Aszanti (Akan), Złote Wybrzeże, Republika Ghana, Wybrzeże Kości Słoniowej
Ok. XIII w. - Plemię Aszanti (Akan, Asente) z Mali przybywa nad dolną Woltę: tworzy lokalne wspólnoty i ośrodki władzy politycznej. Ludem Aszanti rządzą wspólnie wódz i królowa matka, co wskazuje na tradycje matriarchalne.
Ok. 1300 r. - Wódz Nan Asamon prowadzi z północy swoje plemię i buduje miasto Jefri jako centrum najstarszego państwa Aszanti. Z czasem stolica przeniesie się do innego miasta o nazwie Bono-Mansu.
XIV - XVI w. - Aszanti zakładają małe monarchie, gdzie rządzą król jako inkarnacja boga Słońca Onjankopong i królowa-matka, czyli inkarnacja boga Księżyca Njame. Aszanti czerpią dochody z handlu orzeszkami kola, złotem i kością słoniową. Za pośrednictwem kupców Diula Aszanti utrzymują kontakty handlowe i kulturalne z monarchiami Joruba, Mossi, Mali i Songhajem.
Europejscy żeglarze i kupcy wprowadzają nazwę Złote Wybrzeże (na wschód od Przylądka Three Points) ze względu na złoto, którym handlują mieszkający tu Aszanti.
Z podobnych przyczyn obszar między przylądkami Growa Point i Three Points nazywają Wybrzeżem Kości Słoniowej, a na zachód od Growa Point Wybrzeżem Pieprzowym.
Koniec XIV w. - Francuscy rybacy i kupcy z Dieppe osiągają ujście rzeki Wolta, ale nie zakładają stałych faktorii.
XV w. - Plemię Dagomba zamieszkujące ziemie w dorzeczu Białej Wolty i Oti zakłada niewielkie państwo, którego ekonomia opiera się na rolnictwie i handlu. Dagomba utrzyma niepodległość aż do XVIII w. W tym okresie ulega stopniowo islamizacji, zachowując jednak wiele elementów starszych wierzeń i praktyk animistycznych.
1471 r. - Portugalczycy zakładają pierwszy fort w rejonie ujścia Wolty.
1482 r. - Portugalski port Elmina zaczyna handel z państwami Aszanti. Jest to początek stałych kontaktów z Europejczykami. Odtąd kolejne europejskie państwa będą próbowały opanować tereny, skąd pochodzi złoto, kość słoniowa i niewolnicy.
XVI w. - Portugalczycy zakładają na Złotym Wybrzeżu pierwsze plantacje kakaowca sprowadzonego z Ameryki.
1598 r. - Holendrzy budują handlową faktorię Nassau.
XVII w. - W osadzie Kong (na zachód od Czarnej Wolty) rozwija się silny ośrodek polityczny.
1637 r. - Portugalska Elmina na Złotym Wybrzeżu zostaje zdobyta przez Holendrów.
Od 1637 r. - Duńczycy tworzą handlowe faktorie na Złotym Wybrzeżu. W 1653 r. zakładają fort Akra, a po ich odejściu Szwedzi (obecni od 1652 r.) zbudują tu fort Carolusborg (1657). Dania jednak zajmuje szwedzki fort w 1658 r., a w toku walk toczonych od 1659 r. zdobywają go Brytyjczycy (1664). Szwedzi ostatecznie wycofują się z Afryki.
1664 r. - Brytyjczycy zakładają miasto Cape Coast Castle (dawny Carolusborg) między duńską Akrą i holenderską Elminą. Odtąd dominują na wąskim pasie Złotego Wybrzeża na zachód od ujścia Wolty.
Twierdza w Cape Coast staje się jednym z najważniejszych ośrodków handlu niewolnikami. Na wyższym poziomie twierdzy mieszkają biali, ewentualnie z czarnymi nałożnicami, a w dolnej części znajdują się lochy przeznaczone dla schwytanych niewolników czekających na wywiezienie za ocean.
1681 r. - Niemcy budują miasto Grossfriedrichsburg (przetrwa do 1720 r.).
Początek XVIII w. - Część ludu Aszanti opuszcza swoje siedziby i pod wodzą królowej Aura Poku podąża na zachód między rzeki Nzi i Bandama. Powstaje tam odrębne plemię zwane Baule
1700 - 1730 r. - Osei Tutu czyni Kumasi centrum federacji państw Aszanti. Władca federacji nosi tytuł Asantehene, a symbolem władzy i tożsamości Aszanti jest Złoty Tron. Według legendy ten pokryty złotem mebel pochodzi wprost z nieba i został przysłany specjalnie dla Osei Tutu. Dlatego nikt poza władcą nie może na nm siadać.
