← Iberowie, Tartessos i BaskowiePortugalia →

Asturia, Leon, Kastylia, Nawarra, Aragonia, Katalonia, Hiszpania i Andora

• VII/VIII w. - Według tradycji powstaje ośrodek kultu w Gwadelupie (Guadalupe) koło Toledo.

Legenda utrzymuje, że papież Grzegorz Wielki miał drewniany posąg Madonny, który podarował swemu przyjacielowi św. Leandrowi, biskupowi Sewilli, a on przekazał rzeźbę św. Izydorowi, który przywiózł ją do Hiszpanii. Wcześniej jednak Grzegorz kazał sporządzić malowany wizerunek posągu. Obraz ten trafił potem na Półwysep Iberyjski, lecz został ukryty w górach (711), aby uniknąć sprofanowania przez muzułmanów. Obraz zostanie cudownie odnaleziony w XIII w. i wtedy klasztor Nuestra Señora de Guadelupe (Nasza Pani z Gwadelupy) stanie się duchowym centrum walki o wyzwolenie Hiszpanii spod władzy muzułmanów. Kult Madonny z Gwadelupy przeniknie potem do Ameryki, zwłaszcza na Karaiby i do Meksyku.

• Od 711 r. - Po muzułmańskim podboju Półwyspu Iberyjskiego niewielkie chrześcijańskie państwa zachowują się tylko na północnym wschodzie. Najeźdźcy przejmują stare osady nadając im swoje nazwy. Na przykład dawna iberyjska osada w centrum półwyspu, którą Rzymianie nazywali Arriaca zyskuje nazwę Wadi Al-Hajarah (po arabsku Dolina Twierdzy lub Dolina Kamienia, przyszła Guadalajara).

• 718 r. - Na wieść o zwycięstwie Leona III pod Konstantynopolem wasal Arabów Pelagiusz (Pelayo) ucieka z Kordoby. Organizuje antymuzułmańskie powstanie i ogłasza się królem Asturii (718) ze stolicą w Oviedo. Pelagiusz stabilizuje swoją pozycję dzięki zwycięstwu nad muzułmanami pod Covadongą (28 V 722).

Następni władcy Asturii to Favila (737-739, syn Pelagiusza), Alfons (Alonso, germański Alfons - dzielny) I Katolicki (739-757, zięć Pelagiusza), Fruela I (od 757 r., zamordowany w 768 r., syn Alfonsa I), Aurelio (768-774, bratanek Alfonsa I), Silo (774-783, zięć Alfonsa I), Mauregato (783-788, nieślubny syn Alfonsa I) i Bermudo I (788-791, brat Aurelia).

Oviedo słynie jako miejsce przechowywania Sudarionu, chusty z rzekomym odbiciem głowy Jezusa złożonego do grobu. Według tradycji relikwia pierwotnie znajdowała się w Jerozolimie, w 614 r. trafiła do Aleksandrii, a w 616 r. do Hiszpanii.

• Koniec VIII w. - Po podbojach Karola Wielkiego na jego rozkaz powstaje zależna od Frankonii Nawarra (777) w zachodnich Pirenejach ze stolicą w Pampelunie. Natomiast po klęsce zadanej Frankom przez muzułmanów w 778 r. i po muzułmańskim najeździe na Narbonnę w 793 r. Frankowie zakładają Marchię Hiszpańską (795) na południe od wschodnich Pirenejów. Jej zadaniem jest obrona Państwa Franków przed naporem muzułmanów, co oznacza, że podlega władzy wojskowo-feudalnej skoncentrowanej na aktywności militarnej. Południowe stoki Pirenejów są w tym czasie zamieszkane przez mozaikę ludów: Iberów, Basków, potomków Rzymian, Celtów, Berberów, Wizygotów.

• 801 r. - Wojska Franków odbierają muzułmanom Barcelonę (rzymskie Barcino), która zostaje stolicą Marchii Hiszpańskiej.

• 925 r. - Królestwo Pampeluny (Nawarra) i Marchia Hiszpańska zostają połączone, a południowa granica tak powiększonej Marchii Hiszpańskiej przesuwa się do rzeki Ebro.

Większa część Półwyspu Iberyjskiego (na prawym brzegu Ebro) i na południe od Asturii podlega muzułmanom, którzy przynoszą technikę, naukę i sztukę na poziomie nieznanym Europie. Budują łaźnie i uczą miejscową ludność czystości. Muzułmańscy władcy są tolerancyjni i na ogół nie narzucają islamu, choć preferują muzułmanów. Za to część chrześcijan podkreśla swoją odrębność. Na przykład unikają muzułmańskich łaźni, bo w chrześcijaństwie higiena jest postrzegana jako grzeszne zainteresowanie cielesnością.

• IX w. - Za Alfonsa II (791-842, syn Frueli I), Ramiro I (842-850, syn Bermuda I), Ordono I (850-866, syn Ramiro I) i Alfonsa III Wielkiego (866-910) Asturia zajmuje północ Półwyspu Iberyjskiego do rzeki Duero.

Marchia Hiszpańska z ośrodkami w Barcelonie i Geronie należy do Królestwa Zachodniofrankońskiego jako Hrabstwo Barcelony; skonsolidowane za Wilfreda I (878-897) i jego syna Wilfreda II (znany też jako Borrell I, 897-911), pierwszych reprezentantów dynastii z Urgell.

• 805 r. - Wzmianka o zamieszkanym przez Katalończyków górskim księstwie Andora w Pirenejach, lennie hrabiów Urgell. Według tradycji już w VIII w. Karol Wielki nagrodził Andorę przywilejami za bohaterską postawę w walce z Arabami.

• 813 r. - Według legendy pustelnik Pelayo odkrywa rzekomy grób apostoła Jezusa św. Jakuba (Santiago) Większego. Legenda głosi, że Jakub nawracał Półwysep Iberyjski, a po powrocie do Jerozolimy został skazany na śmierć za walkę z władzą rzymską. Jednak jego ciało cudownie przewieziono do Hiszpanii w 44 r. n.e. i tu ukryto. Dopiero 800 lat później deszcz gwiazd spadających na ziemię pozwolił odnaleźć grób świętego i stąd pochodzi nazwa miejscowości Compostella (od łacińskiego campus stellae - pole gwiazd). Biskup Teodomiro stwierdził autorytatywnie, że jest to prawdziwy grób św. Jakuba i kilkadziesiąt lat później w 899 r. w Santiago de Compostella powstaje bazylika, a Santiago de Compostella staje się słynnym centrum pielgrzymek. Zniszczy je najazd muzułmanów w 997 r.

• Ok. 824 r. - Antyfrankoński bunt w zachodnich Pirenejach. Jego przywódca Inigo Arista zostaje wybrany władcą Nawarry ze stolicą w Pampelunie. Następcami Iniga są Garcia Iniguez (851-880, syn Iniga) i Fortun Garces (880-905, syn Garcii).

• Koniec IX w. - W górach na północny zachód od Barcelony powstaje benedyktyński klasztor Montserrat.

Legenda głosi, że anioły złotą piłą rozcięły górskie pasmo i stąd fantastyczne kształty gór, ostre krawędzie skał oraz nazwa klasztoru tłumaczona jako górska piła lub górskie zęby. W przygotowanym przez anioły miejscu św. Piotr pozostawił wykonaną przez św. Łukasza drewnianą rzeźbę przedstawiającą Marię, matkę Jezusa. Podczas najazdu muzułmanów rzeźba zaginęła, lecz w 880 r. w cudowny sposób została odnaleziona w Świętej Grocie (Santa Cova), gdzie staje potem kaplica a z czasem bazylika. W 976 r. opat Oliba zakłada tam benedyktyński klasztor, który staje się ośrodkiem katolicyzmu i oporu wobec Maurów, a po wiekach centrum katalońskiego nacjonalizmu.

Drewniana rzeźba Madonny ulega zniszczeniu, ponieważ pielgrzymi dotykają jej, aby zyskać błogosławieństwo, więc w XII w. powstanie nowa figura znana jako Czarna Madonna również otaczana kultem. W XI w. powstanie tu przyklasztorny chór chłopięcy działający przez ponad 1000 lat.

• 910 - 914 r. - Garcia rządzi Asturią po obaleniu swego ojca Alfonsa III i przenosi stolicę do Leon (po hiszpańsku lew).

Asturia zmienia nazwę na Królestwo Leon, a rządzą nim: Ordono II (914-924, brat Garcii), Fruela II (924-925, brat Ordono II), Alfons IV (926-931, syn Ordona II), Ramiro II (931-951, syn Ordona II), Ordono III (951-956, syn Ramira II), Sancho I Gruby (956-958 i 959-966, brat Ordona III) i Ordono IV (958-959, syn Alfonsa IV).

• 905 - 925 r. - Władzę nad Nawarrą zdobywa Sancho I, zaczynając dynastię Jimeno.

Jego brat Jimeno (925-931) ogłasza się królem (925). Tego tytułu używają potem Garcia I (931-970, syn Sancha I), Sancho II (970-994, syn Garcii I) i kolejni władcy Nawarry aż do roku 1610.

• 931 r. - Fernan Gonzales z Lary zostaje hrabią Kastylii (931-970), zakładając linię dynastyczną trwającą do roku 1029.

• Koniec X - Pierwsza połowa XI w. - Dzięki rozpadowi Kalifatu Kordobańskiego, władcy Leonu, Nawarry i Hrabstwa Barcelony zaczynają rekonkwistę (reconquista - odbicie) straconych terenów Półwyspu Iberyjskiego. W walce kształtuje się narodowy charakter Hiszpanów zawierający wiele elementów przejętych od najeźdźców. Fanatyczny katolicyzm jest bronią przeciw kulturze muzułmanów. Wojowniczość i okrucieństwo mężczyzn kontrastują ze skromnością kobiet, wschodnim zwyczajem zasłaniających nawet twarze. Obie płcie są znane z gorących, gwałtownych uczuć, znajdujących swój wyraz na przykład w muzyce należącej bardziej do Maghrebu niż Europy.

Leon osiąga duże znaczenie za Ramira III (966-985, syn Sancha I) i Bermuda II (985-999, syn Ordona III).

Nawarra zaś rośnie w siłę pod rządami Garcii II (994-1004, syn Sancha II) i Sancha III Wielkiego (1004-1035, syn Garcii II).

Sancho III z Nawarry słynie jako opiekun bazyliki w Santiago de Compostella i twórca szlaku pielgrzymkowego do tego miejsca. Compostella wraz z pobliskim Finis terrae (po łacinie Koniec ziemi) staje się symbolicznym zachodnim krańcem świata chrześcijańskiego.

W Hrabstwie Barcelony panują w tym czasie Borrell II (947-992, wnuk Wilfreda I) i Ramon Borrell III (992-1017, syn Borrella II). Doprowadzają państwo do względnego rozkwitu, chociaż są wasalami Francji.

• 988 r. - Borrell II z Barcelony ofiaruje Andorę biskupowi z Urgell jako lenno.

• XI w. - Królestwo Leon z centrum w Salamance pod władzą Alfonsa V (999-1028, syn Bermuda II) i Bermudo III (1028-1037, syn Alfonsa V) zajmuje ziemie na południe od rzeki Duero (1018) i rejon źródeł Ebro. Po bezpotomnej śmierci Bermudo III tron Leonu przejmie hrabia Kastylii Ferdynand I Wielki pochodzący z Nawarry.

• 1034 r. - Berengar Ramon I (1017-1035, syn Borrella III) z rodu Urgell uniezależnia Hrabstwo Barcelony od Francji.

• 1035 r. - Po podziale państwa Sancha III z Nawarry jego syn Ramiro I (1035-1069) otrzymuje środkowe Pireneje, zaczynając królestwo Aragonii. Natomiast jego drugi syn Garcia III (1035-1054) rządzi Nawarrą na zachodzie Pirenejów.

• 1037 r. - Hrabia Kastylii (w latach 1029-1065) Ferdynand I Wielki (zięć Alfonsa V z Leonu, a po matce praprawnuk Fernana Gonzalesa z Kastylii) otrzymuje tron Leonu i jednoczy go z Kastylią (unia personalna). W godle zostają połączone kastylijska wieża (nazwa Kastylii pochodzi od hiszpańskiego castello - zamek) i lew królestwa Leon.

Centrum Kastylii jest Burgos. Każda gmina miejska jest samorządna i panuje nad okolicznymi chłopami. Z czasem uprawnienia miast Leonu i Kastylii zostaną spisane w królewskich kartach (fueros). Rośnie liczba niezależnych wspólnot chłopskich zwanych beheteriami, gdzie chłopi zdobyli ziemię w walce, odbierając ją muzułmanom. Członkowie beheterii płacą tylko czynsz i nie odrabiają pańszczyzny, ciesząc się osobistą wolnością. Z drugiej jednak strony aż 2/3 chłopów nie należy do wspólnot i nie posiada żadnych praw.

Na obszarze Kastylii-Leonu powstaje wiele zamków, co wynika z ciągłych wojen zarówno z muzułmanami, jak też między chrześcijańskimi państwami Półwyspu Iberyjskiego.

• 1065 r. - Podział państwa Ferdynanda I między jego synów: Sancho II (w Kastylii 1065-1072), Alfonsa VI (w Leonie w latach 1065-1109, od 1071 r. również w Galicji, a od 1072 r. w Kastylii) i Garcię (w Galicji z centrum w Santiago de Compostella, od 1065 r., usunięty w 1071 r.).

