← Związek IrokezówGrenlandia →

Kanada i Archipelag Arktyczny od XV w.

• 1496 r. - Giovanni Caboto, żeglarz z Italii znany też jako Zuan Chabotto lub John Cabot, działający z ramienia angielskiego króla wyrusza z Bristolu na poszukiwanie krótszej drogi do Indii, czyli Przejścia Północno-Zachodniego przez zimne morza na północ od Ameryki. Wyprawę finansują banki londyńskie i rodzina bankierów Bardi z Florencji. Ostatecznie w 1497r. dociera do Nowej Szkocji (Nova Scotia we wschodniej części Labradoru), gdzie na wybrzeżu podnosi flagi wenecką i papieską, proklamując zajęcie tych ziem przez Anglię i poddanie ich religijnej władzy Rzymu. W następnym roku za radą towarzyszących mu zakonników Caboto zakłada chrześcijańską misję na Nowej Fundlandii.

• 1500, 1501 r. - Dwie ekspedycje Portugalczyka Gaspara Corte-Real (Cortereal, ok. 1450-1501) poszukującego Przejścia Północno-Zachodniego. Pierwsza wzdłuż wschodnich a potem zachodnich wybrzeży Grenlandii kończy się niepowodzeniem z powodu zamarzniętego morza. Podczas drugiej wyprawy trzy okręty docierają do Labradoru i stamtąd płyną na południe do Nowej Fundlandii chwytając po drodze ok. 60 Indian jako niewolników. Miguel Corte-Real, brat Gaspara, odpływa do Portugalii z dwoma okrętami. Gaspar zaś ma kontynuować podróż na południe, lecz nie wraca z tej wyprawy. Rok później Miguel organizuje więc ekspedycję ratunkową, która kończy się zaginięciem całej załogi.

• Początek XVI w. - Europejscy wielorybnicy traktują wschodnie wybrzeże Nowej Fundlandii jako bazę dla kolejnych wypraw. Tak powstaje między innymi osada St. John’s.

• 1520 - 1521 r. - Portugalski żeglarz João Álvares Fagundes (ok. 1460-1522) organizuje kilka ekspedycji, które badają wybrzeża Nowej Fundlandii, Labradoru i Nowej Szkocji.

• 1524 r. - Świetny żeglarz Giovanni da Verrazano z Italii prowadzi francuską wyprawę wzdłuż atlantyckich wybrzeży Ameryki Północnej. Na podstawie zebranych informacji Visconti Maggioli opracowuje mapę wydrukowaną w 1526 r. Rok później zaś brat żeglarza Girolamo da Verrazano opublikuje swoją wersję mapy.

• 1534 r. - G. Cartier uroczyście bierze w posiadanie w imieniu Francji ziemie wokół Zatoki Świętego Wawrzyńca (Laurent). Jest to formalny początek historii Kanady.

• 1535 - 1536 r. - Cartier odwiedza indiańskie wioski nad Zatoką Świętego Wawrzyńca i tworzy nazwę całego kraju, często słysząc indiańskie słowo kanata. W rzeczywistości oznacza ono wieś. Najbardziej znane wsie napotkane przez podróżnika to Stadacona (potem Quebec) i irokeska Hochelaga (Montreal).

W ciągu XVI w. Kanada staje się wielkim centrum pozyskiwania zwierzęcych skór (zwłaszcza bobrowych). Powstają faktorie skupujące skóry i zaopatrujące myśliwych (traperów).

• 1576 - 1578 r. - Brytyjski żeglarz Martin Frobisher dociera do mórz na północ od Kanady i odkrywa dużą wyspę Ziemię Baffina. Płynął tam w poszukiwaniu Przejścia Północno-Zachodniego, o którym czytał w rozprawie H. Gilberta z roku 1576. Gilbert dowodzi w niej, że droga z Atlantyku na Pacyfik i do wschodniej Azji jest znacznie krótsza przez wody kanadyjskie niż wokół Afryki lub Ameryki Południowej.

Z wyprawy przywozi schwytanego podstępem Eskimosa i garść złotych kamieni, które rozpalają chciwość angielskiej królowej i fantazję alchemików. Frobisher otrzymuje więc drugi statek i jeszcze raz płynie po złoto, którym napełnia skarbiec w Londynie. Jednak podczas trzeciej wyprawy lody blokują mu drogę do Ziemi Baffina, a alchemicy odkrywają tymczasem, że domniemane złoto to jedynie piryt (siarczek żelaza) nieprzypadkowo znany jako złoto głupców.

Nieco dłuższa kariera czekała wysepkę Buss, którą Frobisher rzekomo odkrył na Atlantyku między Wyspami Brytyjskimi i Grenlandią. Będą jej później szukali następni żeglarze, na przykład Hudson, ale bez skutku.

• 1583 r. - Brytyjski żeglarz Humphrey Gilbert, autor pracy o Przejściu Północno-Zachodnim, dopływa do Nowej Fundlandii i ogłasza ją pierwszą brytyjską posiadłością w Ameryce Północnej ze stolicą w mieście St. John’s.

• XVII - XX w. - Kanadyjscy traperzy prowadzą polowania dla zdobycia futer. Polują głównie na bobra (Castor), rysia (Lynx), wilka (Canis) oraz lisa (Vulpes) i gronostaja (Mustela erminea). Następuje wyniszczenie woła piżmowego (Ovibos moschatus), łosia (Alces) i kilku innych gatunków. Kanada słynie nie tylko z futer, ale także z rzadziej eksportowanego produktu jakim jest cukier klonowy wyrabiany z soku klonu (Acer saccharinum). Zapotrzebowanie na ten gatunek cukru spadnie dopiero w XIX w., kiedy pojawi się masowo produkowany i tańszy cukier trzcinowy, a potem cukier z buraków cukrowych. Jednak liść klonu pozostaje symbolem Kanady, a w końcu wejdzie do godła państwa.

Jako waluta służą zwierzęce futra (zwłaszcza bobrów), zboże i srebrne hiszpańskie peso, przy czym monety, czasem dodatkowo stemplowane lub obcinane, krążą pod nazwą dolara. W mniejszym stopniu funkcjonują monety francuskie (na przykład sou) i brytyjskie (szylingi, pensy).

W morzach wokół Kanady kwitnie wielorybnictwo i rybołówstwo.

• 1603 r. - Francuz Samuel de Champlain bada Rzekę Świętego Wawrzyńca i dowiaduje się o Wielkich Jeziorach.

• 1605 r. - Pierre Dugua i Sieur de Monts prowadzący francuskich osadników zakładają osadę Port Royal (późniejsza Acadia) w Nowej Szkocji.

• 1607 r. - Champlain organizuje kolonię Nowa Francja, a w 1608 r. zakłada osadę Quebec na wzór miast europejskich.

• 1609 r. - Brytyjczyk Henry Hudson, zatrudniony i wyposażony przez holenderską Kompanię Wschodnioindyjską, na statku Half Moon poszukuje Przejścia Północno-Zachodniego i dociera do Nowej Fundlandii.

Odkrywa też ujście Rzeki Hudsona, gdzie za kilka złotych monet i butelek wódki kupuje od Delawarów wysepkę Manhattan. Indianie nie rozumieją idei kupna ziemi, a przedmioty otrzymane od białych traktują jako dary.

• 1609 r. - Champlain natyka się na ogromne (ponad 200 km długości) jezioro na wschód od dolnego biegu Rzeki Św. Wawrzyńca. Według rozmaitych źródeł historycznych jezioro to nosi różne nazwy, na przykład Caniaden Guarunte (w języku Irokezów Brama Kraju) i Petonbowk (w językach algonkin Jezioro Pomiędzy). Biali zaś nazywają je jeziorem Champlain.

Z jeziorem wiąże się ciekawa legenda o potworze rzekomo zamieszkującym głębiny. Podobno Indianie często widywali go w wodzie, a sam Champlain pisze, że zobaczył 1,5-metrowe zwierzę okryte srebrzystą łuską tak twardą, że nie przebijał jej sztylet W następnych stuleciach liczba spotkań z potworem zwanym Champ rośnie. Niektórzy widują go nawet na lądzie. Dopiero badania na początku XXI wieku wykażą, że w jeziorze nie ma żadnego potwora oprócz jesiotrów osiągających nawet 2 m długości i faktycznie okrytych kostnym pancerzem.

• 1610 r. - Francuzi odkrywają wybrzeża Zatoki Hudsona. Brytyjczycy opanowują wschodnią Nową Fundlandię.

• 1610 - 1611 r. - H. Hudson, tym razem w służbie angielskiej Kompanii Rosyjskiej na statku Discovery (na cześć statku Barentsa), znów poszukuje Przejścia Północno-Zachodniego. Dociera do Cieśniny i Zatoki Hudsona, którą początkowo uważa za otwarte morze prowadzące już na Pacyfik. Dostrzega archipelag Belcher, którego mapy wykona dopiero ekspedycja poszukująca minerałów pod dowództwem Roberta J. Flaherty’ego (1914-1916) tego samego, który nagra tu później słynny film o Eskimosie Nanuku (Nanook of the North).

Załoga Hudsona po ciężkim zimowaniu na zamarzniętej zatoce i zniechęcona do apodyktycznego dowódcy, który traktuje ludzi jedynie jako narzędzia do osiągnięcia swego celu, buntuje się i więzi kapitana. Marynarze nie chcą płynąć dalej na zachód, chociaż przed nimi zdaje się otwierać wolna droga. Wsadzają więc dowódcę i jego kilkuletniego syna do łodzi z niewielkim zapasem wody i żywności, aby ich pozostawić na niegościnnych wodach. Sami zawracają. Nikt odtąd nie słyszał o Hudsonie. Zbuntowana załoga zaś w większości ginie z głodu i chorób, a nieliczni, którzy wrócą do Anglii staną przed sądem.

• 1615 r. - Champlain dociera do jeziora Ontario. Walczy ze Związkiem Irokezów, mając sprzymierzeńców w plemionach Huron i Algonquin.