XVIII w. - Aszanti podbijają Dagomba, którzy płacą odtąd coroczną daninę w niewolnikach.
Kształtuje się zabójczy dla lokalnych monarchii system powiązań handlowych z Brytyjczykami oparty na sprzedaży niewolników. Poszczególni władcy prowadzą ustawiczne wojny z sąsiadami, żeby zdobyć jak najwięcej „ludzkiego towaru”, co oczywiście wyniszcza te państwa i uzależnia od Brytyjczyków.
Okrucieństwo i skutki tego procederu opisze urodzona w Ghanie i działająca w USA Yaa Gyasi w powieści Homegoing (2016).
Ok. 1725 r. - Próba podboju Segu przez władców Kong kończy się porażką.
1764 r. - Ojo i Danhome rozbijają armię Aszanti. Zostaje ustalona granica z Ojo.
1807 r. - Początek walk Aszanti z Brytyjczykami dążącymi do zagarnięcia ich terenów.
1824 - 1874 r. - Dysponujący lepszą bronią Brytyjczycy podbijają Aszanti i włączają ich ziemie do Złotego Wybrzeża, które od roku 1828 ma status kolonii koronnej.
1842 - 1843 r. - Francuzi w oparciu o forty Assina i Grand-Bassam zaczynają podbój Wybrzeża Kości Słoniowej, które przekształcają w protektorat. Ostatecznie uczynią je swoją kolonią (1893) po stłumieniu powstań i włączą do Francuskiej Afryki Zachodniej (1895). Centrum administracyjnym i głównym portem Wybrzeża Kości Słoniowej jest Grand-Bassam.
1850 r. - Wielka Brytania odbiera Danii Akrę na Złotym Wybrzeżu.
1872 r. - Brytyjczycy zdobywają holenderską Elminę.
1874 r. - Powstanie Aszanti stłumione przez Brytyjczyków. Podbite terytoria Złotego Wybrzeża zostają ogłoszone brytyjskim protektoratem, ale nadal trwają lokalne walki Aszanti z białymi kolonizatorami.
1895 r. - Władca Aszanti Prempeh I (panuje w latach 1888-1931) zostaje uwięziony przez Brytyjczyków i wywieziony z kraju. Brytyjczycy żądają wydania im Zlotego Tronu władców Aszanti przechowywanego w Kumasi. To oznacza ostateczne poniżenie królestwa i podporządkowanie Londynowi. Powszechne oburzenie przeradza się w zbrojne powstanie, które jednak nie ma szans w starciu z nowoczesną armią kolonizatorów.
1897 r. - Brytyjska armia zdobywa Kumasi i ostatecznie podporządkowuje Londynowi ziemie Aszanti oraz Dagomba.
1900 - 1901 r. - Nana Yaa Asantewaa, królowa matka ludu Aszanti, staje na czele antybrytyjskiego powstania, które jednak kończy się rzezią wojowników i klęską. Schwytana Nana Yaa Asantewaa zostaje zesłana na Seszele, gdzie umrze w 1921 r.
Pokonani Aszanti pozostają w obrębie kolonii Złote Wybrzeże ze stolicą w mieście Akra (Accra), a urząd Asantehene zostaje oficjalnie zlikwidowany (1902).
Początek XX w. - Brytyjczycy upowszechniają w zachodniej Afryce uprawę kakaowca. Już 30 lat później Złote Wybrzeże będzie dawać około 40% światowej produkcji kakao.
1904 r. - Francuzi budują kolej do Abidżanu (wieś na zachód od Grand-Bassam), który przekształca się w duże, portowe miasto, a od 1934 r. będzie stolicą francuskiego Wybrzeża Kości Słoniowej w ramach Francuskiej Afryki Zachodniej.
Do roku 1935 linia kolejowa z wybrzeża dotrze aż do Górnej Wolty.
1926 r. - Brytyjczycy pozwalają Prempehowi I wrócić do Kumasi.
1935 r. - Brytyjczycy zezwalają Prempehowi II (1931-1970) używać tytułu Asantehene.
1947 r. - Na Złotym Wybrzeżu powstaje Zjednoczony Konwent Złotego Wybrzeża jako ugrupowanie dążące do dekolonizacji.
1951 r. - Pierwsze wybory na brytyjskim Złotym Wybrzeżu wygrywa antykolonialna Partia Ludowa. Jej założycielem jest Kwame Nkrumah (1909-1972) wywodzący się ze Zjednoczonego Konwentu Złotego Wybrzeża. Rok później Nkrumah obejmuje urząd premiera autonomicznego rządu Złotego Wybrzeża. Nadal jednak trwa antykolonialna działalność partyzantów.
