 r. - Antychińskie powstanie pod wodzą Ly Tu Tien.

  • 722 r. - Mai Thuc Loan staje na czele kolejnego powstania przeciw panowaniu Chin.

  • 791 r. - Phung Hung organizuje następne antychińskie powstanie i przez kilka lat utrzymuje niezależność zajętego przez siebie terytorium. Jego następca Phung An będzie walczył do 802 r.

  • 866 - 878 r. - Chińczyk Gao Pian jest gubernatorem Wietnamu, zwanego przez Chińczyków Annamem (An Nam). Zbrojnie pacyfikuje buntujący się kraj, obsadzając chińskimi wojskami poszczególne prowincje. W 868 r. Chińczycy zdobywają ważną twierdzę La Thanh.

  • 906 - 907 r. - Arystokratyczna rodzina Khuc zdobywa coraz większe znaczenie polityczne w kraju. Szczytem jej powodzenia jest organizacja zwycięskiego antychińskiego powstania pod wodzą Khuc Thura Du, zakończonego uznaniem przez Chiny autonomii Wietnamu i założeniem wasalnej wobec Chin dynastii Khuc.

  • 907 - 917 r. - Khuc Hao rządzi Wietnamem jako wasal Chin.

  • 917 - 923 r. - Panowanie Khuc Thura My.

  • 931 - 938 r. - Zależnym od Chin Annamem rządzi Duong Dinh Nghe z dynastii Khuc.

  • 938 r. - Powstanie przeciw dominacji Chin (aktualnie przeżywających wewnętrzne trudności), zakończone zwycięstwem wietnamskiego wodza Ngo Kuyen nad rzeką Bat Dang.

  • 939 - 944 r. - Ngo Kuyen ogłasza się władcą, zakłada dynastię Ngo i proklamuje powstanie niezależnego państwa Wietnamczyków. Po śmierci króla wybuchają zamieszki i walki o tron.

  • 950 - 965 r. - Rządy trzech władców z dynastii Ngo: Ngo Xuong Ngap, Ngo Xuong Wan i Ngo Xuong Xi.

Wietnamczycy próbują ekspandować na południe i walczą z państwem Czampa, stopniowo zajmując jego tereny i asymilując ludność. Jest to część ogólniejszej polityki ekspansji. W rezultacie zaledwie ponad połowę ludności królestwa stanowią Wietnamczycy a reszta to podbite mniejszości: Tajowie, Khmerowie, Czamowie i lokalne austroazjatyckie plemiona zamieszkujące północne Góry Annamskie - na przykład Muong (Humong), Miao (Meo) i Jao.

Wietnam wprowadza własną walutę o nazwie dong - brązowe lub srebrne monety z otworem wzorowane na chińskich.

  • 968 - 979 r. - Na południu Wietnamu wódz Dinh Bo Linh korzysta z zamieszania w kraju wywołanego sporami o władzę i ogłasza powstanie niezależnego państwa Dayko Viet. Jednoczy Wietnam i zakłada dynastię Dinh, która jednak zakończy się już na jego następcy Dinh Toanie (979-980).

  • 980 - 1005 r. - Le Hoan odbiera władzę dynastii Dinh i zakłada własną znaną potem pod nazwą Wczesnych Le: Le Long Viet (1005) i Le Long Dinh (1005-1009).

  • XI w. - Powstają pierwsze literackie utwory, co prawda pisane pod wpływem buddyzmu przez wietnamskich mnichów i wielmożów, lecz po chińsku, ponieważ chiński jest synonimem wysokiej kultury.

  • 1010 - 1028 r. - Li Kong Uan przejmuje władzę od rodu Le, zaczynając rządy dynastii Późnych Li. Jego równie sprawni następcy Li Phat Ma (1028-1054) i Li Nhat Tong (1054-1072) czynią Wietnam indochińską potęgą.

Ich stolicą jest silnie ufortyfikowane La Thanh.

  • 1075 - 1077 r. - Chińska dynastia Sung bezskutecznie próbuje podbić Wietnam za rządów Li Kan Duka (1072-1127).

  • XII w. - Wietnam przeżywa rozkwit ekonomiczny i polityczny za panowania Późnych Li: Li Duong Hoana (1128-1138), Li Thien To (1138-1175) i Li Long Trata (1176-1210).

  • XIII - XIV w. - Rośnie rola konfucjanizmu jako ideologii państwowej. Wiąże się to z ogólnym wzrostem znaczenia kultury chińskiej pod koniec panowania Późnych Li (Li Sam, 1211-1224; Li Phat Kim, 1224-1225).

  • 1225 - 1258 r. - Po wygaśnięciu linii Li tron zdobywa Tran Kanh i zakłada dynastię Wczesnych Tran (Chan).

  • 1226 - 1300 r. - Sławny generał Chan Hyng Dao. Autor wielkiego dzieła o strategii wojskowej.

  • 1257 - 1288 r. - Seria łupieżczych najazdów chińsko-mongolskich powoduje ogromne zniszczenia Wietnamu i straty ludnościowe, lecz kończy się wygnaniem napastników przez armie Tran Hoanga (1258-1278) i Tram Khama (1279-1293).

  • 1272 r. - Le Van Hyu pisze po chińsku pierwszą kronikę Wietnamu Dai Viet su ky.

W tym samym okresie powstaje też pierwsze większe dzieło literackie po wietnamsku, chociaż chińskimi znakami (chu nom) dostosowanymi do potrzeb języka wietnamskiego. Jest to smutna historia księżniczki.