• 1615 - 1616 r. - Brytyjczyk William Baffin (1584-1622) poszukując Przejścia Północno-Zachodniego odkrywa Ziemię Baffina (najdalej na wschód wysunięta wyspa Archipelagu Arktycznego) oraz Morze Baffina, początkowo zwane zatoką, między Grenlandią i Ziemią Baffina. Dostrzega wybrzeża Wyspy Ellesmere’a, najdalej na północ wysuniętej części Archipelagu Arktycznego. Po powrocie Baffin oświadcza, że Przejście Północno-Zachodnie nie istnieje, ponieważ posuwając się na północ wzdłuż wybrzeży Grenlandii obserwował coraz niższe fale pływowe, co zdaje się wskazywać, że ogranicza je linia brzegowa. Gdyby istniało połączenie z Pacyfikiem, pływy byłyby dużo większe.

• Po 1620 r. - Miasto Quebec zostaje otoczone murami na wypadek ataku Irokezów. Jest to jedyne miasto amerykańskie na północ od Meksyku posiadające mury obronne.

• 1629 - 1632 r. - Szkockie oddziały podbijają Nową Szkocję, lecz ostatecznie muszą ją oddać Francuzom.

• 1635 r. - Francja opanowuje zachodnią Nową Fundlandię, która nie jest co prawda terenem łatwym dla ewentualnych osadników, ale staje się obszarem pozyskiwania dużych ilości futer.

• 1640 - 1645 r. - Wojna domowa o władzę nad Acadii między Charlesem de Menou d’Aulnay z Port Royal oraz Charlesem de Saint-Étienne de la Tour z Saint John (późniejszy Nowy Brunszwik). Zwycięża d’Aulnay, lecz po jego śmierci w 1650 r. gubernatorską władzę w Acadii obejmuje La Tour.

• 1647 - 1665 r. - Walki z Irokezami, którzy atakują francuskich osadników nad Rzeką Świętego Wawrzyńca i zajmują te tereny, a w 1660 r. oblegają nawet otoczony murami Quebec. Ostatecznie jednak w 1665 r. armia francuska wypiera słabiej uzbrojonych Irokezów.

• Od połowy XVII w. - Po pokonaniu Irokezów Francuzi prowadzą intensywną eksplorację wnętrza kontynentu, ponieważ żadna siła nie stoi już na ich drodze. Medard Chouart des Groseilliers i Pierre Esprit Radisson przywożą wieści o olbrzymich zasobach futer między Zatoką Hudsona i Jeziorem Górnym.

• 1654 r. - Brytyjczycy z Bostonu podbijają Acadię, lecz zwrócą ją Francji na mocy Traktatu z Bredy w 1667 r.

• 1659 - 1688 r. - Biskup Francois Xavier de Laval (1623-1708) jest wikariuszem generalnym Nowej Francji.

Buduje silną pozycję Kościoła katolickiego w kolonii.

• 1665 - 1672 r. - Jean Talon, wielki intendent Nowej Francji, intensyfikuje francuskie osadnictwo w Kanadzie.

Postępuje szybki rozwój gospodarczy.

Francuzi zakładają Fort St. Anne na wschód od jeziora Champlain (przyszły obszar Vermont). Traktat z Bredy (1667) potwierdza francuskie posiadłości w Acadii, czyli we wschodniej, nadmorskiej części Kanady.

• 1668 r. - Groseilliers i Radisson proponują skierować aktywność odkrywców i traperów na Zatokę Hudsona. Po odrzuceniu ich propozycji we francuskiej Kanadzie, zwracają się do Brytyjczyków i prowadzą ich wyprawę nad Zatokę.

W latach 1669-1670 powstaje brytyjska Kompania Zatoki Hudsona (Hudson Bay Company), opanowująca ziemie na północ od posiadłości francuskich. W ten sposób Francuzi zostają otoczeni przez Brytyjczyków od południa i północy.

Brytyjczycy nadal poszukują Przejścia Północno-Zachodniego i coraz częściej zauważają, jak trudne jest określenie położenia statku za pomocą kompasu, ponieważ biegun geograficzny nie pokrywa się z magnetycznym, a im dalej na północ tym większe jest odchylenie. Na tej podstawie E. Halley (1691) wysuwa fantastyczną hipotezę pustego wnętrza Ziemi, w którym miałyby wirować mniejsze sfery z własnymi polami magnetycznymi.

Wśród Cree znana jest legenda czasem wiązana z Kompanią Zatoki Hudsona. Bohater Visakedyak, który niegdyś stworzył świat, miał przepowiedzieć, że ludzie będą żyć przeciwko prawom, będą bezmyślnie i zachłannie niszczyć rośliny i zabijać zwierzęta. Czy założenie Kompanii skupującej futra zabitych zwierząt jest spełnieniem proroctwa?

• Lata 1672 - 1682, 1689 - 1698 - Hrabia Louis de Buade de Frontenac (1622-1698) jest gubernatorem Nowej Francji. Zezwala na swobodny handel futrami przyspieszając w ten sposób rozwój kolonii.

• 1674 r. - Holendrzy przez kilka miesięcy zajmują Acadię i nazywają ją Nową Holandią.

• 1688 r. - Kompania Zatoki Hudsona zakłada fort Prince of Wales u ujścia rzeki Churchill do Zatoki Hudsona. Z czasem fort przeradza się w miasto Churchill.

• 1710 r. - Po kilku wcześniejszych nieudanych próbach Brytyjczycy podbijają Acadię

• 1713 r. - Brytyjczycy podbijają całą Nową Fundlandię. Przy Francji pozostają tylko wysepki St. Pierre i Miguelon.

• 1717 r. - Kompania Zatoki Hudsona zakłada Fort Churchill nad Zatoką Hudsona - największe centrum handlu futrami w północnej Kanadzie. Z drugiej strony Francuzi handlują z Indianami w głębi Kanady i Eskimosami na Labradorze.

• 1734 r. - Wielki pożar niszczy dużą część Montrealu.

• 1738 r. - Francuz P. Gaultier de la Verendrye dociera do ujścia Red River do rzeki Assiniboine. Wkrótce powstaje tam Fort Garry w 1821 r. przemianowany na Winnipeg.

Legenda indiańska głosi, że pod Red River i Assiniboine znajdują się dwie podziemne rzeki, a miejsce ich połączenia ma magiczną moc, dzięki której świat ludzi łączy się z podziemnymi siłami ziemi.

• 1749 r. - Powstaje osada i port Halifax na wybrzeżu Atlantyku (późniejsza Nowa Szkocja).

Nad Zatoką Hudsona Brytyjczycy zakładają stałą osadę Richmond Gulf (późniejszy Umiujaq) jako centrum handlu z Eskimosami (skóry, kość morsów, potem także wyroby eskimoskiego rzemiosła).

• 1753 r. - Założenie miasta Lunenburg w Acadii. Osiedlają się w niej francuscy katolicy niezadowoleni z władzy brytyjskich protestantów oraz imigranci z Niemiec i Szwajcarii. Niemiecki jest tam używany aż do lat 1880., a miejscowy angielski długo zachowuje pewne germanizmy.

• 1756 r. - Wprowadzenie przepisu, według którego w Ottawie są wypłacane pieniądze za każdy dostarczony skalp Indianina. Prawo to nie zostanie formalnie zniesione przez ponad 200 lat, chociaż na szczęście nie będzie przestrzegane.

• 1756 - 1763 r. - Wojna siedmioletnia zapoczątkowana przez incydent w wąwozie Jumonville (28 V 1754 r.) i konflikt o północnoamerykańskie kolonie między Wielką Brytanią i Francją.

Ostatni akt wojny w Ameryce Północnej rozgrywa się na Nowej Fundlandii. 27 czerwca 1762 r. książę d’Haussonville zmusza do kapitulacji brytyjską załogę St. John’s i w ciągu kilku następnych tygodni Francuzi opanowują wschodnią Nową Fundlandię. Jednak 13 września brytyjskie oddziały lądują w okolicy miasta i spychają Francuzów na Wzgórze Sygnałowe (Signal Hill) dominujące nad okolicą. O świcie 15 września brytyjscy żołnierze wspinają się na wzgórze i pokonują zaskoczonych Francuzów, a na szczycie umieszczają dużą baterię armat. Po trzech dniach ostrzału artyleryjskiego francuska załoga St. John’s kapituluje, co oznacza koniec działań militarnych w Ameryce Północnej.

Francja oddaje Hiszpanii zachodnią Luizjanę, a na mocy pokoju paryskiego (10 lutego 1763 r.) Francuzi tracą Kanadę i wszystkie inne posiadłości w Ameryce Północnej z wyjątkiem wysepek St. Pierre i Miguelon. Jednak w Kanadzie mieszka około 60 tysięcy Francuzów i tylko 3000 Brytyjczyków. To powoduje ugodową politykę Londynu, zezwalającego Francuzom na utrzymanie ich języka, religii i zwyczajów, co oficjalnie potwierdza Quebec Act z 1774 r. W rezultacie Kanada staje się krajem formalnie dwujęzycznym.

• 1758 r. - Na wysepce Sambro w Nowej Szkocji zostaje uruchomiona pierwsza latarnia morska w Ameryce Północnej.

• Po 1762 r. - Wypędzanie Szkotów i oddawanie szkockich posiadłości Anglikom (Highland Clearances lub Fuadaich nan Gàidheal) zmusza tysiące mieszkańców Szkocji do emigracji. Wielu z nich płynie za Atlantyk, gdzie osiedlają się głównie na wschodnich wybrzeżach (Maritime Provinces) i w rejonie Red River. Pierwszy statek wiozący emigrantów z Hebrydów przypływa na St. John’s Island (późniejsza Wyspa Księcia Edwarda) w 1770 r. Kolejne statki ze szkockimi osadnikami przybywają w latach 1772, 1773 (legendarny statek Hector) i 1774.

• 1770 - 1771 r. - Brytyjczyk Samuel Hearne (1745-1792) idzie z fortu Prince of Wales (późniejsze miasto Churchill) przez ziemie Eskimosów w basenie rzeki Harvaqtuug (Biała Pardwa, późniejsza Kazan) i lodową pustynię (strefa barren), aby dotrzeć do Oceanu Arktycznego. Jako pierwszy biały w 1770 r. dociera do jeziora Angikuni (Anjikuni) na zachód od Zatoki Baffina.

