Kantola, Śriwidżaja, Melaju, Samudra, Palembang i inne państwa Sumatry

  • Od IV w. p.n.e. - Zaczynają się indyjskie wpływy kulturalne i polityczne związane z rozwojem morskiego handlu.

  • V w. - Buddyzm dociera na Sumatrę za pośrednictwem indyjskich żeglarzy i kupców.

  • Połowa V w. - Śri Waranarendra zakłada niewielką monarchię Kantola na wschodzie wyspy.

W pierwszych latach VI w. na tronie Kantoli będą zasiadać Gautama Subhadra i Widżajawarman. Ostatni władca Kantoli będzie rządził po roku 630.

  • V/VI w. - Buddyści (mahajana i wadżrajana) zakładają królestwo Śriwidżaja w Palembang u ujścia rzeki Musi na Sumatrze. Ludność utrzymuje się z rolnictwa i rybołówstwa. Źródłem bogactwa królestwa staje się handel przyprawami, cennymi rodzajami drewna i towarami z Chin oraz Indii.

  • VI/VII w. - W Dżambi (Jambi) na północ od Palembang rozwija się hinduistyczne królestwo Melaju (Malayu).

W ciągu VII w. Melaju zdominuje i zwasalizuje większość Sumatry: południową część wyspy, wschodnie wybrzeża nad cieśniną Malakka i terytorium Bataków na północy. Wpływy Melaju rozciągają się też na Półwysep Malajski, gdzie funkcjonują hinduistyczne królestwa Gangga Negara i Langkasuka.

  • 672 - 673 r. - Buddyjski mnich Jidżing (Yijing) odbywa podróż z Guangczou w Chinach do Palembang na Sumatrze. Przez pół roku uczy się sanskrytu i języka malajskiego, a potem płynie przez cieśninę Malakka i Zatokę Bengalską do Magadhy w Indiach, aby studiować na słynnej uczelni w Nalandzie.

  • Lata 680. - W Śriwidżai panuje Dżajanasa.

  • 687 r. - Po latach studiów w Indiach Jidżing wraca do Palembang, które jest wielkim centrum buddyzmu. Zatrzymuje się tu, aby uzupełnić przywieziony z Nalandy zbiór buddyjskich tekstów przełożonych na chiński. Dwa lata później płynie do Chin po zapas papieru i tuszu, których nie ma na Sumatrze. Wraca jeszcze w tym samym roku i poświęca się dalszej pracy translatorskiej. Ostatecznie opuści Palembang w 695 r. i płynie do Lojang.

  • Koniec VII w. - Armia Śriwidżai dokonuje najazdu na zachodnią Jawę, rozbija królestwo Sunda Sambawa i zajmuje wybrzeże oraz porty Sundapura i Kalapa.

  • VII/VIII w. - Władza imperium Śriwidżaja sięga do Lampung na południu Sumatry. Śriwidżai podlegają też sumatrzańskie królestwa Melaju (zwasalizowane w 692 r.) i Panai oraz wybrzeża zachodniej Jawy. Małe lokalne monarchie jak na przykład królestwo Gangga Negara na zachodzie Półwyspu Malajskiego uznają się za wasali Śriwidżai. Przede wszystkim jednak Śriwidżaja opanowuje strategiczne szlaki handlowe. Chodzi o cieśninę Malakka łączącą Morze Andamańskie (Ocean Indyjski) i Jawajskie oraz szeroką cieśninę Karimata między Morzem Jawajskim i Południowochińskim.

Królestwo Śriwidżaja czerpie bowiem ogromne zyski z kontrolowania głównego szlaku handlowego między Indiami i Chinami. Kupcy używający niewielkich, lecz sprawnych statków docierają do portów Indii i jeszcze dalej na zachód oraz do Filipin, Chin i Japonii. Handlują korzeniami z Moluków, w tym goździkami (pączki miejscowej rośliny Caryophyllus aromaticus), imbirem i gałką muszkatołową (nasiona Myristica moschata). Cenionym towarem jest drewno: odporna na gnicie i owady teka dżati (Tectona grandis), palisander (Dalbergia latifolia), sandałowiec (Santalum album i inne gatunki z Indonezji i Oceanii), używane do wyrobu cennych mebli oraz szkatułek jak na przykład wonne drewno cynamonowca kamforowego (Cinnamonum camphora, rzadziej C. glanduliferum z Indii i C. oliveri z Australii) oraz giętkie drewno palmy rotang (Calamus). Z różnych rodzajów drzew wyrabia się barwniki (na przykład z sandałowca) oraz kadzidło, które palone daje wonny dym. Przedmiotem ożywionego handlu są również olejki jako leki, środki zapachowe i higieniczne (olejek kamforowy znany w Chinach w 1. tysiącleciu n.e. a w Europie od 2. tysiąclecia n.e.). Cenionym towarem jest żywica drzewa Dammara orientalis używana do impregnacji drewna i do wyrobu kadzideł.