  • 1287 r. - Wietnamczycy pod wodzą generała Chan Hyng Dao rozbijają chińsko-mongolską flotę, powstrzymując próbę inwazji na Indochiny. W ciągu następnego roku resztki armii najeźdźców zostają wytępione lub wypędzone. Okres mongolskich najazdów kończy się wreszcie zwycięstwem Wietnamczyków, okupionym jednak ogromnymi stratami i zniszczeniem wielu części kraju. Tram Kham zaś przechodzi do historii jako jeden z największych władców Wietnamu.

  • XIV w. - Wietnam pod rządami Wczesnych Tran jest indochińską potęgą. W tym czasie na tronie zasiadają: Tran Thuyen (1293-1314), Tran Manh (1314-1329), Tran Wuong (1329-1341), Tran Hao (1341-1369), Tran Phu (1370-1372), Tran Kinh (1372-1377), Tran Hien (1377-1388), Tran Ngung (1388-1398) i Tran An (1398-1400).

  • 1380 - 1442 r. - Nguyen Chay (Trai), znany poeta i polityk, jeden z wiodących intelektualistów swojej epoki. Aktywnie uczestniczy w walce z Chinami jako dowódca wojskowy. Po dziesięciu latach służenia cesarzowi Le Lo odchodzi w rodzinne strony, aby poświęcić się pisarstwu. Ginie stracony w wyniku pomyłki sądowej. Pozostawił po sobie wiersze po chińsku i wietnamsku, kilka biografii oraz traktaty o geografii, wojskowości i edukacji. Zostanie zrehabilitowany pośmiertnie.

  • 1400 - 1407 r. - Panuje dynastia Ho założona przez Ho Kui Li (1400). Wietnam wchodzi w okres schyłku w równym stopniu wywołany przez trudności ekonomiczne jak też przez coraz groźniejszą presję Chin.

  • 1406 - 1418 r. - Chińczycy niszczą stolicę w La Thanh i obalają Ho Han Thuronga (1401-1407) z dynastii Ho. Władzę obejmują więc Gian Dinh De (1407-1409) i Trung Quang De (1409-1413) z dynastii Późnych Tran. Chińscy namiestnicy łamią w końcu opór i będą rządzić krajem przez 12 lat, lecz nie potrafią w pełni spacyfikować podbitych terenów, gdzie wciąż tli się zarzewie buntu, a Wietnamczycy uparcie podkreślają swoją narodową odrębność.

  • 1418 - 1427 r. - Wódz Le Lo staje na czele antychińskiego powstania.

Według tradycji Le Lo otrzymał z nieba cudowny miecz, który po zwycięstwie odebrał mu wielki żółw w jeziorze Hoan Kiem (Odzyskanego Miecza) w La Thanh.

Jako władca Le Thai To (1428-1433) zakłada nową dynastię, która przejdzie do historii pod nazwą Późnych Le (1428-1778). Jego następcą na tronie jest Le Thai Tong (1434-1442).

  • XV w. - Rozwój gospodarki towarowej i handlu pociąga za sobą wzrost produkcji i przechodzenie od rzemiosła do manufaktur. Następuje odpływ ludności ze wsi do miast i zachwianie ekonomicznej równowagi na wsi. Zaczyna się kryzys rolnictwa, niedobory żywności, bunty i osłabienie władzy króla.

  • 1442 - 1459 r. - Rządy króla Le Nian Tonga.

  • 1460 - 1497 r. - Król Le Thanh Tong. Rozkwit konfucjańskiej ideologii państwowej jako podstawy silnej władzy.

  • 1471 r. - Le Thanh Tong ostatecznie rozbija państwo Czampa. Następuje wietnamizacja delty Mekongu.

  • Początek XVI w. - Za panowania Le Hien Tonga (1497-1504) i Le Tuk Tonga (1504) słabnie władza króla uszczuplana przez arystokratów, zwłaszcza rody Mak, Chinh i Nguyen.

  • 1505 - 1509 r. - Król Le Uy Muk. Nie potrafi zapanować nad coraz silniejszymi wielmożami i ginie zamordowany.

Odtąd kolejni władcy z dynastii Le, poczynając od Le Turong Duka (1510-1516), Le Czieu Tonga (1516-1522) i Le Kung Hoanga (1522-1527) są całkowicie zależni od przedstawicieli rodu Chinh (Trinh) dominującego na dworze.

  • 1527 - 1529 r. - Na północy kraju rządzi Mak Thai To z dynastii Mak.

Po rozbiciu wojsk Mak przez armię rodu Nguyen (1530) władcy Mak panują tylko w jednej prowincji: Mak Thai Tong (1530-1540), Mak Hien Tong (1541-1546), Mak Tuyen Tong (1546-1561), Mak Mau Hop (1562-1592) i Mak Toan (1592). W Kao Bang ród Mak trwa dłużej: Mak Kinh Czi (1592-1593), Mak Kin Kung (1593-1625), Mak Kinh Khoan (1623-1625) i Mak Kinh Wu (1638-1677).

  • Od 1533 r. - Krajem rządzą potężne rody arystokratyczne, choć na tronie formalnie zasiadają cesarze Późnych Le: Le Trang Tong (1533-1548), Le Trung Tong (1548-1556), Le Anh Tong (1556-1573) i Le The Tong (1573-1599).

  • 1535 r. - Pierwsza odnotowana wizyta Portugalczyków. Jest to początek kontaktów Zachodu z Wietnamem.