• 1776 - 1783 r. - Wojna Kanady ze Stanami Zjednoczonymi, próbującymi zająć także północną część brytyjskich posiadłości w Ameryce. Starcie kończy się wypędzeniem Amerykanów. Brytyjscy osadnicy, uciekający ze Stanów Zjednoczonych, osiedlają się głównie w przyszłym Ontario. W rezultacie Ontario zatraci francuski charakter.

Gdyby Amerykanie zwyciężyli, powstałoby państwo obejmujące całą Amerykę Północną obszarowo porównywalne z Rosją.

• 1784 r. - Rusza intensywna kolonizacja Labradoru po zniesieniu prawnych ograniczeń osadnictwa tylko do wyspy Cape Breton przy północnym krańcu Nowej Szkocji. W 1785 r. brytyjski pułkownik Joseph F. Wallet DesBarres zakłada port i osadę na Cape Breton. Osada otrzymuje nazwę Sydney na cześć T. Townshenda barona Sydney, który wyznaczył DesBarresa na gubernatora nowej kolonii Cape Breton Island. Zdecydowana większość osadników szukających domu w kolonii Cappe Breton pochodzi ze Szkocji. W rezultacie w latach 1815-1870 dominującym językiem kolonii jest szkocki (gaelicki).

• 1787 r. - Powstaje Northwest Trading Company jako konkurent Kompanii Zatoki Hudsona w dziedzinie eksploatacji Kanady.

• 1788 r. - Kompania Zatoki Hudsona zakłada Fort Chipewyan nad jeziorem Athabasca. Nowy fort stanie się punktem wyjścia dla dalszej ekspansji w tym rejonie.

• 1789 r. - Szkot Alexander Mackenzie odkrywa rzekę w północno-zachodniej Kanadzie nazwaną jego imieniem.

• 1791 r. - Brytyjski akt konstytucyjny określa Kanadę jako kolonię brytyjską z wyodrębnieniem francuskojęzycznego Ontario pod nazwą Upper Canada (po angielsku Górna Kanada).

• 1793 r. - Gubernator Górnej Kanady (Ontario) John Graves Simcoe (1752-1806) zakłada miasto York, późniejsze Toronto (nazwa ta w języku Huronów oznacza miejsce spotkań).

• 1792 - 1793 r. - Mackenzie przechodzi całą Kanadę od Atlantyku do Pacyfiku.

• 1795 r. - Daniel McGinnis odwiedza bezludną wysepkę Oak Island przy zatoce Mahon na południowym wybrzeżu Nowej Szkocji i odkrywa zagłębienie w ziemi. Po kilku dniach wraca, aby wykopać domniemany skarb: znajduje tylko zasypaną pionową sztolnię ze szczątkami drewnianej konstrukcji i regularnymi warstwami kamieni.

Wcześniej wysepka była odwiedzana tylko przez piratów i raczej zabłąkanych żeglarzy. Nie budziła niczyjego zainteresowania. Dopiero w latach 1762-1765 przeprowadzono jej kartowanie, lecz nadal nikt się tam nie osiedlił.

W 1804 r. Simeon Linds zakłada przedsiębiorstwo poszukujące skarbu na Oak Island i dociera do głębokości 27 m, lecz wycofuje się po zalaniu sztolni wodą. Kolejne wykopaliska zaczynają się w 1849 r. i wykazują, że sztolnia jest połączona z morzem. W 1863 r. następni poszukiwacze docierają do głębokości 36 m, a pod koniec XIX w. zbliżają się do 50 m. Poszukiwania prowadzi tu między innymi Franklin D. Roosevelt (1909) wierzący, że znajdzie francuskie klejnoty koronne skradzione podczas Rewolucji Francuskiej. Do roku 1926 zostanie odnotowanych co najmniej 131 prób zbadania podziemnych konstrukcji na Oak Island, ale niczego nie znaleziono.

Krążą za to fantastyczne opowieści o ukrytych skarbach piratów, zwłaszcza Kapitana Kidda lub Czarnobrodego. Na rozkaz jednego z nich niewolnicy mieli rzekomo wykopać podziemne tunele. Kilku niewolników podobno zginęło podczas pracy lub zostało celowo zabitych, żeby ich duchy pilnowały skarbu. Dlatego niektórzy mówią o zjawach nękających poszukiwaczy i o klątwie, którą zdaje się potwierdzać śmierć czterech ludzi w sztolni w 1960 r. W drugiej połowie XX w. badacze znajdą na wyspie szczątki statku zagrzebane w bagnie i hiszpańską monetę z XVII w.

• 1796 - 1865 r. - Thomas C. Haliburton, pisarz uważany za ojca kanadyjskiej literatury.

• Pierwsza połowa XIX w. - Rośnie liczba osadników z Wysp Brytyjskich.

W 1803 r. Lord Selkirk wysyła brytyjskich osadników na Wyspę Księcia Edwarda (Prince Edward Island). W latach 1815-1850 do Kanady przybywa około 800 tysięcy ludzi z Wysp Brytyjskich w tym 90 tysięcy Irlandczyków w 1846 r. W rezultacie język angielski zaczyna dominować w Kanadzie.

• XIX w. - Kanada to ogromny, lesisty kraj pozbawiony dróg, gdzie komunikacja odbywa się głównie rzekami.

Główne szlaki wiodą przez Jukon, Mackenzie, Wielkie Jezioro Niewolnicze, rzekę Athabasca i dalej Churchill lub Saskatchewan, jezioro Winnipeg i Red River. Na wschód zaś można płynąć Wielkimi Jeziorami i Rzeką Świętego Wawrzyńca.

• 1805 r. - Założenie faktorii Fort McLeod nad jeziorem McLeod dla traperów handlujących futrami otwiera białym drogę dla ekspansji na północ, na terytoria Athapask.

• 1807 r. - S. Fraser zakłada Fort George na drodze między Vancouver i Edmonton.

Wkrótce miasto staje się jednym z najważniejszych ośrodków zachodniej Kanady.

• 1808 r. - Fraser jako pierwszy biały dociera lądem do ujścia rzeki Fraser i wyspy Vancouver na zachodzie kontynentu.

• 1812 r. - Początek brytyjskiego osadnictwa nad rzeką Red River. Teren ten nazwany potem Rupert’s Land należy do Kompanii Zatoki Hudsona.

• 1812 - 1813 r. - Stany Zjednoczone po raz drugi próbują zająć Kanadę, lecz brytyjski generał Isaac Brock (1769-1812) wygrywa kampanię i udaremnia amerykańskie plany.

• 3-4 VII 1814 r. - W kilku miejscach obserwuje się opad wielkich ilości pyłu kosmicznego.

Zjawisko powtórzy się we wrześniu 1819 r., kiedy obejmie Amerykę Północną i Południową.

• 1815 - 1850 r. - W Kanadzie powstaje sieć kanałów łączących Wielkie Jeziora z Rzeką Świętego Wawrzyńca. Zaczyna się budowa linii kolejowych.

• 1816 r. - Wysepki Saint Pierre i Miguelon na południe od Nowej Fundlandii zostają ostatecznie uznane za posiadłości Francji. Od 1713 r. trwał o nie spór z Wielką Brytanią.

• 1818 r. - Brytyjczycy James i John Ross odkrywają nowy ląd koło Ziemi Baffina. W tej samej okolicy w 1843 r. jakąś wyspę zauważy admirał M. C. Perry i nazwie ją Lądem Crockera. Dopiero Amerykanin D. B. MacMilan wysłany przez Amerykańskie Muzeum Historii Naturalnej na poszukiwanie tej wyspy w 1913 r. wykazuje, że jest ona mirażem.

• Lata 1819 - 1820, 1821 - 1823, 1824 - 1825 - W trzech kolejnych ekspedycjach brytyjski badacz Arktyki William E. Parry bezskutecznie poszukuje Przejścia Północno-Zachodniego. W roku 1819 opisuje wyspę Tatlurutit na północ od Ziemi Baffina. Nazywa ją North Devon, lecz zostanie później przemianowana na Devon Island. Dalej na zachód kartuje wyspę Nunavit, którą nazywa Bathurst. Zimę 1819/1820 r. spędza na właśnie odkrytej wyspie Melville’a w zachodniej części Archipelagu Arktycznego. Nazwa wyspy pochodzi od lorda Melville’a (Szkot Henry Dundas, 1742-1811), skarbnika królewskiej marynarki wojennej. W 1820 r. Parry odkrywa dużą wyspę na zachodnim obrzeżu Archipelagu Arktycznego, którą nazywa Wyspą Banksa na cześć angielskiego przyrodnika Josepha Banksa (1743-1820) zajmującego się badaniem Nowej Fundlandii i Labradoru.

• 1820 r. - Kolonia Cape Breton zostaje włączona do Nowej Szkocji.

• 1821 r. - Założenie uniwersytetu w Montrealu. Następne będą uczelnie w Toronto (1827), Ottawie (1848) i Quebecu (1852).

• 1826 r. - Założenie Fort Connolly nad Jeziorem Niedźwiedzim. Z czasem centrum handlu futrami na terytorium Indian Athapask przeniesie się do Fort Grahame.

• 1826 r. - Szkocki żeglarz John Richardson (1787-1865) dostrzega dużą wyspę w zachodniej części Archipelagu Arktycznego, którą nazywa Wollaston Land. Natomiast w 1839 r. Kanadyjczycy, handlarz futer Peter Warren Dease oraz agent Kompanii Zatoki Hudsona Thomas Simpson odkrywają ląd nazwany Wyspą Wiktorii. Dopiero kartowanie wykonane przez szkockiego badacza Johna Rae (1813-1893) w 1851 r. pokaże, że oba lądy są w istocie jedną wyspą.

• Od 1826 r. - Wyspa Cape Breton jest wielkim ośrodkiem wydobycia węgla kamiennego i rudy żelaza oraz produkcji stali. Port w Sydney na ponad 100 lat stanie się jednym z najważniejszych na świecie punktów przeładunkowych węgla i żelaza.

Przez cieśninę Canso (w języku micmac Naprzeciwko Wysokiego Brzegu) między wyspami Cape Breton i Nova Scotia kursuje stała linia promowa, którą w 1955 r. zastąpi grobla o długości 1385 m.

