Wyspy Św. Heleny, Wniebowstąpienia, Tristan da Cunha i Gough

  • 1501 r. - Portugalski żeglarz Joao da Nova Castella podobno dostrzega wysepkę po środku oceanu na zachód od Afryki. Niestety, nie zapisuje tego faktu i nie podaje współrzędnych geograficznych wysepki.

  • 1502 r. - Joao da Nova Castella natrafia na bezludną wyspę, którą nazywa Wyspą Św. Heleny, ponieważ odkrycie nastąpiło 21 maja, według katolickiego kalendarza w dniu poświęconym św. Helenie matce cesarza Konstantyna. Wyspa jest odtąd portugalską przystanią w drodze wokół Afryki.

  • 1503 r. - Portugalski żeglarz A. d’Albuquerque odkrywa na środku Atlantyku skalistą, suchą, ubogą w rośliny i zwierzęta, bezludną wysepkę, tę samą, którą miał podobno dostrzec da Nova Castella. D’Albuquerque nazywa ją Wyspą Wniebowstąpienia (Ascencion) od przypadającego na ten dzień katolickiego święta.

Wyspa Wniebowstąpienia pozostanie niezamieszkana aż do XIX w.

  • 1506 r. - Portugalczyk Tristão da Cunha płynący z Lizbony do Indii we flotylli A. d’Albuquerque zostaje zepchnięty na południe przez silny sztorm. W strefie zdecydowanie chłodnej natrafia na nieznane dotąd, bezludne wyspy na środku południowego Atlantyku, które zostają nazwane jego imieniem - Tristan da Cunha.

Dopiero w roku 1563 grecki kartograf G. S. Siederi Callapoda umieści te wyspy na mapie.

  • 1509 r. - Portugalczyk F. Lupius zakłada pierwsze plantacje na Wyspie Św. Heleny. Są to wielkoobszarowe monokultury (uprawy jednej rośliny) dla celów handlowych. Uprawiane tam jarzyny mają służyć głównie zwalczaniu plagi żeglarzy - szkorbutu spowodowanego brakiem witamin, kiedy przez całe miesiące żywią się przede wszystkim solonym mięsem. Na plantacji rosną między innymi czosnek, pietruszka, szpinak i koper.

  • 1571 r. - Hiszpanie budują pierwszą kaplicę na Wyspie Św. Heleny.

  • 1588 r. - Brytyjczyk Thomas Cavendish dociera do Wyspy Św. Heleny.

  • 1591 r.- Brytyjski kapitan Kendall przypadkowo pozostawia na Świętej Helenie marynarza o nazwisku J. Segar. Po 18 miesiącach inny brytyjski kapitan E. Barker zabiera go na pokład, lecz Segar wkrótce umiera z powodu nadmiaru emocji.

  • 1633 r. - Holandia ogłasza Świętą Helenę swoją posiadłością i opanowuje ją w latach 1645-1653. Holendrzy sprowadzają na wyspę niewolników z Afryki, co spowoduje, że do roku 1673 niemal połowa mieszkańców to Murzyni.

  • 1643 r. - Holendrzy ze statku Heemstede dokonują pierwszego lądowania na Tristan da Cunha i pozostawiają na wyspie tablicę opisującą to zdarzenie.

  • 1654 - 1655 r. - Holendrzy badają Tristan da Cunha pod kątem ich przydatności jako bazy na trasie do Indii Wschodnich. Kapitan statku Nachtglas Jan Jacobsz rysuje pierwszą kompletną mapę wysp (opublikowaną w roku 1660).

Również Brytyjczycy planują kolonizację Tristan da Cunha, lecz w końcu jej nie rozpoczynają.

  • 1659 r. - Wbrew protestom Holandii Brytyjczycy budują na Świętej Helenie ufortyfikowaną osadę Jamestown.

  • 1673 r. - Po nieudanym zbrojnym ataku na Jamestown, dokonanym przez Holendrów, Wyspa Św. Heleny staje się posiadłością brytyjską jako Saint Helena Island.