  • 1542 r. - Dominujący na dworze ród Chinh nakłania cesarza, aby południowy Wietnam oddać w ręce rodu Nguyen

  • XVI/XVII w. - Wietnam rozpada się na część północną pod rządami rodu Chinh (Chinh Kiem, 1545-1570; Chinh Tung, 1570-1623) i Mak w Kao Bang oraz południową w rękach rodu Nguyen (Nguyen Hoang, 1600-1613).

Chinh i Nguyen prowadzą walki o dominację w państwie, co sprzyja wtrącaniu się Chin, które zdobywają w ten sposób wpływy w Wietnamie. Na południu zasiadają na tronie zależni od Nguyen cesarze Le, począwszy od Le Kinh Tonga (1600-1619), Le Than Tonga (1619-1643) i Le Czan Tonga (1643-1649).

  • 1635 r. - Założenie miasta Hue (w pobliżu dawnego ośrodka Czamów). Od 1687 r. rezydują tu cesarze Wietnamu.

  • 1672 r. - Chinh Tak (1653-1682) i Nguyen Phuk Tan (1648-1687) ustalają granicę na rzece Zianh. Południowy Wietnam pod rządami rodu Nguyen i zależnych od niego cesarzy (Le Gia Tong, 1672-1675; Le Hy Tong, 1676-1704) nawiązuje kontakty z Europejczykami. Rozwój rolnictwa w słabo zaludnionej delcie Mekongu.

  • 1675 r. - Wietnamczycy zdobywają Sajgon, osadę Khmerów w delcie Mekongu.

  • XVIII w. - Rozwój wietnamskiej literatury między innymi dzięki nowym ideom z Europy. Wśród poetów południowego Wietnamu tej epoki wyróżniają się Nguyen Gia Tien oraz Nguyen Huy Tu. Jednak za największego wietnamskiego literata jest powszechnie uznawany Nguyen Du (1765-1820), autor sławnej powieści narodowej Kim Van Kieu.

  • XVIII w. - Rozpad kraju na część północną i południową, korupcja oraz wojny między rodami wywołują biedę i niezadowolenie chłopów.

  • 1702 - 1705 r. - Na wyspie Con Son (archipelag Con Dao) Brytyjczycy utrzymują garnizon wojskowy.

Francuzi założą tu późnij własny garnizon i ciężkie więzienie dla przestępców politycznych (1861). Francuzi przekażą wyspę Wietnamowi w roku 1954.

  • 1739 - 1765 r. - Północną częścią Wietnamu rządzi Nguyen Phuca Khopata znany z tego, że swoim poddanym narzucił strój ao dai, który miał w przyszłości stać się narodowym strojem Wietnamczyków.

  • 1771 r. - Wybucha chłopskie Powstanie Tajsonów (od miasta Tay Son) pod wodzą braci Nguyen Nhac, Nguyen Hue i Nguyen Quang. Powstańcy obalają władzę rodów Nguyen (ostatni przywódca Nguyen Wurong, 1781-1802), Chinh (ostatni przywódca An Do Wurong, 1786-1787) oraz Późnych Le. Trzynasty cesarz Le Man De (1787-1788) ucieka do Chin. Wietnam zostaje zjednoczony

  • 1778 - 1802 r. - Rządzą kolejni władcy z dynastii Tajsonów: Nguyen Nhac (1778-1793), Nguyen Hue (1788-1789, ogłasza się cesarzem i jednoczy kraj, lecz umiera już po kilku latach) i Nguyen Quang (1792-1802).

  • 1789 - 1798 r. - Chińska inwazja pod pretekstem obrony cesarza Le doprowadza do okupacji północnej części kraju. Co prawda najeźdźcy zostają w końcu wyparci, ale kraj jest osłabiony i niestabilny politycznie, co ułatwi Francuzom zdobycie wpływu na bieg wydarzeń w Wietnamie.

  • 1802 r. - Nguyen Anh z południowego Wietnamu, potomek odsuniętego od władzy rodu Nguyen, obala Tajsonów przy pomocy Francuzów (w 1787 r. misjonarz P. Pigneau de Behaine przekonał rząd Francji, żeby poprzeć Nguyen Anh i zdobyć wpływy w Wietnamie). Nguyen Anh ogłasza się cesarzem (hoang de) ze stolicą w Hue.

  • 1802 - 1820 r. - Nguyen The To (przyjmuje tronowe imię Gia Long, a w 1806 r. ogłasza się cesarzem) zakłada dynastię Nguyen rządzącą do 1885 r. Zmienia też chińską nazwę kraju An Nam na wietnamską Viet Nam.

  • 1820 - 1841 r. - Panuje Minh Mang, syn Nguyen The To. Zwalcza wpływy Francji, obawiając się kolonializmu.

  • 1822 - 1888 r. - Nguyen Dinh Czieu, znany pisarz.

  • Od 1833 r. - Wietnam stopniowo wypiera wojska Tajlandii z Kambodży i czyni ją swoją prowincją.

Zwalcza chińskich piratów i zaczyna spór z Chinami o wpływy w Zatoce Tonkińskiej oraz o wyspy Xisha (po portugalsku Paracels) i Nansha (Spratley) na Morzu Południowochińskim.

  • 1838 r. - Walka z wpływami Zachodu i chrystianizacją: giną wietnamscy chrześcijanie, w tym uznani za świętych Paweł Mi, Piotr Doung-Lac i Piotr Truat. Amerykańscy marines lądują w Da Nang i uwalniają biskupa w Hue (1845).

  • 1841 - 1847 r. - Rządy Thieu Tri, syna Minh Manga.

