← Kaszmir, Ladakh (Mały Tybet) i Kangra Mustang (Lo) →

Kirati, Liććhawi, Malla, Dżumla, Gurkhowie, Kumaun, Nepal i Sikkim

Po 40. tysiącleciu p.n.e. - Myśliwsko-zbierackie ludy australoidalne bliskie Negritos zasiedlają podhimalajskie niziny. Posługują się językami pozostającymi w odległej relacji z językami Andamanów i Nowej Gwinei. W następnych tysiącleciach te pierwotne języki podnóża Himalajów zanikną. Najdłużej, bo aż do XXI w. n.e. utrzyma się reliktowy język ludu zbieraczy i myśliwych Kusunda mieszkającego na wzgórzach Mahabharat wznoszących się nad Doliną Kathmandu.
Ok. 10 000 r. p.n.e. - Plemiona drawidyjskie docierają do południowych stoków Himalajów.

Potem napływają austroazjaci posługujący się językami zbliżonymi do języków Munda.

Natomiast myśliwi i zbieracze reprezentujący ludy tybetańsko-birmańskie osiedlają się głównie na obszarze ciepłej niziny Taraj. Wchłaniają zastaną tam ludność drawidyjską i austroazjatycką. Ostatni relikt tej fali osadniczej to lud Raut jeszcze pod koniec XX w. n.e. istniejący na południowych stokach Himalajów.

2./1. tysiąclecie p.n.e. - Do południowego podnóża Himalajów docierają hodowcy bydła, którzy wkrótce zdominują zastane na miejscu prymitywniejsze plemiona myśliwsko-zbierackie.

Według miejscowych opowieści władzę w Dolinie Kathmandu obejmuje legendarna dynastia pasterzy Gopala, a jej pięciu kolejnych władców nosi imiona Bhumangat, Bhimagupta, Manigupta, Wisznugupta i Jaksagupta.

Następną dynastię Abhira (Ahira) reprezentuje trzech królów-pasterzy, którzy według przekazów noszą imiona Varasimha, Dżajamatisimha i Bhuvanasimha.

X w. p.n.e. - Tradycja głosi, że ostatni z królów Abhira zostaje pokonany przez pochodzący ze wschodnich Himalajów chińsko-tybetański lud Kirati (w sanskrycie kirata - góral). Kirati zdobywają pozycję dominanta w Dolinie Kathmandu i rozwijają rolnictwo. Ich technika uprawy roli polega na wypalaniu lasu i wykorzystywaniu pola przez kilka lat do aż wyjałowienia gleby. Potem przenoszą się na nowe miejsce, gdzie znów zaczynają od wypalenia lasu.
Od ok. VII w. p.n.e. - Na nizinie Taraj i w Dolinie Kathmandu Kirati tworzą plemienne organizacje, których ekonomia jest oparta na rolnictwie oraz hodowli. Pierwszy znany z tradycyjnych przekazów władca Kirati nosi imię Yalambar (Iamb, Yellung Hang). Ustanawia stolicę w Matatirtha i opanowuje obszar od Tista na zachodzie do Trisidi na wschodzie.

Według Mahabharaty Yalambar zapowiedział, że podczas walki wesprze stronę przegrywającą, więc Kriszna doprowadził do jego ścięcia przed rozstrzygnięciem bitwy.

Po Yalambarze władzę przejmuje Pambi, a potem rządzą kolejno: Daskan, Buluncz i Mahuti.

Południowe stoki środkowej części Himalajów, nizina Taraj a przede wszystkim Dolina Kathmandu są zwane Nepalem (Nepala, Nipal). W sanskrycie nipalaya to podnóże gór. Z drugiej strony indoeuropejskie słowo ne oznacza dom (miejsce), a tybetańskie pal albo bal wełnę. Inna tradycja wskazuje na lud Newarów (Newara, Newar, Nepara) jako możliwy źródłosłów dla nazwy Nepalu.

Pochodzenie nazwy próbują też wyjaśniać rozmaite legendy. Jedna z nich utrzymuje, że u podnóża Himalajów miał niegdyś żyć pustelnik Nepal i to on dał swoje imię całemu krajowi.

VI w. p.n.e. - Plemienne konfederacje istniejące na nizinie Taraj zostają podporządkowane indyjskiemu królestwu Magadha. Najbardziej znana jest niewielka monarchia dynastii Śakja na wschodzie niziny Taraj. Z tej dynastii wywodzi się urodzony w Lumbini książę Siddharta Gautama znany potem jako Śakjamuni lub Budda.
Koniec VI w. p.n.e. - Jetedasti (Jitedasti Hang) rządzi w Kirati.

Według tradycji w tym czasie kraj odwiedza Budda z uczniami, lecz mimo przyjaznego przyjęcia, nie znajduje wyznawców.

Druga połowa V w. p.n.e. - Rządzący w Kośali Wirudhaka każe wymordować ród Śakjów, ponieważ obrazili jego matkę i likwiduje ich państwo. Wkrótce jednak królestwo Kośala też zostaje zlikwidowane w wyniku podboju przez wojska Magadhy.
V - IV w. p.n.e. - W Dolinie Kathmandu dominuje dynastia Kirati, pozostająca wasalem lub sojusznikiem królestwa Magadha.

W tym czasie w Kirati panują kolejno Tuska, Parab, Pancza, Kengkeng, Sonad, Thoomka i Gighri.

III w. p.n.e. - Czternasty król Kirati Sthunko Hang musi uznać zwierzchność Maurjów, a z nią rosnące wpływy buddyzmu.

Za panowania następnego władcy z tej dynastii, króla Sookeja dżinijski misjonarz Bhadrabhau próbuje w Nepalu popularyzować nauki Mahawiry, lecz nie odnosi większego sukcesu. Natomiast buddyzm zyskuje coraz więcej zwolenników wśród mieszkańców podnóża Himalajów.

III w. p.n.e. - W krainie Kumaun na stokach zachodnich Himalajów działa na poły legendarny nauczyciel sziwaizmu Śankaraczarja (Shankaracharya).
Ok. 260 - 250 r. p.n.e. - Aśoka z dynastii Maurjów podbija Dolinę Kathmandu. Swoją córkę Czarumati wydaje za mąż za miejscowego księcia Devpala. Maurjowie popierają buddyzm jako ideologię, która może połączyć indyjskie centrum królestwa i wasalnych władców w Dolinie Kathmandu.

Tradycja głosi, że w tym czasie powstaje wielka stupa Boudhanath (Bodnath) zwieńczona kwadratową wieżyczką (harmika) z wszystkowidzącymi oczami Buddy skierowanymi na cztery strony świata. Stupa skrywa podobno relikwie Kaśjapy, czyli buddy, który poprzedzał Śakjamuniego. Na południowy zachód od Boudhanath powstanie osada Kantipura.

Na polecenie Aśoki w mieście Lalitpur (w sanskrycie Miasto Piękna) na południu Doliny Kathmandu zostają zbudowane cztery stupy wyznaczające granice miasta.

. Połowa III w. p.n.e. - Aśoka podporządkowuje sobie himalajski region Kumaun, gdzie funkcjonują lokalne organizmy polityczne. Większość mieszkańców Kumaun wyznaje rozmaite formy hinduizmu, a szczególnie sziwaizm, a od czasów Aśoki rośnie znaczenie buddyzmu.

Od II w. p.n.e. - Po upadku Maurjów Dolina Kathmandu rozpada się na szereg państw zwykle obejmujących terytorium wokół ośrodków miejskich jak na przykład Lalitpur i Kantipura. Większość władców wyznaje buddyzm, chociaż duża część ludności nadal czci lokalne bóstwa.

Przez Dolinę Kathmandu prowadzą szlaki handlowe z Indii w Himalaje i do Tybetu, a wzdłuż tych tras powstają stacje handlowe, z których część przekształci się w stałe osady a potem w miasta.

Od II w. p.n.e. - W Kumaun istnieje niewielka monarchia pod władzą dynastii Kuninda. Gospodarka opiera się na hodowli i rolnictwie. Duże dochody przynosi jednak handel, zwłaszcza solą, ponieważ Kumaun leży na szlakach handlowych, które biegną z Doliny Indusu i Doliny Gangesu przez przełęcze Himalajów do Tybetu.

Większość ludności wyznaje sziwaizm, rośnie liczba górskich świątyń stanowiących cel dla pielgrzymów z obu stron Himalajów.

III w. n.e. - Królestwo Kirati słabnie. Król Paruka Hang i jego następca Gasti Hang (29. władca w długiej historii Kirati) zmagają się zarówno z problemami wewnętrznymi, jak też z naporem z zewnątrz.

Wreszcie książę Nimiśa Somawamsi rozbija armię Gasti Hanga i likwiduje królestwo Kirati. Część ludu Kirati przenosi się wtedy na wschód, gdzie przetrwa jeszcze kilkanaście stuleci, tworząc lokalne ksiąstewka.

Natomiast zwycięski Nimiśa zakłada dynastię Somawamsi. W ciągu następnych stu lat jego następcami na tronie nowego państwa są Matkasa, Kakawarma, Pasupresawarma i Bhaskarawarma (Vaskar Varma).

IV w. n.e. - Do Nepalu wkracza ród Surjawamsi, który poniósł porażkę w swojej ojczyźnie w Biharze i przeniósł się do krainy u stóp Himalajów z zamiarem zbudowania nowej monarchii. Przybysze rozbijają wojska Bhaskarawarmy i zajmują jego państwo. Tak kończy się monarchia Somawamsi, a zaczyna się monarchia dynastii Surjawamsi znanej szerzej pod nazwą Liććhawi. Pierwszym nepalskim władcą nowej dynastii jest Supuspa.

Liććhawi posługują się językiem indoaryjskim i są znani z popierania hinduizmu.

