Maskareny i Chagos

  • 1.- 2. tysiąclecie n.e. - Muzułmańscy żeglarze pływający przez Ocean Indyjski do wschodniej Afryki lub Indii znają Maskareny; na przykład na południowo-zachodnim krańcu Maskarenów wyspę Diva Morgabin (Wyspa Zachodu), czyli późniejsza Réunion.

Ustna tradycja na Malediwach głosi, że pojedyncze statki lub rozbitkowie trafiają czasem na samotne wysepki zwane Foalhavahi lub Hollhavai, które znajdują się na środku oceanu daleko od szlaków handlowych. Nielicznych szczęśliwców zabierają stamtąd inne przepływające statki, lecz wielu nigdy nie wraca do domów. Mimo że mieszkańcy Malediwów wiedzą o istnieniu wysp Chagos, nie próbują ich zasiedlać ze względu na duże oddalenie (ok. 500 km od Malediwów) i brak interesujących bogactw naturalnych. Poza tym większość spośród ok. 60 atoli składających się na archipelag nie nadaje się do zamieszkania. Wysepki są na ogół bardzo małe, wznoszą się zaledwie kilka metrów nad powierzchnię oceanu, więc są zalewane podczas huraganów, nie mają źródeł słodkiej wody ani roślinności. Wyjątkiem jest Diego Garcia o powierzchni 32,5 km2.

Do połowy XVI w. Europejczycy znają Malediwy, lecz nie wiedzą o istnieniu wysp Chagos, czego ilustracją mogą być kolejne wersje mapy Ptolemeusza.

  • 1501 r. - Pracujący dla Portugalii żeglarz Joáo da Nova znany jako Joáo Galego (czyli pochodzący z Galicji) dociera do dwóch bezludnych wysepek na zachód od Maskarenów. Otrzymają potem nazwę Agaléga na cześć europejskiego odkrywcy przekształconą z czasem w Agalega lub Galega.

  • 1507 r. - Portugalczyk Diogo Rodrigues ląduje na wyspie w południowych Maskarenach, którą nazywa Santa Apolonia (Diva Morgabin, Réunion), ponieważ stało się to w dniu św. Apolonii.

Dociera też do Mauritiusa nazwanego Do-Cerne na cześć statku podróżnika.

Następnym żeglarzem, który przepływa w pobliżu Do-Cerne jest A. de Albuquerque.

  • 1510 r. - Portugalski żeglarz Pedro de Mascarenhas znajdujący się ze swoim statkiem koło Przylądka Dobrej Nadziei dostaje wiadomość od Albuquerque, że musi płynąć do Goa, aby wzmocnić portugalską kolonię w Indiach. Z uwagi na szczególne okoliczności Mascarenhas rezygnuje z tradycyjnej dość długiej trasy wzdłuż wybrzeży Afryki i przez Morze Arabskie. Płynie więc w roku 1512 przez środek Oceanu Indyjskiego. Po drodze dociera do bezludnego archipelagu na wschód od Madagaskaru - są to Maskareny.

Wyprawa podobno dostrzega też największą z wysp Chagos, która otrzymuje nazwę Dom Garcia na cześć Dom Garcii de Noronha, praprawnuka króla Ferdynanda I, gubernatora portugalskich Indii i patrona Mascarenhasa.

  • 1528 r. - Diogo Rodrigues, portugalski żeglarz pływający wcześniej z Mascarenhasem wraca z Goa do Portugalii trasą przez środek Oceanu Indyjskiego. Natrafia na samotną, bezludną wysepkę na wschód od Do-Cerne i nazywa ją swoim nazwiskiem (późniejsze odmiany nazwy wyspy to Diogo Roiz, Rodrigues lub Diego Rodriguez). Wysepka jest odtąd ważnym punktem orientacyjnym dla żeglarzy, lecz Portugalczycy nie próbują jej kolonizować.

Rodrigues wprowadza na mapy nazwę Maskarenów na cześć Pedra de Mascarenhasa.

