Historia Eskimosów, Grenlandia i Biegun Północny
- Od ok. 6000 r. p.n.e. - Na północnej Alasce powstają osady Eskimosów przybyłych z Syberii po ustąpieniu lodowca, na przykład ok. 5500 lat p.n.e. działa eskimoska wioska nad jeziorem Kuzitrin. Eskimosi używają drobnych narzędzi z krzemienia (archeologiczna kultura Arctic Small Tool Tradition).
Ludność mongoloidalna z Syberii odwiedza Nowy Świat już od kilkudziesięciu tysięcy lat, lecz wcześniej nie docierała na Grenlandię pokrytą lodowcem. Topnienie lodu pod koniec plejstocenu ułatwia ekspansję człowieka również dlatego, że cieśniny między wyspami ulegają zwężeniu, ponieważ Grenlandia i inne wyspy uwolnione od ogromnej masy lodu podnoszą się miejscami nawet o kilkaset metrów.
Eskimosi posuwają się od południa dwoma zasadniczymi trasami: wzdłuż zachodniego i wschodniego wybrzeża Grenlandii. Zajmują tereny bardzo trudne, ubogie, wymagające szczególnych umiejętności i niebezpieczne, a przez to niedostępne dla społeczeństw indiańskich.
Ok. 2000 r. p.n.e. - Na Ziemi Peary (północna Grenlandia i zarazem północna granica ekumeny) istnieją osady eskimoskiej kultury Independence pochodzącej z Ameryki (Arctic Small Tool Tradition). Eskimosi reprezentujący tę kulturę polują na foki i woły piżmowe. Wytwarzają drobne kamienne narzędzia osadzone w uchwytach z kości (czasem mamuciej) lub w drewnie.
Ok. 2000 - 1500 r. p.n.e. - Kultura Sarkak (Sarqaq) bliska Independence, lecz z precyzyjniejszymi drobnymi narzędziami. Przedstawiciele tej kultury mieszkają w kamiennych domostwach krytych skórą i utrzymują się z polowania na duże ssaki. Dzięki okresowemu ociepleniu docierają do najbardziej północnych obszarów Grenlandii oraz do wysp Archipelagu Arktycznego, Wyspy Melville’a i Wyspy Ellesmere’a (tylko 8o od Bieguna Północnego), mimo że nie są szczególnie dobrze przystosowani do zimnego klimatu.
1. tysiąclecie p.n.e. - 1. tysiąclecie n.e. - Eskimosi kultury Dorset wędrują z Alaski, zasiedlają całą północ kontynentu. Napotykają Indian Beothuk na Nowej Fundlandii i wypierają potomków kultury Sarkak na Grenlandii. Używają harpuna zamiast łuku i strzał, co jest wyrazem ich przystosowania do polowania na morskie ssaki. Stosują sanie, ale pies nie jest popularny w tym kręgu kulturowym.
Na Alasce zaś kształtują się plemiona eskimoskie żyjące z polowań na łosia, karibu i łososia.
VI - X w. - W północnej Alasce powstaje eskimoska kultura Thule. Eskimosi używają psa jako zwierzę ciągnące sanie lub noszące towary na grzbiecie. Utrzymują się głównie z polowania na morskie ssaki (foki i wieloryby).
IX/X w. - Zaczyna się ocieplenie. Grenlandia czasowo pustoszeje, opuszczona przez jej dotychczasowych mieszkańców, którzy byli przystosowani do innych warunków klimatycznych.
Ok. 900 r. - Islandzki wiking Gunnbjoern dostrzega wschodnie wybrzeża Grenlandii.
X w. - XIII w. - Eskimosi kultury Thule wypierają ludność Dorset w północnej Kanadzie, korzystając z okresowego ocieplenia na półkuli północnej.
982 r. - Wiking Eryk Rudy, skazany za zabójstwo na trzyletnią banicję z Islandii, z grupą krewnych oraz przyjaciół dociera do Grenlandii, czasami widocznej z okolic Islandii dzięki zjawisku mirażu. Opływa przylądek Farewell (najdalej na południe wysunięta część Grenlandii) w drodze na bardziej gościnne południowo-zachodnie wybrzeża wielkiej wyspy.
986 - 987 r. - Po trzech latach Eryk Rudy wraca na Islandię z wiadomością o lądzie na zachodzie, który nazywa Groenland, czyli Zielona Ziemia, aby zachęcić następnych osadników. Za Erykiem wyruszają na Grenlandię ci, którzy nie mogą wyżywić się na przeludnionej, małej Islandii. Z 25 łodzi, jakie opuściły Islandię, do celu dociera zaledwie 14.
Nad fiordem Tunulliarfik (zwanym też Fiordem Eryka) Eryk zakłada osadę Brattahlid (Qassiarsuk). U wejścia do fiordu Tunulliarfik powstaje druga osada, późniejszy Narsaq (w języku inuit Równina). Pod koniec X w. powstaje też osada Hvalsey (Qaqortukulooq) znany ośrodek wielorybnictwa.
Według normańskich sag istnieją dwie główne kolonie: wschodnia Esterbugden (Østerbygd, w XVIII w. zidentyfikowana w Qaqortoq) i zachodnia Vesterbugden (Vesterbygd). Obie są ulokowane na zachodnim wybrzeżu wyspy, lecz Esterbugden znajduje się bardziej na południu.
W okolicach zatoki Disko i wyspy Kingiktorssuaq Normanowie odkrywają świetne obszary myśliwskie, gdzie pływają, aby polować na foki i po kość morsów. Na północ od zatoki pozostawiają kamień runiczny odnaleziony potem przez archeologów.
Rozwija się hodowla owiec, bydła, świń i domowego ptactwa. W mniejszym stopniu uprawa zbóż, co jednak jest możliwe ze względu na trwające ocieplenie klimatu na półkuli północnej (średniowieczne optimum klimatyczne). Dodatkowo, przynajmniej część środków do życia przynosi rozbój na morzu i okolicznych lądach, a także handel futrami, kłami morsów, tłuszczem fok i zębami narwala, które sproszkowane bywają stosowane jako leki.
Długi ząb narwala staje się podstawą dla europejskiej legendy o jednorożcu, a prawdziwą naturę domniemanego rogu Europejczycy poznają dopiero w 1648 r., kiedy morze wyrzuci martwego narwala na wybrzeża brytyjskie.
Normanowie wyniszczają roślinność, nie chcą bowiem żywić się rybami jak pogardzani przez nich Eskimosi i nie mają takiej tradycji. Próbują żyć jak w Europie, nie potrafią i nie chcą przystosowywać się do miejscowych warunków. Za pieniądze uzyskane ze sprzedaży kłów morsów i futer budują kościoły na wzór europejskich. Pierwszy powstaje w Brattahlid na życzenie Fjodhildur, niedawno nawróconej i bardzo pobożnej żony Eryka Rudego (odmawia kontaktów seksualnych z mężem-poganinem, dopóki nie zgodzi się na budowę kościoła).