  • 1847 - 1883 r. - Panuje król Nguyen Zyk Tong (Tu Duc), syn Thieu Tri.

Rosną wpływy europejskich mocarstw, zwłaszcza Francji (ostrzelanie Da Nang przez okręt wojenny w 1847 r.). Król nie może temu zapobiec ze względu na zacofanie technologiczne. Jednak pod wpływem Europejczyków, intensywnie rozwija się i reformuje wietnamska gospodarka i rośnie ludność miast, co przyspiesza procesy modernizacji państwa.

  • 1858 - 1867 r. - Pod pretekstem obrony misjonarzy Francja we współpracy z Hiszpanami zdobywa Da Nang (1858), a potem samodzielnie Sajgon (1859) oraz trzy prowincje Bien Hoa, Gia Dinh i Dinh Tuong (1861, aneksję potwierdzi umowa z Sajgonu 5 VI 1862). Powstaje francuska kolonia Cochinchina ze stolicą w Sajgonie.

Francuzi budują szereg latarni morskich, jak ta na wietnamskiej wysepce Hon Panjang w Zatoce Syjamskiej, aby ułatwić żeglugę.

Jezuiccy misjonarze wprowadzają łaciński alfabet (zwany tutaj quoc-hgu), który stopniowo wypiera nadmiernie skomplikowane znaki pisma chińskiego.

  • 1864 r. - Francuz J. B. Louis Pierre zakłada w Sajgonie jeden z najpiękniejszych ogrodów Indochin. W XX w. stanie się on parkiem i rodzajem wesołego miasteczka.

  • 1874 r. - Wietnamski monarcha zostaje uzależniony od Francji, która odtąd swobodnie eksploatuje zasoby Wietnamu.

  • 1882 - 1883 r. - Francuski najazd na północ zakończony upadkiem Hanoi. Wybucha wojna Chin i Francji o Wietnam.

Francuzi rozbudowują dawną rybacką wioskę Hajfong w duże miasto zdolne konkurować z Hanoi.

  • 1883 r. - Na tronie zmieniają się kolejno Duc Duc (bratanek Tu Duca), Hiep Hoa (syn Thieu Tri), Kien Phuc (1883-1884, bratanek Hiep Hoa) i Ham Nghi (1884-1885, brat Kien Phuca).

  • 1884 r. - Francja ogłasza swój protektorat nad Wietnamem. Dynastia Nguyen spada do roli marionetkowych władców posłusznych Paryżowi. Na mocy Traktatu z Tien Tsin (1885) Chiny zrzekają się pretensji do zwierzchnictwa nad Wietnamem i oddają je zwycięskiej Francji. Od 1886 r. Wietnam jest częścią Indochin Francuskich i zostaje podzielony na trzy części: Tonkin (Bac Bo) na północy, Annam (Trung Bo) w środkowym Wietnamie i Cochinchina (Nam Bo) na południu. Wietnamski władca Dong Khanh (1885-1889, brat Ham Nghi) formalnie rządzi Annamem i częścią Tonkinu, lecz jest zależny od francuskiego gubernatora. Południe jest całkowicie w rękach administracji francuskiej. Gospodarka Wietnamu zostaje zdominowana przez Francuzów.

  • Lata 1887, 1926, 1936 - Umowy chińsko-francuskie regulują granice w Zatoce Tonkińskiej oraz oddają Wietnamowi wyspy Paracels (Quan Dao Tay Sa) i Spratley (Quan Dao Hoang Sa).

  • 1888 - 1890 r. - Ekscentryczny francuski awanturnik C.- M. David de Mayréna rządzi krótkotrwałym królestwem Sedeng na południu Wietnamu. Po śmierci założyciela królestwa, jego terytorium zajmuje francuski Wietnam.

  • 1889 - 1907 r. - Panuje Thanh Thai (syn Duc Duca). Zostanie usunięty przez Francuzów.

  • 1898 r. - Epidemia dżumy. Odtąd dżuma jest tu stale obecna, nasilając się podczas wojen (lata 1940. i 1960.).

  • XIX/XX w. - Rozwijają się feudalne, a potem także inteligenckie, ruchy dążące do wyzwolenia kraju. Podejmują działalność w sferze kultury, ale organizują również akcje terrorystyczne i partyzanckie.

  • 1900 r. - W Hanoi powstaje francuska Szkoła Dalekiego Wschodu (od 1954 r. w Paryżu), badająca kulturę Azji.

  • 1907 - 1916 r. - Król Duy Tan (syn Thanh Thai).

Po jego usunięciu tron obejmie Khai Dinh (1916-1925, syn Dong Khanha), a później Bao Dai (1925-1945, syn Khai Dinha).

  • 1913 r. - Nasilają się francuskie represje wobec wietnamskich organizacji terrorystycznych zwalczających kolonializm. Wielu patriotów emigruje. Nguyen Ai Quoc, który przyjął imię Ho Chi Minh (Niosący Światło, 1890-1969) już od roku 1911 przebywa w Paryżu, a potem w Londynie. Następnie przenosi się do Związku Sowieckiego i Chin, gdzie pogłębia swoją znajomość idei komunistycznych.

  • 1921 - 1988 r. - Bui Xuan Phai, najsławniejszy wietnamski malarz XX wieku. Prześladowany przez komunistów za obronę wolności człowieka a zwłaszcza swobody wypowiedzi.

  • 1925 r. - Wietnamczyk Ngo Van Chieu zakłada monoteistyczną religię nazwaną kaodaizmem od imienia boga Kao Daj. Przyjmuje istnienie reinkarnacji i konieczność indywidualnego doskonalenia się na drodze ku boskości.