• 1827 r. - Na zachodnim wybrzeżu powstaje Fort Langley. W 1859 r. w pobliżu powstanie osada New Westminster.

• 1832 r. - John Ross dociera do lądu, który uznaje za półwysep i nazywa Ziemią Króla Williama na cześć brytyjskiego Williama IV. Dwa lata później Brytyjczyk George Back ustala, że domniemany półwysep jest w istocie Wyspą Króla Williama na wschód od Wyspy Wiktorii.

• 1837 r. - Rebelia Francuzów pod wodzą Louisa Papineau. Po jej stłumieniu przywódca ucieka do USA, ale Brytyjczycy nadają samorząd kanadyjskim Francuzom (frankofonom).

• 1838 - 1839 r. - Lord Durham zarządza Kanadą. W raporcie o politycznym stanie kolonii postuluje jej autonomię wobec centralnej władzy w Londynie.

• 1840 r. - Act of Union, angielska i francuska Kanada otrzymują wspólny rząd. Nie zaciera to jednak animozji frankofonów (Frankophones) i anglofonów (Anglophones) trwających jeszcze w XX/XXI w.

• 1838 r. - Milioner Samuel Cunard wraz z kilkoma wspólnikami zakłada firmę zajmującą się żeglugą przez Atlantyk. Jej siedzibą jest Halifax. Linie Cunarda wygrywają przetarg na przewóz brytyjskiej poczty i od roku 1840 stają się najważniejszym przewoźnikiem między Europą i Ameryką Północną. Słyną z bezpieczeństwa.

Samuel Cunard zamawia duży pasażerski statek transatlantycki Britannia (1840). Z czasem na transatlantyckich liniach Cunarda będą pływać najbardziej luksusowe statki: Arabia (1852, pierwszy statek z salą zabaw dla dzieci), Serbia (w 1881 r. otrzymuje instalację elektryczną), Campania (w 1891 r. pierwsze lodówki na statku), Lucania (w 1901 r. ma pierwszy radiotelefon dla pasażerów), Lusitania (1907). Franconia (1911, pierwsza na statku sala gimnastyczna), Aquitania (1914, pierwszy statek z basenem kąpielowym) i gigantyczna Queen Mary (1934-1936) o długości 310 m, która zabiera 2139 pasażerów. Podczas wojny będzie służyć do przewożenia żołnierzy, od 1967 r. jako zabytek i hotel w Long Beach w Kalifornii). Większa będzie dopiero Queen Mary 2 zbudowana w Wielkiej Brytanii w 2004 r. (345 m).

Firma upadnie na skutek konkurencji transportu lotniczego i w roku 2005 stanie się własnością firmy Carnival Corporation.

• Od ok. 1840 r. - W Kanadzie przeważa ludność anglojęzyczna, a frankofoni stają się mniejszością.

• 1845 - 1846 r. - Brytyjska ekspedycja pod wodzą Johna Franklina (1786-1847) na statkach Erebus i Terror (właśnie wróciły z Rossem z Antarktyki) szuka Przejścia Północno-Zachodniego.

Statki, które są napędzane żaglami zostały wyposażone dodatkowo w parowy silnik. Taki silnik nie może jednak pracować na słonej wodzie morskiej i wymaga wody destylowanej, którą pompuje się grubą ołowianą rurą. Niestety, podróżnicy piją tę samą wodę nie zdając sobie sprawy, że gorąca woda wchłania dużo ołowiu, a ten jest szkodliwy. Ołów bowiem wywołuje zaburzenia świadomości dodatkowo pogłębiane przez niedobory witaminy D spowodowane przez brak światła. Osłabieni i dręczeni halucynacjami podróżnicy opuszczają statki zablokowane w lodach. Maszerują przez Wyspę Króla Williama, umierając z zimna, na gruźlicę i szkorbut. Zdarza się kanibalizm, o czym opowiadają Eskimosi i świadczą znalezione potem ponacinane kości i obgotowane kości. Ze 129 osób nie wraca nikt. O tragicznym losie wyprawy po raz pierwszy donosi John Rae, lecz materialne ślady wyprawy zostaną odkryte wiele lat później.

Poszukiwania wyprawy Franklina przyczynią się do lepszego poznania Archipelagu Arktycznego, na przykład w 1851 r. A. Bredford zbada wschodnią część Wyspy Melville’a.

• 1846 r. - Ustalenie granicy kanadyjsko-amerykańskiej wzdłuż równoleżnika 46^oN.

• 1848 r. - Pierwszy rząd Kanady wybrany przez parlament odpowiedzialny przed królewskim gubernatorem.

• Lata 1851 - 1855, 1859 - 1865 - Quebec jest stolicą Kanady.

• 1852 r. - Brytyjski admirał Edward Augustus Inglefield (1820-1894) prowadzący ekspedycję badawczą, głównie kartograficzną, na Morzu Baffina opisuje południowo-wschodnie wybrzeża wyspy, którą nazywa Ellesmere Island, czyli Wyspą Ellesmere’a. W ten sposób upamiętnia Francisa Egertona (1800-1857) pierwszego earla Ellesmere.

• 1852 - 1854 r. - Brytyjski admirał Edward Belcher (1799-1877) prowadzi największą ekspedycję poszukującą wyprawy Franklina. Ekspedycja płynąca od wschodu dociera aż do Wyspy Melville’a, po raz pierwszy od wyprawy Parry’ego. Tam statki wmarzają w lód. W 1853 r. uczestnicy wyprawy F. L. McLintock, R. V. Hamilton i G. H. Richards badają zachodnie i północne wybrzeża Wyspy Melville’a. W tym samym roku Francis Leopold McLintock posługując się psimi zaprzęgami odkrywa na zachodnim krańcu Archipelagu Arktycznego Wyspę Księcia Patricka nazwaną tak na cześć Arthura W. Patricka Alberta, członka brytyjskiej rodziny królewskiej i Gubernatora Generalnego Kanady.

W lipcu 1854 r. admirał Belcher zaniepokojony o bezpieczeństwo swoich ludzi podejmuje decyzję o porzuceniu dwóch statków uwięzionych w lodach. Po powrocie do Wielkiej Brytanii na pozostałych jednostkach staje przed sądem, co jest normalną procedura w brytyjskiej marynarce, kiedy kapitan traci statek. Zostaje co prawda uniewinniony, ale już nigdy nie otrzyma kierownictwa żadnej wyprawy.

• 1854 r. - Anglofoni, frankofońscy konserwatyści oraz reformiści (zwolennicy zmian bez naruszania konserwatywnych wartości) tworzą Partię Liberalno-Konserwatywną, jedną z dwóch głównych sił politycznych Kanady obok liberałów. Odtąd Partia Liberalno-Konserwatywna kilka razy sprawuje władzę.

• Ok. 1855 r. - Powstaje prawicowa, antybrytyjska Partia Liberalna pod wodzą G. Browna popularna wśród frankofonów i katolików.

• 1857 r. - Rząd wprowadza dolara kanadyjskiego dzielonego na 100 centów jako oficjalną walutę.

• 1857 r. - Odkrycie złota w Kolumbii Brytyjskiej zapowiada wybuch gorączki złota, czyli wyścigu ludzi wierzących, że zrobią fortunę na eksploatacji złóż. Powstają miejscowości, których los jest ściśle związany ze złotem. Przykładem może być miasteczko Tranquille założone jako osada poszukiwaczy złota, od 1907 r. pełniące rolę sanatorium i w końcu porzucone przez większość mieszkańców w drugiej połowie XX w.

• 1858 r. - J. Douglas ogłasza Kolumbię Brytyjską (British Columbia) kolonią należącą do Kanady, aby zapobiec zajęciu jej przez Stany Zjednoczone.

• 1861 r. - Poszukiwacz złota William Dietz (Dutch Bill) znajduje złoto nad Williams Creek w górach Cariboo (Kolumbia Brytyjska na zachód od Fraser River). Wybucha gorączka złota. W góry Cariboo przybywają poszukiwacze i awanturnicy z całego kraju i spoza Ameryki. Zdarzają się wielkie nieszczęścia i nagłe uśmiechy fortuny. Na przykład pewien żeglarz z Kornwalii, Billy Barker, dociera za późno, aby zająć dobrą działkę nad Williams Creek, więc wraz ze swym przyjacielem zaczyna kopać sporo poniżej złotonośnego obszaru. Pomimo kpin innych poszukiwaczy, wykopują rów głębokości 49 stóp (15 m), ciągle jednak niczego nie znajdując. Kiedy mają już rezygnować, Barker ma sen o złocie zaledwie trzy stopy głębiej. I na poziomie 59 stóp faktycznie znajdują złoto wartości 600 tysięcy dolarów. Nagle wzbogacony Barker żeni się z młodą wdową z Londynu, która jednak wydaje cały jego majątek i ucieka. Sam poszukiwacz złota umiera w mieście Victoria w roku 1894 jako biedny człowiek.

Inny znany poszukiwacz to John A. Cameroon, którego żona umiera w czasie kopania w górach Cariboo w 1862 r. Nie mogąc przerwać pracy, Cameroon grzebie swoją żonę prowizorycznie, dopóki mróz nie uniemożliwił jakichkolwiek prac ziemnych. Wtedy zabiera zamrożone zwłoki (mróz -35^oC) do Victorii, gdzie każe trumnę wypełnić alkoholem, aby zakonserwować zwłoki. Po powrocie w góry Cariboo Cameroon znajduje złoto wartości 350 tysięcy dolarów i przez Kanał Panamski przewozi trumnę do Ontario, bo żona tam chciała być pochowana. Niestety, wkrótce traci majątek nieumiejętnie spekulując pieniędzmi i umrze, znowu szukając złota (1888).

• 1862 - 1864 r. - Pierwsza turystyczna wyprawa do Kanady. Dwaj Brytyjczycy W. D. Ceadle i V. Milton przechodzą całą Kanadę od Atlantyku do Fort Gary (Winnipeg), potem przez Edmonton i Góry Skaliste do miasta Victoria. Wracają do Londynu przez San Francisco i wydają drukiem dziennik podróży, który staje się bestsellerem.