985 r. - Płynący z Grenlandii Bjarni Herjolfsson zostaje zepchnięty z kursu przez wiatr i dostrzega nieznane mu wybrzeża Labradoru. Jego śladem popłynie potem syn Eryka Rudego Leif i ok 1000 r. ustanowi stałą trasę między Grenlandią i Labradorem aż do północnego brzegu Nowej Fundlandii. Tym samym wikingowie odkrywają Amerykę Północną.
XI - XII w. - Na Grenlandii osiedlają się przybywający z południa oraz zachodu Eskimosi reprezentujący kulturę Thule, a od wschodu Normanowie. W końcu dochodzi do zetknięcia obu kultur - eskimoskiej z epoki kamiennej i skandynawskiej reprezentującej zaawansowaną epokę żelaza, co doprowadza z jednej strony do ich mieszania, a z drugiej do konfliktów. Normańskie sagi opisują Eskimosów jako małych ludzi ubranych w skóry i dysponujących narzędziami z kamienia lub kości.
1124 r. - Na Grenlandię przybywa przysłany przez króla Norwegii Sigurda I Krzyżowca szwedzki mnich Arnald mianowany pierwszym biskupem Grenlandii. Normanowie od lat prosili o biskupstwo, a tym razem udało się, zapewne po części dzięki hojnym darom w postaci kłów morsów, wielorybich fiszbinów oraz dwóch białych niedźwiadków. W 1126 r. powstaje biskupi kościół z czerwonego piaskowca w Gardar (późniejsza osada Igaliku) nad fiordem Igaliku (w języku inuit nazwa oznacza porzucone miejsce gotowania).
XII/XIII w. - Ekspandujący od północy Eskimosi opanowują rejon zatoki Disko, tym samym odbierają Normanom bogate tereny łowieckie.
XIII - XIV w. - Na Grenlandii rozwija się mieszana eskimosko-normańska kultura Inugsuk. Powstaje mieszana rasa z wieloma cechami europejskimi, opisywana potem jeszcze przez Nansena.
Do końca XIII w. - Każdego roku latem na Grenlandię docierają dwa statki z Bergen wiozące towary z Europy, a w zamian zabierają ładunek kłów morsów, futer, zębów narwali i grenlandzkiej wełny.
XIV w. - Napór Indian ogranicza zasięg eskimoskiego osadnictwa do najzimniejszych części Ameryki.
W rezultacie Eskimosi zostają zmuszeni do szukania nowych terytoriów i liczniej emigrują na północ, zwłaszcza na Grenlandię, co powoduje coraz więcej konfliktów z osiadłymi tam Normanami. Sytuację Normanów dodatkowo pogarsza postępujące ochłodzenie i trudności z wyżywieniem. W miarę pogarszania się warunków wiele normańskich kobiet nie chce żyć na Grenlandii, więc grenlandzcy mężczyźni często zostają sami.
1341 r. - Eskimosi niszczą normańską kolonię zachodnią Vesterbugden.
1347 - 1351 r. - Stopniowe ochłodzenie północnej półkuli przekłada się na klęski po obu stronach Atlantyku.
Czarna Śmierć rujnuje osłabioną Europę, a w Norwegii zabija niemal połowę mieszkańców, poważnie nadwerężając handlowe związki z Grenlandią. Zaczyna się coraz szybszy upadek grenlandzkich kolonii związany z krótszym okresem, gdy morze jest wolne od lodów. W połowie XIV w. Normanowie opuszczają chłodniejsze osiedla na wschodnim wybrzeżu Grenlandii. Proces rozkładu normańskiej społeczności przyspiesza zatonięcie statku z Bergen wiozącego zaopatrzenie dla Grenlandczyków w 1380 r. oraz zniszczenie portu Bergen w 1392 r. Bergen było głównym ośrodkiem handlującym z Grenlandią.
Koniec XIV w. - Eskimosi są siłą dominującą na południowo-zachodnim wybrzeżu Grenlandii.
1397 r. - Eskimoska wyprawa przeciwko wschodniej kolonii Normanów Esterbugden zostaje co prawda odparta, ale sytuacja Normanów staje się coraz gorsza.
1407 r. - Mieszkający w Hvalsey Kolgrim zostaje spalony na stosie za czarownictwo, ponieważ za pomocą magii próbował uwieść Steinum, żonę Thogrima Søløvesona, a zarazem córkę miejscowego notabla Hrafna. Steinum traci potem zmysły i umiera w młodym wieku.
1408 r. - Jeden z ostatnich epizodów odnotowanych w grenlandzkich kronikach przez Normanów w Hvalsey. Bogaty Islandczyk Thorstein Olafsson poślubia Grenlandkę Sigrid Björnsdottir. Ceremonie i zabawy trwają trzy tygodnie.
1427 r. - Duński kartograf Claudius Clavus rysuje mapę, na której Grenlandia jest wielkim półwyspem połączonym z północną Europą.
Druga połowa XV w. - Ochłodzenie („mała epoka lodowa”): średnia roczna temperatura jest niższa o ok. 2oC i coraz dłuższy jest okres, kiedy lody blokują dostęp do brzegów Grenlandii.
To powoduje ostateczny upadek gospodarki wikingów na Grenlandii. Rwą się związki z Europą (zamarznięte morza), ginie bydło niezdolne do życia w zimnym klimacie, a grenlandzkie owce nie mogą być strzyżone tak bardzo jak niegdyś, ponieważ potrzebują ochrony przed chłodem. Spada zatem produkcja wełny. Ludność pozbawiona źródeł dochodu, osłabiona okresami niedożywienia i częstszymi w tej sytuacji chorobami ulega degeneracji i stopniowo wymiera. Dodatkowo skóry i inne produkty grenlandzkie dotąd eksportowane do Europy znajdują konkurenta w postaci podobnych towarów z Rusi.
Istotnym czynnikiem są też walki z Eskimosami: podania eskimoskie opowiadają o bitwie pod Qaqortoq, w której podobno wybito ostatnich białych osadników na Grenlandii.
- Druga połowa XV w. - Juan de la Cosa rysuje Grenlandię jako wyspę w archipelagu na północ od Islandii. Natomiast na anonimowej mapie z roku 1480 pojawiają się dwie wyspy nazwane Gronland i Engronland.
Z drugiej strony na kilku opracowaniach kartograficznych Grenlandia jest półwyspem północnej Europy, jak na przykład na słynnym globusie Martina Behaima z roku 1492.
1474 r. - Duńskie statki znajdują na Grenlandii tylko Eskimosów i opustoszałe domy Normanów.