Alfons VI odbiera muzułmanom dolinę Tagu (Nowa Kastylia), Guadalajarę (Wadi Al-Hajarah), Madryt (1083, muzułmańskie miasto wokół zamku Madżrid) i Toledo (1085), które uczyni nową stolicą (do XVI w.). Zaciekle walczy na południu: na przykład Walencja (rzymska osada Valentia Edetanorum założona w 138 r. p.n.e.) kilkakrotnie przechodzi z rąk do rąk zdobywana przez chrześcijan (w 1094 r. przez Cyda) i muzułmanów.

• 1069 - 1094 r. - Sancho Ramirez, syn Ramiro I, panuje w Aragonii, a po śmierci Sancha IV, pana Nawarry (1054-1076, syn Garcii III), przejmuje również tron Nawarry jako Sancho V. Unia personalna Nawarry i Aragonii utrzyma się również za panowania synów Sancha V - Piotra I (Pedro I, 1094-1104) i Alfonsa I Walecznego (1104-1134).

• Koniec XI w. - Za króla Kastylii Alfonsa VI szkoła w Toledo staje się ośrodkiem arabistyki (badań nad Arabami) i zapoczątkuje orientalistykę z czasem obejmującą też indologię, sinologię, japonistykę i nauki o innych krajach wschodnich.

• 1095 r. - Biskup z Urgell prosi hrabiego Caboet o pomoc w sporze z księciem Urgell o panowanie nad Andorą. W rezultacie zostaje podpisana umowa o współrządzeniu Andorą przez księcia i biskupa z La Seu d’Urgell (1133). W XII w. do sporu włączą się francuscy hrabiowie z Foix na północ od Andory.

• 1097 - 1131 r. - Hrabstwo Barcelony staje u szczytu potęgi za Ramona Berengara III Wielkiego, jego syna Ramona Berengara IV Świętego (1131-1162) i wnuka Alfonsa (1162-1196).

• 1109 - 1126 r. - W Kastylii i Leonie panuje Urraca, córka Alfonsa VI, ostatnia z dynastii nawarskiej. Po śmierci królowej tron przejmuje jej syn z Rajmundem Burgundzkim, Alfons VII (1126-1157).

• 1118 r. - Panujący w Aragonii Alfons I Waleczny odbiera muzułmanom miasto Saragossę nad Ebro (fenicka Salduba, a od 24 r. p.n.e. rzymska Caesaraugusta) i przenosi tam stolicę swego państwa.

Terytorialna ekspansja Aragonii trwa także za panowania Ramira II (1134-1137, brat Alfonsa I) i jego następców.

• 1137 r. - Hrabia Barcelony Ramon Berengar IV poślubia Petronillę (1137-1164, córka Ramira II), dziedziczną władczynię Aragonii. Jest to początek unii personalnej Aragonii ze znacznie ludniejszą Barceloną.

• 1139 - 1143 r. - Portugalia odrywa się od Kastylii.

• 1148 r. - Aragonia w unii z Hrabstwem Barcelony prowadząca planową akcję wypierania muzułmanów zdobywa Tortosę.

W tym okresie powstaje słynna Pieśń o Cydzie, poemat opiewający walkę z muzułmanami.

• 1157 r. - Synowie Alfonsa VII, dzielą państwo na Kastylię (Sancho III do 1158 r.) i Leon (Ferdynand II do 1188 r.).

• 1158 - 1214 r. - Król Kastylii Alfons VIII Szlachetny (syn Sancha III).

Walki sprzymierzonych armii Kastylii, Aragonii i Nawarry z muzułmanami. W 1172 r. Aragonia zdobywa Perpignan. W 1212 r. w wielkiej bitwie pod Navas de Tolosa (na wschód od Kordoby) muzułmanie ponoszą druzgocącą klęskę.

• 1164 r. - Alfons (syn Petronilli i Ramona Berengara IV), ostatni hrabia Barcelony z rodu Urgell, formalnie łączy unią personalną Hrabstwo Barcelony i Królestwo Aragonii jako Alfons II (1164-1196). Co ciekawe, nigdy nie dojdzie do pełnego zjednoczenia obu państw, chociaż skrótowo całość jest odtąd nazywana Królestwem Aragonii.

• 1188 - 1230 r. - W Leonie panuje Alfons IX, syn Ferdynanda II. Po jego śmierci Leon łączy się z Kastylią.

• 1196 - 1213 r. - Król Aragonii Piotr (Pedro) II Katolicki, syn Alfonsa II.

• XIII - XIV w. - Francuzi ostatecznie przejmują kontrolę nad Prowansją dotąd mocno związaną z Półwyspem Iberyjskim. To staje się dodatkowym impulsem dla władców Aragonii, żeby skierować swoją ekspansję przeciw muzułmanom.

• 1214 - 1217 r. - Król Kastylii Henryk I (syn Alfonsa VIII). Po jego śmierci tron otrzymuje córka Berengaria, lecz oddaje władzę Ferdynandowi III (1217-1252, syn Alfonsa IX i Berengarii, od 1230 r. rządzi też Leonem).

• 1218 r. - W Salamance powstaje jeden z najsławniejszych uniwersytetów (następny będzie w Valladolid, 1346).

• Do połowy XIII w. - Dzięki zwycięstwu pod Navas de Tolosa Leon poszerza swoje granice: w latach 1228-1230 zajmuje rejon miasta Merida. Ferdynand III jako pan Kastylii i Leonu zdobywa Kordobę (1236), Murcję (1243-1248), Sewillę (1248, rzymskie Hispalis) i Cartagenę nad Morzem Śródziemnym (1248).

Emirat Granady uznaje się za kastylijskiego wasala.

Jakub I Zdobywca, władca Aragonii (1213-1276, syn Piotra II), podbija Walencję (1238), Alicante (1248) i zaczyna ekspansję na Morze Śródziemne, zajmując Baleary (Majorkę w 1228 r., Minorkę w 1232-1234 r. i Ibizę w 1235 r.).

Gubernatorem Majorki zostaje jej zdobywca Don Jaime (1276-1311), a siedzibą jego rodu będzie Perpignan: Sancho (1311-1324, syn Don Jaime) i Jaime II (1324-1343, bratanek Sancho).

Na Majorce muzułmanie mieli słynne manufaktury porcelitu zwanego majoliką (od nazwy wyspy), które staną się wzorem dla europejskich wytwórców, zwłaszcza w mieście Faenza (Italia), gdzie z czasem powstaje fajans.

• 1234 r. - Bezpotomna śmierć Sancha VII (1194-1234, prapraprawnuk Garcii III) z dynastii Jimeno; Nawarra przechodzi w ręce hrabiów Szampanii (Thibaut I, do 1253 r.; Thibaut II, do 1270 r.; Henryk I, do 1274 r.; jego córka Joanna I, do 1305 r.).

• 1252 - 1284 r. - W Kastylii i Leonie panuje król Alfons X Mądry (1232-1284).

Odbiera muzułmanom Kadyks (1262). Doprowadza kraj do rozkwitu gospodarczego, choć bezskutecznie dąży do zdobycia cesarskiego diademu. W Maroku unika konfliktów z muzułmanami. Słynie z licznych uzdolnień i rozległych zainteresowań: pisze, zajmuje się astronomią i astrologią, szachami, farmacją i mineralogią, patronuje alchemikom i poszukiwaniom filozoficznym, a w roku 1270 kończy pierwszą część kroniki Hiszpanii.

Rozwija się kultura hiszpańska łącząca elementy europejskie i muzułmańskie, co widać w hiszpańskim gotyku. Biskup Rodrig Ximenez de Rada pisze historię Hiszpanii do roku 1243 i historię Arabów.

W tej epoce działa też Ramon Lull (1232-1316), sławny matematyk i logik, twórca pierwszej maszyny logicznej. W roku 1275 Lull przeprowadzi się do Paryża. Zginie w północnej Afryce podczas próby szerzenia chrześcijaństwa.

• 1278 r. - Umowa między biskupem z Urgell i hrabią z Foix czyni Andorę współlennem obu feudałów. Stało się to możliwe po zawarciu małżeństwa między przedstawicielami rodów Urgell i Foix.

• 1282 r. - Piotr (Pedro) III Wielki (1276-1285, syn Jakuba I), król Aragonii, odbiera Królestwu Sycylii wyspy Sycylię i Maltę. Swojemu synowi Alfonsowi III (1285-1291) zostawia Aragonię jako śródziemnomorskie mocarstwo.

• 1284 - 1295 r. - Panuje król Kastylii i Leonu, Sancho IV Odważny, syn Alfonsa X.

• 1284 - 1328 r. - Nawarra pozostaje pod władzą francuskich królów z dynastii Kapetyngów: Filipa IV i Ludwika X (unia z Francją w latach 1314-1328), a potem należy do rodu d’Evreux (pierwszym władcą dynastii jest Filip III, 1328-1343). Bardzo silne związki kulturalne z Francją.

• 1291 - 1327 r. - Jakub II Aragoński (syn Piotra III) odbiera Genui Korsykę (1296-1434), zajmuje Ateny (1311) i Neupatrias w Grecji (1318-1390), a potem podbija należącą do Pizy Sardynię (1324). Politykę ekspansji kontynuuje jego syn Alfons IV (1327-1336).

• Od 1309 r. - Za Ferdynanda IV (1295-1312, syn Sancha IV) i Alfonsa XI (1312-1350, syn Ferdynanda IV) kortezy, czyli parlament Kastylii, obradują w Madrycie.

Znaczącym, lecz krótkotrwałym sukcesem Kastylii jest zajęcie Gibraltaru w roku 1309, który jednak wraca w ręce muzułmanów już w roku 1333.

• 1343 r. - Piotr (Pedro) IV (panuje 1336-1387, syn Alfonsa IV) usuwa Jaime II i włącza Majorkę do Aragonii.

Za jego czasów kraj pustoszy epidemia zwana Czarną Śmiercią.

• 1350 - 1369 r. - W Kastylii i Leonie panuje syn Alfonsa XI, Piotr Okrutny (zostaje zamordowany).

• 1350 - 1419 r. - Św. Wincenty z Walencji, sławny kaznodzieja. Od 1400 r. podróżuje po Europie głosząc kazania.

• 1363 r. - W Barcelonie zaczyna się doroczny konkurs poetycki Jocs Floras rozgrywany jeszcze w XX w. Będzie odtąd jednym z ważnych elementów stanowiących o odrębności Katalonii.

• Od 1369 r. - Po usunięciu Piotra Okrutnego w Kastylii i Leonie panuje dynastia z Trastamara: Hrabia Trastamara Henryk II (1369-1379, brat Piotra), Jan I (1379-1390, syn Henryka II), Henryk III (1390-1406, syn Jana I) i Jan II (1406-1454, syn Henryka III).

• XIV/XV w. - Seria antyfeudalnych powstań chłopów w królestwie Nawarry wymusza nadanie im wolności i swobód.

• XV w. - Hiszpania ma 10 milionów mieszkańców, a znaczny przyrost ludności rekompensuje straty ludnościowe w czasie epidemii Czarnej Śmierci. Przybywa więc młodych mężczyzn, którzy poszukują dla siebie miejsca, dążąc do podboju ziem muzułmańskich, a potem zamorskich terytoriów w okresie wielkich odkryć geograficznych.

• 1401 r. - W bogacącej się na handlu Barcelonie (Katalonia) powstaje pierwszy bank Taula de Convi, czyli słynny Stół Wymiany, na którym wymienia się kruszce oraz rozmaite pieniądze i ustala ich wzajemną wartość.

W tym samym roku z połączenia sześciu starych barcelońskich szpitali powstaje jeden z największych w Europie Szpital św. Krzyża (Hospital de la Santa Creu). W mało zmienionej formie przetrwa aż do końca XIX w.

• 1399 r. - Pobożny król Aragonii Marcin (1396-1410, syn Piotra IV) umieszcza domniemany kielich Chrystusa (Święty Graal) w Saragossie. Potem Alfons V przeniesie relikwię do Walencji (1436).

• 1410 r. - Wraz ze śmiercią króla Marcina kończy się dynastia aragońska. Tron Aragonii obejmie Ferdynand I (1412-1416, po matce wnuk Piotra IV) z dynastii Trastamara.

Jego następcy to synowie Alfons V (1416-1458) i Jan II (1458-1479).

• 1417 r. - Powstaje tajne bractwo Guarduna, gdzie należą wymuszający haracz, złodzieje, płatni mordercy itp. Przetrwa do 1822 r., kiedy Manuel de Cuendias zniszczy jej struktury i aresztuje ówczesnego przywódcę Francisca Cortinę.

• 1419 r. - Ludność Andory wymusza utworzenie parlamentu jako najwyższego organu władzy politycznej.

• 1425 - 1479 r. - Nawarra należy do Aragonii za Jana II. W 1479 r. władzę nad Nawarrą przejmują Leonora, córka Jana II, i jej wnuk Franciszek de Foix (1479-1483), a potem francuski ród d’Albret (Jan III, 1484-1516).

• 1432 r. - Pod naciskiem Kościoła dochodzi do oficjalnego wypędzenia z Kastylii Żydów i maranów (Żydów nawróconych na katolicyzm lub tylko udających przyjęcie katolicyzmu pod naciskiem inkwizycji).

Wypędzenie Żydów z całej Hiszpanii nastąpi w latach 1492-1497.

• 1443 - 1479 r. - Aragonia, rządząca już Sycylią, opanowuje Królestwo Neapolu.

• 1450 r. - W Barcelonie powstaje pierwszy uniwersytet na terenie Aragonii.

• Druga połowa XV w. - Kraje Półwyspu Iberyjskiego zapoznają się z drukiem. Jedna z pierwszych drukarni powstaje w 1499 r. w benedyktyńskim klasztorze Montserrat i będzie działała aż do XXI w.

• 1454 - 1474 r. - W Kastylii panuje Henryk IV Bezsilny (1454-1474, syn Jana II).