  • Od 1925 r. - Rośnie zorganizowany opór Wietnamczyków wobec Francji.

Ho Chi Minh w 1925 r. zakłada lewicową organizację, która przekształci się potem w Komunistyczną Partię Indochin.

Powstaje też konkurencyjna wobec komunistów Wietnamska Partia Narodowa (1927) związana z Kuomintangiem.

  • 1930 r. - Antyfrancuski bunt w Yen Bai, zorganizowany przez Partię Narodową (istniejącą od 1927 r.). Kończy się klęską.

  • 1930 r. - Powstaje Komunistyczna Partia Indochin.

Nowa organizacja wkrótce wsławia się okrucieństwem. Na przykład w 1930 r. morduje jednego ze swoich członków za seks z partyjną towarzyszką. W 1931 r. komuniści w Nge Tinh próbują wymordować wszystkich posiadaczy ziemskich i nieruchomości jako burżuazyjnych wyzyskiwaczy.

  • 1941 - 1945 r. - Krwawa okupacja japońska w wyniku porozumienia zawartego przez rząd Vichy z Japończykami w 1940 r. Na jego mocy Wietnam został oddany Japonii.

Na czele wietnamskich partyzantów prowadzących walkę z siłami japońskimi stoi generał Vo Nguyen Giap (1912-2013).

  • 1945 r. - Po klęsce zadanej Francuzom przez Japończyków (zabicie gubernatora Indochin admirała J. Decoux 9/10 III i rozbrojenie francuskiej armii) zależny od Japończyków cesarz Bao Dai formalnie proklamuje niepodległość.

W tym samym roku komuniści i ich charyzmatyczny przywódca Ho Chi Minh ogłaszają powstanie Republiki Wietnamu zależnej od ZSRS. Po odejściu Japończyków cesarz abdykuje.

  • 1945 - 1946 r. - Północny Wietnam zostaje zajęty przez armię Kuomintangu, południowy zaś przez Brytyjczyków.

  • 11 IX 1945 r. - Francuski pancernik Richelieu przywozi do Sajgonu 1300 żołnierzy, aby odzyskali kolonię.

Brytyjczycy wycofują się z Wietnamu 9 X, kiedy do Sajgonu wkracza francuski generał Ph. Leclerc. Nowy francuski gubernator Indochin admirał G. T. d’Argenlieu i wietnamscy komuniści zawierają rozejm (6 III 1946).

  • 20 XI 1946 r. - W Hajfongu dochodzi do antyfrancuskich zamieszek, które stają się zarzewiem partyzanckiej wojny przeciw francuskiemu panowaniu w Wietnamie.

  • Lata 1950. - W północnym Wietnamie Ho Chi Minh ściśle współpracuje z Sowietami i komunistycznymi Chinami. Organizując swoją władzę wzoruje się tamtych dyktaturach. Nacjonalizuje przemysł i handel, likwiduje prywatne gospodarstwa rolne, przeciwników każe zamykać w więzieniach lub mordować. Znosi wszystkie partie polityczne oprócz komunistycznej, a posłuch utrzymuje za pomocą terroru. Rozbudza nienawiść chłopów do posiadaczy, co owocuje donosicielstwem, zabójstwami i torturami zadawanymi „wrogom klasowym”, czyli kapitalistom i arystokratom. W latach 1951-1956 odbywa się wielka czystka w partii komunistycznej: ludzi, którzy mają odwagę krytykować rzekomo nieomylną partię wyłapuje się i zmusza do publicznego kajania (praktykowana w partiach komunistycznych tak zwana „samokrytyka”) lub morduje.

  • 1951 r. - Komunistyczna Partia Indochin przekształca się w Partię Pracujących Wietnamu. Jest to dobra okazja, aby wymienić partyjną kadrę i umocnić wpływy Sowietów.

  • Do 1954 r. - Wojna z Francją. Na czele partyzanckiej armii stoi słynny generał Vo Nguyen Giap.

16 000 francuskich żołnierzy zostaje okrążonych (III 1954) w Dien Bien Phu zamienionym w twierdzę. Vo Nguyen Giap zaskakuje francuski garnizon, każąc w tajemnicy przenieść przez zdawałoby się nieprzebyte góry i dżunglę armaty rozłożone na części. Armaty zostają złożone po drugiej stronie gór rozbijają obronę zdezorientowanego przeciwnika. W rezultacie 5 V 1954 r. Francuzi kapitulują (podczas ewakuacji ginie między innymi słynny reporter i fotograf R. Capa, który wchodzi na minę) i opuszczają Indochiny. Ich miejsce zajmują siły amerykańskie, ponieważ Stany Zjednoczone chcą zablokować wpływy Związku Sowieckiego.

Północny komunistyczny Wietnam ze stolicą w Hanoi jest sowieckim satelitą, a jego prezydentem zostaje Ho Chi Minh (do śmierci w 1969 r.). Państwowa flaga przyjęta oficjalnie w roku 1955 jest czerwona (komunizm), a na środku ma pięcioramienną gwiazdę reprezentującą robotników, chłopów, żołnierzy, inteligencję i młodzież.

  • Od 1954 r. - Południowy Wietnam stanowi odrębne państwo (około miliona osób z północy ucieka na południe), służące Amerykanom jako baza wypadowa. Stolicą jest Sajgon, gdzie rezydują dyktator Jean Baptiste Ngo Dinh Diem i król Bao Dai.