1500 r. - Portugalczyk Gaspar Corte-Real dowodząc dwoma okrętami próbuje znaleźć Przejście Północno-Zachodnie. Opływa Grenlandię od wschodu do momentu, gdy zatrzymuje go lód. Wtedy zawraca na południe i próbuje żeglować wzdłuż zachodniego wybrzeża przez Cieśninę Davisa, lecz znów staje przed lodową barierą. W następnym roku podejmie kolejną próbę posuwając się wzdłuż wschodnich wybrzeży Kanady i tam zginie.
XVI w. - Portugalczycy i Duńczycy rywalizują o północny ląd, który dostarcza cennych futer, wielorybów i kości morsów. Na portugalskich mapach pojawiają się owe nazwy nawiązujące zwykle do Zielonej Ziemi Normanów - Isla Verde lub Insula Viridis.
Na mapie Mercatora z 1569 r. widnieje nazwa Groclant, a na mapie Orteliusa z roku 1570 dwie wyspy - Goenlandt i bardziej na północny zachód Groclandt. Ten ostatni ląd (być może odpowiada mu Ziemia Baffina) występuje też jako Groctland na mapie Michaela Loka z roku 1582.
- Od XVI w. - Eskimosi Thule dominują niepodzielnie na północnych krańcach Ameryki i na Grenlandii.
Zachowują wspólnotę kulturową, choć język inuit przyjmuje dwie zasadnicze formy (zwane też językami) - yupiq i inupiaq. W ramach yupiq istnieje grupa Morza Beringa, sięgająca aż do Czukotki. Do inupiaq zalicza się grupa północnej Alaski, Eskimosi znad Mackenzie, Eskimosi Igloolik i na Ziemi Baffina oraz grupy zachodniogrenlandzka i wschodniogrenlandzka.
Wszyscy Eskimosi żyją podobnie z wyjątkiem Eskimosów Pacyficznych na Alasce łowiących łososia i Eskimosów Cariboo na zachód od Zatoki Hudsona, którzy polują na karibu. Pozostali łowią głównie morskie ssaki, o których często opowiadają ciekawe mity. Na przykład narwal w Archipelagu Arktycznym znany jako tuugaalik (mierzący w niebo) powstał podobno z kobiety, która utonęła w morzu, a jej skręcone włosy zamarzły w długi róg.
Mimo podobieństw języka i trybu życia, Eskimosi rozwijają bardzo zróżnicowane mitologie. Na przykład cykl opowieści o bohaterze Kivioqu jest znany tylko na Grenlandii. Różnie opowiadają też o początkach świata i człowieka. Podobno po zawaleniu się świata i potopie ocalało tylko dwóch mężczyzn, w tym szaman, który zamienił drugiego w kobietę i spłodził z nim ludzi (Netsilik). Inni wierzą, że pierwsi ludzie wyrośli z ziemi jak trawa (Grenlandia) lub stworzył ich najwyższy bóg Anguta (Eskimosi Nugumiut znad Zatoki Frobishera).
1508 r. - Na wydanej w Rzymie mapie świata opracowanej przez Holendra Johannesa Ruyscha pojawia się Wyspa Demonów między południowym wybrzeżem Grenlandii i Nową Fundlandią. Według późniejszych opisów na wyspie panuje podobno hałas wywołany przez krzyczące demony (odgłosy wielotysięcznej ptasiej kolonii?). Wyspa, mimo że rysowana potem na kilku mapach, okaże się wytworem fantazji.
1576 r. - Brytyjski żeglarz M. Frobisher poszukujący Przejścia Północno-Zachodniego dociera do Grenlandii.
1585 - 1587 r. - Brytyjczyk John Davis rysuje dokładną mapę zachodniej Grenlandii.
Ani Davis ani wcześniej Frobisher nie znaleźli wyspy Groclant, chociaż mityczny ląd pojawi się jeszcze na mapie Matthiasa Quadusa z roku 1608.
1607 r. - H. Hudson pracujący dla angielskiej Kompanii Rosyjskiej poszukuje drogi z Atlantyku przez Ocean Arktyczny na Pacyfik. Wzdłuż wschodnich wybrzeży Grenlandii dociera do 73oN, gdzie zatrzymują go lody; wtedy zwraca się w stronę Svalbardu, a w następnym roku spróbuje płynąć na wschód i zatrzyma się dopiero koło Nowej Ziemi.
1614 r. - Północnomorska Kompania z Holandii zaczyna wielorybnictwo przy brzegach Grenlandii. Przez następne stulecia łowi się tam zarówno wieloryby (Balaena mysticetus, Physeter macrocephalus, Monodon unicornis) jak ryby, zwłaszcza dorsza, śledzia i makrelę.
3 V 1721 r. - Początek nowej kolonizacji Grenlandii przez Europejczyków.
Duńczyk Hans Egede próbuje nawracać Eskimosów na chrześcijaństwo i poznaje ich kulturę. Początkowo działa w najstarszym duńskim ośrodku koło eskimoskiej osady Kangeq, lecz z czasem przenosi się do pobliskiego Nuuk.
Powstaje Duńska Kompania Handlowa mająca eksploatować zasoby wyspy.
- 1727 r. - Upadek Duńskiej Kompanii Handlowej. Na Grenlandii pozostaje tylko Egede z żoną i zakłada stację misyjną Godthaab (po duńsku boża nadzieja) w osadzie Nuuk zamieszkanej w tym czasie przez 12 grenlandzkich rodów. Presja kulturowa białych i fascynacja Eskimosów dobrami pochodzącymi z Europy budzą sprzeciw wśród miejscowej arystokracji. Wódz Ulaajuk opuszcza Nukk, a po nim podobną decyzję podejmą następni, doprowadzając do wyludnienia osady.
Wkrótce na wyspie zaczynają działać misjonarze niemieccy.
1736 r. - Epidemia ospy dziesiątkuje ludność Nuuk. Umiera też żona Egede, a on sam wyjedzie wkrótce do Danii, pozostawiając na miejscu swego syna Poula.
1737 r. - Poul Egede odwiedza Ilulissat nad Zatoką Disko w okolicy lodowca Kangerlua, który jest najszybciej posuwającym się i cielącym się (oddzielającym góry lodowe) lodowcem na półkuli północnej; w XX w. stanie się atrakcją turystyczną.
W tym czasie Ilulissat jest największym grenlandzkim osiedlem mającym ok. 200 mieszkańców, a jego pradzieje sięgają 4000 lat (najstarsze osadnictwo w tym rejonie). Egede oficjalnie założy tu europejską osadę Jakobshavn w roku 1741.
1750 r. - P. Egede opracowuje pierwszy słownik grenlandzko-duńsko-łaciński.
1759 r. - P. Egede zakłada myśliwską osadę Egedesminde (na cześć jego ojca), późniejszą Aasiaat (aasiat - miejsce zgromadzeń, aasiaat - pająki) na Grenlandii nad Zatoką Disko.