Król okazuje się jednak bezpłodny, co powoduje unieważnienie małżeństwa z Blanką z Nawarry i ślub z Joanną Portugalską. Jednak również drugie małżeństwo przez 7 lat jest bezdzietne, a, gdy w końcu Joanna rodzi córkę, Joannę de Beltraneja, szlachta uznaje, że nie jest to dziecko króla, lecz owoc romansu królowej.

Pretendentką do tronu Kastylii jest też Izabela, córka Jana II, lecz musi ustąpić młodszemu o dwa lata przyrodniemu bratu. Henryk IV usuwa ją z dworu w Sewilli i Izabela wraz z matką Izabelą Portugalską, wnuczką króla Portugalii Jana I Wielkiego, spędza dzieciństwo w Arévalo. Matka dba o jej wykształcenie, a szczególnie o religijność, lecz z czasem popada w szaleństwo i traci jakikolwiek kontakt z rzeczywistością. W roku 1461 Izabela opuszcza Arévalo i obłąkaną matkę, żeby włączyć się do gry politycznej.

• Druga połowa XV w. - Chłopskie bunty głodowe w aragońskiej Katalonii (1462,1486) i na Majorce (1462).

• 1462 r. - Kastylia odbiera muzułmanom strategiczny Gibraltar strzegący szlaku z Morza Śródziemnego na Atlantyk. Sukces wynika z nowej taktyki wprowadzonej przez Henryka IV. Polega ona nie na okresowych wypadach, lecz na systematycznym zajmowaniu kolejnych twierdz i ciągłej obecności wojsk na terytorium przeciwnika. Sposób okazuje się skuteczny, lecz ogromnie kosztowny i niemożliwy do kontynuowania w trakcie toczącej się wojny o sukcesję na tronie Kastylii.

• 1465 r. - Mimo protestów wielkich rodów Henryk IV uznaje Joannę de Beltraneja za swoją córkę i następczynię tronu Kastylii, co wywołuje bunt części szlachty i wojnę domową którą dodatkowo podsyca chwiejność nieudolnego króla. Nie pomaga nawet zwycięstwo zwolenników Henryka IV pod Olmedo (1467), ponieważ władca nie potrafi wykorzystać sukcesu.

Walki przerywa dopiero interwencja Izabeli, siostry Henryka IV, którą niektórzy również wskazują jako potencjalną władczynię. Dzięki mądrości i sprytowi Izabeli dochodzi do podpisania umowy pokojowej w Toros de Guisando (1468), gdzie Izabela potwierdza swoje prawa do tronu Kastylii, ale zadowala się tytułem księżnej Asturii, uznając w zamian królewską władzę Henryka IV.

• 1469 r. - W Valladolid odbywa się potajemny ślub księżniczki Izabeli z Kastylii i księcia Ferdynanda następcy tronu Aragonii. Król Kastylii Henryk IV nie godził się na ten związek, chcąc Izabelę usunąć z kraju i pozbawić możliwości zdobycia tronu, lecz młoda para postawiła go przed faktem dokonanym. Poza tym Izabela i Ferdynand są kuzynami, więc potrzebują papieskiego zezwolenia na małżeństwo, a nie mając go fałszują dokument rzekomo wydany przez papieża. Izabela zdecydowała się na małżeństwo z następcą tronu Aragonii, licząc na korzyści z handlu na Morzu Śródziemnym. Nie wiedziała, że Portugalia znajduje się w przededniu epoki wielkich odkryć geograficznych i niebywałej potęgi kolonialnej.

Henryk IV zrywa umowę z Toros de Guisando, ale nie ma dość wpływów, żeby usunąć Izabelę z Asturii.

• 1474 - 1504 r. - Po śmierci Henryka IV tron Kastylii przejmuje jego siostra Izabela.

Dokonuje swego rodzaju przewrotu. Tuż po pogrzebie króla w sewilskiej katedrze staje w drzwiach świątyni i ogłasza, że obejmuje tron jako królowa. Zaskakuje kastylijską arystokrację i wywołuje niezadowolenie swego męża Ferdynanda. Ostatecznie ambitni małżonkowie zawierają umowę, na mocy której ona jest królową Kastylii jako Izabela I, lecz rządzą razem.

Do legendy przechodzi uczucie łączące parę monarchów, co jest rzadkością. Zdumienie budzi na przykład to, że mają wspólną sypialnię, podczas gdy większość par królewskich i książęcych ma odrębne apartamenty.

Na życzenie Izabeli miasta kastylijskie tworzą związek (Święta Hermendada) ze zbrojną milicją zdolną walczyć z oddziałami feudałów i rozbójników (1476), co jednak wywołuje niezadowolenie kilku szlacheckich rodów.

Król Portugalii, Francja, część kastylijskiej szlachty, zwłaszcza z Galicji, i zaniepokojony reformami Izabeli arcybiskup Toledo uznają małoletnią Joannę de Beltraneja za następczynię tronu. To prowadzi do wojny sukcesyjnej. Po stronie Izabeli staje Aragonia rządzona przez jej teścia. Izabela uzyskuje pożyczkę od Kościoła na rozbudowę armii. Punktem zwrotnym okazuje się bitwa pod miastem Toro (1476), w którym osiadł dwór Izabeli. Co prawda ani siły portugalsko-kastylijskie, ani walczące z nimi oddziały kastylijsko-aragońskie nie zwyciężają, lecz duże straty zniechęcają Portugalczyków do dalszej akcji. Wojnę kończy Traktat z Alcáçovas (4 IX 1479), uznający władzę Izabeli w Kastylii, a Portugalii przyznający prawo do wybrzeży Afryki oprócz kastylijskich Wysp Kanaryjskich.

Na rozkaz Izabeli jej potencjalna konkurentka Joanna de Beltraneja resztę życia spędza zamknięta w klasztorze.

• 1479 r. - Śmierć króla Aragonii Jana II; na tron wstępuje jego syn Ferdynand.

• 1479 r. - Powstaje unia personalna królestwa Kastylii rządzonego przez Izabelę I i królestwa Aragonii pod władzą jej męża Ferdynanda V przy zachowaniu odrębności samych państw. Jest to początek zjednoczonej Hiszpanii. Barwy nowego państwa to czerwień i żółć, co znajduje odbicie w żółtej fladze Hiszpanii z dwoma czerwonymi pasami na górnej i dolnej krawędzi.

Ferdynand i Izabela umacniają władzę monarchy, ograniczając samodzielność feudałów. W buntującej się Galicji muszą nawet zdobywać i burzyć twierdze. Opierają się na mieszczanach i hierarchii kościelnej w silnej monarchii widzących szansę dla siebie. Królewska para słynie z religijności, za co papież nada im tytuł królów katolickich, a niektórzy będą postulowali, aby Izabelę uznać za błogosławioną.

Na życzenie Izabeli powstaje hiszpańska inkwizycja - organizacja do ścigania heretyków i innowierców, zwłaszcza Żydów. W latach 1478-1480 w Sewilli powstaje zwyczaj auto da fe (termin oznaczający akt wiary), kiedy publicznie oskarża się heretyków, sądzi i pali na stosie, a ich majątek dzieli między donosiciela oraz miejscowego biskupa. Wkrótce będzie to powszechny hiszpański zwyczaj i każdy władca będzie zobowiązany w nim uczestniczyć.

Inkwizycja staje się istotną podporą królewskiej władzy i narzędziem terroru. Tylko za panowania Izabeli i Ferdynanda ginie ok. 2000 osób skazanych na tortury i stos.

Symbolem obłędnego fanatyzmu i okrucieństwa wyzwolonego przez Izabelę staje się Tomas de Torquemada (1420-1492), dominikański mnich i inkwizytor znany z nienawiści do nie-katolików.

Na jego rozkaz kilka tysięcy ludzi jest torturowanych lub zostaje zamordowanych. Skalpy ofiar, czyli włosy zerwane ze skórą głowy bywają ofiarowane kościołom jako wota (religijne dary).

• 1481 r. - Muzułmańska Granada, formalnie lennik Kastylii, odrzuca kastylijskie zwierzchnictwo i, licząc na osłabienie przeciwnika, zajmuje twierdzę Zahary.

• 1483 r. - Portugalski Żyd Isaac Abravanel (1437-1502) przenosi się do Kastylii i zostaje szefem królewskich finansów. Dzięki jego polityce finansowej Ferdynand i Izabela mają pieniądze na wojnę z muzułmanami. Mimo to, niedługo po zwycięstwie zostaje wygnany z kraju jako Żyd i osiedla się w Wenecji. Jest znany z komentarzy do Biblii.

• 1489 - 1492 r. - Wojna z Granadą pod pretekstem odbicia Zahary. W rzeczywistości chodzi o zniszczenie muzułmańskiej enklawy, czyli o zdobycie wszystkich twierdz i stolicy Granady.

Podczas walk szerzy się tyfus przywleczony przez żołnierzy z Cypru. Epidemie w XVI w. spowodują śmierć wielu tysięcy Hiszpanów, a w XVII-XVIII w. zaraza będzie pustoszyć różne kraje Europy, zwłaszcza podczas wojen. Muzułmanie, również nękani tyfusem, stopniowo tracą terytorium: w 1492 r. pada ich ostatnia twierdza i Kastylia (Hiszpania) staje się hegemonem Półwyspu Iberyjskiego.

Oznacza to nie tylko pokonanie muzułmanów, lecz także narzucanie terrorem katolicyzmu oraz prześladowanie, a potem wypędzenie hiszpańskich maranów i ponad połowy z 200 tysięcy Żydów (1492-1497). Od roku 1494 obowiązuje zakaz piastowania wysokich urzędów przez ludzi mających żydowskich przodków, a majątki żydowskich rodów i ich potomków, nawet nawróconych na katolicyzm, są konfiskowane. Wiele rodów ukrywa więc swoje pochodzenie, fałszuje rodzinne dokumenty i prowadzi podwójne życie - oficjalnie jako katolicy, a w domu judaiści. Zakaz posiadania własności ziemskiej i domów przez ludzi o żydowskich korzeniach zostanie oficjalnie zniesiony dopiero w roku 1968.

• 1491 - 1556 r. - Ignacy Loyola, żołnierz i awanturnik baskijski. Po odniesieniu ciężkiej rany oddaje się modlitwom w Montserrat, gdzie wypracowuje swoje metody medytacji znane potem jako ćwiczenia ignacjańskie. Założyciel zakonu jezuitów (1539) uznany za katolickiego świętego.

• 1492 - 1493 r. - Krzysztof Kolumb, żeglarz w służbie Hiszpanii znany pod hiszpańskim nazwiskiem Cristobal Colon, odkrywa Amerykę, chcąc dotrzeć do Indii i Chin. Statki i pieniądze na wyprawę otrzymał dzięki poparciu hiszpańskiej królowej Izabeli, która pożyczyła pieniądze od Fuggera. Przywiezione przez niego w kolejnych ekspedycjach pewne ilości złota i przyprawy (papryka, chili, ziele angielskie) oraz przetarcie szlaku przez Atlantyk otwierają nowy rozdział w handlu i polityce.

• 4 V 1493 r. - Pochodzący z Hiszpanii papież Aleksander VI na prośbę królowej Izabeli wydaje bullę Inter cetera, w której dzieli Ziemię na zachodnią część hiszpańską i wschodnią portugalską wzdłuż linii biegnącej między biegunami, środkiem Atlantyku 100 leguas na zachód od Azorów i Wysp Zielonego Przylądka.

• 7 VII 1494 r. - Hiszpańsko-portugalska Umowa z Tordesillas dzieli świat na strefy wpływów: granicą jest linia łącząca bieguny 2053 km na zachód od Wysp Zielonego Przylądka. Wschodnia część z Brazylią ma należeć do Portugalii, a zachodnia do Hiszpanii. Mimo umowy wkrótce dojdzie do konfliktu na Molukach.

• 1496 r. - Papież Aleksander VI nadaje władcom Hiszpanii tytuł Reyos catolicos (Królowie katoliccy) za wypędzenie Żydów (od 1492 r.) i muzułmanów, katolicyzację kraju oraz prześladowania innowierców.

Dzieła upowszechniania katolicyzmu dokonuje sfanatyzowane duchowieństwo pod wodzą okrutnego inkwizytora Torquemady oraz franciszkanina, biskupa Toledo i zarazem prymasa Hiszpanii Francisco Gonzalesa Ximeneza de Cisneros.

• 1496 r. - Filip I Habsburg zwany Pięknym (syn cesarza Maksymiliana I i od 1482 r. pan Niderlandów) poślubia Joannę, córkę Izabeli i Ferdynanda, dziedziczkę Kastylii i Aragonii. Niezadługo jednak konflikt habsbursko-hiszpański zmusza parę do wyjazdu do Flandrii i tam Joanna odkrywa, że Filip ma kochankę.

• 1499 r. - Bunt uciskanych Morysków w Andaluzji (rejon Kordoby i Sewilli). Krwawo stłumiony.

• XVI w. - Założenie uniwersytetów w Walencji (1500), Santiago de Compostella (1501), Sewilli (1502), Madrycie (1508), Granadzie (1526) i Saragossie (1533).

• XVI - XVII w. - Mimo formalnej równości Kastylii i Aragonii i mimo istnienia odrębnych kortezów oraz sądownictwa w obu krajach tworzących federacyjne państwo, Kastylia zdobywa pozycję dominującą. Wynika to z kastylijskiego monopolu na podboje kolonialne oraz z rozpadu aragońskiego imperium na Morzu Śródziemnym.