IV w. n.e. - W mieście Kantipura (ta nazwa jeszcze nie jest w oficjalnym użyciu) władcy Liććhawi budują pałac i królewski plac Durbar, na którym odbywają się wszelkie ceremonie państwowe, religijne i dynastyczne.

Podobne place powstaną potem również w innych miastach Doliny Kathmandu.

IV w. n.e. - Ćandragupta I z indyjskiej dynastii Gupta umacnia swoją pozycję w Nepalu poprzez ślub z księżniczką Kumaradewi z rodu Liććhawich.
IV - XIV w. - Dynastia Katyuri rządzi w Kumaun. Przez większość czasu region jest podzielony na dwie monarchie Garhwal na zachodzie i Kumaun (Kumaon) na wschodzie.
V w. - Na zachód od Kantipury powstaje wielka stupa Swajambhunath (Svayambhunath), centrum pielgrzymek i miejsce kultu legendarnej olbrzymki Śitali Maji. Według legendy pożerała niegdyś dzieci, lecz po nawróceniu na buddyzm stała się ich opiekunka i patronką.

Opowieści o olbrzymach bywają wiązane z legendarnymi yeti zwanymi też nyalmu, które podobno żyły niegdyś w górskim rejonie Helambu na północ od Doliny Kathmandu i zgodnie z popularnymi opowieściami rzekomo pożerały napotkanych ludzi. Nie zawsze jednak spotkanie z nyalmu musiało się źle skończyć. Jak głosi legenda, pewien wieśniak zaskoczony przez włochatego olbrzyma zaczął nacierać sobie nogi bryłą masła ghee, co zainteresowało nieproszonego gościa; chciał zrobić to samo. Wieśniak dał mu jednak nie masło, lecz dziegieć z sosny. Potem sprytny wieśniak stopił masło na swoich nogach za pomocą rozżarzonego węgielka z ogniska. Kiedy zaś nyalmu spróbował zrobić to samo, futro nasączone dziegciem zapaliło się i poparzony olbrzym uciekł. Podobno od tego czasu nyalmu nie wędrują tam, gdzie rosną sosny.

Niełatwe relacje łączące legendarne włochate olbrzymy i ludzi pokazuje też opowieść o samotnej olbrzymce, która porwała mężczyznę i zmusiła do spłodzenia z nią dziecka. Kiedy zaś po kilku latach mężczyzna uciekł, rozżalona i rozwścieczona olbrzymka zabiła i pożarła ich dziecko.

V w. - W Dolinie Kathmandu panuje Dharmadewa Liććhawi, a następnie jego syn Sri Manananka (Manadewa I) rządzący do 505 r. Ponieważ wstępuje na tron w młodym wieku, początkowo pomaga mu jego matka Radżjabati.

Sri Manananka jest znany jako władca niezwykle inteligentny i uzdolniony. Rządzi 41 lat. Wprowadza monetę znaną pod nazwą manank. Za jego czasów w Dolinie Kathmandu rozwija się plastyka, na przykład wspaniałe rzeźby bogów w świątyniach oraz architektura. Upowszechniają się wielodachowe pagody jako rozwinięcie indyjskich parasoli symbolizujących górę Meru i nirwanę.

465 r. - Sri Manananka umieszcza w świątyni Czangu Narajan koło stupy Boudhanath inskrypcję o nim i jego trzech poprzednikach. Historycy uznają ją za pierwszy pisany dokument w dziejach Nepalu.
Druga połowa VI w. - Osłabienie dynastii Liććhawich za panowania Gangadewy, Manadewy II i Śiwadewy I.
Początek VII w. - Śiwadewa I współrządzi ze swoim zięciem Amśuwarmą, założycielem linii Thakuri. Amśuwarma jako premier zdobywa ogromny wpływ na rządzenie krajem, a po śmierci teścia otwarcie przejmuje stery państwa Liććhawich. Słynie z ogromnej inteligencji i rozlicznych talentów. Jego dziełem jest między innymi ustanowienie stałych szlaków handlowych między Nepalem i Tybetem przez przełęcze przecinające niedostępne Himalaje. Nawiązanie bliższych stosunków z północnym sąsiadem wyraża się także w przekazaniu Tybetańczykom zasad buddyzmu, a jedna z córek Amśuwarmy Bhrikuti zostaje żoną tybetańskiego władcy Srong-bcan sgam-po.

Za czasów Amśuwarmy do Nepalu dociera Chińczyk Hüan Tsang, sławny buddyjski mnich. Pozostawia opis monarchii Liććhawich i jej mądrego władcy.

Pierwsza połowa VII w. - Po śmierci Amśuwarmy tron obejmuje Udajadewa, a wkrótce po nim Dhruwadewa, co oznacza, że władza wraca w ręce dynastii Liććhawich.
Ok. 650 r. - Powstaje królestwo Lalitpur z centrum w mieście o tej samej nazwie.
Druga połowa VII w. - Pozycja kolejnych monarchów Liććhawi jest coraz słabsza. Wykorzystują to indyjscy Guptowie i opanowują Dolinę Kathmandu.

Pokonana dynastia Liććhawi przenosi się do Tybetu. Tam, co prawda, otrzymuje pomoc militarną, dzięki której może wrócić i odzyskać tron, lecz ceną jest obecność tybetańskich oddziałów wojskowych w Dolinie Kathmandu i uzależnienie Liććhawich od Tybetu.

703 r. - Za panowania Śiwadewy II z dynastii Liććhawich kończy się tybetańska okupacja: Dolina Kathmandu i okoliczne góry podległe królestwu Bhaktapur zrzucają bezpośrednią władzę Tybetu, chociaż wciąż pozostają wasalem potężnego sąsiada z północy.

Nie potrafi tego zmienić również Dżajadewa II, ostatni liczący się władca z dynastii Liććhawi. Państwo słabnie pod naporem tybetańsko-birmańskich Newarów coraz śmielej osiedlających się w Dolinie Kathmandu.

723 - 724 r. - Wyznający buddyzm mahajana rolniczy lud Newarów oficjalnie zakłada w Dolinie Kathmandu swoje miasto Kantipura (w sanskrycie Miasto Chwały).

W istocie Kantipura kontynuuje tradycje dużo starszego miasta istniejącego w tym miejscu już kilkaset lat wcześniej. Według legendy Dolinę Kathmandu wypełniały niegdyś wody ogromnego jeziora (powstało po stopnieniu plejstoceńskich lodowców), a okolicę zamieszkiwały setki groźnych węży. Wędrujący przez ten obszar bodhisatwa Mandżuszri nie przejmował się jednak wężami, ponieważ dostrzegł na środku jeziora wyjątkowo piękny i regularny w kształcie ogromny błękitny kwiat lotosu noszący imię Swajambhu, czyli Samostwarzający. W kwiecie płonął ogień prawdziwego poznania. Mandżuszri uznał kwiat za obraz doskonałej nauki Buddy. Niektórzy głoszą, że miejsce było wyjątkowe również ze względu na spoczywające tam szczątki jednego z wcześniejszych buddów poprzedzających Buddę Śakjamuniego. W każdym razie bodhisatwa postanowił udostępnić kwiat, więc wyjął miecz i rozciął góry Mahabharat, by woda mogła spłynąć na niżej położone tereny. Tak powstała rzeka Bagmati. Węże zaś przegnał. Okazało się wtedy, że wspaniały lotos tkwił na szczycie wzgórza. Widząc to Mandżuszri pogrążył się w medytacjach, która trwała tak długo, że włosy urosły mu do niebywałej długości, a na dodatek pojawiły się w nich wszy. Kiedy w końcu Mandżuszri przerwał medytacje, musiał coś zrobić z kłopotliwą fryzurą. Ściął zatem włosy i zamienił w las, który porasta okoliczne wzgórza, a wszy, których nie chciał zabijać, ponieważ cenił każde życie, zamienił w małpy. Na miejscu cudownego lotosu Mandżuszri postanowił zbudować stupę Swajambhunath, która będzie potem wielokrotnie przebudowywana osiągając swój ostateczny kształt ok. XV-XVI w. Turyści nazwą potem Swajambhunath świątynią małp, ponieważ będą tam stale obecne, naprzykrzając się ludziom.

Na wschód od wielkiej stupy rozwinęła się osada, która z czasem została nazwana Kantipurą.

Połowa VIII - połowa IX w. - W Dolinie Kathmandu panują ostatni władcy Liććhawi: Śankaradewa I, Manadewa III, Baliraja, Baladewa i Manadewa IV.

Na całym obszarze Doliny Kathmandu nasila się tybetańskie osadnictwo. Newarowie stają się dominującą siłą w kraju, chociaż ulegają kulturowym wpływom miejscowej ludności, przejmując na przykład język.

Druga połowa VIII w. - Buddyjski misjonarz Padmasambhawa szerzy tantryzm w Dolinie Kathmandu.
Druga połowa VIII w. - W basenie rzeki Karnali na zachód od Doliny Kathmandu istnieje niewielki organizm polityczny Khasa (Hasa, Khas, po tybetańsku Ja-rtse). Większość ludności posługuje się językiem nepali, a dokumenty są spisywane w nepali i sanskrycie. Dominuje hinduizm i buddyzm.
IX w. - Większość lokalnych dynastii w Dolinie Kathmandu, na przykład rządzących w Kantipurze, wciąż uznaje się za wasali Tybetu.
IX - XVII w. - W Lalitpur znanym też pod nazwą Patan lub Jalu rządzi lokalna linia władców Malla.
878 r. - Książę Raghadewa należący do linii Thakuri (zapoczątkowanej przez Amśuwarmę ponad 200 lat wcześniej) zaczyna nową dynastię rządzącą Doliną Kathmandu po odsunięciu Liććhawich. Nowy władca wprowadza erę Sambat, która jest liczona od legendarnego początku dynastii Thakuri w 595 r. p.n.e. Era będzie stosowana przez ponad 1000 lat, a Newarowie będą jej używali jeszcze w XXI w.