Od 1771 r. - Misjonarze chrześcijańscy uczą Eskimosów na Labradorze w ich własnym języku inuit. Mimo to w XX w. tylko połowa Eskimosów tego obszaru zna jeszcze swój rodzimy język.
1772 r. - Powstaje port i osada Upernavik na zachodnim wybrzeżu Grenlandii nad Morzem Baffina.
1775 r. - Po wycofaniu się kompanii handlowej Dania próbuje zmonopolizować grenlandzkie wielorybnictwo przez tworzenie eskimoskich osad wielorybniczych, pracujących dla Duńczyków.
1775 r. - Żaglowiec Herald spotyka dryfujący koło Grenlandii wielorybniczy statek Octavius. Okazuje się, że cała załoga nie żyje, ich ciała są zamrożone, a ostatni zapis w dzienniku pokładowym pochodzi z roku 1762. Niepotwierdzona legenda głosi, że Octavius przypłynął z Pacyfiku Przejściem Północno-Zachodnim.
1775 r. - Norweski handlarz futer Anders Olsen zakłada osadę Julianehab (na cześć duńskiej królowej Julianny Marii), późniejszy Qaqortoq, na południe od Narsaq. Staje się ona bazą dla misjonarzy (H. Egede) i punktem wyjścia ekspedycji poszukujących legendarnych osad Normanów, mających rzekomo istnieć w głębi Grenlandii. W 1779 r. Duńczycy ustalają, że poszukiwana osada Esterbugden to późniejsze Qaqortoq.
Ok. 1778 - 1797 r. - Na wyspie Nanortalik przy południowo-zachodnim cyplu Grenlandii powstaje Nanortalik, osada wielorybników związana z Julianehab i ważny punkt na drodze statków opływających przylądek Farewell.
1780 r. - Duński władca podejmuje decyzję o powstrzymaniu holenderskich ambicji związanych z Grenlandią i duńska flota pokonuje statki Holendrów w bitwie koło Ilulissat (Jakobshavn).
XVIII/XIX w. - Brytyjski kapitan John Ross odkrywa fakt używania przez Eskimosów żelaza z ważącego ponad 58 ton meteorytu Inaanganeq (zwanego też meteorytem z przylądka York) koło Savissivik nad Morzem Baffina. Odbity od meteorytu metal przekuwają na noże lub ostrza, o czym świadczą dane archeologiczne i zapiski z czasów osadnictwa normańskiego.
Robert Peary obejrzy skałę zaprowadzony tam przez Eskimosów w 1894 r., a potem fragmenty meteorytu trafią do muzeów w Nowym Jorku i Kopenhadze.
- XIX w. - Plemiona Eskimosów w Kanadzie są dziesiątkowane przez epidemie wcześniej nieznanych tu chorób przywleczonych przez Europejczyków. Najgroźniejsze są ospa, tyfus i gruźlica.
Dwie ostatnie wielkie epidemie zdarzą się w latach 1900 i 1902.
1814 r. - Grenlandia oficjalnie zostaje podporządkowana Danii.
1823 r. - Kilka rodzin eskimoskich zostaje zauważonych na Grenlandii w pobliżu 74oN, co stanowi jeden z odnotowanych rekordów w przesuwaniu granicy ludzkiej ekumeny na północ.
1851 r. - Pochodzący z Moraw niemiecki misjonarz hernhutów Samuel Kleinschmidt tworzy eskimoskie pismo sylabiczne, słownik inuit (języka Eskimosów) i organizuje pierwszą na Grenlandii drukarnię.
W następnych latach (1855, 1876) w Kanadzie pojawią się kolejne opracowania eskimoskiej gramatyki i pisma.
1856 r. - Powstają pierwsze grenlandzkie szpitale, prowadzone przez misjonarzy z Niemiec.
1861 r. - Niemiecki etnograf Rink zakłada na Grenlandii pierwszą eskimoską gazetę.
1867 r. - Amerykański sekretarz stanu William H. Seward zleca swoim podwładnym analizę możliwości zakupu Grenlandii i Islandii dla Stanów Zjednoczonych. Amerykański rząd nie decyduje się jednak na złożenie propozycji władzom duńskim.
1879 - 1933 r. - Knud J. V. Rasmussen, syn duńskiego misjonarza i Eskimoski. Urodzony w Jakobshavn (Ilulissat) na Grenlandii, wykształcony w Danii podróżnik (arktyczne ekspedycje w latach 1902-1933) i etnograf, znawca Eskimosów. Seria jego artykułów i książek (od 1908 r.) oraz wykładów (zwłaszcza w latach 1924-1931) kładzie podwaliny pod systematyczną naukę o Grenlandii i Eskimosach (eskimologię). Umiera w Kopenhadze na skutek zapalenia płuc, którego nabawił się po ciężkim zatruciu źle przyrządzonym kivioqiem podczas siódmej ekspedycji Thule.
1888 r. - Pracujący w Stanach Zjednoczonych niemiecki etnograf Franz Boas wydaje pierwszą monografię o kanadyjskich Eskimosach The Central Eskimo. Zapisuje w niej między innymi legendę o Kruku - pierwszej istocie świata i praojcu ludzi. który zrobił Słońce i Księżyc, aby uporządkować rzeczywistość. Opowiada też o bogini morza, burz i życia nazywanej Sedna lub Arnaknagsak, czczonej tylko w Kanadzie, zwłaszcza na Ziemi Baffina.
1888 r. - Nansen jako pierwszy przechodzi Grenlandię w poprzek. Udowadnia, że wnętrze wyspy to martwa, lodowa pustynia a nie, jak chcą niektórzy, legendarny Kraj Eryka Rudego o łagodnym klimacie odgrodzony od świata przez barierę lodowców, gdzie miałyby kwitnąć osady założone jeszcze przez Normanów. Oczywiście, nawet po ekspedycji Nansena zwolennicy mitu pozostają przy swoich poglądach, chociaż w rzeczywistości jedynymi osadami na Grenlandii są te znane z wybrzeży.
Nansen pisze potem szereg prac o Arktyce, Grenlandii i Eskimosach.
- 1891 - 1893 r. - Niemiecki geograf baron Erich von Drygalski (1865-1949) bada wybrzeża Grenlandii.
Sformułuje teorię płynięcia lodu topniejącego pod wpływem własnego ciężaru.
- 1892 r. - Amerykanin Robert Peary dociera do północnego skraju Grenlandii - Przylądka Morris Jesup.
Peary żyje jak Eskimos i dzięki temu doskonale daje sobie radę w trudnych warunkach.
1904 - 1983 r. - Pitseolak Ashoona, eskimoska artystka, której grafiki zyskują światowe uznanie. Wychowana na Wyspie Baffina, życie spędza w północnej Kanadzie.