• 1864 r. - W Beloeil pociąg nie może zatrzymać się przed podniesionym zwodzonym mostem i spada do rzeki Richardson. W wypadku ginie 99 osób. Jest to jedna z najsłynniejszych katastrof kolejowych w historii Kanady.

• 1867 r. - Według British North America Act Kanada uzyskuje status dominium, państwa stowarzyszonego z Wielką Brytanią. W skład federacyjnego państwa wchodzą Nowa Szkocja (Nova Scotia), Nowy Brunszwik (New Brunswick/Nouveau-Brunswick), Ontario i frankofoński Quebec. Stolicą zostaje Ottawa na granicy obszaru anglo- i frankojęzycznego. Jest to oficjalna data początku państwowości kanadyjskiej.

• 1869 r. - Kanada kupuje od Kompanii Zatoki Hudsona Rupert’s Land ze stolicą w Winnipegu. Nowa prowincja zostaje nazwana Assiniboia. Znaczącą część jej ludności stanowią francuskojęzyczni Metysi wyznający katolicyzm.

• 1870 r. - W Assiniboia wybucha powstanie Metysów pod wodzą Louisa Riela, aby powstrzymać zajmowanie ich ziemi przez Brytyjczyków. Po klęsce Riel ucieka do USA, lecz nazwa prowincji zaproponowana przez Riela przyjmuje się i od 1870 r. brzmi ona Manitoba (w języku Indian Cree Mówiący Bóg). Riel wróci po ułaskawieniu, ale znów stanie na czele powstania manitobskich Metysów w 1884 r. i zostanie powieszony rok później.

Zakupione tereny na zachód od Manitoby pozostają dzikie. Powstają tam tak zwane whisky forts, gdzie handluje się alkoholem. Aby opanować sytuację rząd nakazuje budowę fortów strażniczych obsadzonych przez konną policję (Mounted Police). Jednym z takich fortów na przedgórzu Gór Skalistych jest Calgary, założone przez McLeoda i nazwane od jego rodzinnej miejscowości w Szkocji. Po zawarciu pokoju z Indianami w 1877 r. wokół Calgary zaczyna się intensywne osadnictwo, a rozkwit miasta wiąże się z transkontynentalną koleją zbudowaną w 1883 r.

• 1871 r. - Kolumbia Brytyjska uzyskuje status prowincji Kanady. Jej stolicą zostaje miasto Victoria.

Kanada jest drugim po Rosji największym państwem świata, zajmując powierzchnię około 9 970 610 km².

• 1873 r. - Powstaje kanadyjska prowincja Wyspa Księcia Edwarda (Prince Edward Island) na wschodnim wybrzeżu.

• 1875 - 1876 r. - Brytyjska Ekspedycja Arktyczna prowadzona przez komandora Sir George’a Strong Naresa płynie przez Zatokę Baffina z zadaniem dotarcia do Bieguna Północnego. Brytyjczycy dokładnie kartują i badają wybrzeża Wyspy Ellesmere’a oraz Grenlandii. Nares wprowadza swój statek Alert w wąski kanał (nazwany później Cieśniną Naresa) między Wyspą Ellesmere’a i Grenlandią, lecz dalsza droga na północ jest zablokowana przez lód. Wtedy, mimo szkorbutu i braku cieplejszej odzieży, drugi kapitan Albert Hastings Markham (1841-1918) wyrusza w stronę Bieguna Północnego z psim zaprzęgiem i osiąga 83^o20’26”N. Ten rekord przetrwa 20 lat.

• 1878/1879 r. - Na północ od Fort Edmonton Indianin z plemienia Cree noszący imię Ka-Ki-Si-Kutchin (Swift Runner) w czasie zimowych mrozów morduje swoją żonę i sześcioro dzieci, a ich ciała zjada. Zbrodnia wychodzi na jaw wiosną, a zabójca nie stawia oporu, lecz opowiada policjantom, że został opętany przez ducha wendigo. Ka-Ki-Si-Kutchin twierdzi, że zabójstwa i akt kanibalizmu są dziełem wendigo. Zostaje osądzony w Fort Saskatchewan i powieszony.

• 1879 r. - Kanada przyjmuje nowy program gospodarczy nazwany National Policy. Zakłada popieranie imigracji i zwalczanie importu (protekcjonizm gospodarczy), aby ożywić ekonomię.

• 1880 r. - W Ottawie powstaje Galeria Narodowa. Następne kanadyjskie muzeum sztuki powstanie w roku 1900 w Toronto.

• 1882 r. - Metodyści z Ontario zakładają bezalkoholową kolonię Saskatoon. Z czasem miasto stanie się drugim największym ośrodkiem prowincji Saskatchewan.

• 1882 - 1885 r. - Powstaje transkontynentalna linia kolejowa Canadian Pacific z Ontario przez rozwijające się dzięki niej miasta Winnipeg i Calgary do Vancouver. W 1882 r. powstaje miasto Regina także związane z tą linią kolejową.

Kolej powoduje bunty indiańskie, ponieważ zwiększa napływ białych osadników, którzy wypierają Indian i wybijają zwierzynę.

Do budowy kolei przyjeżdżają tani robotnicy z Chin, mimo ciężkiej pracy i poniżającego traktowania przez białych. Podczas budowy ginie kilka tysięcy Chińczyków. Po zakończeniu prac kanadyjski rząd próbuje pozbyć się niepotrzebnych już Azjatów nakładając podatek na każdego Chińczyka w Kanadzie. W ten sposób Kanada wyciąga od Chińczyków ok. 17 milionów dolarów. Co prawda kilka lat później władze przeproszą za ewidentną dyskryminację, lecz pieniędzy już nie zwrócą.

• 1885 r. - Powstaje park narodowy Banff w Górach Skalistych.

Prawną podstawą dla organizowania kanadyjskich parków narodowych jest ustawa z roku 1867. W oparciu o nią powstaną między innymi park Glacier w Kolumbii Brytyjskiej (1886), Jasper w Albercie (1907), Elk Island w Albercie (1913) i chroniący bizona Wood Buffalo w Albercie (1922). W 2014 r. Kanada będzie miała 44 parki narodowe.

• 1886 r. - New Westminster uzyskuje prawa miejskie i nazwę Vancouver na cześć podróżnika G. Vancouvera.

• 1890 - 1914 r. - Zwiększona imigracja do Kanady z Ukrainy, Polski i Rosji.

W latach 1901-1911 rośnie imigracja z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Niemiec, przez co ludność Kanady wzrasta z 5 do 7 milionów. Zachodnie prowincje stają się centrum uprawy i eksportu pszenicy.

Intensywnie rozwija się kanadyjski przemysł oparty przede wszystkim na miejscowych mineralnych złożach. W 1891 r. powstaje Canadian Copper Company wydobywająca miedź kilka lat wcześniej odkrytą w Sudbury (Ontario).

Później w tym samym miejscu będzie też wydobywany nikiel (w 1902 r. powstanie tu kompania zajmująca się produkcją niklu), a po I wojnie światowej Kanada stanie się największym na świecie producentem tego metalu.

• 1893 r. - Na zamówienie Canadian Pacific Railwy architekt Bruce Price projektuje hotel Château Frontenac (Zamek Frontenac nazwany na cześć gubernatora z XVII w.). Ogromny budynek w stylu neogotyckim stanie się jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów miasta Quebec.

Co ciekawe, według niektórych gości hotelu w korytarzu pojawiają się rzekomo dwie zjawy. Duch gubernatora Frontenaca szukający swojej narzeczonej, z którą nie zdążył się ożenić, oraz ubrana na biało postać kobiety, prawdopodobnie narzeczonej.

• Od 1893 r. - Kanadyjski rząd czyni starania, aby uratować resztki bizonów, jakie przeżyły jeszcze na północnym skraju prerii. W 1907 r. kupuje od dwóch Amerykanów kilkaset bizonów, aby je połączyć z własnym stadem w prowincji Alberta. Do 1924 r. liczba bizonów w Alberta wzrasta do ok. 6000. W tym czasie na północy istnieje stado liczące około 1500 sztuk.

• 1896 r. - Chcąc zaludnić puste obszary, rząd Kanady zachęca do imigracji i osiedlenia na zachodzie około 3 milionów ludzi: jeden milion osadników pochodzi z Wielkiej Brytanii, jeden ze Stanów Zjednoczonych i jeden z innych krajów.

• 1896 r. - E. Henderson oraz dwaj Indianie Jim Skookum i Charlie Tagish, szukając złota według wskazówek innego poszukiwacza nazwiskiem G. Carmach, odkrywają ogromne złoża w strumieniu Rabbit Creek (potem nazwanym Bonanza Creek), dopływie Klondike (od indiańskiej nazwy Throndiuk oznaczającej jasne wody). Kiedy rejestrują działkę, zaczyna się największa w historii gorączka złota. Tysiące ludzi przybywa nad Klondike, a 16 VII 1897 r. odpływa stamtąd pierwszy statek wiozący tonę złota. Jednak tylko nieliczni stają się bogaci i potrafią utrzymać zdobyty majątek. Do nich należą mieszkający potem w Dawson: Arizona Charlie Meadows, Swiftwater Bill Gates czy sławna Diamond Tooth Gertie.

Niektórzy zaś za chęć wzbogacenia się płacą życiem, jak w roku 1898, kiedy lawina zabija 88 poszukiwaczy złota nad Klondike.

• 1898 - 1902 r. - Norweg Otto Sverdrup (1854-1930) bada i kartuje szereg wysp na północnym zachodzie Archipelagu Arktycznego. Zostaną one potem nazwane Wyspami Sverdrupa. Badacz próbuje ogłosić te wyspy własnością Norwegii, ale norweski rząd nie wykazuje zainteresowania. Dopiero w 1928 r., kiedy Norwegia będzie negocjowała z Wielką Brytanią status Jan Mayen i Wyspy Bouveta, okaże się, że Wyspy Sverdrupa mogą być elementem przetargowym. Ostatecznie w 1930 r. Norwegia uzna Wyspy Sverdrupa za własność Kanady jako brytyjskiego dominium, a Wielka Brytania zrezygnuje z wysp Jan Mayen i Bouveta

• Od 1900 r. - Kolejne odkrycia złota na Alasce.