  • 1676 - 1678 r. - Edmund Halley prowadzi obserwacje astronomiczne z Wyspy Świętej Heleny, żeby stworzyć pierwszy katalog gwiazd widocznych z południowej półkuli (opublikowany w Anglii w roku 1679).

  • XVII/XVIII w. - Na Świętej Helenie powstają gaje pomarańczy przeniesione potem do południowej Afryki.

  • XVIII - XIX w. - Święta Helena jest używana jako baza brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej na trasie między Europą i Azją.

  • 1701 r. - Przy Wyspie Wniebowstąpienia tonie statek Williama Dampiera. Sześćdziesięciu ludzi, którzy lądują na wyspie przeżywa dzięki polowaniu na morskie ptaki i żółwie, a przede wszystkim dzięki odkryciu źródła słodkiej wody w Breakneck Valley. Po dwóch miesiącach Brytyjczycy zostają odnalezieni i zabrani do ojczyzny.

  • 1725 r. - Holenderski żeglarz L. Hasenbosch oskarżony o sodomię zostaje skazany na samotność na Wyspie Wniebowstąpienia. Umiera w ciągu roku.

  • 1767 r. - Załoga francuskiego statku L’heure du Berger bada Tristan da Cunha. Odkrywa między innymi źródła wody pitnej.

  • 1790 - 1791 r. - Amerykański kapitan John Patten i jego załoga przez siedem miesięcy przebywają przy Tristan da Cunha, polując na foki. Pozostawiają na lądzie kilka domowych zwierząt i roślin. W następnych latach kolejne statki robią to samo, wzbogacając skrajnie ubogą lokalną faunę i florę.

  • 1811 r. - Amerykański kapitan Haywood znajduje na Tristan da Cunha trzech Amerykanów od roku żyjących z polowania na foki - sprzedają skóry i tłuszcz. Jeden z nich, Jonathan Lambert, uprawia też kawę i trzcinę cukrową i ogłasza się właścicielem wyspy. Lambert tonie podczas połowów w roku 1812.

Jego towarzysz, Thomas Currie, opowiada potem o majątku zgromadzonym rzekomo przez Lamberta i ukrytym gdzieś na wyspie, ale nie potrafi wskazać kryjówki. Umiera w 1816 r. w wyniku zatrucia alkoholem, a osada Amerykanów zostaje opuszczona kilka miesięcy później. Pozostaje legenda o ukrytym złocie.

  • 1815 r. - Wyspa Wniebowstąpienia zostaje zajęta przez Wielką Brytanię.

Początek kolonizacji wyspy oznacza załamanie równowagi ekologicznej skrajnie ubogiej miejscowej fauny i flory. Zostaje odnotowane ostatnie spotkanie z żywym chruścielakiem atlantyckim (Atlantisia eldenor) endemicznym nielotnym ptakiem żyjącym wyłącznie na Wyspie Wniebowstąpienia. Największą osadą Wyspy Wniebowstąpienia jest Georgetown.

  • 1815 - 1821 r. - Napoleon Bonaparte jest więziony na Wyspie Świętej Heleny. Brytyjczycy chcą w ten sposób nie tylko udaremnić jego powrót, ale także upokorzyć znienawidzonego wroga. Wielki wódz ma żyć na odludziu i w ubóstwie, otoczony brytyjskimi strażnikami.

Według służby i strażników więziony na wyspie cesarz cierpi na dziwną chorobę i w końcu umiera z objawami, które sugerują otrucie. Umierając zaś zapowiedział rychłą śmierć brytyjskiego polityka Castlereagha, którego uznał za przyczynę swego zgonu. Co ciekawe, już w następnym roku Robert Stewart Castlereagh faktycznie umiera i to w skandalicznych okolicznościach. Zaczął wykazywać objawy zaburzeń psychicznych, a potem oświadczył, że jest szantażowany za to samo, co zrobił biskup Percy Jocelyn, którego przyłapano na praktykach homoseksualnych. Ostatecznie Castlereagh podrzyna sobie gardło brzytwą.