Dolina Kathmandu zostaje uwolniona spod dominacji Tybetu, lecz wyzwalanie całego Nepalu potrwa do XII w. W tym czasie Dolina Kathmandu zbliża się do Indii, ale tybetańskie wpływy kulturowe pozostają silne, czego wyrazem jest legenda o założeniu klasztoru Targheghyang. Według niej w dolinie wybuchła niegdyś zaraza, której nikt nie umiał powstrzymać. Władca Kantipury zwrócił się w końcu do słynnego lamy mieszkającego za Himalajami w tybetańskiej wiosce Keyrung. Świątobliwy mnich przybył do Kathamandu i rzeczywiście pomógł. W zamian zaś otrzymał spory obszar w górskim regionie Helambu na północ od doliny i założył tam klasztor tybetańskich buddystów.

Koniec IX - koniec XII w. - Okres rządów dynastii Thakuri-Raghadewa zapisuje się w historii Doliny Kathmandu jako czas chaosu (Ciemne Wieki w dziejach Nepalu). Wewnętrzne niepokoje, walki o władzę i konflikty między arystokratycznymi rodami osłabiają kraj i ułatwiają najazdy z zewnątrz.
2. tysiąclecie n.e. - W tropikalnym lesie na błotnistej, malarycznej nizinie Taraj na południu żyją półosiadłe plemiona Tharu. Trudnią się prymitywnym rolnictwem i myślistwem. Pochodzą z Indii, skąd wyparły ich ludy bardziej zaawansowane cywilizacyjnie. Według legend Tharu mają być rzekomo odporni na malarię. W rzeczywistości nie są odporni, a jedynie odstraszają komary za pomocą cuchnącego, a nawet trującego dymu powstającego podczas spalania mokrego drewna, krowich odchodów i rozmaitych ziół.
X w. - Gunakamadewa I, piąty władca z dynastii Thakuri-Raghadewa. Władca buduje w Kantipurze okazały pałac Hanumana. Zazwyczaj uważa się, że Gunakamadewa I wprowadza kilka ważnych świąt, które będą potem praktykowane w Nepalu przez następne stulecia: Indra Dżatra, Kriszna Dżajanti i Rato Maćendranath Dżatra (Rato Macchendranath Jatra).

Za miejsce narodzin widowiskowego święta Rato Maćendranath Dżatra uważa się wioskę Bungamati koło Patan, gdzie w świątyni zajmującej centrum osady jest czczone lokalne bóstwo deszczu zwane Maćendranath. W XVI w. powstanie świątynia Maćendranath przy placu Durbar w Patan. W przyszłości będzie to jedna z najważniejszych świątyń w Dolinie Kathhmandu.

X - XIII w. - W środkowych Himalajach istnieją buddyjskie i hinduistyczne (religie te zlewają się ze sobą) państewka dynastii pochodzących na ogół z Indii. Oddalenie od ośrodków politycznych, niedostępne góry i katastrofy naturalne (na przykład powtarzające się lawiny śnieżne i błotne) oraz nieprzyjazny klimat gwarantują względną niezależność od potęg z Indii, Tybetu i Chin.
XI w. - W królestwie Khasa panuje dynastia Malla (niezwiązana z władcami Malla z Doliny Kathmandu).
Druga połowa XI w. - Sanchara Dewa z dynastii Thakuri-Raghadewa rozbudowuje pałac Hanumana w stołecznej Kantipurze.
Początek XII w. - Pochodzący z Kharipradeśa (późniejsza prowincja Ngari) król Nagaradża (znany też jako Nagadewa lub Dżaweśwara) rządzi królestwem Khasa. Wojowniczy władca znacznie rozszerza granice swego państwa, podbijając okoliczne plemienne monarchie, w tym królestwo Dżumla. Podporządkowuje sobie ziemie do rzeki Bheri na wschodzie i do rzeki Satluj na zachodzie, a na północy granicę opiera o przełęcz Mayum, gdzie biegnie ważna droga do Tybetu. Stolicą jego państwa jest Semdża (Semja), a okolice tego miasta stanowią centrum języka nepali.

Do końca XII w. politykę podbojów kontynuują następni władcy Khasa: Ćapa (syn Nagaradży), Ćapilla (syn Ćapy), Kraśićalla (syn Ćapilly), Kradhićalla i Kraćalla.

XII w. - We wschodniej części Doliny Kathmandu król Ananda Malla zakłada miasto Bhaktapur (w sanskrycie Miasto Pobożnych) jako swoją stolicę. Nadaje miastu plan podwójnego S, aby naśladować kształt magicznej konchy Wisznu i Kriszny. Patan jest wasalem Bhaktapur.
1196 - 1201 r. - W Kantipurze rządzi Widżajakamadewa, ostatni król z dynastii Thakuri-Raghadewa.
Do 1216 r. - Ari Malla (w sanskrycie malla - zapaśnik) zakłada swoje królestwo w Dolinie Kathmandu, przejmując władzę po dynastii Thakuri-Raghadewa. Tak zaczyna się epoka Malla.

Legenda głosi, że Widżajakamadewa kochał zapasy i dlatego faworyzował świetnego zapaśnika Ari, który w konsekwencji przejął władzę w państwie. Jego następcy jednak chętniej opowiadają o swoim rzekomo arystokratycznym pochodzeniu z indyjskiej kasty wojowników kszatrija. Zgodnie z tą opowieścią przydomek przyjęty kiedyś przez Ariego jako symbol siły stał się rodowym nazwiskiem dynastii Malla. Niektórzy Malla twierdzą nawet, że są potomkami Liććhawich. Co prawda większość krytyków władców Malla nie wierzy w tę opowieść, ale pozostaje faktem, że za czasów Malla język maithili zyskuje w Dolinie Kathmandu pozycję porównywalną z sanskrytem. Oba języki są bowiem używane w tekstach religijnych i administracyjnych. Maithili jednak to język mieszkańców prowincji Mithila w Biharze, a więc w tej części Indii, skąd pochodzili pierwsi Liććhawi.

Swoim synom Ranasurze i Abhayi (rządzącemu do roku 1235) Ari Malla zostawia niewielkie, lecz dobrze zorganizowane i scentralizowane państwo, które na 160 lat stanie się główną siłą doliny. Wraz z politycznym znaczeniem rodu rośnie też znaczenie bogini Taledżu (inkarnacja Kali), która jest patronką dynastii Malla.

Do końca XIV w. kolejni przedstawiciele dynastii Malla budują siłę państwa: Dżajadewa Malla (do 1258 r.), Dżajabhimadewa (do 1271 r.). Dżajasimha Malla (do 1274 r.), Ananta Malla (do 1310 r.), Dżajanandadewa (do 1320 r.), Dżajari Malla (do 1344 r.), Dżajarudra Malla (do 1326 r.), Dżajani Malla (do 1344 r.), Dżajaradżadewa (do 1361 r.), Dżajardżuna Malla (do 1382 r.),

XIII w. - W Dolinie Kathmandu działa Anige (Aniko), sławny mistrz odlewający z brązu posągi bóstw.
XIII/XIV w. - Do królestwa Khasa napływa duża liczba Radżputów uciekających przed armią Sułtanatu Delhijskiego (zwłaszcza po upadku fortu Chittor w 1303 r.). Przybysze łatwo wtapiają się w miejscową ludność ze względu na podobieństwo języków i zwyczajów. Jednakże, Radżputowie reprezentują zaawansowaną kulturę i należą do klas wyższych, więc szybko dają o sobie znać ich ambicje polityczne. To zaś oznacza osłabienie władzy centralnej królestwa Khasa i wzrost tendencji odśrodkowych.

W tym czasie na tronie Khasa zasiadają Ananda Malla, Ripu Malla i Sangramma Malla.

Od XIII/XIV w. - Państwo Khasa rozpada się na dwie części rządzone przez rody Radżputów: w rejonie Karnali-Bheri oraz Czaubise Radżja w regionie Gandaki. W rzeczywistości jednak władza centralna w tych monarchiach jest raczej symboliczna, a realny wpływ na bieg wydarzeń mają początkowo na poły samodzielne, a z biegiem czasu coraz bardziej niezależne lokalne księstwa, których korzenie zwykle sięgają początków XIII w.
Od XIV w. - Powstają nepalskie kroniki Vamshavali, które jako pierwsze opisują historię Nepalu począwszy od legendarnych czasów dynastii Gopala, Abhira i Kirati. Dobrze udokumentowane dzieje zaczynają się jednak dopiero od V w.
1349 r. - Szams Ad-Din Ilijas Szach władający Bengalem dokonuje łupieżczego najazdu na Dolinę Kathmandu zakończonego obrabowaniem i zniszczeniem Kantipury. Najeźdźcy nie potrafią jednak trwale opanować Doliny Kathmandu.
Do 1395 r. - Dżajasthiti Malla, następca Dżajardżuny, doprowadza Dolinę Kathmandu do rozkwitu.

Podbija okoliczne obszary (zwycięstwa nad armią Patan) i wprowadza indyjski system kastowy.

1395 - 1408 r. - Trzej synowie Dżajasthiti Malla, Dżajadżjoti, Dżajakiti i Dżajadharma, rządzą wspólnie. Dopiero Dżajadżjoti, który żyje najdłużej, panuje samodzielnie w latach 1408-1428. Dżajadżjoti słynie jako protektor buddyzmu. Władzę w państwie przekazuje swemu synowi Dżajajakszy.
Od XIV/XV w. - Na obszarze Baise Radżja istnieją 22 monarchie z najsilniejszymi królestwami Dżumla i Doti (pozostałe to: Dżadżarkot, Badżura, Gadżur, Biskot, Malneta, Thalahara, Dailekh, Dullu, Durjal, Tulsipur, Dang, Saljan, Czilli, Phalawagh, Dżehan, Darnar, Atbis, Gotam, Madżal, Gurnakot i Rukum).