• 1904 - 1906 r. - Norweg R. Amundsen jako pierwszy przepływa legendarne Przejście Północno-Zachodnie wzdłuż północnych brzegów Kanady z Atlantyku na Pacyfik.

• 1905 r. - Proklamowanie dwóch zachodnich prowincji Kanady: Alberta ze stolicą w Edmonton i na wschód od niej prowincję Saskatchewan ze stolicą w Regina.

• 1906 r. - Założenie miasta Prince Rupert na zachodnim wybrzeżu, wkrótce ważnego kanadyjskiego portu.

• 1908 - 1912 r. - Vilhjalmur Stefansson (1879-1962), etnolog pochodzący z islandzkiej rodziny osiadłej w Manitobie, prowadzi badania nad Eskimosami w północnej Kanadzie.

Stefansson wcześniej prowadził wykopaliska archeologiczne na Islandii (1904-1905) i badał kulturę Eskimosów nad rzeką Mackenzie (1906-1907), a potem innych obszarach Alaski w towarzystwie eskimoskiego przewodnika o imieniu Natkusiak.

Stefansson opisuje plemiona, które zbiorczo nazywa Copper Inuit, czyli Miedzianymi Eskimosami, ponieważ używają narzędzi z miedzi rodzimej. Zwraca też uwagę, że w rejonie Wyspy Wiktorii spotyka się jasnowłosych Eskimosów. Duński wielorybnik i traper działający na Alasce Christian Klengenberg Jorgensen nazywa ich Blond Eskimosami, a amerykański badacz Adolphus Greely (1844-1935) pisze artykuł The Origin of Stefansson’s Blonde Eskimo opublikowany w National Geographic w 1812 r.

• 1910 r. - W porcie Quebec po raz pierwszy w historii przestępca zostaje ujęty dzięki łączności radiowej.

Amerykanin dr H. H. Crippen uciekł z Wielkiej Brytanii ścigany za morderstwo żony. Kapitan statku rozpoznał zabójcę oraz towarzyszącą mu E. Le Neve i przekazał wiadomość przez radio, a brytyjski policjant W. Dew na szybszym statku pierwszy dopłynął do Quebec. Crippen został odesłany do Anglii, osądzony i powieszony.

• 14/15 IV 1912 r. - Ok. 600 km od Nowej Fundlandii tonie Titanic.

Rano statek Carpathia z linii Cunarda podejmuje 710 osób z szalup i zabiera je do Nowego Jorku. Natomiast z Halifaxu wyrusza najpierw jeden a potem jeszcze dwa statki z zadaniem zebrania zwłok pływających w oceanie (pierwszy dociera na miejsce 21 IV). Miejscowy urzędnik John Henry Barnstead wprowadza skuteczną metodę identyfikacji stosowaną potem w kryminalistyce. Każde zwłoki są wyciągane przez dwie osoby, żeby uniknąć kradzieży, umieszczane w workach oznaczonych numerem i balsamowane, bo zaczął się rozkład. Spisane rzeczy zmarłego trafiają do drugiego worka z tym samym numerem. Po przewiezieniu do Halifaxu niezidentyfikowane zwłoki są fotografowane. Ostatecznie wyłowiono 306 zwłok.

• 1913 - 1916 r. - Vilhjalmur Stefansson prowadzi finansowaną przez kanadyjski rząd ekspedycję badawczą na trzech statkach. Pod pozorem polowania Stefansson porzuca swoich ludzi na statku Karluk wmarzniętym w lód i posługując się psimi zaprzęgami dociera przez Morze Beauforta do drugiego statku Mary Sachs, aby kontynuować badania do 1918 r. Karluk zaś dryfuje na zachód, a w styczniu 1914 r. zostaje zgnieciony przez lód i tonie. Załoga stopniowo wymiera idąc po lodzie do wyspy Herald na Morzu Czukockim, potem do Wyspy Wrangla i do brzegów Syberii. Nielicznych ocalałych przypadkowo odnajdują dwa amerykańskie statki.

Tymczasem Stefansson w 1915 r. opisuje dużą wyspę na zachodnim obrzeżu Archipelagu Arktycznego. Zostanie potem nazwana Mackenzie King Island na cześć znanego polityka i premiera Kanady w latach 1935-1948 Williama Lyona Mackenziego Kinga (1874-1950). Poza tym odkrywa okoliczną wyspę Borden.

• 1914 r. - Odkrycie ropy naftowej 35 kilometrów na południe od Calgary. Wkrótce cały ten rejon stanie się wielkim producentem ropy naftowej.

• 1914 - 1916 r. - Nad prowincjami Quebec i Ontario są obserwowane tajemnicze światła lub pojazdy. Na przykład 14 lutego 1915 r. trzy pojazdy pojawiają się nad miasteczkiem Donaldson i lecą w stronę Ottawy. Stolica przygotowuje się do obrony, wygasza światła i wystawia na dachach uzbrojonych ludzi, lecz tajemnicze pojazdy nie przylatują.

Pod wpływem brytyjskiej propagandy wojennej panuje psychoza strachu przed niemieckimi atakami, chociaż latające aparaty tej epoki nie są w stanie przelecieć przez Atlantyk. Kanadyjczycy podejrzewają jednak miejscowych Niemców o sabotaż: dochodzi do pobić a nawet zabójstw ludzi niemieckiego pochodzenia.

Dziwne obiekty zostaną potem uznane za UFO.

• 6 XII 1917 r. - W porcie Halifax dochodzi do gigantycznej eksplozji francuskiego statku Mont Blanc, który zderza się z norweskim statkiem Imo. Na Mont Blanc znajdowały się ponad 2653 tony amunicji i materiałów wybuchowych, W eksplozji giną co najmniej 1654 osoby, a rannych jest ponad 9000. Miasto zostaje częściowo zburzone. Jest to największy wybuch spowodowany przez człowieka przed epoką nuklearną.

• 1918 r. - Kobiety w Kanadzie uzyskują prawa wyborcze.

• 1919 r. - Na początku maja, po fali upałów i suszy wybucha seria pożarów, które niszczą 2 miliony hektarów lasu w Albercie i Saskatchewan

• Od 1920 r. - Wzrost eksportu kanadyjskiej miedzi.

Vancouver wyrasta na duże miasto uznawane za jedno z najpiękniejszych w Kanadzie obok Montrealu i Quebec City.

• 1921 r. - W godle Kanady znajduje się tarcza, a na niej trzy lwy angielskie, jeden lew stojący na dwóch łapach symbolizujący Szkocję, irlandzka harfa, lilie królów Francji i kanadyjskie liście klonu. Tarcza jest flankowana przez lwa i jednorożca.

Na brytyjskiej fladze Kanady znajduje się Union Jack i godło Kanady. W roku 1965 dawną flagę zastąpi nowa: biała z czerwonym liściem klonu na środku i pionowymi, czerwonymi pasami po bokach.

• 1922 - 1924 r. - Podczas jednej ze swoich ekspedycji badawczych Grenlandczyk K. Rasmussen jako pierwszy saniami przejeżdża Przejście Północno-Zachodnie od Grenlandii do Nome na Alasce. Zamierza kontynuować podróż dookoła Arktyki wzdłuż wybrzeży Syberii, lecz nie otrzymuje sowieckiej wizy pozwalającej na przejazd.

• 1923 r. - Początek sławnego Calgary Stampede, największego rodeo Kanady.

• 1925 r. - Kanadyjsko-brytyjsko-amerykańska wyprawa po raz pierwszy osiąga szczyt Logan (na cześć kanadyjskiego geologa W. E. Logana) na południu Terytorium Jukonu. Jest to drugi najwyższy szczyt Ameryki Północnej, lecz jego wysokość (ponad 5900 m) zmienia się z powodu intensywnych ruchów skorupy ziemskiej. Na szczycie temperatura zimowa spada do wartości porównywalnych z Antarktydą, co powoduje, że Logan jest jedną z najtrudniejszych do zdobycia gór.

• 1927 r. - Kanada wstępuje do Ligi Narodów.

• 1929 r. - Początek kryzysu gospodarczego w Kanadzie.

• 1929 r. - Na podmorskim stoku kontynentalnym koło Nowej Fundlandii dochodzi do ogromnego osuwiska. Po raz pierwszy geologii takie osuwisko zostaje dość dokładnie opisane. Masy mułu przerywają leżące na dnie kable telegraficzne między Ameryką i Europą, a potężne tsunami niszczy wybrzeża Nowej Fundlandii i Nowej Szkocji, zabijając 30 osób.

• 1930 r. - Istniejąca od 150 lat osada Yellowknife nad Wielkim Jeziorem Niewolniczym staje się miastem górniczym.

• 1930 - 1931 r. - Kanada wprowadza bariery celne w handlu z USA, aby chronić własnych producentów.

• 10 I 1930 r. - Koło jeziora Angikuni (Anjikuni) w dolinie rzeki Kazan (region Kivaliq na północno-zachodnim krańcu Zatoki Hudsona) myśliwy Joe Labelle znajduje opustoszałą eskimoską wioskę. Ok. 2 miesiące wcześniej mieszkańcy porzucili swoje domy, rzeczy, niedokończony posiłek nad paleniskiem, odzież w trakcie szycia, broń i siedem psów. Podobno nawet wykopali i zabrali zwłoki swoich zmarłych. Labelle zgłasza odkrycie miejscowej policji, a informacja o dziwacznym zaginięciu ukazuje się w manitobskiej gazecie The Pas. Według niektórych autorów tego zdarzenia nie można wyjaśnić w kategoriach oficjalnej nauki, pojawiają się na przykład fantazje o porwaniu przez UFO. Natomiast kanadyjska policja utrzymuje, że cała historia jest zmyślona.

• 1937 - 1939 r. - Rozwój świadczeń socjalnych w Kanadzie: ochrona robotnika, renty, emerytury.

• 1939 r. - Kanada wypowiada wojnę Niemcom. To częściowo przekłada się na koniec kryzysu ekonomicznego w Kanadzie dzięki ożywieniu gospodarki w ramach produkcji wojennej.