• 1503 r. - W Sewilli powstaje scentralizowane, podległe królowi (absolutyzm) biuro do spraw handlu Casa de Contratación noszące oficjalną nazwę La Casa y Audiencia de Indias. Wzorem portugalskiego Casa da India kontroluje cały handel w rosnącym hiszpańskim imperium, decyduje o podróżach odkrywczych i handlowych, zbiera podatki i cła, limituje ilość towaru przywożonego i wywożonego z Hiszpanii. Określa też, które miasta mogą handlować. Bank w Sewilli uzyskuje monopol na prowadzenie handlu z koloniami w Ameryce. Podobne prawo przysługuje jedynie Santa Cruz de la Palma na Wyspach Kanaryjskich i Antwerpii w należących do Hiszpanii Niderlandach.

• 1504 r. - Po śmierci Izabeli I, tron Kastylii otrzymuje Filip I Habsburg.

Aragońskie Sardynia oraz królestwa Neapolu i Sycylii przechodzą pod panowanie Kastylii.

Filip I umiera już w roku 1506, według niektórych otruty przez zazdrosną żonę Joannę. Ona zaś, zostaje uznana za szaloną i na rozkaz panującego w Aragonii i kontrolującego Kastylię Ferdynanda, trafia do więzienia w twierdzy w Tordesillas. Umrze tam 42 lata później, do końca życia nie mając kontaktów z sześciorgiem dzieci.

• 1512 r. - Ogłoszenie Praw z Burgos podporządkowujących kolonie władzy królewskiej.

W roku 1542 wejdzie w życie Nowe Prawo, które gwarantuje koloniom ograniczoną autonomię.

• 1512 - 1516 r. - Aragonia zajmuje południową Nawarrę. Północna Nawarra nadal pozostaje w rękach rodu d’Albret: Katarzyny (do 1517 r. żona Jana III) i Henryka II (1517-1555, syn Katarzyny).

• 1515 - 1582 r. - Św. Teresa de Avila, założycielka żeńskiego zakonu karmelitanek. Słynie z mistycznych wizji Jezusa i ekstatycznych uniesień religijnych. Jest autorką mistycznego dzieła Twierdza wewnętrzna.

• Od ok. 1516 r. - Portugalczyk Diogo Ribeiro znany odtąd pod nazwiskiem Diego Ribero pracuje dla króla Hiszpanii jako świetny kartograf. Poza tym konstruuje też przyrządy astronomiczne, a nawet bardzo wydajną brązową pompę. Od roku 1518 działa w Sewilli jako twórca map. W roku 1524 zostaje Królewskim Kosmografem oraz mistrzem sztuki wytwarzania map, astrolabiów i innych instrumentów. Umiera w Hiszpanii (1533) otoczony zasłużonym szacunkiem.

• 1516 - 1556 r. - Król Karol I Habsburg, syn Filipa I i Joanny. Włada Kastylią, Aragonią, Niderlandami, Luksemburgiem i częścią Burgundii, Niemcami (od 1519 r. jako cesarz Karol V) oraz zdobytym Mediolanem. W latach 1519-1538 Hiszpania podbija indiańskie państwa w Ameryce.

Karol I ujednolica monetę, wprowadzając peso bite z amerykańskiego srebra (= 8 reali) i złotego dublona. Peso stanie się wkrótce walutą rozliczeniową w handlu międzynarodowym na całym świecie.

• 1517 r. - Bunt ludności w Kastylii wywołany ograniczaniem samodzielności lokalnych wspólnot.

• 10 VIII 1519 r. - Naturalizowany w Hiszpanii Portugalczyk Magellan zwany po hiszpańsku Fernando de Magellanes wyrusza z Sewilli na czele pięciu karaweli: Trinidad, San Antonio, Concepción, Victoria i Santiago z załogą liczącą ok. 270 osób. Większość jego ludzi to Hiszpanie i Portugalczycy. Są wśród nich także szwagier Magellana Duarte Barbosa, służący i zarazem niewolnik Magellana Enrique przywieziony z Malajów oraz Antonio Pigafetta (1491-1534), bogaty poszukiwacz przygód z Italii.

Magellan rozumiał, że Ziemia jest okrągła, o czym przekonywał go Martin Behaim, autor słynnego globusa. Poza tym Magellan natrafił na mapę, która pokazywała szerokie ujście La Platy, więc przypuszczał, że można tamtędy przedostać się na ocean za Nowym Światem. Wtedy można byłoby opłynąć kulistą Ziemię i dotrzeć do Wysp Korzennych (Moluki) z pominięciem niebezpiecznej drogi wokół Afryki opanowanej przez Portugalczyków. To zaś oznaczałoby ogromne zyski z cenionych przypraw z Wysp Korzennych, zwłaszcza goździków. Magellan zyskał poparcie kilku wpływowych osób i samego króla, który 22 marca 1518 r. wydał zgodę na szaleńczą wyprawę.

Magellan płynie przez Atlantyk i Pacyfik, a gdy dociera do Filipin już wie, że okrążył Ziemię. Magellan zginie na Filipinach, większość jego ludzi umrze w wyniku wyczerpania, chorób i walk, a jedyny ocalały statek Victoria z zaledwie 18 ludźmi na pokładzie przyprowadzi do Sewilli Bask Juan Sebastian del Cano (1476-1526) 6 września 1522 r. po ponad trzech latach podróży. Mimo tragicznego losu ekspedycji ładunek cennych przypraw, zwłaszcza goździków, przywiezionych do Europy wart aż 7 888 634 marawedi całkowicie pokryje wszystkie koszty.

Dzieje podróży opisze szczegółowo Pigafetta, jeden z niewielu, którym udało się przeżyć.

• 1520 - 1522 r. - Kortezy żądają od króla przebywania stale w Kastylii, zakazu wywożenia złota z Hiszpanii i usunięcia wpływowych dworaków pochodzących z Flamandii. Król nie godzi się na to i wyjeżdża z Hiszpanii w 1520 r., co wywołuje bunt w Kastylii. 11 miast kastylijskich tworzy ligę Święta Junta z centrum w Avili. Król jednak poparty przez większość arystokracji (grandów) rozbija powstanie, częściowo przy użyciu niemieckich oddziałów, a 290 uczestników powstania zostaje skazanych na śmierć.

• 1529 r. - W Saragossie zostaje podpisana druga umowa z Portugalią o podziale kolonii w rejonie spornych Moluków. Granicą ma być linia 17^o na wschód od Moluków.

• 1532 - 1592 r. - Pedro Sarmiento de Gamboa, żeglarz, matematyk, astronom i historyk W 1555 r. przenosi się jako nawigator do Nowej Hiszpanii (Meksyk), a dwa lata później do Limy. Uciekając przed inkwizycją rusza na wyprawę po Pacyfiku. Pływa w okolicach niebezpiecznej Cieśniny Magellana. Umiera na statku koło Lizbony.

• 1547 - 1616 r. - Miguel Cervantes de Saavedra, uznawany za największego hiszpańskiego pisarza.

• 1548 r. - Joanna III d’Albret, córka Henryka II, wychodzi za mąż za Antoniego Burbona, króla Nawarry (1555-1562). Pirenejskie królestwo coraz ściślej wiąże się z Francją.

• 1549 r. - Początek podboju Argentyny.

• 1556 r. - Po abdykacji Karola V dochodzi do rozdziału Cesarstwa i Hiszpanii. Cesarzem zostaje Ferdynand, syn Joanny Szalonej, a na tron hiszpański wstępuje syn Karola, Filip II Habsburg (1556-1598), zwolennik kontrreformacji. Król słynie z fanatycznego katolicyzmu, ubiera się zawsze na czarno i codziennie się spowiada przekonany o swojej grzeszności.

Do legendy przechodzi ponury epizod z jego synem Don Carlosem, który w młodości spadł ze schodów i stłukł sobie czołową część mózgu. Odtąd jest niezrównoważony i agresywny. Kiedy ojciec każe go zamknąć jako obłąkanego, Don Carlos w proteście odmawia jedzenia i w końcu umiera. Odtąd w Europie krąży plotka, że król kazał go zabić.

Filip II Habsburg jest jednym z najpotężniejszych monarchów, rządząc największym państwem planety: Hiszpanią, Niderlandami, Mediolanem, Neapolem oraz wielkimi koloniami w Ameryce i na Filipinach. Jako głęboko wierzący katolik popiera inkwizycję oraz jezuitów i chce zniszczyć protestantyzm, a wszystkim poddanym narzucić katolicyzm. To jednak wywołuje konflikty i podkopuje siłę państwa, zwłaszcza w Niderlandach, gdzie w końcu zbrojne powstanie odrywa wschodnie protestanckie Niderlandy (Holandia). Przy Filipie II pozostaną tylko katolickie Niderlandy Hiszpańskie (późniejsza Belgia). Mimo to Hiszpania pozostanie najrozleglejszym państwem świata aż do początków XIX w.

Kształtuje się swoiste dynamo napędzające hiszpańską ekonomię. Towary europejskie są wiezione w stronę Wysp Kanaryjskich i wzdłuż oceanicznego Prądu Północnorównikowego do Nowego Świata. Tam flota złożona czasem z dziesiątków statków rozprasza się po różnych portach. Następnie część z nich zbiera się w Cartagenie z towarami z Nowej Granady, aby popłynąć do panamskiego Porto Bello, gdzie jest ładowane między innymi srebro z kopalń w Potosi. Później formująca się Srebrna Flota zawija do Veracruz po srebro z Meksyku. Tam też są ładowane przewiezione przez Pacyfik (szlak filipiński) towary z Filipin. Wreszcie flota płynie do Hawany na Kubie. Stąd statki ruszają przez zdradliwą Cieśninę Florydzką niesione przez silny Prąd Zatokowy do Bahamów i Bermudów, gdzie biorą kurs bezpośrednio na Kadyks.

• 1556 r. - Oficjalny koniec konkwisty ogłoszony na polecenie króla, który nakazuje odtąd określać podboje w Ameryce jako descubrimiento (odkrycie) i poblacion (kolonizacja) a nie conquista (podbój).

Z odkryciem Ameryki wiąże się tytoń, który zostaje sprowadzony do Hiszpanii i upowszechniony na dworze Filipa II. Francuski ambasador i lekarz Jean Nicot (1530-1600) przywiezie go potem z Hiszpanii do Paryża. Nicot zachęca władców i arystokratów do wdychania dymu ze spalanego tytoniu. Nie wie, że zawarty w nim alkaloid nikotyna (nazwa ukuta od nazwiska Nicota) jest w istocie bardzo silną trucizną.

• 1556 - 1559 r. - Zwycięska wojna z Francją.

Pokój zawarty w Cateau-Cambresis (2-3 IV 1559) ugruntowuje hiszpańskie panowanie w Italii. Francja zrzeka się pretensji do kontrolowanych przez Hiszpanię Królestwa Neapolu i Księstwa Mediolanu, sojusznikowi Hiszpanii Sabaudii oddaje Piemont, księstwu Mantui zwraca Montferrat, a Republice Genui wyspę Korsykę. Hiszpania rezygnacja z Burgundii. Traktat na sto lat ustala hiszpańską hegemonię w zachodniej Europie przerwaną dopiero przez ustalenia Pokoju Pirenejskiego w 1659 r.

Prześladowanie niekatolickich przedsiębiorców, wewnętrzne wojny religijne, kosztowne konflikty z sąsiadami i polityka ekspansji osłabiają gospodarkę Hiszpanii i opróżniają królewską szkatułę. W dodatku napływ dużych ilości srebra z Nowego Świata wywołuje inflację i wysokie ceny. To zaś prowadzi do kilku bankructw państwa, czyli niewypłacalności wobec banków i wierzycieli ogłaszanych przez Filipa II w latach 1557, 1575 i 1596.

• 1557 r. - Hiszpania opanowuje należącą do joannitów (od 1530 r.) wyspę Elbę między Toskanią i Korsyką.

• Od 1561 r. - Madryt jest siedzibą króla Hiszpanii. Miasto jest nie tylko ośrodkiem władzy politycznej, lecz także wielkim centrum handlowym i kulturalnym. Tu powstają też wyspecjalizowane instytucje zbierające i kolportujące informacje: mentideros, czyli place, gdzie ogłasza się nowiny oraz druki, na przykład avisos, zapowiadające przyszłą prasę.

• 1563 - 1589 r. - Kilkadziesiąt kilometrów od Madrytu na polecenie Filipa II powstaje wielki pałac Escorial, który jest powszechnie uznawany za znak zwycięstwa kontrreformacji i symbol absolutyzmu.

Powstanie Escorialu wiąże się z bitwą stoczoną 10 sierpnia 1557 r. pod St. Quentin. Hiszpanie pokonali wtedy Francuzów, lecz Filip II odnotował, że w trakcie starcia uległ zniszczeniu miejscowy kościółek św. Wawrzyńca (Lorenzo, Laurent), a 10 sierpnia to akurat dzień poświęcony temu świętemu. Pobożny król złożył więc obietnicę, że zbuduje większy kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Tak powstaje rozległy zespół architektoniczny Real Monasterio de San Lorenzo de El Escorial, który jest ośrodkiem klasztornym i religijnym oraz rezydencją króla. Zawiera ogromną bibliotekę i ośrodek myśli katolickiej, a także bogaty zbiór dzieł plastycznych najwybitniejszych artystów. W podziemiach zaś mieści się królewska nekropolia, gdzie są odtąd chowani niemal wszyscy monarchowie Hiszpanii.