W obrębie Czaubise Radżja zaś funkcjonują 24 monarchie z najważniejszym państwem Gurkhów (pozostałe to: Lamdżung, Tanahun, Kaski, Nuwakot, Dhor, Satahun, Garahun, Riszing, Ghiring, Paijun, Parbat, Galkot, Palpa, Gulmi, Argha, Khanczi, Musikot, Isma, Dhurkot, Badżhang, Bhirkot, Pjuthan i Butwal).

Ok. 1404 r. - Baliradża panujący w hinduistycznym królestwie Dżumla (Jumla) w okolicy jeziora Rara kładzie podwaliny pod przyszłą potęgę swojej monarchii, żeniąc się z córką ostatniego władcy z dynastii Malla (różnej od Malla z Doliny Kathmandu) rządzącej niegdyś królestwem Khasa.

Mieszkańcy Dżumli posługują się językiem indoaryjskim, słyną z rozbudowanego systemu kastowego i religijnego fundamentalizmu.

1445 r. - Po śmierci Baliradży władzę w Dżumli przejmuje jego syn Waksaradża, a potem wnuk Widżajaradża i rządzący do końca XV w. prawnuk Wisesaradża.

Coraz agresywniejsze królestwo Dżumla wyrasta na lokalną potęgę i coraz śmielej próbuje zdominować środkowe Himalaje, konkurując z Kantipurą z Doliny Kathmandu w dziele jednoczenia ziem Nepalu.

1428 - 1482 r. - W Dolinie Kathmandu panuje Dżajajaksza Malla. Buduje słynny pałac w Bhaktapur.

W swoim testamencie Dżajajaksza dzieli kraj między synów, żeby uniknąć powtórzenia sytuacji, w jakiej sam się kiedyś znalazł. To jednak spowoduje rozpad państwa na królestwa rządzone przez lokalne linie dynastyczne Malla.

Początek XVI w. - Indoeuropejski lud Gurkhów podlega władzy Radżputów z ludu Ghale, a Radżputowie są wasalami imperium Wielkiego Mogoła z północnych Indii.

Co roku jesienią odbywają się wyścigi kandydatów do roli władcy Gurkhów, co oznacza, że zazwyczaj zostaje nim najsprawniejszy mężczyzna. Z drugiej jednak strony wybór nie jest oparty wyłącznie na kryteriach sportowych, ponieważ kilka arystokratycznych rodów zajmuje uprzywilejowaną pozycję w społeczeństwie Gurkhów i to spośród nich jest wyłaniany władca. Na początku stulecia dominuje ród Szah reprezentowany przez Kulmandana, a potem przez Jaszobrahmę.

XVI w. - Dolina Kathmandu jest podzielona na kilka państw.

W Bhaktapur rządzi dynastia, której założycielem jest Radża Malla (1482-1519). Jego następcy to Prana Malla (1519-1547), Wiszwa Malla (1547-1560) i Trailokdża Malla (1560-1613).

W Kantipurze panuje linia Malla zapoczątkowana przez Ramę Malla (1482-1520): Surja Malla (1520-1530), Amara Malla (1530-1538), Narendra Malla (1538-1560), Mahendra Malla (1560-1574), Sadasziva Malla (1574-1583), Sziwasimha Malla (1583-1620).

Niezależna linia Malla rządzi też w Patan.

XVI w. - Królowie Bhanasahi i Saimalsahi utrzymują niezależność Dżumli od władców Malla z Doliny Kathmandu.
Od XVI w. - Dżanakpur jest celem pielgrzymek od czasu, gdy asceci znaleźli tu domniemany łuk Ramy oraz uznane za cudowne wizerunki Ramy i Sity.
1531 - 1533 r. - Kroniki odnotowują, że plemiona Szerpów (Sherpa) przenoszą się z Tybetu w okolice Sagarmathy (Czomolungma), gdzie budują swoje świątynie. Utrzymują się z hodowli jaków. Szybko zdobywają opinię największych znawców Himalajów.

Szerpowie opowiadają między innymi o rzekomych spotkaniach z yeti. Według jednej z takich opowieści lama Sange Dordże zaprzyjaźnił się niegdyś z jednym z tych włochatych olbrzymów. Kiedy zaś po latach przyjaźni yeti zginął pod lawiną, lama zgodnie z tybetańskim obrządkiem poćwiartował jego ciało i oddał ptakom. Skalp zaś przekazał do klasztoru w Pongboche na południowym stoku Sagarmathy.

Ok. 1559 r. - Drawja Szah, następca Jaszobrahmy, montuje koalicję bramińskich rodów Bhattarai, Arjal, Adhikari Pannt i Aczarja, żeby zdobyć władzę nad Gurkhami. Drawja Szah nie jest atletyczny, więc w tradycyjnej sportowej rywalizacji o władzę mógłby przegrać, lecz zwycięża dzięki sprytnie zawartym porozumieniom.

Wkrótce potem odrzuca władzę Radżputów i, korzystając z ich osłabienia, przenosi się ze swoimi zwolennikami w góry, gdzie zakłada państwo Gurkhów w mieście Gurkha na zachód od Kantipury. W ciągu jedenastu lat swoich rządów (do 1570 r.) buduje instytucje centralnej władzy, a przede wszystkim ostatecznie znosi tradycję corocznego wybierania władcy i wprowadza dziedziczenie tronu w ramach swojego rodu Szah. Patronem królewskiej dynastii Szah jest bóstwo Gorakhanatha.

Kolejni królowie z tej dynastii to Purendra (1570-1605) i Czatrapati (1605-1606).

Przed 1574 r. - Mahendra Malla buduje szereg świątyń w Kantipurze przy królewskim placu Durbar, w tym poświęconą groźnej bogini Taledżu.
1596 r. - Kantipura zmienia nazwę na Kathmandu.

Do końca panowania dynastii Malla miasto dynamicznie się rozwija i zyskuje coraz więcej wspaniałych budowli, jak choćby świątynia Kashthamandapa (Maru Satal) przy placu Durbar powstała na miejscu istniejącej tu od XI w. pustelni Gorakhanatha.

Władcy Malla rezydujący w Kathmandu w XVII wieku to kolejno: Lakszminarasimha Malla (1620-1641), Pratapa Malla (1641-1674), Czakrawartendra Malla (1669), Mahipatendra Malla (1670), Dżajanripendra Malla (1674-1680), Parthiwendra Malla (1680-1687) i Dżajabhupalendra Malla (1687-1700).

1597 r. - Kathmandu podbija sąsiednie państwo Patan.
Pierwsza połowa XVII w. - Wasantaradża, Wisekaradża, Wikramasahi i Bahadurasahi budują militarną i polityczną siłę królestwa Dżumla, które staje się dominującą siłą na zachód od Doliny Kathmandu.
XVII w. - Główną walutą Doliny Kathmandu a potem Nepalu jest srebrna suka (używana do roku 1914) i złoty mohar (w obiegu do roku 1950).
XVII w. - W Bhaktapur rządzi lokalna dynastia Malla: Dżagatdżjoti Malla (1613-1637), Naresa Malla (1637-1644), Dżagatprakasa Malla (1644-1673) i Dżitamitra Malla (1673-1696). Ich państwo jest jedną z głównych sił Doliny Kathmandu.

Miasto Bhaktapur przeżywa rozkwit, mając 172 świątynie i podobną liczbę schronisk dla pielgrzymów, 152 studnie i 77 wielkich zbiorników wody.

1606 - 1633 r. - W państwie Gurkhów rządzi Ram Szah, autor słynnego traktatu prawniczego.

Jego następcą jest Dambar Szah, który będzie panował do 1642 r.

1628 r. - Jezuita J. Cabral odwiedza Dolinę Kathmandu. Jest to pierwsza odnotowana wizyta Europejczyka w tym kraju.
1639 r. - Siddi Narasimha Malla znów czyni Patan niezależnym królestwem.
Połowa XVII w. - Traktat zawarty przez Kathmandu i Tybet zapewnia wspólne kontrolowanie ważnych himalajskich przełęczy Kuti i Kirong, przez które prowadzą handlowe szlaki między Indiami i Tybetem. Poza tym Newarowie zyskują prawo do zakładania swoich domów handlowych w Lhasie oraz bicia tybetańskich monet.
Połowa XVII w. - Według tradycyjnych opowieści pewien mnich o imieniu Bhagwan Chaudhara trafia do więzienia za kradzież. Tam doznaje oświecenia, kiedy we śnie odwiedza go bogini Gadhimai i zapowiada, że odzyska wolność, jeżeli złoży krwawą ofiarę. Mnich postanawia spełnić wolę bogini, wychodzi z więzienia, buduje świątynię i składa ofiarę ze zwierzęcia. Odtąd co pięć lat w prowincji Bara odbywa się jedno z najbardziej okrutnych i barbarzyńskich świąt ku czci Gadhimai. Pielgrzymi przybywający do Bara zabijają dziesiątki a potem setki i tysiące ptaków, kóz, owiec i krów, aby zapewnić sobie powodzenie.

Z czasem masowy mord stanie się rodzajem krwawego sportu, gdzie ludzie rywalizują w ilości zwierząt zabitych maczetami, siekierami czy pałkami. Na przykład w 2009 r. ginie ok. pół miliona zwierząt. Niewiele pomagają protesty etyków, argumenty oparte o prawa zwierząt czy akty prawne, chociaż w 2019 r. nepalskie władze formalnie delegalizują barbarzyńskie święto.