Zagadką śmierci Napoleona zajmie się amerykańsko-kanadyjsko-szwajcarska komisja lekarska w 2007 r. Badania szczątków cesarza nie potwierdzą jednak otrucia, lecz wykażą, że miał raka żołądka. Co więcej, ojciec Napoleona umarł na raka żołądka.

  • 1816 - 1817 r. - Przy okazji uwięzienia Napoleona Wielka Brytania zajmuje Tristan da Cunha i subantarktyczne, chłodne wyspy Gough (przez Portugalczyków zwane Diego Alvarez) 400 km na południowy wschód od Tristan da Cunha.

  • 1817 r. - Na Tristan da Cunha osiedla się Szkot William Glass z żoną i dwójką dzieci oraz dwoma towarzyszami. Jeden z nich w roku 1819 popłynie do Kraju Przylądkowego, żeby sprzedać ładunek tłuszczu i skór, a otrzymane pieniądze wyda na alkohol i ucieknie do Wielkiej Brytanii. Drugi wyjedzie trzy lata później.

Mimo to liczba mieszkańców powoli rośnie. W roku 1827 na ich prośbę przypływa statek ze Świętej Heleny wiozący kobiety chętne do zamieszkania na Tristan da Cunha. W chwili śmierci Williama Glassa w roku 1854 wyspę zamieszkują 84 osoby tworzące 9 rodzin. Większość stanowią mieszańcy rasy białej i czarnej.

  • 1826 - 1836 r. - Brytyjczycy stopniowo nadają wolność murzyńskim niewolnikom na Wyspie Św. Heleny.

  • 1834 r. - Wyspa Św. Heleny otrzymuje status brytyjskiej kolonii królewskiej, którą zarządza brytyjska Kompania Wschodnioindyjska.

  • 1840 r. - Ciało Napoleona zostaje ekshumowane i uroczyście przewiezione do Panteonu w Paryżu. Późniejsze badania szczątków wykażą dość duże stężenie arszeniku, a lekarze potwierdzą, że opisane u cesarza objawy chorobowe odpowiadają powolnemu podtruwaniu za pomocą niewielkich dawek tej trucizny.

  • 1884 r. - W lipcu huragan zatapia jacht Mignonette ok 700 mil od Świętej Heleny i Tristan da Cunha.

Statek został zakupiony przez australijskiego prawnika i wysłany z Anglii do Australii, mimo że był zbyt delikatny jak na tak daleką podróż. Po 55 dniach dryfowania w otwartej szalupie bez wody i jedzenia rozbitków znajduje niemiecki statek Montezuma. Przeżyli trzej marynarze, chociaż początkowo było ich w szalupie czterech. Okazało się, że po losowaniu i dyskusji wybrali chorego chłopca okrętowego Charlesa Parkera (który nie miał rodziny), zabili i zjedli. Zostaną za to skazani na 6 miesięcy ciężkich robót.

Co ciekawe, E. A. Poe opisał taki wypadek w 1837 r., a zjedzony chłopiec w jego tekście też nazywał się Parker.

  • 1887 r. - Z Wyspy Świętej Heleny wypływa amerykański statek wielorybniczy Canton. Według relacji załogi Canton samorzutnie rzekomo zmienia kierunek nawet wbrew sterowi. Po kilku próbach opanowania sytuacji kapitan George L. Howland decyduje się nie interweniować - jedynie obserwuje podróż statku. Po trzech dniach spotyka dryfujące łodzie z wycieńczonymi rozbitkami ze statku Monarch, który spalił się na oceanie 1200 km od Przylądka Dobrej Nadziei.