• 1565 - 1575 r. - Podbój Filipin po odkryciu drogi wzdłuż pasatu i prądu morskiego z Japonii do Kalifornii (Andreas de Urdaneta, 1565). Od 1571 r. król każe raz w roku wysyłać z Meksyku na Filipiny galeon dla zapewnienia łączności z tą najodleglejszą kolonią. Jest to początek Szlaku Filipińskiego przez Pacyfik i handlu z Azją Wschodnią (jedwab, porcelana, perły, korzenie) z pominięciem portugalskich szlaków na Oceanie Indyjskim i wokół Afryki. Postępuje hispanizacja i katolicyzacja Filipin.

• 1571 r. - Zwycięstwo floty hiszpańsko-wenecko-papieskiej pod Lepanto kończy wojnę z Turcją.

• 1572 - 1610 r. - Król Henryk III Burbon (syn Antoniego i Joanny III) rządzi Nawarrą.

W 1589 r. otrzymuje tron Francji jako Henryk IV, a północna Nawarra ostatecznie jednoczy się z Francją.

Henryk IV hrabia Foix przekazuje Francji prawo do współrządzenia Andorą (1607).

• 1580 r. - Po wygaśnięciu dynastii portugalskiej Filip II obejmuje tron tego państwa.

Jest odtąd także panem portugalskich kolonii w Brazylii, Afryce (Gwinea, Mozambik), Indiach (Goa, Cejlon), Makao i na Molukach. Na jego rozkaz Ceuta przechodzi spod władzy portugalskiej w ręce Hiszpanii.

• 1586 r. - Król Filip II postanawia powstrzymać agresywne działania Anglii, która otwarcie poparła protestanckich powstańców w Niderlandach, a w 1585 r. wysłała do Niderlandów armię pod dowództwem Roberta Dudleya. Dodatkowym pretekstem do rozpoczęcia wojny jest egzekucja Marii Stuart jako reprezentantki angielskich katolików. Król wyznacza admirała Alvaro de Bazana na dowódcę planowanej kampanii. Pierwotny projekt, by dokonać inwazji na Anglię na 200 okrętach i z 60 tysiącami żołnierzy upada ze względu na gigantyczny koszt szacowany na 8-10 milionów dukatów. Zamiast tego wyruszy znacznie mniejsza liczba okrętów, ale dodatkowo z Flandrii ma przypłynąć 200 barek z 17 tysiącami żołnierzy księcia Parmy Aleksandra Farnese. Reszta wojsk Farnese w sile 14 tysięcy żołnierzy ma pozostać w Niderlandach, żeby zapobiec ewentualnej akcji powstańców.

• 1588 r. - Hiszpania wysyła potężną (aż 130 statków i 27 tysięcy ludzi) flotę Grande y Felicissima Armada nazywaną Niezwyciężoną Armadą, aby dokonać inwazji na Wyspy Brytyjskie. Dowódcą operacji jest wyznaczony przez króla Alonso Perez de Guzman el Bueno książę Medina-Sidonia, ponieważ Alvaro de Bazana umarł w trakcie przygotowań. Król nie przyjmuje do wiadomości, że Guzman nie ma żadnego doświadczenia w dowodzeniu na morzu.

28 maja flota opuszcza Lizbonę, a 29 lipca wpływa na wody angielskie. Mając sprzyjający wiatr Hiszpanie mogą przycisnąć mniej licznych Anglików do brzegu pod Plymouth i dokonać abordażu. To musiałoby skończyć się zwycięstwem Hiszpanów i otworzyłoby drogę do inwazji, Anglicy nie mają bowiem armii w okolicach Plymouth. Medina-Sidonia uznaje jednak, że jego celem jest połączenie się z wojskami księcia Parmy w Calais. Anglicy wykorzystują ten błąd: 31 lipca wychodzą na nawietrzną na zachód od Hiszpanów i z bezpiecznej odległości ostrzeliwują przeciwnika. Dwa dni później zmienia się wiatr, więc Hiszpanie podejmują próbę zbliżenia i abordażu, lecz Anglicy unikają ataku.

Mniejsze, szybsze i bardziej zwrotne angielskie okręty nie potrafią zatopić wielkich, ciężkich i powolnych jednostek Hiszpanów ogniem z kolubryn, chociaż strzelają częściej niż Hiszpanie. Angielskie armaty na kołowych wózkach są łatwo podciągane po każdym strzale, łatwo je przemieścić na pokładzie, a w dodatku Anglicy są szkoleni do strzelania salwami całej burty, co zwiększa ich skuteczność. Hiszpanie zaś mają armaty na drewnianych podstawach mocowane linami, więc po każdym strzale trzeba je mozolnie podciągać na pozycję i każda armata strzela nie częściej niż raz na kwadrans. Jednak wielkie drewniane galeony okazują się bardzo odporne na pociski, a Anglikom zaczyna brakować prochu, co wynika między innymi z decyzji królowej, która nie zgodziła się na większe wydatki na uzbrojenie. Z drugiej zaś strony Hiszpanie nie mogą pokonać Anglików przez abordaż, na co byli przygotowani, ponieważ szybkie okręty przeciwnika nie dopuszczają do bezpośredniego kontaktu.

Tak więc wydaje się, że Niezwyciężona Armada może zakotwiczyć koło wyspy Wight i czekać na wojska księcia Parmy, a słabsza flota angielska nie może nic zrobić. Jednak wbrew tym przypuszczeniom 6 sierpnia Hiszpanie dopływają do Calais, lecz książę Parmy nie przysyła swoich oddziałów, ponieważ niderlandzcy powstańcy zablokowali je w porcie pod Dunkierką. Za to lord Howard i Drake wykorzystują wysoki przypływ związany z pełnią Księżyca i w nocy 7/8 sierpnia puszczają z nim w stronę floty przeciwnika osiem branderów, czyli statków napełnionych smołą i podpalonych. Wywołuje to zamieszanie wśród Hiszpanów, część okrętów pospiesznie odcina kotwice i wypływa na morze, a bez kotwic nie mogą ponownie zatrzymać się w Calais ze względu na wiatr i silny prąd. Rano Anglicy przystępują do ataku na nieliczne i rozproszone okręty. W wielogodzinnej bitwie pod Gravelines ujawnia się techniczna wyższość Anglików nad wciąż liczniejszym wrogiem: szybciej strzelają, a ich mniejsze i niższe okręty są trudniejszym celem. Co prawda większość hiszpańskich okrętów pozostaje na wodzie (na przykład statek admirała Mediny-Sidonii otrzymuje 200 trafień, lecz nadal pływa i zdoła wrócić do Hiszpanii), ale są poważnie uszkodzone.

Niezwyciężona Armada ucieka na Morze Północne i potem na Atlantyk, aby opłynąć Wyspy Brytyjskie od północy i wrócić do Hiszpanii. Pięciodniowa burza rozprasza jednak i zatapia dużą część hiszpańskiej floty koło Szkocji i jeszcze raz na południe od Islandii. Na dodatek Hiszpanie popełniają błąd w nawigacji, nie znają bowiem siły Prądu Zatokowego i po kilku dniach żeglugi na zachód skręcają na południe, jak wierzą w stronę Hiszpanii. Okazuje się jednak, że prąd hamuje statki, więc hiszpańskie jednostki nie okrążyły Wysp Brytyjskich, lecz płyną wprost na wybrzeża Hebrydów i Irlandii, gdzie wiele z nich rozbija się o skały.

Po tej klęsce Hiszpanie tracą pozycję dominanta na morzu.

• 1592 - 1598 r. - Nieszczęśliwa interwencja we Francji po stronie katolików pokazuje militarną przewagę Francji.

W 1596 r. wykorzystuje to angielska flota, napada na wybrzeża Hiszpanii i łupi Kadyks. Hiszpańska gospodarka upada na skutek przegranych wojen i długów króla (100 milionów guldenów) głównie wobec bankierów w Genui. Nadmierne podatki dławią inicjatywę gospodarczą a ludność masowo opuszcza kraj, aby przenieść się do kolonii. Mnożą się bunty jak na przykład ten w Saragossie (1591) zakończony likwidacją przywilejów miasta. Dużą rolę odgrywa też wypędzenie Morysków, reprezentujących na ogół wysoki poziom rzemiosła i handlu, oraz prześladowania religijne (kontrreformacja) wyniszczające niekatolickich kupców i rzemieślników. Feudalno-kolonialna struktura ekonomii hiszpańskiej nie ma szans w zderzeniu z wczesnokapitalistycznymi gospodarkami Anglii i Francji. Mnożą się rozboje, włóczęgostwo i powstaje mentalność kombinatorów, złodziejaszków i notorycznych leni, ponieważ pracy i tak nie ma, albo jest nieopłacalna. W literaturze pojawia się błędny rycerz, czyli zubożały szlachcic poszukujący zajęcia oraz picaro - włóczęga. Z drugiej jednak strony hiszpańska literatura, plastyka i muzyka rozwijają się jakby na przekór upadkowi politycznemu i słabości gospodarki.

• 1598 - 1621 r. - Nieudolny, bigoteryjny król Filip III Habsburg (syn Filipa II) otwiera okres upadku.

Krajem rządzi w istocie książę Lermy (1553-1625), który nielegalnie gromadzi fortunę grabiąc zasoby państwa, lecz unika odpowiedzialności, ponieważ zostaje kardynałem. Nikt nie ośmieliłby się postawić przed sądem wysokiego dostojnika Kościoła.

• XVII - XVIII w. - Gospodarka kraju podupada coraz bardziej. Na przykład Hiszpania, dotąd mająca monopol na merynosa, traci go, mimo zakazu eksportu cennej owcy, ponieważ w innych krajach Europy pojawiają się nowe rasy pochodzące ze skrzyżowania owiec miejscowych z hiszpańskim merynosem.

• 1601 - 1606 r. - Królewski dwór przebywa w Bayadolis.

• 1608 r. - Powstaje uniwersytet w Oviedo.

• 1609 - 1610 r. - Wypędzenie reszty (ok. 500 tysięcy) Morysków oznacza ostateczną katolicyzację kraju i dalszy wzrost wpływów kleru.

• 1620 r. - Otwarcie wspaniałego Plaza Mayor w Madrycie (król zaakceptował projekt w roku 1617) jako znak, że to miasto jest stolicą (król wiele lat rezydował w Valladolid, bliżej wszechwładnego ministra Lermy). Odtąd jest to miejsce publicznych sądów i egzekucji (zwłaszcza inkwizycyjnych auto da fe), korrid oraz wielkie targowisko.

• 1620 - 1631 r. - Siostra Maria z klasztoru w Agreda dokonuje ok. 500 dobrze opisanych i potwierdzonych przez wielu świadków lewitacji. Jest to jeden z najsławniejszych tego rodzaju przypadków.

• 1621 - 1665 r. - Król Filip IV (syn Filipa III).

W latach 1621-1640 realną władzę dzierży książę Olivares, który bezskutecznie próbuje reformować podupadającą gospodarkę. Potężnym ciosem dla hiszpańskich finansów jest utrata części Srebrnej Floty w 1622 r., a zwłaszcza galeonu Nuestra señora de Atocha z gigantycznym ładunkiem srebra, złota i szmaragdów.

Hiszpania słabnie i w wyniku szeregu wojen traci kolejne terytoria. W 1640 r. wybucha wspierany przez Francję bunt chłopów w Katalonii (w tym czasie powstaje twierdza Montjuic w Barcelonie) przeciw podniesieniu podatków. Wspierana przez Francję i Anglię Portugalia odrywa się od Hiszpanii po zwycięskiej wojnie (1640-1665).

Jedynie bunt w Neapolu (1647-1648), który wybuchł po wprowadzeniu nowych podatków zostaje skutecznie stłumiony, a Hiszpania zachowuje władzę nad Królestwem Neapolu, Królestwem Sycylii, Sardynią i Mediolanem.

• Ok. 1650 r. - XVIII w. - Architekci z rodu Churriguera rozwijają hiszpańską odmianę baroku.

• 1656 r. - Casa de Contratación wprowadza nowy przepis, według którego każdemu statkowi wiozącemu srebro i inne dobra z Nowego Świata mają towarzyszyć dwa dobrze uzbrojone galeony. Jest to próba powstrzymania pirackich ataków, zwłaszcza na statki Srebrnej Floty.

• 7 XI 1659 r. - Pokój Pirenejski kończy konflikt Hiszpanii z Francją trwający nieprzerwanie od wojny trzydziestoletniej. Hiszpania uznaje swoją klęskę: oddaje Francji część Niderlandów (Artoi, Luksemburg i Flandrię) oraz północną Katalonię (francuskie Roussillon). Ponadto hiszpańska infantka Maria Teresa zostaje żoną króla Francji Ludwika XIV, co oznacza, że w przypadku wygaśnięcia hiszpańskiej linii Habsburgów tron w Madrycie mogą przejąć francuscy Burbonowie.

Hiszpania traci pozycję zachodnioeuropejskiego hegemona na rzecz Francji jako nowej potęgi. Pogłębia się kryzys ekonomiczny częściowo rekompensowany zaborczą polityką kolonialną, głównie na Pacyfiku. Rosną wpływy Kościoła. Zaczyna się okres absolutyzmu (kortezy nie są zwoływane od 1665 r.).

• 1665 - 1700 r. - Panuje król Karol II (syn Filipa IV), ostatni z hiszpańskich Habsburgów.

Polityka zawierania kazirodczych małżeństw między bliskimi krewnymi, aby zachować posiadane dobra w rękach Habsburgów jest prowadzona już od kilku wieków, co prowadzi do rozmaitych biologicznych defektów dostrzegalnych u poszczególnych przedstawicieli rodu. Jednak w przypadku Karola II wady uwarunkowane genetycznie okazały się wręcz tragiczne. Słynna habsburska szczęka w tym wypadku jest tak duża, że król ma trudności z żuciem jedzenia, z uchylonych ust cieknie mu ślina i nie może wyraźnie mówić. Nic dziwnego, że piękna Maria Ludwika z Orleanu wpada w rozpacz, kiedy dowiaduje, się, że ma być jego żoną. Na domiar złego Karol II okazuje się impotentem i jest bezpłodny. Do 35 roku życia traci zęby i łysieje, niedługo potem głuchnie i umiera w wieku 41 lat.