Od połowy XVII w. - Kapucyni prowadzą katolicką misję w Kathmandu.
Druga połowa XVII w. - W państwie Gurkhów rządzą władcy z dynastii Szah: Kriszna (1642-1658), Rudra (1658-1669) i Prithwipati (1669-1716).
1684 - 1705 r. - Dżajadżoganarendra Malla rządzący w Patan zapoczątkowuje lokalną linię dynastyczną Malla, która utrzyma władzę do podboju przez Gurkhów w 1768 r.
1696 - 1722 r. - W Bhaktapur (w języku nepalskim zwanym też Bhadgaon lub Khwopa) panuje Dżajabhupatindra Malla, doprowadzając swoje państwo do szczytu potęgi.
Od 1700 r. - Postępuje upadek dynastii Malla rządzącej w Kathmandu.

Kolejni władcy Dżajabhaskara Malla (1700-1714), Mahendrasimha Malla (1714-1722) i Dżajajagajaja Malla (1722-1736) są coraz słabsi. Nie mają środków, żeby powstrzymać najazdy Gurkhów.

Początek XVIII w. - Kolejni władcy Dżumli Wirabhadrasahi, Prithwipatisahi i Surathasahi przekształcają swoje państwo w potęgę.
Pierwsza połowa XVIII w. - Według legendy panujący w Kathmandu król Dżajaprakasa Malla (1736-1746) zakochał się w bogini Taledżu, która obrażona tym uczuciem zażądała czczenia swojej inkarnacji Kumari Dewi (bóstwo deszczu). Inna wersja tej opowieści głosi, że król dopuścił się pedofilii, co oburzyło Taledżu. W każdym razie dla przebłagania bogini król funduje pałac Kumari Ghar w Kathmandu, gdzie mają odtąd przebywać kolejne dziewczynki z ludu Newara rozpoznane jako Kumari, czyli inkarnacje bogini Taledżu.

Kilkuletnia, czasem trzy-czteroletnia dziewczynka rozpoznana przez kapłanów jako potencjalna Kumari zostaje poddana szeregowi testów. Jednym z nich jest pozostawienie jej na noc w sali z odciętymi głowami byków, ponieważ inkarnacja Taledżu jako bogini śmierci nie powinna się niczego bać. Jeżeli dziewczynka nie okaże strachu, zostaje odebrana rodzinie i przeniesiona do Kumari Ghar pod opiekę zarządzających pałacem. Odtąd nie wolno jej opuszczać pałacu, nie dotyka ziemi jako nieczystej, nie spotyka się z innymi dziećmi i możliwie rzadko jest odwiedzana przez biologicznych rodziców. Jej rolą jest udzielanie błogosławieństwa poprzez namalowanie czerwonej kropki na czole pielgrzymów oraz pokazywanie się co pewien czas w oknie pałacu. Po osiągnięciu dojrzałości, czyli pierwszej menstruacji dotychczasowa Kumari Devi ustępuje nowej. Wraca do rodziny i zostaje wydana za mąż.

Z czasem obok najważniejszej Kumari z Kathmandu pojawią się podobne Kumari w Bhaktapur i Patan.

1716 - 1743 r. - Panuje władca Gurkhów Narabhpati Szah.

Pozostawia państwo wewnętrznie skonsolidowane i gotowe do ekspansji. Tron przejmuje jego syn Prithvi Narajan Szah, który wkrótce zmieni swoje państwo w potęgę.

1740 - 1760 r. - Król Dżumli, Sudarasanasahi, podbija Sikkim na wschodzie oraz zamieszkane przez ludność tybetańską królestwo Mustang, które skutecznie broniło swojej niepodległości przez ponad 300 lat.
1744 r. - Prithwi Narajan Szah zaczyna podbój posiadłości Malla zdobywając miasto Nuwakot między swoją stolicą Gurkha i Kathmandu. Potem zajmuje wzgórza wokół Kathmandu odcinając miasto od świata.

Około roku 1756 armia Gurkhów zajmuje przełęcz Kuti, przez którą prowadzi szlak handlowy z doliny Os do Tybetu.

1746 - 1768 r. - W Kathmandu panują ostatni władcy z dynastii Malla: Dżajadżjotiprakasa Malla (1746-1750) i powtórnie Dżajaprakasa Malla (1750-1768). Walki między różnymi liniami dynastii Malla wyniszczają posiadłości rodu, czyniąc je łatwym łupem dla Gurkhów.
1762 r. - Władca Gurkhów Prithvi Narajan Szah pokonuje armię Bengalu, próbującą podbić Nepal.
1766 r. - Prithvi Narajan Szah rozbija wojska Kathmandu w bitwie pod Kirtipur (ok. 5 km na południowy wschód od Kathmandu). Władca Kirtipur zawarł wcześniej przymierze z Prithvim, lecz niespodziewanie je zerwał, licząc na klęskę Gurkhów. Jego rachuby okazały się jednak błędne i Kirtipur został zdobyty, a następnie złupiony. Miejscowa legenda głosi, że broń zdobyta na pokonanych obrońcach Kirtipuru została umieszczona pod dachem jednej ze świątyń jako znak triumfu Prithviego i jeszcze w XXI w. można oglądać zawieszone wysoko miecze i tarcze.

Klęska w Kirtipurze zagraża bezpośrednio istnieniu państwa dynastii Malla. W tej sytuacji Dżajaprakasa Malla rządzący Kathmandu zwraca się po pomoc do Brytyjczyków i Kompania Wschodnioindyjska przysyła oddział wojska pod dowództwem kapitana Kinlocha. Jednak Prithvi Narajan Szah pokonuje interwentów pod Sindhuli (1767), co ostatecznie przypieczętuje los Kathmandu.

1768 - 1769 r. - Prithwi Narajan Szah wkracza do Kathmandu, zasiada na tronie akurat wystawionym przez Dżaja Prakaśę przed pałac z okazji święta ku czci Indry i ogłasza się nowym panem Kathmandu (25 IX 1768).

Dżajaprakasa Malla ucieka do Patan. Kilka tygodni później, kiedy Gurkhowie zajmują też Patan, Dżajaprakasa Malla i ostatni król Patan Tedż Narsingh Malla uciekają do Bhaktapur, gdzie panuje Ranadżit Malla.

Wkrótce jednak Gurkhowie zajmą też Bhaktapur, ostatecznie niszcząc dynastię Malla.

1769 r. - Prithwi Narajan Szah rozbija królestwo Dżumla, gdzie jako ostatni władca rządzi Surjabhanasahi (syn Sudarasanasahiego). Prithvi Narajan Szah zmusza do posłuszeństwa 44 radżów poddanych Dżumli, w tym władcę monarchii Mustang na północy kraju.

Prithwi Narajan Szah jednoczy Nepal (1769) i rozpoczyna dynastię Szah.

Siedzibą nowej dynastii jest pałac Hanumana i dopiero w 1896 r. władcy Nepalu przeniosą się do pałacu Narajan Hiti.

1775 r. - Po śmierci Prithwi, tron w Kathmandu obejmuje jego syn Pratap Singh Szah.
1777 r. - Śmierć Pratapa oznacza, że nowym władcą powinien być jego syn Rana Bahadur Szah, mający zaledwie dwa i pół roku. W tej sytuacji władzę regentki obejmuje królowa Radżendra Lakszmi, matka Bahadura. Król przejmie realną władzę dopiero w roku 1785. Po dwóch latach walk z Brytyjczykami Bahadur ustala granice Nepalu (potwierdzi je później Traktat z Santali, 1816). Bahadur kontynuuje podbój Dżumli.
1786, 1791 r. - Dwie wojny z Tybetem i łupieżcze najazdy Gurkhów na zależny od Chińczyków południowy Tybet. To wkrótce wywoła chiński odwet.
1791 r. - Gurkhowie najeżdżają Kumaun i narzucają mu swoją dominację.
1792 r. - Zbrojna interwencja Chin doprowadza do pokonania armii Nepalu. W 1793 r. chińska armia zajmuje strategiczną pozycję koło Kathmandu. Chiny narzucają Gurkhom daninę (płaconą aż do 1908 r.).
1793 r. - Brytyjski pułkownik i orientalista William Kirkpatrick przybywa z Indii do Kathmandu z misją załagodzenia konfliktu nepalsko-chińskiego, a w rzeczywistości, aby ugruntować brytyjskie wpływy w Nepalu.

Swoją wyprawę opisze w książce Account of the Mission to Nepaul in 1793 (opublikowana w Londynie w 1811 r.).

1795 r. - Resztki monarchii Dżumla ostatecznie poddają się Gurkhom.
1799 r. - Rana Bahadur Szah abdykuje, aby zostać ascetą. Wraca jednak kilka miesięcy później, kiedy ospa zabiła jego ukochaną trzecią żonę Kanimati Devi. Bahadur przeżywa załamanie nerwowe. Według niektórych popada wręcz w szaleństwo, ponieważ rozgoryczony każe zniszczyć wizerunki kilku bóstw, zwłaszcza bogini ospy Sitali, i rozbija wielki, brązowy dzwon, który sam kiedyś ofiarował świątyni bogini Taledżu.

Próba odzyskania tronu powoduje powstanie dziwacznego systemu dwuwładzy, kiedy jeden rząd jest lojalny wobec Bahadura, a drugi wobec Girwana Judhy, syna i następcy Bahadura. Wybucha wojna domowa zakończona wybiciem wielu zwolenników Bahadura, a pokonany były władca udaje się na wygnanie do Varanasi w Indiach. Towarzyszy mu premier Bhimsen Thapa (1775-1839).