Podobne opowieści zdają się potwierdzać znane żeglarzom przekonanie o istnieniu duszy okrętu. Na przykład w 1884 r. doszło do zderzenia dwóch statków we mgle przy brzegach północnej Francji. Uszkodzony francuski Frigorifique opuszczono, a cała załoga przeniosła się na brytyjski Rumney. Trzy kilometry dalej Rumney spotkał opustoszałego Frigorifique, który płynął wprost na niego i ledwo uniknęli kolizji. Wkrótce jednak sytuacja się powtórzyła: Frigorifique po raz drugi płynął na Rumney’a, a ten uciekł, lecz francuski statek po raz trzeci pojawił się na drodze Rumney’a i wreszcie staranował Brytyjczyków. Oba statki zatonęły. Przesądni marynarze uznali wypadek za zemstę Frigorifique.

  • 1914 - 1918 r. - Podczas I wojny światowej wyspy kolonii Święta Helena są morską bazą wojskową Brytyjczyków.

  • 1922 r. - Wyspa Wniebowstąpienia zostaje oficjalnie włączona do brytyjskiej kolonii Świętej Heleny.

  • 1935 r. - Peter Green z Tristan da Cunha próbuje odnowić nauskopię, czyli technikę (a może raczej sztukę) dostrzegania statków znajdujących się jeszcze za horyzontem.

  • 1938 r. - Sześć wysp Tristan da Cunha (w tym cztery są bezludne) zostaje administracyjnie włączonych do Świętej Heleny. Stolicą Tristan da Cunha jest osada Edinburgh of the Seven Seas.

  • 1939 - 1945 r. - Kolonia Święta Helena jest brytyjską bazą podczas II wojny światowej, szczególnie ważną w trakcie Bitwy o Atlantyk.

  • 1950 r. - Obszarem Świętej Heleny zarządza brytyjski gubernator, a poszczególne archipelagi mają własnych administratorów.

  • Od 1956 r. - Jedynymi mieszkańcami Gough są meteorolodzy z RPA obsługujący miejscowe obserwatorium. Co ciekawe, administracyjnie obszar ich stacji należy do Kapsztadu, chociaż Gough jest terytorium brytyjskim.

  • 1961 r. - Wybuch wulkanu Queen Mary’s Peak na głównej Wyspie Tristan da Cunha niszczy dużą część osady Edinburgh of the Seven Seas. Mieszkańcy zostają ewakuowani na pobliską wysepkę Nightingale, a potem w większości do Wielkiej Brytanii (jako mieszańcy nie mogą wjechać do względnie bliskiego RPA). Dwa lata później niemal wszyscy wracają.

Edinburgh ma jedyny w archipelagu szpital, bar i urząd pocztowy.

  • 1967 r. - Wyspy Św. Heleny, Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha oraz Gough i Inaccessible zostają uznane za zamorskie terytorium Wielkiej Brytanii, rządzone przez gubernatora z siedzibą w Jamestown. Na fladze terytorium obok brytyjskiego Union Jack występuje statek i maleńki endemiczny nielotny ptak chruścielak karłowaty żyjący na wyspach Gough i Inaccessible.

Na Świętej Helenie mieszka ok. 5000 osób, na Wyspie Wniebowstąpienia 1500, a na Tristan da Cunha kilkaset. Połowa ludności to Afrykanie, a po 25% przypada na Europejczyków (głównie Brytyjczyków) i Chińczyków. Większość wyznaje anglikanizm.

Ludność utrzymuje się z rybołówstwa (Tristan da Cunha) i plantacji (Wyspa Św. Heleny), a na Wyspie Wniebowstąpienia z obsługi angloamerykańskiej lotniczej bazy wojskowej.

Bezludne, jeśli nie liczyć meteorologów, wyspy Gough i Inaccessible zostają uznane za rezerwat przyrody reprezentujący ubogie ekosystemy subantarktyczne.

  • Koniec XX w. - Brytyjska Święta Helena jest dzierżawiona przez Stany Zjednoczone jako baza wojskowa oraz jeden z punktów sieci GPS służącej do satelitarnego lokalizowania obiektów na Ziemi.

  • 2002 r. - Święta Helena otrzymuje status zamorskiego terytorium Wielkiej Brytanii.