1907 r. - Francuski autor Charles Derennes publikuje w Paryżu książkę Le Peuple du Pole o fantastycznym podziemnym królestwie inteligentnych dinozaurów rozciągającym się pod Arktyką. Podobno można do niego wejść przez kilka jaskiń.
1908 - 1909 r. - Amerykanin Frederick A. Cook próbuje zdobyć Biegun Północny idąc z Grenlandii. Po powrocie z wyprawy utrzymuje, że dotarł do bieguna, lecz nikt mu nie wierzy, ponieważ trzy lata wcześniej próbował oszukać świat, że zdobył szczyt McKinley. Poza tym Cook nie przedstawia wiarygodnych zapisków z podróży. Sporo zamieszania narobi też jego opowieść o Ziemi Bradleya (Bradley Land), rzekomej wyspie na północ od Grenlandii. Okaże się potem, że nie ma tam żadnego lądu.
1909 r. - Peary ogłasza, że 7 kwietnia dotarł do Bieguna Północnego drogą przez Kanał Kennedy’ego między Grenlandią i Wyspą Ellesmere’a, a następnie idąc po lodzie z przylądka Columbia na wyspie Wyspie Ellesmere’a. Twierdzi, że Ziemia Peary’ego na północnym krańcu Grenlandii jest oddzielną wyspą. Jednak zadziwiająco duża prędkość podróży przez zwały lodu zapisana w dzienniku zdaje się sugerować, że jego opowieść przynajmniej częściowo jest oszustwem. Z wyjątkiem National Geographic żadne inne towarzystwo geograficzne nie chce uznać tego osiągnięcia. Dyskusja, czy Peary rzeczywiście doszedł do bieguna będzie potem trwała dziesiątki lat.
Dopiero w roku 1989 zostają przeanalizowane długości cienia na fotografiach wykonanych przez Peary’ego na biegunie oraz jego pomiary głębokości oceanu: relacja podróżnika okazuje się prawdziwa.
1910 r. - Knud Rasmussen i Peter Freuchen zakładają stację handlową Thule w istniejącej od kilku tysiącleci osadzie Uummannaq na grenlandzkim Przylądku York na północ od Zatoki Disko. Nazwą Thule Rasmussen nawiązuje do legendarnego miejsca wymienianego w normańskich sagach. Będzie to baza dla serii ekspedycji badawczych (ekspedycje Thule) i zarazem jedna z najdalej na północ wysuniętych osad ludzkich.
1912 r. - Podczas pierwszej ekspedycji Thule Rasmussen wędruje po lądolodzie (ok. 1000 km) na północ Grenlandii i wykazuje, że Ziemia Peary’ego nie jest odrębną wyspą, jak sądził Peary, lecz stanowi część Grenlandii.
1921 - 1924 r. - Podczas piątej ekspedycji Thule do zachodniej Grenlandii i wschodniej Kanady zespół Rasmussena gromadzi ogromną ilość informacji a także przedmiotów współczesnych i archeologicznych zabytków na temat Eskimosów oraz ich pochodzenia (Rasmussen jest nazywany ojcem eskimologii, czyli nauki o kulturze Eskimosów). W czasie tej wyprawy w ciągu 16 miesięcy jako pierwszy saniami przebywa Przejście Północno-Zachodnie (1922-1924). Swój wyczyn opisze potem w książce Przez Arktyczną Amerykę (1927) uznanej za klasyczne dzieło podróżnicze o krajach polarnych.
1924 r. - Powstaje kopalnia węgla kamiennego w Kudligssat na Grenlandii.
W pierwszej połowie XX w. ogromne znaczenie zdobywa kopalnia kriolitu (z greckiego kryos i lithos - lód i skała) koło Ivigtut. W tym czasie jest to jedyna taka kopalnia na świecie, a grenlandzki kriolit okazuje się cennym minerałem używanym do produkcji aluminium, ponieważ obniża temperaturę topnienia boksytów. W następnych dziesięcioleciach kriolit zostanie odkryty również na Uralu, w Nigerii, Hiszpanii i USA, co odbierze Grenlandii monopol w tej dziedzinie.
1924 r. - Po raz pierwszy od czasów Normanów Duńczyk Otto Frederiksen zaczyna na Grenlandii hodowlę owiec w Qassiarsuk.
1925 r. - Duńczycy wprowadzają nowy podział administracyjny - dzielą wyspę na część wschodnią i południową. Wyspa otrzymuje ograniczoną autonomię gospodarczą w obrębie Danii. Jednak światowy kryzys gospodarczy blokuje rozwój. Na przykład do 1939 r. nie ma eksportu solonych ryb, choć powstają małe zakłady przetwarzające ryby w Sismiut i Ivigtut.
9 V 1926 r. - Amerykanin Richard Byrd leci z Grenlandii nad Biegun Północny i wraca na wyspę bez lądowania po drodze.
1929 r. - Tylko około 8000 Eskimosów żyje jeszcze na Labradorze i 800 w okolicy Przylądka Bathurst. Spowodowały to przede wszystkim epidemie chorób pochodzących z Europy, a także szerzący się alkoholizm.
1930 r. - Ekspedycja niemieckiego klimatologa Alfreda Wegenera, twórcy teorii dryfu kontynentów, zakłada stację Eismitte i bada grubość lodu na Grenlandii. Wegener umiera podczas wyprawy na lodowiec i zostaje tam pochowany.
1931 r. - Odkrycie na Grenlandii szczątków dewońskiego płaza nazwanego Ichthyostegą staje się jedną z największych paleontologicznych sensacji. Zwierzę zostaje uznane za formę przejściową między rybami i płazami (lądowymi czworonogami).
1933 r. - Międzynarodowy Trybunał w Hadze rozstrzyga spór między Norwegią i Danią, oddając Grenlandię Danii.
1933 r. - W Agpat powstają kamieniołomy marmuru, a od 1936 r. podobne działają w Marmorilijk.
1941 r. - W kwietniu Amerykanie przejmują czasową kontrolę nad wyspą, aby zapobiec aneksji przez Niemcy. W Thule (Pituffik) na północno-zachodnim krańcu Grenlandii zakładają stację meteorologiczną, a w Kangerlussuaq budują lotnisko ułatwiające przelot (najkrótsza trasa) z Ameryki Północnej do Europy.
W lipcu 1941 r., kilka miesięcy przed oficjalnym przystąpieniem do wojny z Niemcami Amerykanie budują bazę Blue West One i szpital wojskowy w Narsarsuaq (w języku inuit Wielka Równina) na północ od Igaliku. W 1958 r. Amerykanie opuszczą bazę, pozostawiając osadę.
1943 r. - Hitler wysyła okręt podwodny, żeby sprawdzić, czy w okolicach Bieguna Północnego istnieje legendarna kraina bez lodów. Okręt nigdy nie wraca do Europy, a fantaści przypuszczają, że jego załoga została w szczęśliwym kraju za lodową barierą.