Granica dzieląca Wietnam wzdłuż 17 równoleżnika należy do najbardziej zapalnych w Indochinach. Komuniści organizują na południu partyzantkę Viet Cong (1956), zaopatrywaną przez rząd w Hanoi (przemyt broni Szlakiem Ho Chi Minha).

W obu częściach kraju podstawę gospodarki stanowi rolnictwo, zwłaszcza uprawa ryżu.

  • 1955 r. - W październiku Ngo Dinh Diem poparty przez Amerykanów usuwa monarchę.

Szybko jednak wywołuje kryzys w kraju, ponieważ jako fanatyczny katolik, wychowanek benedyktyńskich klasztorów w USA i Belgii, zaczyna prześladowanie buddystów. Zakazuje celebrowania buddyjskich świąt i wywieszania buddyjskich flag, a w roku 1959 ku powszechnemu oburzeniu ogłasza Wietnam krajem pod szczególną opieką Matki Boskiej.

  • 1955 r. - W Wietnamie Północnym narasta niezadowolenie ludności nękanej biedą i intelektualistów prześladowanych przez komunistyczne władze. Znany poeta i pisarz Tran Dan (1926-1997) zainspirowany przez chińskiego literata Hu Fenga, zakłada pismo Nhan Van krytykujące komunizm. Zostaje uwięziony na kilka miesięcy i nie może publikować swoich utworów (do 1988 r.). Podobny los spotyka wielu innych intelektualistów, którzy ośmielili się wyrażać swoją opinię, w tym sławnego malarza Bui Xuan Phai.

  • Od 1956 r. - Oficjalne potępienie stalinizmu w Związku Sowieckim daje północnemu Wietnamowi szansę na reformy. Partia ogłasza czas naprawy błędów. To jednak nie wystarcza, żeby uspokoić ludzi, a tym bardziej poprawić niewydolną gospodarkę. W listopadzie 1956 r. wybucha krwawo stłumione powstanie chłopów zwane Nghe An. Rolnikom zdawało się, że dostrzegli szansę na szybką poprawę ich sytuacji, ale rzeczywistość okazała się inna.

  • 11 VI 1963 r. - Buddyjski mnich Thich Quang Durc przeprowadza spektakularny protest przeciw brutalnej katolicyzacji kraju. Zasiada w pozycji medytacyjnej na ulicy Sajgonu, młodsi mnisi oblewają go benzyną i podpalają. Samobójca siedzi spokojnie bez jednego drgnięcia twarzy otoczony przez innych mnichów i widzów, dopóki płomienie nie spalą mu ciała. Po tym rozpaczliwym czynie więcej Wietnamczyków dokonuje samospaleń, na co rząd odpowiada represjami. Żona prezydenta zaś szyderczo proponuje zapałki następnym samobójcom, czym rozwściecza Wietnamczyków.

Narasta niezadowolenie z rządów fanatyka i wreszcie armia przy poparciu CIA obala znienawidzonego prezydenta. Ngo Dinh Diem chroni się w jednym z kościołów. Kiedy jednak wychodzi ze świątyni, trafia do wojskowego pojazdu opancerzonego i tam natychmiast zostaje zastrzelony.

Nowym prezydentem zostaje na krótko Duong Van Minh (1916-2001), jeden z uczestników przewrotu.

  • 1964 r. - USA prowokują starcia ze statkami Północnego Wietnamu (incydenty w Zatoce Tonkińskiej w sierpniu), ogłaszając jednocześnie, że to Amerykanie zostali zaatakowani.

Dokumenty i szczegóły związane z tą prowokacją ujawni później Daniel Ellsberg, ówczesny pracownik Pentagonu. W roku 1969 poruszy go postawa Randy’ego Kehlera, który na spotkaniu Amerykanów odmawiających służby wojskowej zadeklarował gotowość pójścia do więzienia w imię dobrej sprawy, czyli pokoju.

Po wypadkach w Zatoce Tonkińskiej zaczyna się długotrwała, wyniszczająca wojna Północnego i Południowego Wietnamu (1965-1968). Amerykanie wspierają Południe, a Sowieci i Chińczycy wspomagają Północ, dostarczając broń i szkoląc żołnierzy. W pierwszej fazie wojny młodzi Amerykanie ochotniczo wstępują do armii, żeby przeżyć przygodę. Na przykład sławę najlepszego strzelca zdobywa amerykański snajper Carlos Hatchkock, który używając karabinu typu Springfield wyposażonego w lunetę trafia w cel znajdujący się w odległości 2970 m.

Rząd USA traktuje Wietnam jako poligon doświadczalny, testując nowe rodzaje broni od bojowych helikopterów i czołgów po broń chemiczną. Amerykańskie lotnictwo prowadzi masowe naloty wymierzone początkowo w cele wojskowe, lecz z czasem koncentrujące się na wioskach i miastach, żeby sterroryzować ludność i zniszczyć ośrodki popierające komunistów. Do 1968 r. Amerykanie zrzucają ok. 1,6 miliona ton bomb, zabijając ok. 90 tysięcy ludzi. Lotnicy niszczą dżunglę środkami chemicznymi (na przykład defoliantami, czyli substancjami wywołującymi opadanie liści), palą ją napalmem i sztucznie wywołują ulewne deszcze, aby blokować Szlak Ho Chi Minha, zaopatrujący komunistycznych partyzantów na południu (w 1977 r. ONZ zakaże manipulowania pogodą w celach wojskowych). Zatrucie środowiska chemikaliami nie tylko bezpośrednio zabija, lecz także uszkadza DNA, co ujawni się w następnych pokoleniach.