  • 1544 r. - Opublikowana w Antwerpii Mapa Sebastiana Cabota pokazuje na Oceanie Indyjskim nienazwany archipelag wysp, których położenie odpowiada Maskarenom.

  • 1544 r. - Hiszpański żeglarz w służbie Portugalii Diego Garcia de Moguer dociera do największej wyspy archipelagu Chagos i nazywa ją własnym imieniem Diego Garcia. Na późniejszych mapach ta nazwa bywa jednak zapisywana jako Diego lub nawet Deo Gracias.

  • 1550 r. - Francuski kartograf Pierre Desceliers na mapie opublikowanej w Dieppe rysuje wyspy na środku Oceanu Indyjskiego i nazywa je Los Chagos.

  • Druga połowa XVI - XVII w. - Europejczycy odwiedzający Do-Cerne szukając mięsa i skór wyniszczają endemicznego, nielotnego ptaka dronta (nazwa malajska) lub dodo (Raphus cucullatus) blisko spokrewnionego z nielotnym drontem samotnym z wyspy Rodrigues oraz latającym nikobarczykiem zwyczajnym (gołąb Caloenas nicobarica) z Nikobarów i Indochin. Zwierzę praktycznie nie ma możliwości ucieczki przed myśliwymi, a w dodatku nie obawia się człowieka, ponieważ wyspa była dotąd bezludna. Dlatego ptak zyskuje miano dodo od portugalskiego słowa doido, czyli głupi. Po raz ostatni dront zostaje upolowany w 1662 r., a ostatnie odnotowane spotkanie nielota ma miejsce w 1681 r.

Poza tym kolonizatorzy przywożą na wyspy jelenie, wilki oraz obce rośliny. Introdukcja tych gatunków doprowadza do zaniku wielu endemitów wyspy, jak na przykład drzewa Calvaria major.

Ochrona unikalnej wyspiarskiej przyrody zacznie się dopiero w XX w. W XXI w. zaś amerykańska firma Colossal Biosciences zajmująca się ochroną biosfery zaproponuje odtworzenie dodo poprzez sklonowanie go na podstawie DNA wydobytego z zachowanych szczątków ptaka. Oryginalne DNA miałoby być wprowadzone do komórki nikobarczyka.

  • 1570 r. - Na wydanej w Antwerpii mapie Abrahama Orteliusa jest zaznaczony ląd Don Garcia odpowiadający wyspie Diego Garcia, chociaż nie ma tam nazwy Chagos.

  • 1598 r. - Holendrzy zajmują nieskolonizowaną wyspę Do-Cerne i zmieniają jej nazwę na Wyspę Księcia Maurice de Nassau, czyli Mauritius.

  • 1599 r. - Anglik Edward Wright publikuje w Londynie World Map, gdzie po raz pierwszy pojawia się Diego Garcia jako nazwa największej wyspy Chagos.

  • 1613 r. - Brytyjski kapitan Castleton opisuje wyspę na wschód od Madagaskaru i nazywa ją English Forest. Brytyjczycy używają też nazwy St. Apollonia, a Francuzi Ile de Bourbon (po francusku Wyspa Burbońska) lub Réunion.

  • 1638 r. - Holendrzy zaczynają zasiedlanie wyspy Mauritius.

  • 1638 r. - Francja zajmuje Ile de Bourbon (Réunion).

Pierwsi francuscy osadnicy pojawiają się na wyspie w 1665 r. i wkrótce zaczynają uprawę trzciny cukrowej. Sprowadzają ciemnoskórych niewolników z Afryki oraz robotników ze wschodniej Azji, głównie Chińczyków. Od roku 1715 uprawiają też kawę.

  • 1642 r. - Holenderski gubernator Mauritiusa Adriaan van der Stel zawiera umowę z malgaskim wodzem znad Zatoki Św. Antoniego na Madagaskarze. Przez ponad 100 lat Holendrzy będą dominować w handlu z Malgaszami.

  • 1665 r. - Francuzi bezskutecznie próbują zająć Réunion i Mauritius.