• 1940 r. - Sojusz wojskowy Kanady i USA zawiązany w celu wspólnej obrony całego kontynentu.

• 1945 r. - Igor Guzenko (1919-1982), od dwóch lat pracownik sowieckiej ambasady w Toronto i szyfrant tajnej komórki wywiadu otrzymuje wiadomość, że wkrótce zostanie odesłany do Związku Sowieckiego. Postanawia zostać i 5 września wynosi z ambasady 109 dokumentów wskazujących na szeroko zakrojoną działalność szpiegowską Sowietów. Ma tam nazwiska uczonych pracujących przy amerykańskiej bombie atomowej, którzy wyniki prac przekazywali do Moskwy, oraz większość sowieckich szpiegów działających na terenie Kanady, a nawet w otoczeniu prezydenta USA. Guzenko zwraca się do prasy i miejscowych władz, lecz zostaje zignorowany. Na szczęście pomaga mu sąsiad, który ukrywa u siebie Guzenkę z żoną Swietłaną i małym synem. Kiedy w nocy do pustego mieszkania Guzenki włamują się sowieccy agenci, sąsiad zawiadamia policję o napadzie, więc niedoszli zabójcy zostają wylegitymowani i muszą odejść. Dopiero wtedy sprawą zajmują się służby specjalne Kanady i USA. Sowiecka siatka szpiegowska w Kanadzie zostanie potem rozbita, a Guzenko z rodziną pod zmienionym nazwiskiem otrzymają azyl w Kanadzie. Guzenko przeżyje jeszcze wiele lat, mimo że jest na liście osób, które Sowieci chcą zamordować. Za to przełożony zdrajcy Nikołaj Zabotin wraz z żoną i dzieckiem trafia z Ottawy do sowieckiego gułagu. Mieszkająca w ZSRS matka Guzenki zostaje zamordowana, rodzice i siostra Swietłany zamknięci w gułagu, a jej ciotka razem ze swoją córką jeszcze w 1989 r. będą przebywały na zesłaniu na Syberii.

• 1947 r. - Odkrycie ropy naftowej na południe od Edmonton w Leduc.

• 1948 r. - Amerykański przedsiębiorca Russell Arundel proklamuje własne państewko Principality of Outer Baldonia na jednej z wysepek Tusket na Atlantyku kilkanaście kilometrów od Nowej Szkocji. Władze kanadyjskie jednak lekceważą kabaretowe mikropaństewko, traktując wysepkę tylko jako prywatną własność Arundela.

• 1949 r. - Kanada należy do NATO.

Podczas zimnej wojny północna Kanada jest miejscem, gdzie powstają lotnicze bazy wojskowe, a za pomocą nasłuchu radiowego Amerykanie i Kanadyjczycy szpiegują ZSRS (na przykład wielkie anteny w stacji Alert na Wyspie Ellesmere’a).

• 1949 r. - Nowa Fundlandia otrzymuje status prowincji kanadyjskiej.

• Lipiec 1950 r. - Po fali upałów wielki pożar zwany Fire 19 wybucha w Kolumbii Brytyjskiej i rozprzestrzenia się na Albertę oraz Jukon. Ogień niszczy ponad 1,7 miliona hektarów, głównie lasów. Dym przez siedem dni zasłania Słońce.

• Lata 1950. - Początek separatyzmu frankofońskiego Quebecu dążącego do oderwania się od Kanady. Szczególnie pod wpływem de Gaulla, pragnącego odbudować mocarstwową pozycję Francji. Quebec używa nawet własnej flagi z białym krzyżem na środku i czterema burbońskimi liliami na niebieskich polach wokół krzyża. Formalnie język francuski jest równoprawny z angielskim na całym obszarze Kanady, chociaż w rzeczywistości posługuje się nim tylko 60% mieszkańców prowincji Quebec i prawie nikt poza nią.

Do roku 1967 postępuje modernizacja Quebecu: katolickie duchowieństwo traci dominującą pozycję, zwłaszcza w szkołach.

• 1953 r. - Archipelag Parry’ego zostaje przemianowany na Wyspy Królowej Elżbiety, aby upamiętnić koronację brytyjskiej monarchini Elżbiety II. Archipelag dzieli się zatem na trzy części: ogromną Wyspę Ellesmere’a na północy, Wyspy Parry’ego (Devon, Bathurst, Melville’a, Księcia Patricka, Mackenziego Kinga) na południu i Wyspy Sverdrupa na północnym zachodzie.

• 1954 r. - W Toronto zostaje otwarte pierwsze kanadyjskie metro.

Następne systemy miejskiej kolei podziemnej powstaną w Montrealu (1966) i Vancouver (1985).

• 1958 r. - W kopalni węgla kamiennego w Springhill (Nowa Szkocja) dochodzi do zasypania kilkudziesięciu górników. Po tygodniu kilkunastu z nich zostaje odkopanych. Ostatecznie zginęło 75 osób.

• 1959 r. - Otwarcie wspólnego amerykańsko-kanadyjskiego Kanału Świętego Wawrzyńca (Canada’s St Lawrence Seaway) łączącego Atlantyk i Wielkie Jeziora poprzez Rzekę Świętego Wawrzyńca.

Pierwsze kanały ułatwiające żeglugę na Rzece Świętego Wawrzyńca powstały już w 1783 r. Ich dalsza rozbudowa doprowadziła do powstania sieci płytkich dróg wodnych między Atlantykiem i Wielki Jeziorami w 1900 r. Ponad pół wieku później kanały zostały pogłębione, aby mogły po nim pływać statki oceaniczne o wyporności do 9000 ton. Dzięki temu złoża mineralne na Labradorze i ośrodki przemysłowe nad Wielkimi Jeziorami zyskują szansę na przyspieszenie rozwoju.

Ubocznym efektem uruchomienia kanału jest zatopienie dziesięciu miejscowości na terenie Ontario i przesiedlenie ich mieszkańców do innych miejsc.

• 1960 - 1961 r. - Norweski archeolog Helge Ingstad jako pierwszy odkrywa resztki osiedli wikingów w Ameryce w L’Anse aux Meadows na Nowej Fundlandii. Jest to sensacja naukowa. W 1978 r. L’Anse aux Meadows znajdzie się na liście obiektów chronionych przez UNESCO. Staje się też ważnym punktem na trasach turystycznych.

• Lata 1960. - Kryzys w kanadyjskim przemyśle ciężkim doprowadza do upadku Dominion Steel and Coal Corporation, największej kanadyjskiej firmy węglowej i metalurgicznej. W 1967 r. rząd Kanady wykupuje firmę, żeby zapobiec masowym zwolnieniom i załamaniu ekonomii Nowej Szkocji.

• 1963 r. - W Sudbury geolog Robert Dietz rozpoznaje wielki (ok. 200 km średnicy) krater impaktowy powstały po upadku meteorytu w prekambrze. W ten sposób wyjaśnia też pochodzenie wydobywanej tu miedzi i niklu.

• 1967 r. - Yellowknife zostaje stolicą Terytoriów Północno-Zachodnich (North-West Territories), ogromnego, lecz słabo zaludnionego obszaru na północy Kanady niemającego statusu prowincji.

• 1967 r. - Uroczyste obchody stulecia niepodległości Kanady. Odbywa się wielka wystawa osiągnięć kraju.

Problemem Kanady jest niedoludnienie. Ogromne terytorium zamieszkuje 22,5 miliona ludzi (1974) skupionych w wąskim pasie przy granicy z USA. Stąd wynika polityka popierania imigracji. Jednak Europejczycy, szczególnie wykształceni, raczej rzadko otrzymują tu satysfakcjonującą ich pracę i w latach 1980. i 1990. maleje ich zainteresowanie imigracją. Wtedy rząd decyduje się przyjmować więcej ludzi z Azji Wschodniej i Indochin, którzy mają na ogół mniejsze wymagania.

• 1967 r. - De Gaulle przybywa do Quebecu. 26 lipca wygłasza słynne przemówienie z hasłami niepodległości dla francuskiej części Kanady. Skandal polityczny uniemożliwia mu wizytę w Ottawie i de Gaulle natychmiast wraca do Paryża.

• 4/5 X 1967 r. - Mieszkańcy wioski Shag Harbour w Nowej Szkocji zauważają światła, które spadają do oceanu, co uznają za katastrofę lotniczą, Już kilkanaście minut później łodzie wyruszają na ratunek, lecz niczego nie znajdują. Armia prowadzi poszukiwania wraku lub szczątków samolotu aż do 9 października, lecz bezskutecznie. Nie ma też informacji o samolocie, który miałby zaginąć w okolicach Nowej Szkocji. Incydent pozostaje więc niewyjaśniony. Według jednej z koncepcji mógł to być meteoryt, a dla niektórych incydent jest dowodem, że UFO zanurzyło się w oceanie, lub nawet doszło do katastrofy pojazdu kosmitów.

• 1968 r. - Z połączenia frankofońskich organizacji powstaje inspirowana przez de Gaulle’a Partia Quebecu, głosząca hasła separatystyczne (oderwanie od Kanady). Od 1976 r. Partia Quebecu regularnie wygrywa wybory regionalne i rządzi prowincją Quebec.

• Lata 1970. - Kanada należy do najbogatszych państw świata.

Rozwija się przemysł (na przykład w Nowej Szkocji), szczególnie dzięki inwestycjom ze Stanom Zjednoczonych, oraz rolnictwo produkujące głównie zboże eksportowane na inne kontynenty. Dzięki bogatym łowiskom Kanada jest jedną z potęg rybackich. Na przykład koło Nowej Fundlandii od ponad stu lat łowi się na skalę przemysłową dorsza (ok. 150 tysięcy ton rocznie), a także śledzia, makrelę, szprota, sardynkę, węgorza i inne. W Pacyfiku łowi się podobne gatunki, a szczególnie ceniony jest łosoś. W morzach północnych są łowione foki (Phoca vitulina) i wieloryby. W 1970 r. Kanada przyjmuje system metryczny, lecz jednostki angielskie będą nadal używane, zwłaszcza że Stany Zjednoczone gospodarczo dominujące nad Kanadą nie przeszły na międzynarodowy system miar i wag.