Od roku 1964 Amerykanie używają delfinów szkolonych do zabijania wietnamskich dywersantów, a na lądzie zaczynają wojnę inteligentną, wykorzystując systemy elektroniczne (1966): w dżungli na zachód od Da Nang powstaje strefa kontrolowana przez czujniki chemiczne i detektory ruchu, które informują Amerykanów o ruchach wietnamskich wojsk. Wietnamczycy zaś słyną z prostych, lecz skutecznych pułapek w postaci zamaskowanych dołów z zaostrzonymi bambusami, spadających ciężkich ostrzy lub kolców wbijających się ciało po nadepnięciu na odpowiednią zapadnię. Ostrza bywają nawet zatruwane ludzkimi odchodami, aby wywołać zakażenie krwi szczególnie groźne w warunkach tropikalnych.

  • 1966 r. - Strącony nad Laosem amerykański lotnik Dieter Dangler zostaje uwięziony, lecz wraz z trzema innymi żołnierzami zabija strażników i ucieka. Po 23 dniach w dżungli samotnie dociera do Amerykanów. Jest to jedyny amerykański żołnierz, który przeżył ucieczkę z wietnamskiego obozu.

Wietnamczycy nagrywają propagandowe filmy z udziałem amerykańskich jeńców zmuszonych torturami do wystąpienia przed kamerami, wychwalania wietnamskiego rządu i potępiania Stanów Zjednoczonych. Wietnamczycy nie zwracają uwagi, że jeden ze schwytanych, Jeremiah Denton, co prawda wygłasza odpowiednie zdania, lecz przy tym dziwnie mruga. Amerykańscy analitycy odkrywają, że Denton użył alfabetu Morse’a, żeby przekazać słowo „tortury”.

  • 1968 r. - Opinia publiczna ostatecznie przekonuje się, jak bezwzględna jest wojna wietnamska. Walczące strony popełniają niebywałe okrucieństwa, torturując i zabijając jeńców oraz ludność cywilną.

Na przykład 16 marca amerykański oddział wkracza do wioski My Lai w poszukiwaniu partyzantów. Żołnierze nie znajdują przeciwników, ale zaczynają znęcać się nad mieszkańcami: torturują, strzelają w głowy zarówno dorosłym jak i dzieciom, młode kobiety gwałcą, a potem okaleczają lub mordują. W ciągu kilku godzin giną niemal wszyscy mieszkańcy My Lai, według źródeł wietnamskich 504 osoby. Masakrę przeżywa 12 osób tylko dzięki temu, że w wiosce ląduje amerykański helikopter i grozi otwarciem ognia do Amerykanów. Po kilku latach za zbrodnię ludobójstwa odpowie tylko dowódca oddziału morderców, lecz zostanie uwolniony już po trzech latach.

Komuniści są równie okrutni, mordując tysiące rzeczywistych i wyimaginowanych zwolenników Południa lub Stanów Zjednoczonych. W Hue w 1968 r. komuniści zabijają ok. 3000 wietnamskich intelektualistów, lekarzy i urzędników uznanych za przedstawicieli „zdegenerowanej” burżuazji. Komunistyczne władze organizują szereg obozów koncentracyjnych, gdzie więżą, torturują i mordują swoich przeciwników z Północy lub amerykańskich jeńców.

Również armia Wietnamu Południowego dokonuje masowych mordów na ludziach podejrzewanych o sprzyjanie komunistom na przykład w Binh Hoa, Ha My, Phong Nhi i Phong Nhat.

  • 1969 r. - Ogromne koszty i straty w ludziach oraz krytyka ze strony opinii publicznej, przekonują wreszcie Amerykanów, że wojnę należy zakończyć. Przystępują do ewakuacji portu Da Nang.

  • 1969 r. - Śmierć Ho Chi Minha. Jego ciało zostaje zabalsamowane przez sowieckich specjalistów i umieszczone w największym mauzoleum świata w Hanoi jako narodowa relikwia. Odtąd w mauzoleum odbywają się ceremonie składania hołdu zmarłemu przywódcy, a delegacje z całego kraju systematycznie odwiedzają to miejsce manifestując swoją lojalność wobec władz. Przypomina to znane w różnych religiach pielgrzymki i kult relikwii.

Następcą zmarłego prezydenta komunistycznego Wietnamu zostaje Ton Duc Thang (1888-1980), zasłużony działacz komunistyczny i wojskowy. Jak w większości systemów autorytarnych, gdzie wybory są sterowane, Ton Duc Thang pozostanie na stanowisku aż do śmierci i będzie jednym z głównych architektów komunistycznego Wietnamu.

  • 1972 r. - Zwycięska północnowietnamska ofensywa zmusza Amerykanów do wycofania się (1973).

Kończy się wojna, która od 1964 r. pochłonęła życie ok. 1,2 miliona ludzi w imię konkurencji między supermocarstwami ZSRS i USA.

Co ciekawe, wojna wietnamska rozwinęła transport towarów w kontenerach, czyli wielkich metalowych pudłach, w których przewożono zaopatrzenie dla amerykańskich żołnierzy. Po wojnie przewożenie towarów w zamkniętych kontenerach stanie się powszechną praktyką, co ułatwi handel nawet między odległymi częściami planety, przyczyniając się do deregulacji i globalizacji światowej gospodarki.

  • 1973 r. - Mistrz zen i działacz pokojowy Thich Nhat Hanh zostaje wygnany z Wietnamu. Osiedla się we Francji.

  • 1974 r. - Chiny zajmują wietnamskie wysepki Spratley i Paracels jako wstęp do planowanego podboju reszty kraju.