  • Lata 1665 - 1668 i 1669 - 1672 - Holenderskim gubernatorem Mauritiusa jest Niemiec Georg Friedrich Wreede (ok. 1635-1672). Po tragicznej śmierci Wreedego (tonie podczas wyprawy badawczej) nowym gubernatorem wyspy zostaje Hubert Hugo.

  • 1669 r. - Étienne Régnault zakłada osadę Saint-Denis jako centrum francuskiego osadnictwa na Ile de Bourbon (Réunion).

  • 1680 r. - Na mapie Holendra Pietera Goosa pojawiają się dwie wyspy Juan de Lisboa i Dos Romeiros (Dwóch Pielgrzymów) na wschód od Madagaskaru i na południe od Mauritiusa. Od tego momentu kolejne mapy Oceanu Indyjskiego będą pokazywały lądy odpowiadające wyspy Goosa. W 1727 r. francuski kartograf Jean Baptiste d’Anville rysuje wyspę Juan de Lisboa na południe od Ile de Bourbon. W XVIII w. różni żeglarze i kartografowie umieszczają te wyspy w rozmaitych miejscach, lecz nikt na nich nie ląduje. Mitycznych wysp nie znajdują też wysłani z Ile de France (Mauritius) francuscy kapitanowie de St. Felix (1773) oraz Corval de Grenville (1782, 1783). Wyspy Juan de Lisboa okazują się chmurami, które żeglarze uznawali za lądy.

  • 1691 r. - Grupa Hugenotów uciekając przed prześladowaniami we Francji osiedla się na wyspie Rodrigues. Dwa lata później przenoszą się jednak na Mauritius. Jeden z kolonizatorów François Leguat (1637/1639-1735) wraca do Europy w 1698 r. i pisze książkę o swoich podróżach (opublikowana w 1708 r.). Opisuje tam między innymi endemiczny dla wyspy Rodrigues gatunek dronta samotnego (Pezophaps solitaria) spokrewnionego z drontem dodo. Nielotny ptak wielkości indyka jest bardzo łatwym celem dla myśliwych, więc już w połowie XVIII w. staje się rzadkością i ostatecznie wymiera ok. roku 1790. W przeciwieństwie do dodo żadne muzeum nie przechowało nawet wypchanego okazu tego gatunku.

Leguat opisuje też olbrzymie żółwie (Aldabrachelys gigantea) zamieszkujące Rodrigues, Mauritius, Seszele i wyspę Aldabra.

  • 1712 - 1715 r. - Francja zajmuje Mauritius zwany przez Francuzów Ile de France (Wyspa Francuska).

W walkach z Holendrami bierze udział francuski pirat Pierre le Grand; znajdzie potem piracką skrytkę ze złotem i srebrem. Odtąd w XVIII i XIX w. poszukiwacze ukrytych skarbów próbują szczęścia na Mauritiusie, lecz na ogół niczego nie znajdują.

  • 1722 r. - Francuz Jean Marie Briand de la Feuillée odkrywa i zajmuje dla Francji małą wysepkę (późniejsza Tromelin) na północ od Mauritiusa.

  • 1730 r. - Francuski pirat Le Vassere zostaje skazany na śmierć.

Wyrok zostaje wykonany na Réunion, ale tuż przed egzekucją pirat rzuca w tłum rękopis ze wskazówkami, jak odnaleźć ukryty przez niego skarb ze słowami: „Dla tego, kto potrafi to odczytać”. Przez następne stulecia ludzie będą szukać tego skarbu na wielu wyspach Oceanu Indyjskiego.

  • 1735 r. - Francuscy osadnicy zakładają osadę Port Louis (na cześć króla Ludwika XV), przyszłą stolicę Mauritiusa.

  • 1738 r. - Saint-Denis zostaje stolicą francuskiego Réunion.

  • 1742 r. - Francuski gubernator Mauritiusa, wicehrabia Bertrand François Mahé de La Bourdonnais wysyła Lazare’a Picaulta z zadaniem zbadania Seszeli.