• 1667 - 1668 r. - Przegrana wojna z Francją, która zajmuje część Hiszpańskich Niderlandów.

• 1675 - 1764 r. - Benito Feixo, mnich głoszący religię opartą na racjonalizmie.

Co ciekawe, jawny heretyk unika jednak inkwizycyjnego stosu, a to świadczy o schyłku potęgi tej organizacji.

• 1699 r. - Brytyjsko-francuski traktat przewiduje, że po ewentualnym wymarciu hiszpańskiej linii Habsburgów ma nastąpić podział habsburskich posiadłości.

Jednak król Francji Ludwik XIV przekonuje Karola II do spisania testamentu, który ma oddać tron Hiszpanii francuskim Burbonom. Kiedy więc rok później Karol II umiera bezpotomnie, tron hiszpański ma przejąć Filip V Burbon (1700-1724), wnuk Ludwika XIV, ale z zastrzeżeniem, że nigdy nie zostanie królem Francji.

Odtąd herb Burbonów z liliami staje się godłem Hiszpanii.

• 1701 r. - Filip V Burbon jako pierwszy król Hiszpanii odmawia udziału w auto da fe, wywołując tym powszechne oburzenie w kręgach kościelnych.

• 1701 r. - Przejęcie władzy w Hiszpanii przez Filipa V Burbona wywołuje wojnę sukcesyjną, która będzie trwala do 1713 r.

Austria i większość księstw niemieckich, Wielka Brytania, Holandia, Sabaudia i Portugalia chcą osadzić na tronie Karola Habsburga, syna Leopolda I, aby zapobiec hegemonii Burbonów i Francji w Europie.

Po stronie Filipa V zaś walczą armie Hiszpanii i Francji, ponieważ te kraje pragną zablokować ekspansję Habsburgów.

• 1707 r. - Podczas wojny o sukcesję hiszpańską władze w Madrycie wydają Dekrety de Nueva Planta, które konsolidują państwo i formalnie likwidują Królestwo Aragonii wraz z Hrabstwem Barcelony jako samodzielny byt polityczny.

• 1713 i 1714 r. - Na mocy traktatów pokojowych z Utrechtu i Rastatt Filip V utrzymuje tron Hiszpanii oraz jej kolonialne posiadłości. Jedynie Katalonia nadal nie uznaje władzy Burbona i pozostaje samodzielna.

Hiszpania traci jednak zachodnie Niderlandy, Mediolan, Neapol i Sardynię na rzecz austriackich Habsburgów.

Sycylia dostaje się pod władzę dynastii sabaudzkiej (1713), a Elba staje się posiadłością Neapolu.

Filip V musi też oddać Gibraltar i Minorkę (Baleary) od roku 1704 okupowane przez Brytyjczyków.

• 1714 - 1716 r. - Filip V pacyfikuje wciąż walczącą z nim Katalonię. 12 IX 1714 r. armia hiszpańska po jednodniowym oblężeniu zdobywa i plądruje Barcelonę.

Filip V znosi fueros, prawa lokalnych wspólnot, zastępując je absolutystycznymi przepisami Nueva Planta. Likwiduje barceloński samorząd w postaci Rady Stu (Conseil de Cent) istniejącej od roku 1249, kiedy ją utworzył Jakub I Zdobywca.

Klęska Barcelony przechodzi do lokalnej tradycji i na kilkaset lat stanie się elementem narodowej świadomości Katalończyków budowanej w opozycji do Hiszpanii często postrzeganej jako okupant.

• 1717 r. - Kardynał Julio Alberoni próbuje odbić Sardynię i Sycylię, lecz po utracie floty zniszczonej przez Anglików koło przylądka Passaro (1718) zostaje wygnany z kraju.

• 1724 r. - Filip V oddaje rządy swemu synowi Luisowi (Ludwikowi), który jednak wkrótce umiera na ospę i tron Hiszpanii znów musi objąć Filip (1724-1746).

• 1733 - 1736 r. - Układ z Francją o współpracy obu linii Burbonów (1733) decyduje o ich wspólnym wystąpieniu przeciw Rosji i Austrii w sprawie sukcesji na tronie Rzeczpospolitej. W wyniku wojny syn hiszpańskiego króla otrzymuje tron Neapolu i Sycylii (pokój z Aix-le-Chapelle, 1748).

• 1735 r. - Powstaje oświeceniowa Hiszpańska Akademia Historyczna.

• 1746 - 1759 r. - Panuje Ferdynand VI (syn Filipa V). Wraz z żoną Barbarą Bragança (córką Jana V) wspiera kulturę zgodnie z oświeceniowymi ideałami. Są na przykład mecenasami Farinellego i Scarlattiego.

• 1749 r. - Minister markiz Ensenada (1702-1781) wprowadza spis podatników (catastro), usprawnia wojsko i administrację. Wywołuje tym sprzeciw grandów (wielmożów) reprezentowanych przez Jose de Caravajal y Lancaster (1698-1754) oraz dostojników Kościoła (przede wszystkim za wrogość wobec jezuitów), którzy zmuszą go w końcu do odejścia w 1759 r.

• 1759 - 1788 r. - Panuje król Karol III (brat Ferdynanda VI). Reformuje administrację i rozwija przemysł.

Minister Pedro Aranda ogranicza działalność inkwizycji i wpływ kleru na szkolnictwo, co wywołuje protesty jezuitów. Kreole i metysi, dotąd odsuwani od wyższych stanowisk w koloniach, osiągają pozycję niemal równą Hiszpanom z metropolii. Jest to wyraz emancypacji tych grup i ekonomicznego osłabienia Hiszpanii.

• 1766 r. - Antykrólewski bunt inspirowany przez jezuitów w Madrycie. Ostatecznie jezuici zostają wydaleni z kraju (1767) przez Arandę. Czynią to też Burbonowie w Neapolu (1767), a potem we wszystkich swoich posiadłościach.

• 1776 - 1777 r. - Wojna z Portugalią o granice kolonii. Kończy ją Pierwszy Traktat z San Ildefonso (miejscowość w centralnej Hiszpanii) oddający Brazylię Portugalczykom a Banda Oriental Hiszpanom. Dodatkowa umowa podpisana w madryckim pałacu El Pardo (11 III 1778) oddaje Hiszpanii portugalską Gwineę i Fernando Po.

• 1779 - 1783 r. - Wojna z Wielką Brytanią w obronie Stanów Zjednoczonych. W 1781 r. flota hiszpańsko-francuska zajmuje Minorkę. Hiszpania nie potrafi zdobyć Gibraltaru (1782), lecz odzyskuje Florydę.

• 1783 r. - Pedro Aranda przedstawia królowi projekt podziału kolonii na trzy królestwa podlegające cesarstwu hiszpańskiemu. Król jednak projektu nie akceptuje.

• 1788 - 1808 r. - Panuje król Karol IV, syn Karola III. Okazuje się władcą tak bardzo nieudolnym, że jego własny syn próbuje go obalić, żeby wcześniej przejąć tron.

• 1790 r. - Likwidacja Casa de Contratación związana ze wzrostem samodzielności kolonii oraz z decentralizacją hiszpańskiego handlu.

• 1793 - 1794 r. - Przegrana wojna z Francją uzależnia kraj od Napoleona. Kończy ją pokój w Bazylei (1795) i wymuszony przez Francuzów antybrytyjski pakt wojskowy (Drugi Traktat z San Ildefonso, 1796).

• 1796 r. - Hiszpania pozwala koloniom handlować z innymi państwami; dotychczas całkowicie kontrolowała kolonie.

• 1800 r. - Tajny układ z Francją (Trzeci Trraktat z San Ildefonso) o przekazaniu Francji terytoriów nad Missisipi (zachodnia Luizjana).

• 1807 r. - Układ z Francją pozwalający Napoleonowi zająć Portugalię.

• 1808 r. - Pod naciskiem Francji Karol IV abdykuje na rzecz swojego syna Ferdynanda VII.

• 1808 r. - Ferdynand VII próbuje prowadzić samodzielną politykę, co wywołuje konflikt z Francją i doprowadza do bezpośredniego podboju kraju przez Francuzów. Ferdynand VII ucieka za granicę.

Zwycięski Napoleon osadza na tronie swego brata Józefa z Neapolu (wbrew jego woli), co wywołuje antyfrancuskie powstanie (1808-1814) wspierane zbrojnie przez Brytyjczyków i Portugalczyków.

Francuzi zajmują siedzibę inkwizycji pod Madrytem (1809), a po odkryciu zbrodniczej działalności sędziów w habitach zabijają ich za pomocą ich własnych inkwizytorskich maszyn do torturowania. Podczas walk Francuzi plądrują i niszczą między innymi słynny Montserrat w Katalonii jako ośrodek oporu (1811). Klasztor zostanie potem odbudowany, na przykład nowa bazylika powstanie w 1874 r.

• 1810 - 1825 r. - Wojny wyzwoleńcze w amerykańskich koloniach doprowadzają ostatecznie do ich utraty.

• 1812 r. - Józef Bonaparte ogłasza w Kadyksie liberalną, antyklerykalną konstytucję Hiszpanii. Hiszpanie zostają zrównani wobec prawa państwowego i mają zapewnioną wolność wyznania oraz wolność słowa.

Wzorem Francji kraj zostaje podzielony na departamenty, na przykład Katalonia wraz z Andorą na cztery.

• 1813 r. - Brytyjski generał Arthur Wellesley Duke of Wellington (1769-1852) wypiera oddziały Napoleona z Półwyspu Iberyjskiego. Według Umowy z Valençay na tron powraca Ferdynand VII Burbon, ale nie jedzie do Madrytu, lecz do Walencji. Tam bowiem były wicekról La Platy generał Francisco Javier de Elio deklaruje wierność starym wartościom i oddaje królowi swoje oddziały. Ferdynand VII odrzuca liberalną konstytucję z 1812 r., przywraca absolutyzm, prawa Kościoła oraz inkwizycję.

• 1815 r. - Wprowadzenie Orderu Izabeli, potem jednego z najważniejszych hiszpańskich odznaczeń.

• 1820 r. - Dochodzi do antymonarchistycznego powstania karbonariuszy, które zaczyna okres zwany Trienio Liberal, czyli Trzylecie Wolności. W styczniu 1820 r. pułkownik Rafael Riego przywraca napoleońską konstytucję w Sewilli. Powstańcy szybko zdobywają powszechne poparcie w całym kraju, a także w armii, która miała stłumić bunt. W rezultacie król musi znów wprowadzić konstytucję i znosi inkwizycję ku oburzeniu Kościoła katolickiego i państw Świętego Przymierza.

Zagorzały przeciwnik liberalizmu generał Francisco Javier de Elio zostaje rozstrzelany.

• 1823 r. - Armia francuska wkracza do Hiszpanii i siłą ucisza liberałów. Po zduszeniu rewolucji i zniesieniu wymuszonych przez nią zmian. Francuzi okupują kraj do 1828 r., a Ferdynand VII jest całkowicie od nich zależny.

• 1831 r. - Mariana de Pineda Muñoz, znana działaczka liberalna i odwołująca się do zasad masońskich przeciwniczka absolutyzmu zostaje skazana na śmierć i uduszona garotą.

• 1833 r. - Spadkobierczynią zmarłego Ferdynanda VII jest jego małoletnia córka Izabela II, ale władzę regentki obejmuje wdowa po królu Maria Krystyna (1834).

Natomiast brat zmarłego władcy Don Carlos zgłasza pretensje do tronu na podstawie prawa salickiego. Wybucha pierwsza z trzech wojen karlistowskich (guerras carlistas) między regentką popieraną przez liberałów, Francję i Wielką Brytanię a Don Carlosem, za którym opowiadają się konserwatyści (karliści), kler, Baskowie i Portugalia. Francuska armia po raz drugi plądruje Montserrat (1835). Ostatecznie zwyciężają liberałowie (1840), a regentka wyjeżdża (1841) oddając władzę gen. B. Espartero. Dwa lata potem tron obejmuje Izabela II (1843-1868).

• 1839 - 1867 r. - Powstają organizacje robotnicze stanowiące odpowiedź na wyzysk (16 godzin pracy dziennie, zatrudnianie dzieci, brak świadczeń socjalnych) i niskie płace.

• Od 1840 r. - Mimo niechęci władz z Madrytu, odradza się duma z języka i poczucie odrębności Katalonii. Istotnym elementem jest bogactwo i ekonomiczna siła Barcelony jako ważnego portu.

• 1846 - 1849 r. - W Katalonii zaczyna się druga wojna karlistowska między liberalnym rządem a konserwatystami i klerykałami pod wodzą księdza Beneta Tristanyego (rozstrzelany). Lokalne bunty klerykałów wybuchają jeszcze w roku 1855/1856.

• 1848 r. - Linia kolejowa Barcelona-Mataro zaczyna rozwój sieci kolejowej, budowanej głównie przez Francuzów i Belgów.

• 1851 r. - Konkordat z papieżem praktycznie oddaje społeczeństwo pod kontrolę Kościoła.

Jest to dodatkowy czynnik wzmagający i tak silne już nastroje lewicowe: powstają organizacje robotnicze, mnożą się strajki. W 1855 r. w Barcelonie dochodzi do pierwszego strajku generalnego, obejmującego wszystkie fabryki. Zdesperowani chłopi organizują powstania żądając ziemi (1857, 1861, 1863).