1802 - 1803 r. - Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska przysyła do Kathmandu kapitana Knoxa z misją nawiązania stosunków handlowych i ewentualnie politycznych.
1803 r. - Gurkhowie zajmują Garhwal.
1804 r. - Zaognienie stosunków z Brytyjczykami związane z kwestią południowych granic powoduje odwołanie Knoxa. Z drugiej strony brytyjskie władze w Indiach godzą się, by Rana Bahadur Szah wrócił do Kathmandu. Rana Bahadur spotyka się jednak z niechęcią dworu i pozostaje w politycznej izolacji. W końcu przenosi się do Makwanpur, a w roku 1806 zostaje uwięziony i ścięty na rozkaz swego przyrodniego brata Szer Bahadura Szaha.
Od 1806 r. - Premier Bhimsen Thapa organizuje słynną masakrę w ogrodach Bhandarkhal koło pałacu Hanumana w Kathmandu. W ciągu dwóch tygodni giną 93 osoby uznane za niewygodne dla Bhimsena lub zagrażające państwu. Premier zaś staje się najbardziej wpływową osobą w Nepalu.
1809 - 1810 r. - Sikhowie rozbijają armię Gurkhów, powstrzymując ich dalszą ekspansję na zachodzie.
1812 - 1869 r. - Acharya Bhanu Bhakta, pierwszy poeta piszący po nepalsku (tworzy nową wersję Ramajany).
Do 1814 r. - Gurkhowie za panowania Girwana Judhy (1799-1816, syn Rany Bahadura) opanowują cały Nepal oraz księstwo Sikkim między Nepalem, Bhutanem i Tybetem.
1814 - 1816 r. - Wojna Nepalu z gubernatorem generalnym brytyjskich Indii, dążącym do opanowania Nepalu. Brytyjczycy przekraczają granicę w Nalapani, najdalej na zachód wysuniętym punkcie nepalskiej granicy.

Po serii początkowych porażek Brytyjczycy pokonują Gurkhów w drugiej kampanii. Podbijają Sikkim, Nepal i Dolinę Kathmandu.

1 XII 1815 r. - Umowa z Sugauli określa granicę między Nepalem i brytyjskimi Indiami: Garhwal zostaje włączony do Indii.
1816 r. – Po bitwie pod Makwanpur Brytyjczycy ogłaszają Nepal swoim protektoratem (Traktat z Santali) administracyjnie związanym z Indiami, lecz rządzonym przez miejscową królewską dynastię.
1816 - 1847 r. - W Nepalu panuje Radżendra Bikram Szah (syn Girwana) jako wasal Brytyjczyków. W 1837 r. zostaje zdymisjonowany niegdyś wszechwładny premier Bhimsen Thapa. Jest to symboliczny koniec silnej, ekspansywnej monarchii nepalskiej.
Ok. 1840 r. - Walijczyk G. Everest dostrzega Szczyt XV (Europejczycy nie znają nazw Sagarmatha i Czomolungma).
1846 - 1847 r. - Premier nepalskiego rządu Dżang Bahadur z rodu Rana organizuje pałacowy przewrót, dokonuje masakry dotychczasowego rządu i usuwa Radżendrę. Jego synowi i zarazem następcy tronu Surendrze Bikramowi (1847-1881) pozostawia funkcje wyłącznie reprezentacyjne. Nepalem rządzą odtąd kolejni ministrowie (premierzy) z dynastii Rana. Z drugiej strony brytyjscy rezydenci w Kathmandu stopniowo ograniczają realną władzę premierów, przekształcając ich w zależne od siebie marionetki, aby tym łatwiej panować nad krajem.
1850 r. - Dżang Bahadur Rana odwiedza Europę, zapoznając się z nowoczesną techniką i zachodnią organizacją państwa.
1853 r. - Dżang Bahadur Rana ogłasza kodeks praw Ain oparty na pracy Ram Szaha (poprawiany w latach 1935 i 1961).
Lata 1854 - 1856, 1857 - 1858 - Wojny z Tybetem.

Lud Thakali (rządzony przez potomków dynastii Dżumla) za pomoc w walce otrzymuje autonomię, a thakalijski ród Subba prawo do dochodowego handlu solą z Tybetu. Dzięki systemowi dighur (wzajemne finansowanie przedsięwzięć w ramach określonej grupy) Thakali stają się znanymi kupcami.

Lata 1860. - Anglik Edmund Smyth potajemnie podróżuje po Nepalu. Zwerbowani przez Smytha szpiedzy (Nepal i Tybet nie wpuszczają obcych) zbierają dane: Nain Singh w Himalajach i Tybecie, a Mani Singh w zachodnim Nepalu i Mustangu (1865). Kolejni brytyjscy szpiedzy (zwani panditami) będą badać te obszary przez następne dziesięciolecia.
XIX/XX w. - Prithwi Bikram Szah (panuje 1881-1911, wnuk Surendry) i jego syn Tribhuwana Bir Bikram Szah (1911-1950) izolują Nepal od świata w obawie o swoją pozycję.

Mimo to japoński mnich zen Ekai Kawaguchi podróżuje po Nepalu (do 1905 r.) poszukując buddyjskich tekstów.

1903 r. - Władze Nepalu zezwalają Brytyjczykom na trygonometryczny pomiar wysokości Czomolungmy.
1914 - 1918 r. - Ok. 100 tysięcy nepalskich żołnierzy uczestniczy w I wojnie światowej jako część oddziałów brytyjskich. Do legendy przechodzi odwaga i waleczność Gurkhów, którzy są odtąd wybierani do szczególnie trudnych i niebezpiecznych wojskowych akcji oraz do najlepszych oddziałów Imperium Brytyjskiego. Charakterystyczny zagięty nóż Gurkhów staje się symbolem wojskowej sprawności.
1914 - 1986 r. - Namgyal Wangdi.

Urodził się w Tybecie, lecz rodzice, gdy zaraza zabiła ich jaki i spowodowała głód, sprzedali go na służbę Szerpom w Nepalu. Wtedy zmieniono mu imię na Tenzing Norgay (Bogaty w Szczęście Wyznawca Religii), aby uczcić pewnego lamę. Ostatecznie Tenzing wchodzi do historii jako Szerpa Tenzing. Od roku 1935 pracuje jako tragarz kilku brytyjskich wypraw w Himalaje, w tym sześciu na Czomolungmę. Podczas prowadzonej przez Brytyjczyka J. Hunta siódmej ekspedycji ratuje życie E. P. Hillaremu, który odtąd uznaje go za swojego partnera.

1921 r. - Brytyjczyk C. K. Howard-Burry próbuje zdobyć najwyższy szczyt Ziemi Czomolungmę. W wyprawie uczestniczy między innymi G. H. Leigh Mallory, który od dzieciństwa marzy o zdobyciu tej góry.

W ekspedycji uczestniczą też Szerpowie, którzy odtąd specjalizują się w pomaganiu himalaistom i odgrywają wielką rolę w zdobywania szczytów Himalajów.

1922 r. - Jedna z bardziej znaczących prób wspięcia się na Czomolungmę pod wodzą brytyjskiego generała C. G. Bruce’a. Po raz pierwszy używa butli tlenowych, zapobiegających niedotlenieniu na wielkich wysokościach. Wyprawa dociera aż do rekordowej w tym czasie wysokości 8321 m, lecz szczytu nie zdobywa. Siedmiu Szerpów ginie pod lawiną, za co G. H. L. Mallory wini siebie, ponieważ poprowadził ludzi pod niebezpieczną ścianą. Z drugiej jednak strony dzięki tej wyprawie Mallory ustalił trasę dojścia do Czomolungmy przez względnie płaską dolinę i krawędź lodowca.
1923 r. - Wielka Brytania przyznaje Nepalowi niepodległość, zachowując jednak decydujący głos w międzynarodowej polityce tego państwa. Formalnie Nepalem rządzi monarcha, lecz realną władzę nadal sprawuje klan Rana. Broniąc się przed wpływami z zewnątrz, władze Nepalu izolują kraj i spychają w coraz głębsze zacofanie.
1924 r. - Brytyjczycy G. H. Leigh Mallory, A. Irvine i dwaj Szerpowie podejmują próbę zdobycia Czomolungmy, idąc trasą wytyczoną dwa lata wcześniej. Nigdy nie wracają z gór, ponieważ pęka bawełniana lina i Mallory zsuwa się w dół, łamiąc nogę, co na tej wysokości oznacza śmierć w ciągu kilkunastu minut. Mallory miał ze sobą zdjęcie ukochanej żony, żeby zostawić je na Czomolungmie. Kiedy jednak w roku 1999 zostają odnalezione jego świetnie zachowane zwłoki, wśród dokumentów w kieszeni ubrania brakuje zdjęcia, co sugeruje, że wcześniej wspiął się na szczyt. Również miejsce, gdzie leżały zwłoki zdaje się wskazywać, że wspinacz już wracał.

Podobno odtąd duch Irvine’a towarzyszącego Mallory’emu ostrzega i pomaga wspinaczom w trudnych sytuacjach (w 1975 r. spotkają go ponoć Haston i Scott).

Zaczynają się próby przelotu samolotem nad Czomolungmą: Brytyjczyk A. Cobham (1924), Amerykanie R. Hailiburton i M. Stevens (1932) i pierwszy udany lot Brytyjczyka Stewarta Blackera (1933). Brytyjczyk M. Wilson chce wlecieć samolotem maksymalnie wysoko, rozbić tam maszynę i jako pierwszy samotnie wejść na Czomolungmę; ginie jednak na stoku (1934).

1927 - 2012 r. - Kesar Lall, znany folklorysta, autor publikowanych od 1945 r. prac na temat nepalskiej kultury i zbiorów tradycyjnej, często wyłącznie ustnej literatury Nepalu.
1934 r. - Niszczycielskie trzęsienie ziemi nawiedza Bhaktapur, Kathmandu i Patan.