  • 1975 r. - Po odejściu Amerykanów Północ podbija Południe.

Sajgon zmienia nazwę na Ho Chi Minh. Ostatni prezydent Wietnamu Południowego, rządzący tylko kilka dni Duong Van Minh, zostaje uwięziony: wyjdzie na wolność w roku 1981 i wyemigruje do Francji.

Po podboju Wietnamu Południowego Partia Pracujących Wietnamu zmienia nazwę na Komunistyczną Partię Wietnamu. Jej przywódcy stale utrzymują bardzo dobre stosunki z Sowietami, co zapewnia Wietnamowi pomoc wojskową i gospodarczą, ale z drugiej strony wywołuje niechęć Chin.

Amerykanie przeprowadzają akcję babylift, aby wywieźć z Wietnamu dzieci pochodzące ze związków Wietnamek i Amerykanów. Władze wietnamskie traktują te dzieci jak wrogów i zamykają je w specjalnych placówkach zbliżonych do obozów. Ostatecznie udaje się uratować ok. 3000 dzieci.

Ponad 500 tysięcy Wietnamczyków z Południa trafia do obozów koncentracyjnych. Kraj jest wyniszczony walkami i bojowymi eksperymentami Amerykanów. Na to nakłada się nieracjonalny komunistyczny sposób zarządzania gospodarką, nacjonalizacja i dławienie prywatnej inicjatywy oraz terror (obozy koncentracyjne, tortury, mordowanie prawdziwych i domniemanych przeciwników), co w efekcie przynosi totalne załamanie ekonomii w latach 1980. W ciągu następnych trzydziestu lat z Wietnamu ucieknie ok. 1,5 miliona obywateli. Tysiące ludzi zwanych boat people będą uciekać na łodziach i tratwach, ryzykując śmierć w morzu. Jednak władzę komunistów podtrzymuje ZSRS, który traktuje Wietnam jako swoją bazę militarną.

  • 1979 r. - Chiny atakują Wietnam, chcąc powstrzymać rosnące wpływy Związku Sowieckiego. Współdziała z nimi armia Czerwonych Khmerów z Kambodży. Walki kończą się jednak odparciem agresji, a nawet przejściowym zajęciem całej Kambodży przez armię wietnamską w 1979 r. Większość Chińczyków mieszkających w Wietnamie przenosi się do Chin, aby uniknąć spodziewanych represji.

Kambodża zgłasza pretensje do wysepki Hon Panjang, choć zamieszkują ją Wietnamczycy.

  • 1980 r. - Po śmierci Ton Duc Thanga przejściowo funkcję prezydenta sprawuje Nguyen Huu Tho z Komunistycznej Partii Wietnamu. W 1981 r. zaś na czele państwa staje premier Truong Chinh (1907-1988) oczywiście również należący do Komunistycznej Partii Wietnamu i będzie rządził przez sześć lat.

  • Od 1986 r. - Postępuje odwrót od nieefektywnej, komunistycznej gospodarki, choć formalnie państwo wietnamskie jest nadal komunistyczną dyktaturą i kolejny rządzący w latach 1987-1992 premier Vo Chi Cong wywodzi się z Komunistycznej Partii Wietnamu.

  • 1992 r. - Zostaje przywrócony urząd prezydenta wybieranego co pięć lat wyłącznie spośród kandydatów wskazanych przez jedyną legalną Komunistyczna Partię Wietnamu. Pierwszym prezydentem zostaje Le Duc Anh (1920-2019).

  • XX/XXI w. - Władze stopniowo likwidują obozy koncentracyjne.

  • Od XX/XXI w. - Dość szybki rozwój wietnamskiej gospodarki w coraz większym stopniu opartej na drobnej działalności prywatnej. Powstaje handel prywatny, co poprawia sytuację żywnościową, mimo że seria powodzi w delcie Mekongu po roku 2000 znów wywoła krótkotrwały głód.

Zaczynają się inwestycje z zagranicy z Tajlandii, Australii, USA, Japonii itd. Wietnamczycy bogacą się (liczba najbiedniejszych spada z 51% w 1992 r. do 8% w 2007 r., a Wietnam wyrasta stopniowo na lokalną potęgę ekonomiczną. Zwłaszcza że jest też krajem ludnym, bo zamieszkuje go ponad 75 milionów ludzi.

Mimo to utrzymuje się antagonizm między kapitalistycznie myślącym Południem i ciągle komunistyczną Północą. Zwłaszcza że oficjalnie Wietnam nadal głosi ideologię komunistyczną lub przynajmniej lewicową i wciąż jest rządzony po dyktatorsku.

Ok. 80% Wietnamczyków to bezwyznaniowcy (największy udział w Azji).

  • Od 2001 r. - Trwają prace nad projektowanym systemem kolei podziemnej w Ho Chi Minh, aby rozładować narastające problemy komunikacyjne w zatłoczonym mieście. Według pierwszych założeń metro w Ho Chi Minh ma ruszyć w 2015 r., lecz problemy finansowe i organizacyjne powodują kilkakrotne przesuwanie zakładanego terminu na lata późniejsze.

Podobne problemy napotyka budowa metra w Hanoi rozpoczęta w 2010 r.

  • 2009 r. - W centralnej części Wietnamu Ho-Khanh przypadkowo natrafia na gigantyczną jaskinię Son Doong. Jedna z jej komór ma wysokość 200 m, co odpowiada 40-piętrowemu wieżowcowi. Sensacyjne odkrycie przyciąga speleologów i turystów.