  • Do połowy VIII w. - W Śriwidżai panują królowie Śri Indrawarman i Rudrawikkama.

  • VIII w. - Według tradycji w królestwie Śriwidżaja działa sławny myśliciel Vadżrabodhi, który szerzy buddyzm wadżrajana.

  • VIII w. - Ekspandujące państwo Śriwidżaja opanowuje zachodnią Jawę (królestwa Tarumanagara i Holing), Półwysep Malajski aż do Ligor (Langkasuka, Pan Pan) oraz ujście Mekongu (portowe miasto Czamów Indrapura), podporządkowując sobie władców lokalnych dynastii.

  • Do 775 r. - Imperium Śriwidżaja opanowuje wschodnią część Półwyspu Malajskiego, likwidując między innymi niewielkie królestwo Pan Pan.

  • 778 r. - Śriwidżaja rządzona przez Dharmasetu podbija środkową Jawę, wypierając miejscową dynastię Mataram. Z dynastią Śailendra zaś nawiązuje przyjazne stosunki.

  • IX - XI w. - Rozkwit buddyzmu wadżrajana w Śriwidżai za panowania dynastii Śailendra.

Król Balaputradewa a potem Maravidżajottungavarman (XI w.) budują w Indiach dom dla pielgrzymów, a członek królewskiego rodu, Czandrakirti (XI w.), zostaje mistrzem wadżrajany.

  • Połowa IX w. - Na północnym krańcu Sumatry rządzi Abd al-Aziz Szach założyciel sułtanatu Perlak.

Jego następca Abd ar-Rahim (863-885) umacnia wpływy islamu w rejonie, gdzie od wieków dominują różne formy hinduizmu i buddyzm.

  • 860 - 864 r. - Pokonany przez Pikatana na Jawie Balaputradewa z dynastii Śailendra przenosi się na Sumatrę do starego centrum Śriwidżai w Palembang. Odtąd Śriwidżaja i Mataram prowadzą ciągłe walki.

  • X - XV w. - W monarchii Śriwidżaja rozwija się synkretyczna religia agama, łącząca elementy buddyzmu i sziwaizmu.

  • 918 - 1006 r. - Perlak na północy Sumatry przeżywa okres ostrego sporu o władzę między sunnitami i szyitami: oba ugrupowania mają swoich sułtanów. Po 1006 r. przewagę zdobywają sunnici.

  • Lata 960. - W Śriwidżai panuje Śri Udajaditja z dynastii Śailendra.

  • 1017 r. - Łupieżczy najazd indyjskich Ćolów na Śriwidżaję doprowadza do upadku króla Marawidżajotungawarmana z dynastii Śailendra.

Jego następcy, Hadżi Sumatrabhumi, Śri Sangramawidżajotungawarman (lata 1020.) i Śri Dewa muszą walczyć z Ćolami o morskie szlaki handlowe na Oceanie Indyjskim i główne porty południowej Azji. Dlatego od 1025/1026 r. gwałtownie rośnie liczba ataków floty Ćolów na Sumatrę.

  • Połowa XI w. - W północnej części Sumatry powstaje hinduistyczna monarchia Samudra.

  • Lata 1060. - W Śriwidżai panuje Dharmawira z dynastii Śailendra.

  • Przed 1088 r. - Dynastia Dharmasraja z królestwa Melaju-Dżambi opanowuje królestwo Śriwidżaja.

  • XII w. - Śriwidżaja-Dharmasraja traci pozycję największej potęgi Archipelagu Malajskiego.