Mimo to liczba ludności Kathmandu szybko rośnie, co jest związane z poprawą sytuacji gospodarczej i rozwojem opieki medycznej, chociaż w oczach ludzi z Zachodu stan gospodarki i medycyny w Nepalu jest katastrofalny.

1942 r. - Brytyjski strażnik parku na terenie Kumaon w zachodnich Himalajach na wysokości ponad 5000 m znajduje jezioro Roopkund, a w wodzie ok. 200 ludzkich szkieletów. Sądzi, że to szczątki japońskiego oddziału, który miał zaatakować brytyjskie Indie idąc przez Himalaje.

Dopiero w 2004 r. archeolodzy, genetycy i fizycy ustalą, że właściciele kości zginęli ok. 850 r. Nie zostali obrabowani (w wodzie leży też biżuteria) ani zamordowani, ponieważ kości nie noszą śladów walki. Za to wiele czaszek jest rozbitych a ramiona połamane: tych ludzi zabił potężny grad. Meteorolodzy wskazują, że takie zjawiska zdarzają się w tej części Himalajów. Indusi zaś opowiadają o bogini Nanda Devi, czyli Kali, która czasem zabija ludzi kamieniami lub bryłami lodu.

Po odejściu Brytyjczyków region Kumaon przypadnie Indii jako część stanu Uttar Pradesh, a od 2000 r. będzie samodzielnym stanem Uttarakhand. Jezioro z kośćmi stanie się upiorną atrakcją turystyczną.

1949 r. - Nepal otwiera się dla turystów. Głównym ich celem są Himalaje, słynne stupy Swajambhunath i Boudhanath oraz Kathmandu z królewskim placem Durbar, gdzie znajduje się między innymi sanktuarium Kasthamandap z XII w., Aśoka Binajak (świątynia Ganeśa) świątynia Sziwy i Parwati (zbudowana przez Bahadura), a nad placem góruje królewski pałac Hanumana z czasów dynastii Malla. Odwiedzane są też miasta Patan z własnym placem Durbar oraz Bhaktapur z trzecim placem Durbar, wspaniałym pałacem królewskim i słynną Złotą Bramą prowadzącą do pałacu dawnych władców Bhaktapur.
1950 r. - Sikkim zamieszkany głównie przez Newarów, przyjmuje protektorat Indii, aby uniknąć zajęcia przez Chiny.
1950 - 1951 r. - Powstanie ludności Nepalu przeciw wyzyskowi przez klan Rana. Panujący od roku 1911 Tribhuvan Bir Bikram Szah traci władzę (1950). To samo spotyka jego wnuka Gjanendrę I rządzącego zaledwie dwa miesiące (1951). Tribhuvan Bir Bikram Szah wraca co prawda na tron, lecz musi zaakceptować narzuconą mu konstytucję (1951) i system parlamentarny.

W nowej sytuacji król przerywa dominację rodu Rana, zaczyna modernizację państwa, nawiązuje kontakty dyplomatyczne ze światem zewnętrznym i wprowadza Nepal do ONZ (1955). Zaczyna się rozwój turystyki.

Państwo jest zacofane i ponad 80% ludności to analfabeci. Ekonomicznie Nepal jest związany z Indią (80% handlu, jedyny odcinek kolei łączy Dżanakpur i granicę indyjską). Główną gałęzią gospodarki jest rolnictwo ograniczone do niższych obszarów - niziny Taraj i górskich dolin (herbata, juta, bawełna, ryż). Na obszarze Taraju zdarzają się tropikalne choroby, jak wyjątkowo zjadliwe mutanty bakterii, które w ciągu kilku tygodni mogą zabić ludność paru wiosek (tak się zdarza na przykład w 1983 r.).

Kilkunastomilionowa ludność Nepalu nie jest jednolita, ponieważ różni się pochodzeniem i językiem, a na dodatek wzorem Indii jest podzielona na kasty.

Ok. 40% stanowią ludy określane wspólną nazwą Parbatija (po nepalsku Ludzie Gór) posługujące się indoaryjskim językiem nepali spokrewnionym z indyjskim hindi. Tu są wyróżniane kasty Braminów, Thakuri i Czetri (dawniejsi Khasa), a do najniższej kasty niedotykalnych są zaliczani rzemieślnicy pracujący z metalem, szewcy i krawcy.

Ponad 30% Nepalczyków to ludy zwane zbiorowo Madheszi - niewielkie grupy etniczne, które mówią w językach indoaryjskich pochodzących z północnych Indii lub spokrewnionych z językami indyjskimi. Najwyższe klasy społeczne to kasty Braminów, Kszatrija (w tym Radżputowie) i Banija (Waiśja). Inne czyste kasty są związane z określonymi zawodami jak hodowcy bydła Jadawa (Ahira), hodowcy warzyw Kuszawaha, rolnicy Kurmi, rybacy, garncarze i cukiernicy. Niższe kasty uznawane za nieczyste to piwowarzy, kupcy, pracze i olejarze (produkujący olej). Najniższą pozycję zajmują kasty niedotykalnych, którzy zajmują się garbowaniem i obróbką skóry, wyplataniem koszy i są najemnymi robotnikami.

Ponad 20% to górskie plemiona posługujące się językami spokrewnionymi z tybetańskim lub używające nepali. Tu należą między innymi Magarowie, Szerpowie czy Thakali.

Mniej niż 6% stanowią Newarowie mówiący po newarsku lub w języku nepali.

Odrębną pozycję zajmują ludy Tharu z niziny Taraj, muzułmanie i Sikhowie. Na ogół Nepalczycy wyznają mieszaninę buddyzmu i hinduizmu, zwłaszcza sziwaizmu. Panuje jednak religijna tolerancja i dlatego wszelka działalność misjonarzy jest surowo zakazana i karana.

Lata 1950. - Władze Nepalu wspomagane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) przeprowadzają akcję tępienia malarii na nizinie Taraj. Bagna zostają w dużej części osuszone, a komary wytrute, co znacznie poprawia sytuację zdrowotną miejscowej ludności Tharu i pozwala rozwinąć turystykę. Zwłaszcza po założeniu pierwszego w Nepalu parku narodowego Chitwan (1973) obejmującego obszary dżungli z takimi reliktowymi gatunkami jak jelenie aksis (Axis axis) i sambar (Rusa unicolor).
29 V 1953 r. - Nowozelandczyk Edmund P. Hillary i Szerpa Tenzing zdobywają Czomolungmę podczas ekspedycji Hunta.
1954 r. - Brytyjski dziennikarz Rudolf Izzard organizuje ekspedycję poszukującą yeti. Co prawda nie znajduje jednoznacznych materialnych śladów, lecz stwierdza, że Szerpowie są przekonani o istnieniu dwóch rodzajów istot: wielkich, zwykle chodzących na czterech nogach groźnych dzu-th (niedźwiedź?) i mniejszych, na ogół dwunożnych yeh-th.
1955 - 1972 r. - Rządzi Mahendra Bir Bikram Szah (syn Gjanendry I) i kontynuuje politykę unowocześniania państwa.
1958 r. - Powstaje pierwszy nepalski uniwersytet w Kathmandu; nawiązuje do tradycji indyjskich i europejskich.
1958 r. - Karmapa XVI przenosi się z Tybetu do Sikkim.

Według wyznawców jest mistykiem, który słynie z wielu uzdolnień, w tym umiejętności bilokacji.

1959 r. - Wybory do parlamentu wygrywa antymonarchistyczny Nepalski Kongres Narodowy (istniejący od 1949 r.). Król delegalizuje partie (1960), modyfikuje konstytucję (1962) i poszerza swoje uprawniena. Organem doradczym jest Rada Stanu, a ustawodawczym Panczajat Narodowy (parlament) wybierany co 4 lata przez panczajaty lokalne. Rząd mianowany przez króla odpowiada przed Panczajatem. Flagę Nepalu tworzą dwa czerwone trójkąty (jedyna na świecie, która nie jest prostokątna) oznaczające buddyzm oraz hinduizm lub górskie szczyty z białymi symbolami Księżyca i Słońca.
1960 r. - Legendarny szwajcarski lotnik Emil Wick zaczyna latać w Nepalu. Bije wszelkie rekordy osiąganych wysokości i lądowań w najwyższych i najtrudniejszych miejscach. Pracuje dla wielu wypraw himalaistów.
Lata 1960. - 1970. - Himalaiści i turyści z całego świata odwiedzają Nepal.

Oznacza to dochody dla przewodników z plemienia Szerpów. Rozrasta się ich główna osada Namcze Bazar kilkadziesiąt kilometrów od Czomolungmy, która jest bazą dla wypraw na najwyższy szczyt Ziemi. W Mingbo Hillary buduje pierwsze lotnisko pod Czomolungmą (1960). W Lukia powstanie wkrótce drugie lotnisko (1964) i główny ośrodek turystyczny w okolicach najwyższej góry. W latach 1980. zaczyna się moda na lotniarstwo w Himalajach, co dodatkowo wzmaga ruch turystów i sportowców.

Na południe od masywu Annapurny rozwija się miasto Pokhara, skąd wyrusza wiele wypraw himalaistów. Turyści odwiedzający miasto podziwiają między innymi jezioro Phewa Tal, w którym odbija się pasmo Himalajów. Na początku XXI w. liczba mieszkańców Pokhary przekroczy 300 tysięcy.