1956 r. - Brytyjskie Togo zostaje włączone do Złotego Wybrzeża.
1957 r. - Brytyjczycy przyznają niepodległość Złotemu Wybrzeżu nazwanemu Ghaną (w języku aszanti nazwa oznacza króla-wojownika). Na czele rządu Ghany staje premier Kwame Nkrumah (1909-1972) z plemienia Nzima, katolik wykształcony w szkole misyjnej a potem między innymi w USA.
Stolicą nowego państwa zostaje Akra. Do 1960 r. Ghana jest monarchią uznającą władzę króla Wielkiej Brytanii, a potem republiką. Monarchia Aszanti podlega władzom Ghany. Gospodarka państwa opiera się na rolnictwie (szczególnie eksport kakao) oraz produkcji drewna i aluminium. Językiem urzędowym pozostaje angielski, a główny lud to Aszanti, który tworzy lokalną monarchię podległą rządowi. Wśród mniejszych ludów występują między innymi Tallensi. Niemal 30% ludności Ghany to protestanci, zwłaszcza anglikanie, mniej niż 20% stanowią katolicy, a reszta to głównie rozmaite formy animizmu.
1958 r. - Wybrzeże Kości Słoniowej zyskuje autonomię w ramach Wspólnoty Francuskiej.
1960 - 1966 r. - Prezydentem Ghany jest Kwame Nkrumah. Nacjonalizuje gospodarkę, a plantacje zastępuje społecznymi kooperatywami. W rezultacie upadają nawet plantacje palmy kokosowej zapewniające dotąd Ghanie pozycję potentata w produkcji kopry. Nonsensowne inwestycje prokomunistycznego rządu załamują gospodarkę Ghany.
Nkrumah jest jednym z twórców i głównych przedstawicieli panafrykanizmu, doktryny zakładającej jedność Murzynów w opozycji do białego kolonializmu. W istocie jest to odmiana rasizmu. Nacjonalistyczne hasło „Afryka dla Afrykanów” pojawiło się już na przełomie XIX i XX w. pod wpływem takich murzyńskich intelektualistów z kolonii brytyjskich jak Alexander Crummwell czy pisarz W. E. B. Du Bois. W tym samym nurcie mieszczą się poglądy Marcusa Garveya z Jamajki, który twierdzi, że wszyscy Murzyni powinni wrócić do Afryki. Jego ideały wyraźnie oddziałają na powstanie muzyki reggae i ruchu rastafarian. Ogromnym sukcesem Nkrumaha i panafrykanizmu jest założenie Organizacji Jedności Afrykańskiej (1963).
- 1960 r. - Francja uznaje niepodległość Wybrzeża Kości Słoniowej jako republiki ze stolicą w Abidżanie (do 1983 r.). Ludność stanowią plemiona Baule, Senufo, Kran, Dan. Gere. Ponad 40% mieszkańców wyznaje islam, ok. 25% ludności to animiści a po kilkanaście procent katolicy i protestanci. Kraj eksportuje głównie kakao, kawę i drewno. Mimo ubóstwa, względna stabilność gospodarki zapewnia równowagę polityczną.
Na czele państwa staje F. Houphouët-Boigny, twórca Partii Demokratycznej. Jako dyktator będzie wygrywał kolejne sterowane wybory i utrzyma władzę do śmierci w roku 1993.
1961 - 1965 r. - Ghana buduje ogromną tamę na Wolcie z elektrownią w Akosombo i gigantyczny (8,5 tysiąca km2) zbiornik wodny znany jako jezioro Wolta.
Od 1966 r. - Prezydent Ghany Nkrumah zostaje obalony (umrze na emigracji w Rumunii) przez pucz generała J. A. Ankraha, lecz grupa polityków i właścicieli, którzy skorzystali na komunistycznych eksperymentach gospodarczych zachowuje dotychczasowe przywileje. Polityka gospodarcza Ghany nadal opiera się na idei nacjonalizacji, co przekłada się na permanentny kryzys. W latach 1970. emigruje z Ghany ok. 2 milionów ludzi uciekających przed biedą. Ludność oczekuje zmian.
1979 r. - Prosowiecki przewrót wojskowy w Ghanie i sterowane wybory dają władzę H. Limannowi z Ludowej Partii Narodowej tworzonej przez zwolenników Nkrumaha. Postępuje więc komunizacja życia społecznego i pogłębia się kryzys gospodarczy, którego rezultatem jest nowy lewicowy zamach stanu (1981) i delegalizacja wszystkich partii.