1943 r. - Jesienią dochodzi do tragicznego incydentu. Pięć alianckich samolotów leci z Godthaab na Islandię, lecz wkrótce pogoda zmusza je do powrotu. Wtedy przychodzi radiowy rozkaz lotu na północ, który jest potem kilkakrotnie powtarzany. Samoloty lecą więc nad lądolodem tracąc paliwo potrzebne, aby wrócić i w końcu się rozbijają. Po odnalezieniu wraków, zwłok pilotów i dzienników pokładowych okazuje się, że prawdopodobnie niemiecki okręt podwodny podszył się pod dowództwo aliantów i celowo doprowadził do katastrofy.
1946 r. - Francuski pisarz P. Alperine pisze książkę La Citadelle des Glaces (Twierdza lodów), w której opisuje fantastyczną krainę Erikraudebyg, czyli kraj Eryka Rudego. Ma to być ostatnie schronienie Normanów, którzy uciekli przed Eskimosami do kraju ukrytego za lodami w głębi Grenlandii.
1948 r. - Dania informuje ONZ o zamiarze utworzenia federacji z Grenlandią. Ma ona zastąpić dotychczasową formułę, zgodnie z którą Grenlandia była uznawana za duńską kolonię.
1952 r. - Tragiczna epidemia odry na Grenlandii: chorują niemal wszyscy, a wielu umiera.
1953 r. - Grenlandia przestaje być traktowana jak terytorium podległe i otrzymuje status państwa w unii z Danią.
Administracyjnym centrum kraju zostaje Nuuk na zachodnim wybrzeżu, a większość mieszkańców i aktywność gospodarcza koncentrują się na południu Grenlandii. Kraj żyje z rybołówstwa, a przede wszystkim z duńskich dotacji. Jak w większości krajów polarnych, powszechnym problemem jest alkoholizm.
Flaga państwowa (autorem projektu jest Thue Christiansen) składa się z górnego pasa białego oraz dolnego czerwonego, a przecina je koło podzielone poziomo na górną połowę czerwoną i dolną białą. Koło to jest przesunięte, jakby nawiązując do krzyża znanego ze skandynawskich flag. Według rozmaitych interpretacji flaga może symbolizować Słońce nad morzem lub pływające góry lodowe. Godłem Grenlandii jest niedźwiedź polarny.
Biały niedźwiedź to eskimoski król zwierząt, według legendy ulepiony kiedyś z gliny przez kruka - twórcę świata w jego aktualnej postaci. Słońce zaś od dawna jest niezmiernie istotne w życiu Eskimosów. Świadczą o tym niektóre grenlandzkie opowieści. Według jednej z nich na wysepce Aluk przy wschodnim wybrzeżu mieszkał niegdyś wielki łowca fok, który tak ukochał swój kraj, że nigdy go nie opuszczał. Raz jednak synowie namówili go na wycieczkę w głąb lądu. Starzec odszedł z nimi tak daleko, że zobaczył Słońce, które wschodziło nie z morza, lecz zza lądu. Wtedy prędko zawrócił, a następnego dnia rano znów stał przed swoim namiotem i z zachwytem wpatrywał się w słoneczny dysk wynurzający się z wody. Jakież jednak było przerażenie jego rodziny, kiedy nagle na ich oczach padł na ziemię martwy. Na twarzy zmarłego zobaczyli szczęśliwy uśmiech i zrozumieli, że zabiła go radość.
- Od 1953 r. - Koło Thule (Pituffik) powstaje amerykańska wojskowa baza lotnicza na najkrótszej powietrznej trasie do Związku Sowieckiego. Ludność Thule zostaje przeniesiona do nowej osady Qaanaaq, lecz w okolicy nie ma zwierzyny łownej w odróżnieniu od Thule, gdzie jej nie brakowało. Qaanaaq staje się najdalej na północ wysuniętym miasteczkiem na Ziemi - 1393 km od bieguna.
Z bazą w Thule związany jest tajny ośrodek Camp Century w tunelach wydrążonych w lodowcu na głębokości nawet 350 m, żeby chronić mieszkańców przed polarnym klimatem i przed sowieckim wywiadem. Oficjalnie Camp Century to baza naukowa zajmująca się badaniem lodowca. W rzeczywistości w tunelach mają się znaleźć wyrzutnie rakiet przenoszących ładunki nuklearne, centra dowodzenia i łączności oraz urządzenia radarowe. Szybko jednak okazuje się, że lodowiec topi się i jest w ciągłym ruchu, co grozi rozerwaniem ukrytych wewnątrz konstrukcji. Po kilku nieudanych próbach rozwiązania problemu ośrodek zostanie w końcu porzucony w1966 r., chociaż amerykańskie wojska pozostaną na Grenlandii do końca zimnej wojny. Odejdą dopiero w 1992 r. ale w lodowcu i śniegu w Camp Century pozostawią tony śmieci, odpady chemiczne, smary i zużyte paliwo, które grożą skażeniem okolicy, kiedy lody się stopią.
Nieoczekiwanym skutkiem wierceń prowadzonych w lodowcu w Camp Century okazuje się ważne odkrycie paleontologiczne: naukowcy znajdują skamieniałości świadczące o tym, że blisko milion lat wcześniej na Grenlandii rosły lasy.
1954 r. - ONZ oficjalnie uznaje Grenlandię za państwo.
1957 r. - W okolicach Narsaq na Grenlandii zostaje odkryty czerwony minerał nazwany tuttupit (krew renifera lub krew Tuttu). Eskimoska legenda głosi, że powstał z krwi dziewczyny Tuttu, która samotnie urodziła dziecko. Co ciekawe ten sam minerał zostaje równolegle znaleziony na Półwyspie Kola i podobna legenda jest tam znana wśród miejscowej ludności. Zwolennicy New Age zaś uznają, że tuttupit ma szczególne własności duchowe.
Po 1960 r. - Eskimosi na całym swoim obszarze na Grenlandii i w Kanadzie rezygnują z koczowniczego trybu życia i stopniowo przenoszą się do ośrodków nadzorowanych przez państwo lub do miast.
21 I 1968 r. - Amerykański samolot wyposażony w bomby atomowe rozbija się koło Thule (Pituffik). Bomby koziołkują po lodzie, lecz nie eksplodują, a jedna z nich nigdy nie zostanie odnaleziona. Teren skażony radioaktywnym plutonem czyści ok. 1000 osób, spośród których 118 później umiera, przy czym połowa z ofiar zachorowała na raka.
Wypadek powoduje ostry dyplomatyczny kryzys między rządami USA, Danii i Grenlandii, co zmusza Amerykanów do rezygnacji z całodobowych lotów samolotów wyposażonych w ładunki jądrowe.