  • 1761 r. - Francuski statek wiozący 60 malgaskich niewolników z Madagaskaru na Mauritius wpada na rafę koralową koło wysepki 39 lat wcześniej odkrytej przez Jeana Marie Briand de la Feuillée. Malgasze przepływają na wyspę wpław, a francuscy marynarze zostawiają im żywność i odpływają na Madagaskar obiecując rychły powrót. Nikt jednak nie pojawi się przy wysepce aż do 1776 r.

  • 1764 r. - Na Mauritiusie (Ile de France) osiedla się francuski marynarz Bottineau. Wkrótce zasłynie z umiejętności dostrzegania (w oparciu o zjawisko mirażu) zbliżających się statków zanim jeszcze wynurzą się ponad linię horyzontu. Po wielu udanych prób marynarz wyjeżdża do Francji (1784), aby uzyskać poparcie rządu, lecz jego technika zwana nauskopią spotyka się z obojętnością i wynalazca umrze w nędzy (1789).

  • 1776 r. - Francuski kapitan Chevalier de Tromelin prowadzący korwetę La Dauphine dopływa do wysepki, która miała być bezludna, lecz znajduje tam osiem malgaskich kobiet i niemowlę. To są ostatnie żyjące osoby spośród niewolników porzuconych tam 15 lat wcześniej. Wyspa odkryta niegdyś przez Jeana Marie Briand de la Feuillée zostaje nazwana Tromelin.

  • 1778 r. - Francuski gubernator Mauritiusa (Ile de France) daje wyspę Diego Garcia panu Dupuit de la Faye. Odtąd kolejne francuskie ekspedycje odwiedzają wyspy Chagos w poszukiwaniu kokosów i ryb. Francuzi budują nawet proste chaty jako czasowe schronienia podczas swoich wizyt na Diego Garcia.

  • 1784 - 1786 r. - Brytyjczycy zajmują wyspy Chagos. Próbują założyć stałą osadę na Diego Garcia, lecz katastrofa statku Atlas w maju uniemożliwia realizację projektu.

Za to Francuzi wysyłają na Diego Garcia trędowatych z Mauritiusa.

  • 1808 r. - Francuz M. de Rosamond zakłada pierwszą stałą osadę na wyspach Agalega podlegających władzom Mauritiusa.

  • 1810 r. - Wielka Brytania zajmuje francuską wyspę Ile de France i przywraca jej dawną nazwę Mauritius. Brytyjczycy chcą ograniczyć polityczne i militarne wpływy Napoleona na szlakach przez Ocean Indyjski, zwłaszcza do brytyjskich posiadłości w Indiach. Nowe władze znoszą niewolnictwo i zaczynają sprowadzać na Mauritius robotników z Indii. Wprowadzą też uprawę drzewa chlebowego, żeby tanio żywić niewolników.

Port Louis na Mauritiusie jest administracyjnym centrum brytyjskich posiadłości na Oceanie Indyjskim od Maskarenów, Tromelin i wysp Agalega po Seszele. Amiranty i Chagos.

Na Diego Garcia Brytyjczycy zakładają plantacje palm kokosowych i olejowych, na których pracują murzyńscy niewolnicy sprowadzani z Afryki. Ich potomkowie będą potem tworzyć trzon ludności archipelagu.

  • 1811 r. - Brytyjski kapitan Briggs nanosi na mapę dokładne współrzędne wysp Agalega.

  • 1847 r. - Brytyjski gubernator Mauritius W. M. Gomm wydaje przyjęcie i każe wydrukować z tej okazji znaczek pocztowy. Przez pomyłkę na znaczku znajduje się napis Post Office Mauritius zamiast Post Paid. Pomyłkę poprawiono w następnych edycjach, ale ta pierwsza jest odtąd poszukiwana przez kolekcjonerów całego świata i ze względu na rzadkość osiąga ogromne ceny.

  • 1882 r. - Oparta o kapitał francuski kompania produkująca olej palmowy Société Huillère de Diego et de Peros konsoliduje wszystkie plantacje na wyspach Chagos.