• 1854 r. - Bunt armii przeciw monarchii; popierają go studenci i robotnicy. Królowa oddaje władzę generałowi L. O’Donnelowi y Jorris (do 1856 r.) z monarchistycznej Unii Liberalnej. Jest to początek agresywnej polityki Hiszpanii.

• 1859 r. - Hiszpania oficjalnie wprowadza system metryczny.

• 2 IX 1859 r. - Awaria sieci telegraficznych związana z aktywnością Słońca i silną burzą magnetyczną.

• 1859 - 1866 r. - Hiszpania prowadzi zwycięską wojnę z Marokiem (1859-1860) oraz walczy z Chile i Peru. W kraju nadal wybuchają rozruchy i strajki przeciw absolutyzmowi.

• Lata 1860. - Przebudowa Madrytu i Barcelony na nowoczesne miasta o charakterze kosmopolitycznym.

• 1861 r. - Biskup Barcelony z upoważnienia Świętego Oficjum (inkwizycja) każe spalić na stosie 300 książek o tematyce spirytystycznej, uznając je za antykatolickie i antypaństwowe.

• 1867 r. - Umowa hiszpańsko-francuska znosi cła w Księstwie Andora, co zapewnia mu szybki rozwój, zwłaszcza dzięki przemytowi. Księstwem rządzą Francja i hiszpański biskup z Urgell.

Hiszpania wchodzi do Łacińskiej Unii Monetarnej (1868-1914), a peseta zastępuje w hiszpańskie peso (od 1868-1869 r.).

• 1868 r. - Rewolucja w Kadyksie ogarnia Hiszpanię. Izabela II ucieka do Francji. Nowa konstytucja (1869) proklamuje monarchię liberalną i znosi przewagę kleru, wprowadzając wolność wyznania. Królem zostaje wybrany Amadeusz (1870-1873), syn Wiktora Emanuela z Włoch.

• 1869 r. - Peso zostaje zastąpione przez nową hiszpańską walutę pod nazwą pesety.

• 1872 - 1876 r. - Trzecia wojna karlistowska.

Klerykałowie zakładają państwo w Nawarze, Baskonii i Katalonii z wszystkimi normalnymi instytucjami. Jedynie karlistowska armia jest dość szczególna, ponieważ codziennie zbiorowo odmawia różaniec. Liberalne władze w Madrycie uzyskują jednak pomoc rządów Europy (1874/1875) i rozbijają przeciwnika.

• 1873 r. - Amadeusz abdykuje, a Hiszpania na krótko przekształca się w republikę federacyjną. Armia rozpędza jednak kortezy (1874) i przywraca monarchię (restauracja burbońska). Nowy król Alfons XII (1875-1885), syn Izabeli II, jest kontrolowany przez kortezy, co oznacza monarchię liberalną. Katolicyzm jest co prawda religią panującą, lecz inne wyznania mają być tolerowane.

Powstają Partia Konserwatywna i Partia Liberalna, a nieco później organizują się też socjaliści.

• 1881 r. - La Moroneta, czyli Madonna z Montserrat, zostaje ogłoszona patronką Katalonii. Jest to wyraz coraz silniejszych wśród Katalończyków tendencji separatystycznych.

• 1881 - 1973 r. - Pablo Picasso, hiszpański malarz aktywny głównie we Francji.

Tworzy bardzo zróżnicowaną sztukę, lecz najbardziej jest znany jako twórca kubizmu. Słynie z zaangażowania w życie społeczno-polityczne opowiadając się po stronie ruchów lewicowych i antywojennych, czego przykładem są przerażające w swoim wyrazie Panny z Avignon (1907) zdające się zapowiadać okropności wojny, obraz pokazujące zbombardowanie Guerniki przez Niemców (1937) oraz Masakra w Korei. (1951).

• 1886 - 1931 r. - Panuje król Alfons XIII, syn Alfonsa XII.

Do dziejów techniki przechodzi zamach dokonany na Alfonsa XIII w roku 1902, kiedy kareta wyłożona jedwabną tkaniną (z której są wyrabiane kamizelki kuloodporne) według projektu J. Szczepanika zatrzymuje pocisk zamachowcy i ratuje króla. Szczepanik otrzyma za to medal od hiszpańskiego monarchy.

• 1888 r. - W Barcelonie odbywa się Wystawa Światowa, co pokazuje bogactwo i znaczenie miasta.

• 1890 r. - Wszyscy mężczyźni w Hiszpanii otrzymują prawo wyborcze.

• 1892 r. - Biskup i pisarz Josep Torras i Bages (1846-1916) pisze wielkie dzieło La tradició catalana, które stanowi opis katalońskiej odrębności kulturowej i staje się częścią katalońskiej świadomości narodowej.

• 1897 - 1903 r. - Słynna barcelońska kawiarnia Els Quatre Gats (Cztery koty) jest ważnym ośrodkiem nowoczesnej sztuki, gdzie bywają na przykład M. Utrillo, P. Picasso, E. Granados oraz I. Albeniz.

• 1898 - 1899 r. - Wojna z USA po eksplozji na amerykańskim statku w Hawanie (1898).

Amerykanie wykorzystują wybuch jako pretekst, żeby rozpocząć działania wojenne na Filipinach, a potem na Kubie. Hiszpania traci Kubę, Porto Rico, Filipiny i Guam zajęte przez USA. W 1899 r. sprzedaje Niemcom Karoliny i Mariany. Zachowuje wpływy w Maroku, co potwierdza układ z Francją (1904).

• 1902 r. - Kataloński bankier Pau Gil finansuje przebudowę starego szpitala w Barcelonie w stylu secesyjnym (autorem projektu jest L. Domenech i Montaner). Tak powstaje jeden z najpiękniejszych secesyjnych zespołów architektonicznych pod nazwą Hospital de la Santa Creu i Sant Pau (Szpital św. Krzyża i św. Pawła).

• 1904 - 1989 r. - Salvadore Dali, ekscentryczny hiszpański malarz, jeden z najsławniejszych artystów w XX w.

• 26 VII - 2 VIII 1909 r. - Tragiczny Tydzień, czyli antykolonialne strajki i zamieszki, które wybuchają w wielu miastach Hiszpanii jako reakcja na wysłanie hiszpańskiej armii do Maroka.

• 1914 r. - Hiszpania ogłasza neutralność. Zaczyna się ożywienie gospodarki spowodowane zapotrzebowaniem na surowce podczas I wojny światowej. Hiszpania staje się największym na świecie eksporterem pomarańcz.

Po wojnie następuje pogorszenie koniunktury. Nacisk organizacji robotniczych wymusza wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy i wzrost płac, a w 1920 r. powstaje partia komunistyczna.

• 1918 r. - Powstają pierwsze hiszpańskie parki narodowe chroniące środowisko naturalne w górach Picos de Europa w północnej Hiszpanii i w dolinie rzeki Ordesa w Pirenejach.

• 1919 r. - W Madrycie rusza pierwsze hiszpańskie metro.

Pięć lat później podziemna kolej miejska zaczyna pracę w Barcelonie.

• 1922 - 1926 r. - Prowadzona razem z Francją wojna przeciw Maroku zakończona zwycięstwem.

• 1923 r. - Liberałowie wygrywają wybory do kortezów (1923), zapowiadając koniec feudalizmu i monarchii.

W odpowiedzi Alfons XIII, Kościół katolicki i konserwatyści oddają władzę dyktatorską generałowi Miguelowi Primo de Rivera (1870-1930), który ma utrzymać feudalizm. De Rivera tworzy Związek Patriotów (1924) jako polityczne zaplecze swojej władzy, likwidując zarazem wszystkie inne partie. Słynie z zamiłowania do koni, kobiet i wina, lecz niekoniecznie do aktywności politycznej.

• 1929 - 1933 r. - Wielki kryzys gospodarczy załamuje dyktaturę. Nasilające się protesty ludności niezadowolonej z coraz trudniejszych warunków życia oraz protesty studentów przeciw klerykalizacji szkół zmuszają Miguela Primo de Riverę do ustąpienia i opuszczenia kraju (1930). Wkrótce potem umiera na cukrzycę w małym hotelu w Paryżu.

• 1931 r. - Liberałowie, republikanie i socjaliści wygrywają wybory w Hiszpanii i zapowiadają likwidację monarchii. Król wyjeżdża do Włoch, chociaż nie zrzeka się korony, a rządy obejmuje prezydent A. Zamora (1931). 14 III 1931 r. zostaje proklamowana republika, a w grudniu konstytucja. Wybory wygrywa lewicowiec M. Azañy y Diaz i reformuje państwo: rozdział państwa i Kościoła, likwidacja zakonu jezuitów, prawa wyborcze dla kobiet, wolność słowa i wyznania, ograniczona reforma rolna w 1932 r. (obejmuje tylko ziemie króla i największe latyfundia) i podwyżka płac. Wszystkie te posunięcia miały poprawić stan ekonomii, lecz mimo to w 1933 r. bezrobocie osiąga poziom 1,5 miliona osób. W tej sytuacji nowe wybory wygrywa prawica obiecująca przywrócenie dawnych wartości jako metodę poprawy stanu gospodarki (1933).

• 1933 r. - Hiszpanią wstrząsa niebywałe morderstwo: Aurora R. Carballeira czterema strzałami zabija swoją 19-letnią córkę Hildegart. Aurora jest skrajną feministką i anarchistką, żąda swobody seksualnej, chociaż sama jest oziębła. Ojca dla swego dziecka wybrała według zasad eugeniki (prawdopodobnie był nim młody ksiądz), a córkę wychowała w duchu chłodnego intelektualizmu. Razem piszą i organizują odczyty głównie na rzecz wyzwolenia seksualnego. Kiedy jednak córka zaczyna się usamodzielniać, Aurora ją zabija. Zabójczyni trafia do więzienia, a potem dożywotnio do szpitala psychiatrycznego.

• 1933 r. - Powstają prawicowe organizacje postulujące wprowadzenie rządów silnej ręki i likwidację liberalizmu, a zwłaszcza wpływów socjalistów, ponieważ nie dają sobie rady z trudnościami. Wkrótce ogromne znaczenie zdobywa faszystowska Falanga popierana przez wielkich właścicieli ziemskich, fabrykantów i kler.

Na przeciwległym biegunie politycznym równie radykalne hasła głoszą komuniści, także postulujący rządy silnej ręki, lecz na wzór sowiecki.

• 1934 r. - Komuniści organizują nieudane powstanie robotników w Asturii.

• 1934 r. - Rosyjski awanturnik Borys M. Skosyriew ogłasza się niezależnym księciem Andory, lecz zostaje aresztowany przez hiszpańską policję i wydalony z kraju.

• 1936 - 1939 r. - Wybory do kortezów (16 II 1936) wygrywa wspierany przez Sowietów Front Ludowy socjalistów i komunistów.

W rezultacie część faszystowskich organizacji zostaje rozwiązana. Republiką Hiszpańską rządzi Komunistyczna Partia Hiszpanii pod dyktando NKWD (choć Stalin oficjalnie deklaruje nieingerencję w sprawy Hiszpanii) i Kominternu. Agenci ZSRS torturują i mordują kilka tysięcy przeciwników i socjaldemokratów niechętnych Sowietom, ponieważ Stalin obawia się hiszpańskich socjaldemokratów i nie chce, żeby stali się zbyt samodzielni.

Republikański rząd centralny w Madrycie likwiduje resztki feudalizmu, wprowadza reformę rolną i ustawy chroniące robotnika. Ludzie o lewicowych poglądach stają na czele państwa; na przykład Picasso (aż do śmierci będzie członkiem partii komunistycznej) przybywa z Paryża, aby objąć zarząd nad zbiorami artystycznymi.

Katalonia uzyskuje autonomię, a Baskowie organizują lokalny rząd (1936-1937). W Barcelonie powstaje anarchistyczna republika miejska odrzucająca sowiecki model władzy oparty na terrorze. Miasto bronią uzbrojone oddziały ochotników (milicja) niezależne od armii Republiki Hiszpańskiej.

Po zamordowaniu przez komunistów przywódcy monarchistów Calvo Sotelo (13 VII 1936) generał Francisco Franco (1892-1975) staje na czele zbuntowanej armii w Maroku i na Wyspach Kanaryjskich. Jego oddziały lądują w Kadyksie (lato 1936 r.) witane z radością przez klerykałów i rozpoczynają wieloletnią wojnę domową.

Francja przekonuje 25 państw do podpisania deklaracji o nieingerencji w hiszpańską wojnę (1 VIII 1936). Mimo to papież i Mussolini popierają Franco, a Hitler dostarcza mu broń, między innymi kilkaset czołgów, i przysyła Legion Kondor, czyli oddziały lotnicze.

Stalin zaś pomaga republikanom, lecz wysyła im starą broń i w niewystarczającej ilości, bo obawia się przekształcenia Hiszpanii w silny lewicowy ośrodek niezależny od Moskwy. Temu celowi służą też oddziały SPECNAZu aktywnie zwalczające nazbyt samodzielne grupy hiszpańskich lewicowców i szkolące ludzi posłusznych Moskwie.

Rząd republikański wspierają tysiące ochotników z Europy i Ameryki (w Asturii w 1936 r.) wierzący, że walczą o wolność Hiszpanii. Jednak sowieccy agenci przyjmujący ich do międzynarodowych oddziałów republikańskich odbierają wszystkim paszporty pod pozorem zapewnienia im bezpieczeństwa, a po wojnie oddadzą dokumenty tylko tym, którzy przeżyli. Natomiast paszporty tysięcy osób zabitych w trakcie walk zatrzymają, aby je później wykorzystać jako dokumenty sowieckich agentów wysyłanych do krajów zachodnich. Wśród ochotników pojawiają się niektórzy lewicowi pisarze i intelektualiści jak na przykład Hemingway i Orwell. Sławę jako wojenny fotoreporter zdobywa R. Capa (słynne zdjęcie Moment śmierci, gdzie aparat uchwycił koniec republikańskiego żołnierza F. Borrella Garcii 5 IX 1936 r. koło Cerro Muriano).