  • Druga połowa XII w. - Korzystając z osłabienia malajskiej dynastii Dharmasraja na tron Śriwidżai wraca dynastia Śailendra, którą reprezentują Śri Maharadża oraz Trailokjaradża Maulibhuszanawarmadewa.

Monarchowie Śailendra muszą prowadzić uporczywe, wyniszczające walki z Ćolami i władcami Jawy, dążącymi do wyeliminowania Śriwidżai ze szlaków handlowych na Oceanie Indyjskim i Archipelagu Malajskim.

  • Ok. 1200 - 1270 r. - Śriwidżaja znów dostaje się pod panowanie królestwa Melaju-Dżambi, chociaż członkowie dynastii Śailendra nadal utrzymują się jako władcy lokalnych księstw wasalnych wobec Melaju.

Do roku 1290 na tronie Melaju-Dżambi zasiada Tribhuwana Mauliwarma, jeden z wybitniejszych władców tego państwa.

  • Ok. 1215 - 1233 r. - Ala ad-Din Dżahan Szach organizuje monarchię Aceh (Atdżeh) na północy Sumatry. W tym czasie ludność Aceh jest głównie hinduistyczna.

Założone przez Ala ad-Din Dżahan Szacha dynastia oraz państwo Aceh przetrwają niemal siedemset lat.

  • Połowa XIII w. - W Palembang rządzi lokalny radża Surendra.

  • Od 1263 r. - W północnej części Sumatry rządzi Abd al-Aziz, ostatni samodzielny sułtan Perlaku. Po roku 1270 Perlak zostanie wchłonięty przez sułtanat Samudra-Pasai.

  • 1267 r. - Mara Silu, władca Samudry na północy Sumatry przechodzi z hinduizmu na islam, przyjmując zarazem muzułmańskie imię Malik as-Salih (Malek Saleh). Zakłada sułtanat Samudra, którego stolicą będzie miasto Pasai.

Bardzo ciekawa jest etymologia nazwy nowego państwa. W sanskrycie i po tamilsku samudra oznacza ocean, a po malajsku samudera to wielka mrówka. Legenda głosi, że Mara Silu podczas polowania zobaczył mrówkę dużą jak kot i na miejscu spotkania kazał zbudować miasto. Nazwa stolicy zaś ma uwiecznić imię psa Si-Pasai należącego do Mara Silu. Pewnego razu bowiem Si-Pasai szczekał na dzikiego jelenia, ale jeleń nie uciekł, lecz sam też zaczął szczekać na psa. Zdumiony władca uznał to za dobry znak i postanowił założyć tam miasto jako siedzibę dla swojego syna Malika Muhammada az-Zahira. Pies umarł, kiedy budowa miasta dobiegła końca. Władca kazał go wtedy uroczyście pogrzebać, a nowe miasto nazwał Pasai.

  • 1288 r. - Dynastia Singasari opanowuje większą część Sumatry w akcji zbrojnej znanej jako ekspedycja Pamalaju.

W Śriwidżai rządzi w tym czasie Śrimat Tribhuwanaradża Mauliwarmadewa, lecz nie potrafi odzyskać dawnej potęgi. Następni przedstawiciele dynastii Śailendera spadną zaś do roli lokalnych książąt panujących w różnych częściach Sumatry.

  • Pierwsza połowa XIV w. - Muzułmańskie królestwo nazwane potem sułtanatem Samudra Pasai na Sumatrze wyrasta na lokalną potęgę. Wypiera hinduistyczne królestwo Malaju w głąb wyspy.

Panujący w latach 1297-1326 sułtan Malik Muhammad Al Tahir I (lub Malik Muhammad az-Zahir), syn Malika as-Saliha, umacnia Samudra Pasai, czego wyrazem jest wprowadzenie do obiegu złotych monet. Jego syn i następca Ahmad I podbija niewielką monarchię Karang Baru w Aceh na północno-wschodnim wybrzeżu Sumatry.

Kolejny sułtan Al Malik Al Tahir II panuje do 1349 r. Za jego czasów do Samudry przybywa sławny podróżnik Ibn Battuta i opisuje kraj jako zamożny i nieźle zorganizowany.