Od 1962 r. - Chiny zgłaszają pretensje do Sikkimu, Ladakhu i części Bhutanu. Spowoduje to zatargi z Indiami jako konkurentem Chin do miana azjatyckiego mocarstwa. Kilkakrotnie grozi nawet wybuch wojny chińsko-indyjskiej.
Od 1971 r. - Szybki przyrost liczby mieszkańców Kathmandu związany z migracją ludzi z terenów wiejskich i wysokogórskich do stolicy w nadziei na lepszą pracę. Kathmandu osiąga 150 tysięcy mieszkańców w roku 1971, 215 tysięcy w roku 1981 i 421 tysięcy w roku 1991. Stołeczna aglomeracja Kathmandu wchłania pobliskie miasta Bhaktapur i Patan. Z każdym rokiem rośnie nie tylko liczba ludności, ale też poziom zanieczyszczenia wody i powietrza (smog, palenie odpadów i śmieci), poziom hałasu (głównie przez komunikację) i liczba ofiar wypadków drogowych (praktycznie brak zasad ruchu).
1972 r. - Tron obejmuje Birendra Bir Bikram Szah, syn Mahendry. Współpracuje gospodarczo z Chinami, aby osłabić zależność od Indii.
1973 r. - Powstaje pierwszy w Nepalu park narodowy Chitwan (Ćitwan): obejmuje dżunglę i strefę bagien na nizinie Taraj oraz zbocza Siwalik.

W następnych latach zostanie powołanych jeszcze kilkanaście parków narodowych i rezerwatów przyrody na przykład w rejonie Czomolungmy, Annapurny, Kanczendzengi i w okolicach Kathmandu.

1974 r. - Demonstracja ludności Sikkimu na rzecz włączenia księstwa do Indii, aby uniknąć rosnącego zagrożenia ze strony Chin. Sikkim wchodzi do federacji Indii na prawach kolejnego stanu, choć zachowuje autonomię wewnętrzną.
1975 r. - Po raz pierwszy kobieta wspina się na szczyt Czomolungmy - dokonuje tego Japonka Junko Tabei z Szerpą Anga Tseringiem. W tym samym roku wyczyn powtarza Chinka Po Phantog, a w 1978 r. Polka Wanda Rutkiewicz.

Najwyższy szczyt na Ziemi coraz częściej staje się celem wypraw turystycznych. Dzięki coraz doskonalszemu sprzętowi, opracowaniu tras wspinaczkowych i pomocy ze strony zawodowych przewodników w ciągu 50 lat od wyczynu Hillarego i Tenzinga na górę wchodzi ok. 1500 osób.

1978 - 1981 r. - Demonstracje zmuszają Birendrę do zaakceptowania wolności słowa na wiecach i w prasie.
4 VIII 1985 r. - Lodowa lawina oderwana od lodowca Langmoche w regionie Khumbu wpada do jeziora Dig. Wywołuje falę wody, błota i lodu o wysokości 4-6 m., która niszczy 14 mostów, kilkadziesiąt domów i hydroelektrownię. Podobne zjawiska stają się coraz częstsze ze względu na postępujące ocieplenie. U stóp zanikających lodowców z wytopionej wody powstają jeziora (ponad 900 w latach 1990-2010), które co pewien czas przerywają naturalne tamy i spływają w katastrofalnych powodziach. W dłuższym wymiarze czasowym oznacza to wyschnięcie wielu rzek oraz upadek rolnictwa u stóp Himalajów.
Lata 1990. - Po krwawych zamieszkach Birendra pozwala utworzyć pierwszy w Nepalu system wielopartyjny.
31 VII 1992 r. - Tajski samolot pasażerski (lot 311) rozbija się na północ od Kathmandu: ginie 113 osób, czyli wszyscy obecni na pokładzie samolotu.

Niedługo później 28 sierpnia pakistański samolot (lot 268) uderza w stok góry podchodząc do lądowania w Kathmandu. Nikt ze 113 osób biorących udział w locie nie przeżywa katastrofy. Kolejny tak spektakularny wypadek w Kathmandu ma miejsce 12 marca 2018 r.: rozbija się samolot lecący z Bangladeszu (lot 211) i znowu giną wszyscy na pokładzie to znaczy 71 osób. Przyczyną tych katastrof są bardzo trudne górskie warunki, położenie Kathmandu w kotlinie i konieczność gwałtownego obniżania lotu przy podejściu do lotniska. Przede wszystkim jednak brak radaru na lotnisku w Kathmandu a więc precyzyjnego naprowadzania samolotu. W rezultacie jest to jedno z najbardziej niebezpiecznych lotnisk na świecie.

1996 r. - Maoistowska partyzantka antyrządowa zaczyna wieloletnią wojnę domową w Nepalu. Maoiści głoszą komunistyczną propagandę kształtującą świadomość ludzi w opozycji do imperializmu reprezentowanego głównie przez Stany Zjednoczone. Propagują utopijną wiarę, że drogą rozwoju jest tworzenie komun, czyli wspólnot, gdzie nie ma żadnej własności prywatnej i każdy pracuje na rzecz całej wspólnoty. Maoizm zakłada też bardzo szybkie przekształcenie gospodarki poprzez zmobilizowanie szerokich mas społecznych i oddanie przemysłu w ręce wspólnot.
XX/XXI w. - Nepal jest jednym z najuboższych państw świata. Przyczyną jest wielowiekowa izolacja kraju przez kolejnych monarchów w połączeniu z naturalnym ubóstwem oraz położeniem poza głównymi szlakami komunikacyjnymi i handlowymi. Ludność jednak deklaruje zadowolenie z życia, chociaż w rzeczywistości cierpi na liczne choroby, czemu sprzyja brak lekarzy i katastrofalny stan higieny z powodu braku czystej wody. Nepalczycy żyją w ubóstwie, ponad połowa nie potrafi czytać ani pisać (zwłaszcza kobiety). Nie mają pracy, a tylko nieliczni mogą wyjechać za granicę w poszukiwaniu zatrudnienia, ponieważ wszystkie państwa poza Indią wymagają od nich wiz wjazdowych. Mieszkańcy wsi masowo przenoszą się do Kathmandu w nadziei, że tam znajdą pracę, lecz w mieście stają się bezrobotnymi nędzarzami żyjącymi w slumsach bez wody, elektryczności i możliwości awansu społecznego. Liczba mieszkańców Kathmandu rośnie od 672 tysięcy w 2001 r. do miliona w 2011 r. Do 2020 r. cała aglomeracja Kathmandu obejmująca również Bhaktapur (ponad 72 tysiące mieszkańców) i Patan (prawie 230 tysięcy mieszkańców), osiąga ok. 3 milionów mieszkańców. Miasto tonie w brudzie, śmieciach zalegających ulice i podwórka domów i dusi się od smogu. Z zadymionego Kathmandu nie widać nawet Himalajów. Ludzie palą przed domami ogniska z plastikowych butelek i szmat. Motocykle i samochody każdego dnia zabijają pieszych, ponieważ nikt nie przestrzega przepisów ruchu. Dwie rzeki przepływające przez stolicę Bishumati na zachodzie oraz Bagmati na wschodzie i południu są zatrutymi, śmierdzącymi ściekami. Zwłaszcza Bagmati, ponieważ na jej brzegu znajdują się ghaty, czyli miejsca kremacji zwłok, a resztki po spaleniu są zwyczajowo zrzucane do rzeki.

Nepal nie ma przemysłu, rolnictwo jest prymitywne i mało wydajne, wszystko jest importowane, głównie z Indii, lecz komunikacja też jest słaba z braku dróg i niebezpiecznego stylu jazdy Nepalczyków. Brud, brak komunikacji, prymitywizm ludności i słabe zaplecze hotelowe ograniczają również turystykę, chociaż ta dziedzina gospodarki zdaje się być najbardziej obiecująca ze względu na ogromne góry, tropikalną przyrodę na południu oraz słynne zabytki w Dolinie Kathmandu.

2001 r. - Następca tronu, Dipendra Bir Bikram Szah, pod wpływem zawodu miłosnego i alkoholu zabija rodziców, czyli króla Birendrę i jego żonę, brata oraz siostrę, a sam popełnia samobójstwo.

Tron obejmuje jego młodszy brat Gjanendra II, lecz w krótkim czasie wprowadza rządy autorytarne jako odpowiedź na liczne zagrożenia. Trwa bowiem walka z maoistowską partyzantką, która panuje na prowincji. Rośnie niezadowolenie, król traci atrybut boskości i w końcu nepalski parlament, mimo sprzeciwu władcy, ogłasza powstanie republiki (2008).

2005 r. - Francuz Didier Delsalle jako pierwszy ląduje helikopterem na szczycie Czomolungmy, co jest wyczynem niezwykle trudnym technicznie i sportowo. Rozrzedzone powietrze nie daje bowiem dostatecznego oparcia dla śmigła, a nawet niewielka pomyłka podczas lądowania może się skończyć zsunięciem helikoptera i śmiercią pilota.
2013 r. - O dochodowości przemysłu turystycznego świadczy bezprecedensowa napaść niemal stu Szerpów na trzech europejskich wspinaczy na Czomolungmę. Napastnicy próbują zabić himalaistów, ponieważ wspinacze nie wynajęli Szerpów jako przewodników i samodzielnie szturmowali najwyższy szczyt Ziemi. Życie zaatakowanych ratuje zdecydowana postawa innych himalaistów.
25 IV 2015 r. - Silne trzęsienie ziemi (7,9 w skali Richtera) nawiedza Dolinę Kathmandu, zabijając niemal 9 tysięcy osób i raniąc ok. 21 tysięcy. W Kathmandu, Patan, Bhaktapur i innych miastach zostają zniszczone cenne zabytki oraz tysiące domów. Co prawda wkrótce nadchodzi pomoc z całego świata, ale bieda, zacofanie techniczne i trudny górski teren skutecznie utrudniają działalność ratowników. W następnych latach zaś rusza odbudowa, przy czym najwięcej pieniędzy, sprzętu i pracowników działających na rzecz odbudowy pochodzi z Chin. Chińczycy zdobywają w ten sposób zwolenników i polityczne wpływy w Nepalu.

← Kaszmir, Ladakh (Mały Tybet) i Kangra Mustang (Lo) →