Ogromne terytorium Kanady zamieszkuje tylko 21,3 miliona ludzi, z czego 90% jest skupionych w pasie wzdłuż południowej granicy. Duża imigracja z trzeciego świata i uciekinierów z krajów komunistycznych.

Archipelag Arktyczny jest niemal bezludny. Na przykład na wysuniętej najdalej na północ Wyspie Ellesmere’a o powierzchni 196 235 km² żyje zaledwie kilkadziesiąt osób, przy czym część z nich to mieszkańcy stacji zajmujących się obserwacją pogody i ostrzegających przed ewentualnym zagrożeniem ze strony ZSRS.

Ponad 20% ludności Kanady nie wyznaje żadnej religii i ten odsetek stale rośnie.

• 1970 r. - Walter Gordon zakłada organizację mającą chronić niezależność kanadyjskiej gospodarki od kapitału Stanów Zjednoczonych (w niektórych gałęziach przemysłu 64-100% inwestycji) i zachować tożsamość kulturową Kanadyjczyków, niszczoną przez tanią, amerykańską kulturę masową.

• 1970 r. - Wprowadzenie do uprawy pszenżyta. Odtąd to zboże zaczyna ekspandować na całą planetę.

• 1970 r. - Faktorie Fort William i Port Arthur tworzą miasto Thunder Bay na zachodnim brzegu Jeziora Górnego w Ontario.

• 1970 r. - Terrorystyczny Front Wyzwolenia Quebecu (FLQ) żądający niepodległości dla frankofonów porywa brytyjskiego komisarza handlowego J. Crossa i ministra pracy w rządzie Quebecu P. Laporte’a. Laporte zginie podczas próby ucieczki.

• 1976 r. - Powstaje najwyższa w tym czasie budowla świata (553,5 m razem z iglicą) Canadian National Tower w Toronto.

• 1980 r. - Frankofoni doprowadzają do referendum w Quebecu, które ma zdecydować, czy ta prowincja pozostanie w Kanadzie. Mieszkańcy (w 60 % mówiący po francusku) opowiadają się za pozostaniem w federacji, chociaż przy zachowaniu dużej odrębności. Partia separatystów frankofońskich rezygnuje więc z programu niepodległościowego na rzecz autonomii.

Kanada oficjalnie przyjmuje hymn O Canada śpiewany po francusku i angielsku. Jest to pieśń napisana po francusku przez gubernatora Quebecu Thédore’a Robitale’a i po raz pierwszy wykonana w roku 1880. W latach 1906 i 1908 dokonano jej tłumaczenia na angielski.

• Lata 1980. - Kolejny kryzys dotyka przemysł ciężki: kopalnie i huty Nowej Szkocji są zamykane, a bezrobotni opuszczają prowincję. Do problemów ekonomicznych dochodzą problemy z poprzemysłowym zatruciem gleby i wód. Przykładem są stawy toksycznej smoły znajdujące się koło Sydney na Cape Breton.

• 1981 r. - W Edmonton powstaje jedno z największych centrów handlowych świata West Edmonton Mall.

• 1982 r. - Powstaje projekt utworzenia odrębnej prowincji kanadyjskiej dla Indian Dene (Athapask) i Eskimosów na Terytoriach Północno-Zachodnich. Urzędowym językiem nowej prowincji ma być dialekt inupiaq, lokalna odmiana inuit (eskimoskiego).

• 1985 r. - Rusza rządowy program budowy sieci autostrad jako przedłużenie systemu komunikacyjnego USA.

• 8 II 1986 r. - W Hinton (Alberta) zderzają się czołowo pociąg osobowy i towarowy zabijając 23 osoby. Przyczyną tej jednej z największych katastrof kolejowych w Kanadzie jest przemęczenie maszynistów, którzy zasnęli.

• 23/24 V 1987 r. - Przeżywający kłopoty finansowe Kenneth J. Parks w lunatycznym śnie wstaje z łóżka i jedzie samochodem z Pickering (Ontario) do odległego o 14 mil Scarborough. Tam lewarem do wyważania samochodowych kół zabija swoją teściową i próbuje udusić teścia. Potem jedzie na policję i przyznaje się do popełnienia zbrodni. Po kilku latach badań i procesie sądowym zostaje uniewinniony, ponieważ działał nieświadomie. Jest to jedna z wielu udokumentowanych w literaturze kryminalistycznej zbrodni popełnionych przez lunatyków.

• 13 III 1989 r. - Silna burza magnetyczna związana z aktywnością Słońca niszczy sieć elektryczną w Quebecu: w rezultacie ok. 6 milionów ludzi zostaje pozbawionych prądu na 9 godzin.

• 1994 r. - Kanada wchodzi do północnoamerykańskiej strefy wolnego handlu NAFTA (North American Free Trade Association). Brak ograniczeń celnych ma służyć budowie organizmu gospodarczego równoważącego potęgę jednoczącej się Europy. W istocie jednak uzależnia Kanadę od USA.

• 1997 - 1998 r. - Liczba mieszkańców Kanada osiąga 30 milionów.

W roku 2013 przekracza 35 milionów, przy czym na ogromnym Archipelagu Arktycznym żyje zaledwie kilkanaście tysięcy osób; na przykład ponad 9500 na Ziemi Baffina, ponad 1700 na Wyspie Wiktorii, ponad 160 na Wyspie Ellesmere’a i ponad 100 na Wyspie Banksa.

• Od 1997 r. - Spór o Grzbiet Łomonosowa. Według konwencji z 1982 r. te części dna morskiego, które stanowią fragment lądu mogą być uznane za posiadłość państwa rządzącego owym lądem. Kanada i Dania żądają więc Grzbietu Łomonosowa (pokłady ropy naftowej), który uznały odpowiednio za przedłużenie Ameryki lub Europy, a w 2003 r. podobne roszczenia wysuwa Rosja, według której Grzbiet jest podwodnym fragmentem Syberii.

• 1998 r. - Montreal nawiedza katastrofalna burza lodowa. Tuż przy ziemi zalega warstwa mroźnego powietrza. Krople wody zawieszone w atmosferze po zetknięciu z podłożem błyskawicznie zamarzają. Na wszystkich przedmiotach i ziemi powstaje warstwa lodu. Łamią się i przewracają obciążone lodem drzewa, słupy elektryczne i dachy. Miasto jest pozbawione prądu, ciepła i komunikacji. Nowoczesna cywilizacja okazuje się ogromnie wrażliwa na warunki atmosferyczne.

• 1998 r. - Koło Nowej Szkocji burza zatapia brytyjski tankowiec Odyssey: ropa wylewa się do oceanu i zapala.

• XX/XXI w. - Rosną wpływy organizacji chroniących przyrodę.

Kanada jest potępiana za barbarzyńskie mordowanie każdej wiosny za pomocą pałek ok. 300 tysięcy fok.

• 2005 r. - Gigantyczna burza wywołuje największą powódź w dziejach Toronto: blisko połowa miasta zostaje zalana wodą. Po tej katastrofie powstaje szereg kanałów i tam, które mają zapobiegać podobnej powodzi w przyszłości.

• 2006 r. - Na Wyspie Banksa zostaje upolowany mieszaniec niedźwiedzia polarnego i grizzly.

Sporadyczne doniesienia o mieszańcach między tymi gatunkami są znane od dawna, lecz ekolodzy wskazują, że ich liczba rośnie, ponieważ globalne ocieplenie powoduje zetknięcie areałów obu niedźwiedzi: grizzly i brunatny docierają coraz dalej na północ, a polarny ma coraz mniejsze możliwości polowania na foki, ponieważ zanika pokrywa lodowa, więc częściej zostaje na lądzie. To zwiększa częstotliwość krzyżówek i według niektórych biologów ostatecznie doprowadzi do zaniku niedźwiedzia polarnego.

• 2014 r. - Wielki pożar w północno-zachodniej Kanadzie niszczy ok. 3,5 miliona hektarów lasu.

• 2019 r. - Największa w Kanadzie kryptowalutowa giełda QuadrigaCX ogłasza upadłość, co oznacza straty finansowe dla co najmniej 75 tysięcy jej klientów.

Giełdę założył w 2013 r. kanadyjski informatyk Gerald William Cotten, który już wcześniej dopuścił się kilku oszustw. Tym razem zmontował klasyczną piramidę finansową, gdzie z pieniędzy kolejnych klientów finansował ewentualne wypłaty dla klientów wcześniejszych. Wbrew oficjalnym zapowiedziom nie inwestował wpłacanych pieniędzy w przedsięwzięcia mogące przynieść zyski, lecz przelewał na swoje prywatne konta i wykorzystwał na własne potrzeby: eleganckie domy, samochody, jachty, samoloty… Kłopoty z wypłacalnością pojawiły się w 2018 r., a Cotten zaczął wywozić prawdziwe pieniądze za granicę, żeby je ukryć na wielu kontach bankowych. Następnie spisał testament, w którym cały swój majątek przekazał przyszłej żonie i razem pojechali do Indii, żeby tam zawrzeć ślub. Kilka dni później w 2019 r. Cotten umiera mając zaledwie 30 lat, a klienci jego giełdy tracą łącznie ok. 190 milionów dolarów amerykańskich. Krążą plotki, że Cotten nie umarł, lecz sfingował własną śmierć, żeby uciec przed odpowiedzialnością

• 2020 r. - Pandemia Covid-19 nawiedza Kanadę.

• 9/10 V 2020 r. - Niezrównoważony psychicznie G. Wortman dopuszcza się szczególnej zbrodni. Przebrany za policjanta i wyposażony w kilka rodzajów broni palnej jeździ po Nowej Szkocji ok. 130 km na północ od Halifaxu, morduje przypadkowo spotkanych ludzi i podpala budynki. Zabija łącznie 16 osób, a kilka następnych umiera potem w szpitalach z powodu odniesionych ran. Morderca zaś ginie zastrzelony przez policję.

• Lato 2023 r. - Kanadyjskie lasy płoną w serii gigantycznych pożarów związanych z długotrwałymi upałami i suszą. Strażacy identyfikują ponad 800 ognisk, z których rozprzestrzeniały się płomienie.

← Związek IrokezówGrenlandia →