  • Połowa XIV w. - Gadżah Mada z Madżapahit podporządkowuje sobie Sumatrę po splądrowaniu sułtanatów Samudra Pasai i Aru oraz zdobyciu Palembangu (1377). Następnie opanowuje też Sulawesi oraz Półwysep Malajski.

  • Druga połowa XIV w. - Sułtanat Samudra Pasai na północy Sumatry podnosi się ze zniszczeń po najeździe Madżapahit, a za panowania Zainala Abidina I (1349-1405, syn Ahmada I) przeżywa okres szybkiego rozwoju, mimo że władca musi uznawać formalne zwierzchnictwo imperium Madżapahit.

Szczyt powodzenia sułtanatu przypada na rządy Sulajmana znanego też jako Ratu Nahrasjijah (1405-1412, zięć Zainala Abidina I). Wtedy też do Samudry przybywa flotylla chińskiego podróżnika i muzułmanina Czeng Ho, który na znak przyjaźni ofiaruje sułtanowi duży brązowy dzwon Cakra Donya przechowywany potem w Pasai.

  • Druga połowa XIV w. - Na południu Sumatry w Melaju trwają ostatni książęta wywodzący się z rodu Śailendra panującego niegdyś w Śriwidżai, a teraz zależni od Madżapahit: Aditjawarman, Prabhu, Dharmasunu Hadżi i Mauli.

  • Od drugiej połowy XIV w. - Na wschodzie Sumatry istnieje niewielkie hinduistyczne księstwo Indragiri.

Niemal sto lat później radża Merling (rządzi do 1473 r.) uzna się za wasala Malakki, a jego syn Abd al-Dżalil I (1473-1532) przyjmie islam.

Między rokiem 1678 i 1758 Indragiri będzie zależne od Minangkabau, a w latach 1758-1838 od Siaku. Potem znajdzie się pod protektoratem Holendrów. W 1946 r. zaś zostanie włączone do Indonezji.

  • Lata 1370. - Aditjawarman pacyfikuje Melaju i usuwa książąt walczących z nim o władzę. Pokonuje Mauliego (panuje w latach 1376-1377 jako ostatni król Melaju) i zakłada niewielką monarchię Minangkabau. Przekazuje władzę swemu synowi Ananggawarmanowi.

Następcy Aditjawarmana będą wasalami Chin (1407- po 1440 r.), a potem sułtanatu Aceh (po 1520 r.). Mimo podziału państwa na mniejsze księstwa w 1680 r., jego władcy utrzymają względną samodzielność aż do holenderskiego podboju w 1833 r.

  • 1377 r. - Po rozpadzie imperium Śriwidżai miasto Palembang staje się piracką republiką pod formalną zwierzchnością Chin. Chińscy piraci utrzymają się w Palembang do połowy XV w., kiedy miasto zajmie armia monarchii Minangkabau i utrzyma je do ok. 1480 r.

W tym czasie postępuje zamulenie delty rzeki Musi, stopniowo ograniczając dostęp do portu w Palembang od strony morza.

  • Do 1380 r. - Na północnym zachodzie Sumatry panuje radża Puth I, założyciel monarchii Indrapura.

Hinduistyczny charakter państwa utrzymają kolejni władcy: Itam I (1380-1400), Bandara (rządzi do 1430 r.), Puth Muda (1400-1450), Sangam di Radża (rządzi do 1480 r.) i Pahlawan (do 1530 r.).

  • Koniec XIV w. - Na wschodzie Sumatry maharadża Dżaja zakłada hinduistyczną monarchię Siaku zależną od imperium Madżapahit.

W latach 1465-1511 Siaku będzie wasalem Malakki, a rządzący w tym czasie Ibrahim przyjmie islam.

Kolejni sułtanowie Siaku będą zależni od Minangkabau (XVI/XVII w.), od 1756-1759 r. będą podlegać holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, w 1858 r. znajdą się pod holenderskim protektoratem, a w 1946 r. sułtanat Siak zostanie włączony do Indonezji.

  • XIV/XV w. - Za panowania Szacha I (Muhammad Ala ad-Din Mansur Szach I, 1354-1408) ludność sułtanatu Aceh ulega islamizacji.