Ghana staje się jednym z najbiedniejszych krajów Afryki. Praca od świtu do nocy nie daje utrzymania. Szerzy się bezrobocie, kraj jest przeludniony, a ludzie mają jeden posiłek dziennie lub nawet jeden na kilka dni. Brakuje czystej wody na wsi, nie ma dostępu do elektryczności, lekarza i możliwości kształcenia.
1983 r. - Ghana otrzymuje pomoc od Banku Światowego pod warunkiem zmiany nieracjonalnego komunistycznego sposobu prowadzenia gospodarki. Kraj zaczyna podnosić się z upadku.
1983 r. - Stolica Wybrzeża Kości Słoniowej przenosi się do Jamusukro.
Kraj systematycznie ubożeje z powodu suszy oraz spadających cen kakao i innych surowców produkowanych na obszarze Wybrzeża Kości Słoniowej.
1989 r. - F. Houphouët-Boigny, prezydent Wybrzeża Kości Słoniowej, mimo zadłużenia kraju i nędzy ludności (brak wody, niedożywienie, analfabetyzm), buduje miasto Yamoussoukrou z największym katolickim kościołem wszech czasów, ponieważ prezydent urodził się w wiosce Yamoussoukrou i jest katolikiem. Decyzja prezydenta wywołuje powszechne oburzenie wśród ludności, która jest głównie muzułmańska.
1992 r. - Jerry J. Rawlings rządzący Ghaną od przewrotu w roku 1981 zezwala na działalność partii politycznych. Pod koniec roku odbywają się pierwsze od 13 lat wybory, które wygrywa Rawlings. Opozycja uważa, że wybory zostały sfałszowane. Tymczasem w następnym roku wchodzi w życie nowa konstytucja zapewniająca pluralizm polityczny i wolność prasy.
Od 1993 r. - Po śmierci F. Houphouët-Boigny na Wybrzeżu Kości Słoniowej zostaje wprowadzony system wielopartyjny i elementy demokracji z rzeczywistymi wyborami. Kraj jednak stopniowo osuwa się w chaos plemiennych i religijnych sporów dodatkowo pogłębiany przez kryzys gospodarczy.
1994 r. - Na Wybrzeżu Kości Słoniowej zostaje odnotowane zakażenie wirusem ebola.
24 XII 1999 r. - Pierwszy zamach stanu w historii Wybrzeża Kości Słoniowej; władzę przejmuje wojsko z generałem Robertem Guéi jako szefem junty.
Pod koniec roku 2000 odbywają się wybory, lecz po nich dochodzi do krwawych antyrządowych zamieszek.
2001 r. - Rawlings przegrywa wybory w Ghanie. Następny prezydent John Kofi Agyekun Kufuor z Nowej Partii Patriotycznej jest nastawiony na liberalizację życia politycznego i ekonomicznego. Ghana wchodzi na drogę demokratyzacji.
2001 - 2006 r. - W lesie Tai na Wybrzeżu Kości Słoniowej zostają odkryte otoczakowe narzędzia szympansów liczące od 100 do ponad 4000 lat, co staje się archeologiczną sensacją. Narzędzia szympansów są większe od ludzkich, zwykle granitowe (ludzkie częściej są krzemienne) i używane głównie do otwierania orzechów, a nie do cięcia mięsa. Co ciekawe, szympansy w tym rejonie nadal używają podobnych narzędzi.
2002 r. - We wrześniu na Wybrzeżu Kości Słoniowej wybucha wojna domowa między siłami prezydenckimi reprezentującymi głównie chrześcijańskie południe kraju i muzułmańskimi partyzantami z północy. Generał Guéi zostaje zamordowany. Francja wysyła siły pokojowe, lecz w rzeczywistości angażuje się po stronie południa. Intensywne walki trwają do roku 2004, kiedy utrwala się podział kraju na chrześcijańskie południe i muzułmańską północ.
Umowa pokojowa przywracająca jedność państwa zostaje podpisana w roku 2007, ale wciąż nie dochodzi do ogólnokrajowych wyborów. Wreszcie pod koniec roku 2010 odbywają się wybory, które wygrywa Alassane Ouattara. Niestety jego przeciwnicy ogłaszają zwycięstwo swojego kandydata i wybucha nowa wojna domowa. W końcu zwycięża Ouattara i obejmuje prezydenturę w maju 2011 roku.
- 2020 r. - Pandemia Covid-19 dociera do Wybrzeża Kości Słoniowej.