1968 r. - Amerykanin R. Plaisted dociera do Bieguna Północnego idąc po lodzie. Odtąd pretenduje do miana pierwszego zdobywcy bieguna, ponieważ wyczyn Peary’ego z 1909 r. wciąż bywa kwestionowany.
Lata 1970. - Władze likwidują część małych osad, żeby skoncentrować ludność w większych ośrodkach i ułatwić dostęp do szkół i usług. Czasem dochodzi przy tym do dramatów. Na przykład chociaż większość mieszkańców Kangeq przenosi się do Nuuk, nieco ponad 50 osób odmawia przeprowadzki. Co ciekawe, w ciągu następnych kilku lat aż 10 spośród tych osób popełnia samobójstwo, nie mogąc znieść zmiany i życia w opustoszałym miasteczku.
1972 r. - Liczba Eskimosów zamieszkujących Grenlandię, Labrador, Kanadę, Alaskę i brzegi Cieśniny Beringa wynosi 92530 osób. Centrum eskimoskim jest Grenlandia, gdzie mówi się w języku inuit czy raczej jego lokalnej formie znanej jako język grenlandzki. W Kanadzie i na Alasce połowa Eskimosów mówi na co dzień po angielsku. Do roku 2000 ok. 12 tysięcy grenlandzkich Eskimosów przenosi się na stałe do Danii.
Na Alasce powstaje North Slope Borough jako pierwsze w Stanach Zjednoczonych terytorium autonomiczne zarządzane przez Eskimosów.
1972 r. - Wybucha archeologiczna sensacja, kiedy dwaj myśliwi polujący na pardwy koło wioski Qilakitsoq w pobliżu Uummannaq na Grenlandii znajdują i fotografują grób z ośmioma zwłokami z XV w. Dzięki suchemu klimatowi i niskiej temperaturze pod nawisem skalnym zwłoki uległy naturalnej mumifikacji. Część z nich trafi potem do muzeum w Nuuk.
Od 1974 r. - Cała północno-wschodnia Grenlandia jest objęta bezwzględną ochroną jako największy (972 tysięcy km2) na planecie park narodowy.
1976 r. - Kanadyjski instytut kultury eskimoskiej zatwierdza używanie dwóch zapisów języka Eskimosów: sylabicznego we wschodniej Kanadzie oraz łacińskiego alfabetu w części zachodniej i północnej.
1977 r. - W Fairbanks na Alasce odbywa się konferencja Eskimosów z całego świata.
1977 r. - Na Grenlandii powstaje socjaldemokratyczna partia Siumut (Naprzód) opowiadająca się za jak największą autonomią Grenlandii w ramach unii z Danią. Rok później powstaje konserwatywno-liberalna partia Atassut (Poczucie wspólnoty) dążąca do ścisłego zjednoczenia z Danią. Natomiast założona w 1978 r. lewicowa partia Inuit Ataqatigiit (Wspólnota Inuitów) postuluje pełną niepodległość grenlandzkich Eskimosów.
1978 r. - Japończyk Naomi Uemura jako pierwszy samotnie maszeruje przez Grenlandię z południa na północ (w Narsarsuaq stanie jego pomnik) i Arktykę przez Cape Edward (Wyspa Ellesmere’a) oraz biegun aż na Syberię.
1978 r. - Odkrycie wyspy Oodaaq koło przylądka Morris Jesup. Wyspa zostanie uznana za ląd położony najbliżej Bieguna Północnego. W lipcu 2021 r. duńsko-szwajcarska ekspedycja naukowców mająca zbadać organizmy żyjące na Oodaaq natrafia na niewielki (30 na 60 m) błotnisty skrawek lądu położony niemal 800 m dalej na północ. Proponują nazwać go Qeqertar Avannarleq, co w języku inuit oznacza Najbardziej Północną Wyspę. Wiedzą jednak, że ledwo wystający z morza mulisty pagórek zniknie po pierwszej większej burzy.
1979 r. - Dania i Grenlandia tworzą federację.
Odtąd Grenlandia cieszy się daleko posuniętą autonomią wewnętrzną, a Dania nadzoruje przestrzeganie konstytucji, prowadzi politykę monetarną i obronną oraz reprezentuje Grenlandię na arenie międzynarodowej. Grenlandia wybiera dwóch reprezentantów (deputowanych) do parlamentu w Kopenhadze. Oficjalnym językiem jest grenlandzka forma inuit, lecz w praktyce wszyscy posługują się też duńskim, a większość zna dodatkowo angielski. Grenlandczycy budują swoją świadomość narodową w oparciu o tradycje eskimoskie i duńskie oraz luteranizm, chociaż szamanizm pozostaje wciąż żywy.
Wybory wygrywa partia socjaldemokratyczna, a lewicowa partia eskimoska jest w opozycji. Ten układ sił politycznych przetrwa aż do początków XXI w.
1979 r. - W miejscowości Isua na Grenlandii H. D. Pflug znajduje kuliste mikroskamieniałości jednokomórkowych prabakterii nazwane isuasferami. Jest to naukowa sensacja potwierdzona potem przez amerykańskiego paleontologa S. Mojzsisa (1997).
1982 r. - Uroczyste obchody tysiąclecia normańskiego osadnictwa na Grenlandii. W Qassiarsuk grenlandzki artysta Hans Lynge rzeźbi posągi upamiętniające Eryka Rudego i Otto Frederiksena.
1982 r. - W Kanadzie pojawia się projekt utworzenia nowej prowincji dla Indian Dene (Athapask) i Eskimosów z urzędowym językiem inuit. W 1999 r. w północno-wschodniej Kanadzie powstanie Nunavut, pierwszy na świecie autonomiczny obszar zarządzany przez eskimoski parlament.
1985 r. - Po ogólnokrajowym referendum Grenlandia rezygnuje z członkostwa w EWG, aby chronić swoje łowiska przed rybakami z Europy. Na czele separatystycznej partii Siumut stoi Jonathan Motzfeldt. Jest to postać barwna: syn miejscowego myśliwego, nauczyciel z problemem alkoholowym, ojciec nieślubnych dzieci a jednocześnie luterański pastor o poglądach socjaldemokratycznych i charyzmatyczny działacz polityczny.
Grenlandia zachowuje ścisłe związki gospodarcze z Danią i pozostaje zrzeszona z EWG a potem z Unią Europejską.
1987 r. - W Nuuk powstaje Uniwersytet Grenlandzki (Kalaallit Nunaata Universitetia) z językami wykładowymi duńskim, inuit (grenlandzkim) i angielskim. Liczba studentów nie przekracza stu, chociaż mieszkańcy Grenlandii nie płacą za studia i otrzymują od rządu wysokie stypendium. Jednak Grenlandczycy pragnący studiować wyjeżdżają zwykle do Danii.