Sowiecki agent Orłow organizuje przerzut 510 ton złota z Madrytu do Związku Sowieckiego; rzekomo jako depozyt, lecz Hiszpanie nigdy go nie odzyskają.

W 1937 r. na polecenie Stalina oddziały komunistycznego rządu zajmują Barcelonę: w ulicznych walkach ginie prawie 500 osób, a 1000 jest rannych. Działacze barcelońskiej lewicy są torturowani i mordowani w masowych egzekucjach. Wśród niewielu ocalałych jest Orwell, który uciekł z Barcelony.

W 1937 r. zostaje zniszczone miasto Guernica (Gernika) w Baskonii; niemieckie lotnictwo trenuje tam nalot dywanowy. Tuż potem Picasso maluje słynny obraz pokazujący okrucieństwo, z jakim zniszczono Guernikę.

W 1938/1939 r. frankiści zdobywają przewagę: na Madryt maszerują cztery armie (kolumny), a w mieście działają ukryci zwolennicy Franco (nazwani przez niego piątą kolumną) jako szpiedzy i sabotażyści.

Wiosną 1939 r. faszyści ostatecznie zwyciężają. Ostatnie oddziały republikańskie przechodzą do Francji, a ochotnicy walczący po stronie republiki wracają do swoich krajów. Stalin jednak nie chce, żeby idee socjaldemokracji i wiadomości o poziomie życia w Europie dotarły do jego imperium, więc wracający do kraju sowieccy ochotnicy zostają wymordowani lub zamknięci w obozach koncentracyjnych.

W okrutnej wojnie domowej zginęło 200 tysięcy ludzi, z czego ¾ zabiła Falanga (za choćby cień podejrzenia, że ktoś może być zwolennikiem lewicy), a komuniści zabijali między innymi policjantów, wysokich urzędników, właścicieli ziemskich oraz prawie 7000 duchownych (na przykład z Montserrat). Wszędzie dochodziło do ludobójstwa i masowych gwałtów popełnianych przez obie strony.

Hiszpanią rządzi odtąd Franco jako psychopatyczny dyktator zwany caudillo, czyli wódz. Likwiduje wszystkie partie polityczne i związki zawodowe, znosi autonomię Katalonii i Kraju Basków, wprowadza zasady korporacjonizmu. Przeciwnicy polityczni są mordowani lub zamykani w więzieniach i obozach koncentracyjnych (ok. 150 tysięcy ofiar). Mordów dokonują między innymi szwadrony śmierci, czyli tajne oddziały frankistowskie występujące jako Hiszpański Batalion Baskijski, Bojownicy Chrystusa Króla czy Apostolski Sojusz Antykomunistyczny. Frankiści potem przez lata niszczą i ukrywają groby ofiar, a nawet zakazują wspominać o republikanach.

Prowadzą też akcję odbierania dzieci opozycjonistom, aby je wychować w duchu katolickim i w kulcie Franco. Aktywnie uczestniczy w tym hiszpański Kościół katolicki, a duchowni, zwłaszcza klasztory, czerpią ogromne zyski, sprzedając dzieci bogatym rodzinom. Proceder nie ustanie ani po zwycięstwie frankistów, ani nawet po śmierci Franco. Jeszcze po 1980 r. niektórzy lekarze i księża będą handlować dziećmi, które zostały wykradzione ze szpitali lub zwyczajnie porwane bez względu na to, czy ich rodzice byli przeciwnikami faszystów, czy nie. Liczba tak sprzedanych dzieci według szacunków sięga 300 tysięcy, ale Kościół i hiszpańskie władze jeszcze w XXI w. będą utrudnić dochodzenie do prawdy.

Dzięki faszystom Kościół katolicki odzyskuje majątki, Opus Dei zdobywa ogromne wpływy, a Balaguer jako bliski współpracownik Franco otrzyma szlachecki tytuł de Balaguer. Szczyt klerykalizacji wyznacza konkordat z Watykanem (1953) uznający katolicyzm za religię państwową, a kler przejmuje kontrolę nad szkolnictwem. W nagrodę za konkordat Franco zostanie odznaczony papieskim Orderem Najwyższym Chrystusa w 1953 r.

• 1939 - 1945 r. - Faszystowska Hiszpania, mimo nacisków Hitlera, zachowuje neutralność, chociaż przychylną Niemcom i Włochom. Franco nie chce się zgodzić na podrzędną rolę Hiszpanii w ewentualnym sojuszu z Hitlerem. To go uratuje przed klęską w 1945 r.

W tym czasie Francja okupuje Andorę, żeby zablokować wpływy komunistów i faszystów.

• Po 1945 r. - Hiszpania jest centrum turystyki (zabytki, plaże Costa del Sol w Andaluzji i Costa Brava w Katalonii). Po 20 latach aż 30% dochodu Hiszpanii będzie dostarczać turystyka. Rosną też gospodarcze wpływy USA.

• 1947 r. - Hiszpania zostaje monarchią konstytucyjną, choć nadal rządzi Franco i Falanga (od 1967 r. jako Ruch Narodowy).

Franco wybiera na przyszłego monarchę Hiszpanii Jana Karola Burbona (Juan Carlos), wnuka Alfonsa XIII wychowanego na wygnaniu w Rzymie i Szwajcarii.

• 1947 r. - W klasztorze Montserrat odbywa się msza odprawiana po katalońsku, co oznacza jawny sprzeciw wobec Franco, który zakazał używania innych języków niż kastylijski. We mszy uczestniczy ok. 100 tysięcy zwolenników autonomii Katalonii.

• Lata 1960. - Hippisi uznają Ibizę za swój wymarzony ląd wolności i szczęścia. Odtąd wyspa jest celem dla ludzi szukających pięknych plaż, ośrodkiem nudystów i symbolem turystycznej tandety.

• 1969 r. - Brytyjski Gibraltar uzyskuje autonomię w ramach Wielkiej Brytanii.

• Od 1971 r. - Maria Gomez Camara przez dziesięciolecia obserwuje pojawiające się, zmieniające i zanikające wizerunki twarzy na podłodze swojego domu we wsi Belmez (Andaluzja). Obrazy domniemanych duchów są wielokrotnie fotografowane, filmowane i badane. Właścicielka domu każe zerwać betonową posadzkę i położyć na podłogę nowe płyty, lecz twarze wracają. Naukowcy badają beton i ściany domu szukając śladów farb, ale ich nie znajdują. Nie wykryto więc oszustwa. Za to wykopaliska pod podłogą wykazują, dom stoi na miejscu cmentarza z XVII w. Zjawiska ustają po śmierci właścicielki domu w 2004 r.

• Po 1975 r. - Po śmierci Franco władzę obejmuje król Jan Karol Burbon (Juan Carlos, wnuk Alfonsa XIII), wskazany wcześniej przez Franco i wspierany przez partie katolickie rządzącego ugrupowania Tacito. Król ogłasza amnestię, żeby pozyskać lewicowców, ale do rządu wprowadza też frankistów, uspokajając tym samym zwolenników prawicy. Nowa konstytucja zostaje ogłoszona w roku 1976. Powstaje system wielopartyjny, a Ruch Narodowy zostaje rozwiązany w 1977 r.

Frankistowscy zbrodniarze nie zostaną osądzeni (amnestia z 1977 r.). Hiszpanie i Kościół katolicki chcą zapomnieć o faszystowskiej przeszłości, ponieważ ewentualne rozliczenia musiałyby objąć większość mieszkańców kraju, przypomniałyby niechlubną rolę kleru i mogłyby doprowadzić do wojny domowej.

Katalonia, Baskowie (1977-1978), Galicja (1980) i 14 innych regionów uzyskują autonomię. Dialekt galicki i język baskijski są dodatkowymi językami obok kastylijskiego. Aktywna od 1968 r. terrorystyczna organizacja baskijska ETA (jej ośrodki są zwykle we Francji) żąda niepodległości i przeprowadza coraz brutalniejsze zamachy i morderstwa. Ponieważ legalne, policyjno-prawne działania są bezskuteczne, policja zakłada organizację GAL (1983), zabijającą terrorystów. W ciągu trzech lat w wyniku akcji policji kilku europejskich krajów ginie 27 terrorystów i ETA traci dotychczasowy impet.

• 11 VII 1978 r. - Na południu Katalonii w Alcanar przewraca się cysterna przewożąca 23 tony ciekłego propylenu i eksploduje. Niszczy znajdujący się przy drodze camping Los Alfaques. Ginie 217 osób a ok. 200 jest rannych.

• Od 1980 r. - Hiszpania coraz bardziej zbliża się do EWG, mimo niechętnej postawy katolickiego kleru oraz raczej kabaretowej próby zamachu stanu dokonanej przez frankistowskiego podpułkownika Antonio T. Molinę, który wdziera się do kortezów, aby przywrócić władzę katofaszystów (1981). Sytuację ratuje postawa króla, który nie odpowiada wyprowadzeniem armii na ulicę, lecz przekonuje buntowników, że nie mają poparcia. Po nerwowej nocy Molina uwalnia parlamentarzystów przetrzymywanych jako zakładnicy, a król staje się niekwestionowanym bohaterem Hiszpanów.

Po wejściu do EWG (późniejsza Unia Europejska) w roku 1986 zaczyna się bardzo szybki rozwój gospodarczy, chociaż względnie duża (39 milionów mieszkańców) Hiszpania nadal pozostaje jednym z biedniejszych krajów członkowskich.

Spada liczba katolików: w roku 1998 r. jest tylko 13% bezwyznaniowców, a w roku 2006 już 20%.

• 1988 r. - W Walencji powstaje trzecia hiszpańska sieć metra.

Potem metro otrzymają Bilbao (1995), Palma de Mallorca (2007), Sewilla (2009) i Malaga (2014).

• 1992 r. - Rok hiszpańskich sukcesów: olimpiada w Barcelonie, Madryt pełni funkcję Europejskiej Stolicy Kulturalnej, a w Sewilli odbywa się Wystawa Światowa (Expo).

Po olimpiadzie Barcelona staje się niezwykle popularnym celem turystów i już wkrótce zaczyna cierpieć z powodu milionów ludzi z całego świata, którzy chcą obejrzeć secesyjną zabudowę miasta, a zwłaszcza wspaniały kościół La Sagrada Familia czy Szpital św. Krzyża i św. Pawła.

• 1993 r. - Andora (70 tysięcy mieszkańców) otrzymuje konstytucję. Dąży do połączenia z Unią Europejską.

• XX/XXI w. - Masowy napływ nielegalnych afrykańskich imigrantów szukających lepszego życia skłania władze do zbudowania muru i wysokich zasieków na granicy Ceuty.

• 2002 r. - Hiszpania przyjmuje euro.

• 11 III 2004 r. - Muzułmańscy terroryści wysadzają w powietrze cztery pociągi w Madrycie (2000 rannych i 191 zabitych) w odwecie za udział Hiszpanów w obaleniu reżimu w Iraku.

Z zamachem wiąże się znamienny przykład błędu kryminalistyki. Amerykanin Brandon Mayfield, mimo że od dziesięciu lat nie opuszczał USA, zostaje uznany za jednego z zamachowców. Na swoje nieszczęście Mayfield przeszedł na islam i ożenił się z Egipcjanką. Poza tym 20 lat wcześniej trafił do policyjnych kartotek za kradzież. Na dodatek jego odcisk palca w piętnastu szczegółach okazuje zbieżny z odciskiem palca znalezionym w madryckim pociągu na plastikowej torbie z detonatorami, a specjaliści zakładają, że wystarczy tylko dwanaście cech wspólnych. W rezultacie Mayfield przez dwa tygodnie jest więziony i poddawany brutalnemu śledztwu, zanim dokładniejsza analiza daktyloskopijna nie wykaże, że odcisk należy do pewnego Algierczyka, prawdziwego terrorysty. Mayfield zaś otrzymuje odszkodowanie w wysokości 2 milionów dolarów.

• 2010 r. - Katalonia zakazuje corridy, co jest wyrazem jej autonomii wobec rządu z Madrytu.

• 2011 r. - Kryzys ekonomiczny w Hiszpanii, zadłużenie kraju w bankach międzynarodowych i poczucie bezsilności obywateli powodują masowe protesty i uliczne zamieszki. 15 maja marsz kilkudziesięciu tysięcy ludzi w Madrycie z Plaza de Cibeles do Puerta del Sol zaczyna ruch indignados, czyli oburzonych, którzy odrzucają wszechwładzę urzędników i bankierów.

Poprawa sytuacji ekonomicznej przychodzi po blisko trzech latach.

• 2018 - 2019 r. - Część Katalończyków żąda oderwania ich kraju od Hiszpanii, a wspierają ich rosyjskie tajne służby pragnące osłabić Hiszpanię. Niepodległościowe dążenia Katalończyków wywołują ostry kryzys polityczny, co przekłada się na uliczne zamieszki i postawienie przed sądem katalońskich polityków, którzy ogłosili niepodległość.

• 2020 r. - Pandemia Covid-19 praktycznie zatrzymuje hiszpańską gospodarkę na kilka tygodni, co oznacza kryzys.

• Lato 2023 r. - Związane z globalnym ociepleniem upały i susza przyczyniają się do serii ogromnych pożarów.

← Iberowie, Tartessos i BaskowiePortugalia →