  • XV w. - Począwszy od panowania Zainla Abidina II (1412-1428, syn Sulajmana) sułtanat Samudra Pasai musi walczyć z groźną konkurencją. Handel, z którego sułtanat czerpie zyski przenosi się bowiem do konkurencyjnej Malakki oferującej bezpieczniejszy port nad strategiczną cieśniną między Sumatrą i Półwyspem Malajskim.

  • Ok. 1480 - Arja Damar uniezależnia Palembang od Minangkabau. Władcy miasta utrzymają niezależność do roku 1617, kiedy staną się wasalami holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. W roku 1825 zaś Palembang zostanie podbity przez Holendrów.

  • Do 1488 r. - W księstwie Kampar na wschodzie Sumatry rządzi Mahmud Szach członek dynastii z Malakki. Kiedy zaś sam przejmuje tron Malakki, sumatrzańskie władztwo przekazuje swojemu synowi Ibrahimowi (rządzi do 1505 r.). Kampar pozostanie wasalem Malakki do 1528 r., potem będzie się cieszył samodzielnością, aż w latach 1616-1620 zostanie zajęty przez sułtanat Aceh.

  • 1494 - 1512 r. - W sułtanacie Samudra Pasai rządzi książę Aru jako regent, chociaż formalnie panują kolejni sułtanowie: Muhammad Sijah III (1506-1507), Abdullah (1507-1509) i Ahmad V (1509-1514), a potem Zainal Abidin IV (1514-1517), książę Umani (1517-1519) i Zainal Abidin V (1519-1521) i Kamis (1521-1523).

  • 1496 - 1520 r. - Po śmierci Munawar Szacha (panował w latach 1490-1497) Aceh zostaje uzależniony od sułtanatu Samudra Pasai. Kolejni władcy Aceh to Szams ad-Din Szach (1497-1511, abdykuje), syn Munawar Szacha, oraz Ali Mugajat Szach (1511-1530), syn Szams ad-Din Szacha.

  • Po 1520 r. - Rozkwit sułtanatu Aceh, który wyrasta na główną siłę północnej Sumatry, zwłaszcza po upadku Samudra Pasai.

  • 1521 r. - Portugalskie oddziały wkraczają do Pasai (w portugalskiej wersji Pacem). Ostatni władca imieniem Kamis zostaje usunięty dwa lata później, co oznacza koniec sułtanatu Samudra Pasai.

  • Do 1550 r. - Na zachodzie Sumatry panuje Munawar Szach, pierwszy władca królestwa Indrapura, który przyjmuje islam. Sułtanat przetrwa do 1792 r.

Co prawda w roku 1920 Dżafar ogłosi restytucję Indrapury, lecz straci władzę po roku 1942, kiedy holenderską Indonezję zajmą Japończycy.

  • Od połowy XVI w. - Książę Paduka Perhala zakłada lokalną monarchię w Dżambi (Jambi).

  • XVII - XVIII w. - W centrum Sumatry wyodrębnia się lud Minangkabau posługujący się bardzo odrębnym dialektem języka malajskiego. Część z nich przenosi się na Półwysep Malajski.

  • 1619 r. - Za panowania sułtana Iskandara I (Iskandar I Muda Mahkot Perkas Alam Szach Dżahan Berdaulat Zajn al-Abidin, 1607-1636) Aceh podporządkowuje sobie sułtanat Kedah na Półwyspie Malajskim.

  • Od 1714 r. - Holendrzy zakładają plantacje kawy na Sumatrze.

  • 1822 r. - Chiński statek Tek Sing (po chińsku Prawdziwa Gwiazda) pod dowództwem kapitana Io Tauko uderza o rafę między Sumatrą i Singapurem. Giną wszyscy: 200 członków załogi i ok. 1600 Chińczyków chcących osiedlić się na Malajach. Jest to jedna z najtragiczniejszych katastrof w dziejach żeglugi.

W 1999 r. M. Hatcher wydobędzie z wraku ok. 360 tysięcy sztuk porcelany, wyroby ze złota i srebra.

  • 17 III 1824 r. - Traktat z Wielką Brytanią oddaje Holandii Sumatrę i cieśniny malajskie.

  • 1833 - 1899 r. - W Dżambi (Jambi) panuje sułtan Muhammad II Fachr ad-Din, który przyjmuje holenderski protektorat. W 1906 r. Dżambi zostanie podbite przez holenderską Kompanię Wschodnioindyjską.