1988 - 1994 r. - Europejscy a potem amerykańscy glacjolodzy przewiercają lądolód (3 km) w centrum Grenlandii.
Otrzymane rdzenie lodowe zostają poddane analizie według metody opracowanej w latach 1980. przez Duńczyka W. Dansgaarda i Szwajcara H. Oeschgera: badane są kryształy w kolejnych warstwach lodu, ich skład izotopowy i wiek oraz skład pyłów mineralnych i powietrza atmosferycznego zamkniętego w lodowcu w ciągu ostatnich kilkunastu tysięcy lat (naukowcy identyfikują na przykład pyły po wybuchu wulkanu na Therze). Badania potwierdzają cykle Milankovicia i ich bezpośredni związek z powtarzającymi się glacjałami (zlodowaceniami).
9 XII 1997 r. - Na bezludny obszar południowej Grenlandii spada meteoryt o średnicy ok. 100 m, wywołując chmurę pyłów rozciągającą się na obszarze ponad 100 km i do wysokości 12 km.
1999 - 2003 r. - Naukowcy odnotowują, że grubość pokrywy lodowej na Grenlandii w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zmalała średnio o 5 m na skutek globalnego ocieplenia.
XX/XXI w. - Grenlandia mimo ogromnej powierzchni ma zaledwie ok. 65 tysięcy obywateli, lecz odnotowuje szybki rozwój Nuuk liczącego ponad 17 tysięcy mieszkańców. Stolica Grenlandii obejmuje centrum z pomnikiem Egedego oraz budynkami rządowymi, dzielnicę Nuussuaq z drewnianą zabudową sprzed 30 lat oraz Qinngorput z najnowszymi wielopiętrowymi budynkami oferującymi nowoczesne mieszkania. Miasto ma jedyne na Grenlandii centrum handlowe Nuuk Center, które szczyci się jedynymi na wyspie ruchomymi schodami. W Nuuk wychodzi też Sermitsiaq, największa grenlandzka gazeta.
Problemem Grenlandii jest duża liczba cierpiących na depresję spowodowaną przez brak światła i długą zimę. Z tych samych przyczyn szerzy się narkomania: w Nuuk można kupić dowolny narkotyk, a szczególnie popularny jest haszysz. Warunki klimatyczne i względna izolacja od świata przekładają się dodatkowo na bardzo dużą częstotliwość samobójstw: 69 w 1987 r., 37 w 2015 r. i 47 w 2016 r. Z plagą samobójstw próbuje walczyć organizacja Inuuneruna Iggoraarsuk (po grenlandzku Życie Jest Piękne).
Wiadomo jednak, że problem nie jest nowy i motyw samobójstwa dość często pojawia się w grenlandzkiej tradycji. Na przykład w 2017 r. zostaje spisana opowieść o spotkaniu z kobietą siedzącą nad zatoką w Nuuk. Zapytana, co tam robi, powiedziała, że czeka na męża, który wyruszył na łowy. Niestety, myśliwy tak długo nie wracał, że zrozpaczona kobieta skoczyła do morza razem ze swoim dzieckiem, a na wysokiej skale nad zatoką pozostał jej duch, który od kilkuset lat wciąż czeka.
- XX/XXI w. - Rosja zaczyna spór z Duńczykami, Kanadyjczykami i Amerykanami o 200-kilometrową strefę działalności gospodarczej na Oceanie Arktycznym, ponieważ Rosjanie żądają dla siebie morskiego dna aż do bieguna. Chodzi o złoża gazu ziemnego i ropy naftowej coraz łatwiej dostępne dzięki globalnemu ociepleniu. Wielkie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego występują też na Grenlandii, której rząd podpisuje umowę z Danią o ich wspólnej eksploatacji.
Trwa za to spór Grenlandii z Kanadą o maleńką Wyspę Hansa między Grenlandią i Wyspą Ellesmere’a.
Od XX/XXI w. - Powstają plany kopalni uranu i metali ziem rzadkich w Kvanefjeld na południu Grenlandii. Miejscowe złoża należą do najbogatszych na świecie i mogą konkurować ze złożami w Chinach oraz Indonezji. Grenlandzka socjaldemokratyczna partia Siumut oraz Unia Europejska i Stany Zjednoczone chcą zacząć wydobycie, żeby uniezależnić się od azjatyckich producentów cennych metali niezbędnych w elektronice. Jednak ponad 60% mieszkańców wyspy oraz najsilniejsza na Grenlandii partia Inuit Ataqatigiit sprzeciwiają się założeniu kopalni, ponieważ obawiają się zanieczyszczenia środowiska.
2003 r. - W styczniu rozpada się koalicja socjaldemokratów z Siumut i lewicowców z Inuit Ataqatigiit, ponieważ jeden z doradców premiera zatrudnił znaną eskimoską szamankę. Na jego życzenie szamanka wypędzała z parlamentu złe duchy, które podobno utrudniały współpracę z Danią. Niektórzy uznali to jednak za obrazę i zamach na grenlandzką samodzielność. Kryzys zostanie zażegnany po dziewięciu miesiącach we wrześniu.
25 XI 2008 r. - Odbywa się referendum w sprawie autonomii Grenlandii: 75,54% mieszkańców chce poszerzenia autonomii. Grenlandzki zostaje jedynym językiem urzędowym, lecz duński i angielski są językami pomocniczymi. Rząd Grenlandii otrzymuje kontrolę nad sądownictwem i policją, zasobami naturalnymi oraz polityką morską.
2009 r. - Brytyjski badacz K. Burnham dokonuje odkrycia, które staje się swoistą sensacją w świecie ornitologów. Otóż znajduje gniazdo białozorów (gatunek sokoła), które według badań radiowęglowych jest używane od ok. 2500 lat, a kilka innych od co najmniej 1000 lat. Jest to wskazówka, że w tym czasie klimat Grenlandii nie uległ drastycznym zmianom.
2013 r. - Za pomocą radarów brytyjscy glacjolodzy z Bristolu odkrywają pod lodowcem gigantyczny kanion o długości 750 km i maksymalnej głębokości ponad 800 m wyżłobiony niegdyś przez rzekę i prowadzący do Oceanu Arktycznego na północy Grenlandii. Kanion powstał przed zlodowaceniem wyspy, a następnie zniknął pod lodem podobnie, jak odkrywane przez glacjologów koryta mniejszych rzek i zagłębienia gruntu stanowiące kiedyś jeziora.
2019 r. - Znany z arogancji i braku umiejętności dyplomatycznych amerykański prezydent D. Trump występuje do Danii ze zdumiewającą propozycją kupna Grenlandii. Kiedy władza duńskie odmawiają, argumentując między innymi, że Grenlandia jest samodzielnym państwem pozostającym tylko w unii z Danią, obrażony Trump odwołuje swoją wizytę w Kopenhadze.