  • 1946 r. - Réunion uzyskuje status zamorskiego departamentu Francji. Słynie między innymi z przyjaznego klimatu i plaż, które przyciągają turystów z całego świata.

  • 1954 r. - Na podstawie umowy francusko-brytyjskiej Francja buduje stację meteorologiczną i lotnisko na bezludnej wysepce Tromlin podlegającej brytyjskiemu Mauritiusowi.

  • 1966 r. - Wielka Brytania odkupuje od Mauritiusa małą wysepkę Diego Garcia w archipelagu Chagos.

  • 1967 - 1971 r. - Mieszkańcy Chagos zostają przymusowo wysiedleni na Mauritius i Seszele. Jest to konsekwencja umowy brytyjsko-amerykańskiej o utworzeniu amerykańskiej bazy wojskowej na Diego Garcia.

  • 1968 r. - Mauritius zostaje niepodległym członkiem brytyjskiego Commonwealth. Władzom rezydującym w Port Louis podlega nie tylko wyspa Mauritius, lecz także Rodrigues na wschodzie, w większości bezludne wyspy Cargados Carajos (lub Saint Brandon) na północy i najbardziej oddalone Agalega (ok. 1000 km).

Spornym terytorium jest wyspa Tromelin (553 km od Mauritiusa), którą Francja uznaje za swoją własność na podstawie umowy z 1954 r.

  • Od 1971 r. - Stany Zjednoczone zakładają największą na Oceanie Indyjskim bazę wojskową na wyspie Diego Garcia w archipelagu Chagos. Na wyspie zostanie też umieszczony jeden z najważniejszych punktów kontroli i nadzorowania amerykańskiej sieci GPS.

Mauritius rości sobie prawa do wysp Chagos, które w chwili ogłoszenia niepodległości Mauritiusa podlegały władzom w Port Louis.

  • 28 XI 1987 r. - Jedna z najbardziej spektakularnych katastrof lotniczych. Boeing 747 należący do RPA i lecący z Tajwanu zapala się w powietrzu, a trujący dym zabija większość pasażerów zanim jeszcze samolot spadnie do oceanu koło Mauritiusa. Giną wszyscy (159 osób). Po ponad roku poszukiwań i wydobyciu dużej części wraka z głębokości przekraczającej 4 km i wieloletnim śledztwie staje się jasne, że pożar spowodował ładunek o charakterze militarnym potajemnie przewożony do RPA. Oficjalnie jednak nie udaje się wyjaśnić przyczyn pożaru.

  • 1991 r. - Zmiana konstytucji przekształca Mauritius z monarchii w republikę (odrzucenie zwierzchnictwa brytyjskiego monarchy).

  • Początek XXI w. - Port Louis, stolica Mauritiusa, jest największym miastem na wyspach zachodniego Oceanu Indyjskiego mając ponad 150 tysięcy mieszkańców.

Drugie co do wielkości miasto tej części świata to stolica francuskiego Réunion Saint-Denis z ponad 140 tysiącami mieszkańców. Réunion jest też najludniejszą wyspą zachodniego Oceanu Indyjskiego poza Madagaskarem, ponieważ zamieszkuje ją ponad 842 tysiące ludzi.

  • Początek XXI w. - Brytyjski sąd ogłasza, że wysiedlenie mieszkańców Chagos było bezprawne.

Mimo to powrót wyspiarzy okazuje się niemożliwy, ponieważ na Diego Garcia funkcjonuje amerykańska baza wojskowa i obowiązuje brytyjsko-amerykańska umowa regulująca wzajemne relacje.

  • 2006, 2008, 2010 i 2013 r. - Kolejne ekspedycje archeologiczne badają Tromelin. Chcą wyjaśnić, w jaki sposób w latach 1761-1776 przetrwali Malgasze porzuceni na wyspie pozbawionej źródeł wody i roślinności.

  • 2010 r. - Francja i Mauritius zawierają umowę o wspólnym zarządzaniu sporną wyspą Tromelin. Znajdująca się na wyspie francuska stacja meteorologiczna ostrzegająca przed cyklonami jest obsługiwana przez specjalistów z Réunion.