  • 25 XI 1833 r. - Potężne (8.8 w skali Richtera) trzęsienie ziemi nawiedza zachodnią Sumatrę.

  • 1873 - 1903 r. - Holenderska Kompania Wschodnioindyjska podporządkowuje sobie Aceh. W 1878 r. narzuca swój protektorat, a w 1903 r. odsuwa ostatniego sułtana. Usunięty sułtan Ala ad-Din Muhammad Daud Szach Dżahan umrze w 1939 r.

Nad Cieśniną Malakka Holendrzy budują miasto Medan (część budowli w stylu rokoko jak największy meczet Mejid Raya powstały w roku 1888) - port i ważny ośrodek handlu w Indonezji.

  • 1878 r. - Włoch Odoardo Beccari natrafia w dżungli na gigantyczny kwiat dziwidła olbrzymiego o średnicy kilku metrów. Roślina wydziela intensywny zapach przypominający zapach gnijącego mięsa.

  • 1883 r. - Potężne erupcje 20 maja oraz 26 - 27 sierpnia potrójnego wulkanu na wysepce Krakatau (Milcząca Góra) w cieśninie między Jawą i Sumatrą. Oficjalnie był uznawany za wygasły (ostatni odnotowany wybuch w 1680 r.), lecz dla Indonezyjczyków ta erupcja to przebudzenie groźnego boga Orang-Alieh, czego spodziewali się od dawna i opowiadali o tym legendy.

2/3 Krakatau znika, 45 km3 skał wylatuje w powietrze, fala tsunami o wysokości do 40 m uderza w ląd (zwłaszcza Jawę i Sumatrę), ginie ponad 36 tysięcy ludzi, a eksplozję słychać aż na wyspie Diego Rodriguez (4800 km). Jest to największa odnotowana erupcja wulkaniczna od wybuchu Thery. Pyły zmieniają pogodę na północnej półkuli (stąd na przykład czerwony zachód Słońca namalowany przez Muncha) i odpowiadają za powstanie obłoków srebrzystych. Z powodu pyłu przez kilka tygodni w różnych częściach świata (nawet w odległej Europie) nocne niebo jest tak jasne, że można czytać gazetę. Słońce bywa czasem zielonkawe, a Księżyc świeci niebiesko.

  • Pierwsza połowa XX w. - Władzy Holendrów podlegają praktycznie wszystkie sułtanaty na Sumatrze, w tym Tarumon na północy wyspy (od ok. 1770-1780 r.), Palembang (od 1825 r.), Melaju (od 1838 r.), Indragiri (od 1838 r.), Siaku (od 1858 r.), Deli we wschodniej części Sumatry (od 1861-1865 r.), Asahan na wschodzie wyspy (od 1862-1865 r.), Kota Pinang na północnym wschodzie (po 1864 r.), Pelalawan na wschodzie (od 1879-1881 r.), Simulangan na północy wyspy (od 1883 r.), Aceh (od 1903 r.), Dżambi (od 1906 r.), Pediru na północy Sumatry (od 1905-1907 r.).

Podczas II wojny światowej Japończycy okupują Sumatrę, a po ich odejściu zostaje włączona do Indonezji w 1946 r.

  • Od 1976 r. - Prowincja Aceh na Sumatrze żąda niepodległości. Wybucha partyzancka wojna przeciw władzom Indonezji. Wojna pochłonie 15 tysięcy ofiar i zakończy się przyznaniem Aceh autonomii (2005).

  • 1997 r. - Brytyjska uczona Deborah Martyr ogłasza odkrycie na Sumatrze gatunku orangpendek, chociaż nie dysponuje bezpośrednimi dowodami jego istnienia. Stara się potwierdzić krążące od stuleci opowieści o włochatym, leśnym człowieku. Spotykali go tubylcy i między innymi plantator L. Salasik (1910), E. Jacobson (w 1916 r. u stóp góry Boekit Kaba, publikuje o tym pracę w 1917 r.), holenderski myśliwy Van Herwaarden (w 1923 lub 1924 r.) oraz brytyjski zoolog J. McKinnon (Borneo, 1969).