Górne Peru i Boliwia

  • 1533 - 1538 r. - Wyprawy Diego de Almagro z Peru oznaczają podbój ziem na wschód i południe od jeziora Titicaca, które zostają włączone do posiadłości hiszpańskich w Nowej Kastylii (Peru) jako Górne Peru.

Nadal formalnie obowiązuje hiszpańsko-portugalska Umowa z Tordesillas (7 VII 1494 r.).

  • 1538 r. - Na życzenie Pizarro konkwistador Pedro Anzures zakłada miasto Chuquisaca na miejscu indiańskiej osady Charcas. Miasto będzie potem nazywane Ciudad de la Plata Nuevo Toledo, a następnie Sucre.

  • 1545 r. - Odkrycie złóż srebra w górze Cerro Rico (Bogata Góra) na południowy wschód od jeziora Poopo staje się impulsem do powstania kopalni i miasta Potosi. Potosi staje się wkrótce największym centrum menniczym kolonialnej Ameryki Łacińskiej: srebrne peso będą tu bite w latach 1573-1825.

Napływa duża liczba białych, a Indianie zostają przetrzebieni. Rośnie produkcja chuño, które okazuje się najlepszym sposobem żywienia górników na przykład w Potosi.

W Salar de Uyuni koło Potosi jest eksploatowana sól pozostała po wyschniętym jeziorze o powierzchni 12 tysięcy km2.

  • 1548 r. - Indiańska osada Chuquiapo na wschód od Titicaca otrzymuje nazwę La Paz (po hiszpańsku pokój).

  • 1560 - 1561 r. - Hiszpański konkwistador Ňuflo de Chavez (1518-1568) zakłada na wschodzie osadę Santa Cruz de la Sierra. Wkrótce ośrodek jezuickiej misji.

  • 1606 r. - Powstaje miasto Oruro, po Potosi drugi najważniejszy ośrodek górnictwa Nowej Kastylii.

  • 1642 r. - Powstaje pierwszy uniwersytet Universidad Mayor w Ciudad de la Plata Nuevo Toledo, założony przez jezuitów.

  • XVIII w. - Szereg antykolonialnych powstań, z których największe organizuje Tupac Amaru II (1780). Głównym powodem powstań jest peonaż powszechnie panujący w całym kraju aż do XX w.

  • 1776 r. - Stoki Andów na wschód od Titicaca i Poopo, a zatem Górne Peru, zostają włączone do wicekrólestwa La Platy.

  • 1778 r. - Powstaje Corumba w Mato Grosso, miasto na trasie przewozu srebra z Peru do Asunción.

  • 1809 r. - Zaczyna się ruch antyhiszpański zmierzający do utworzenia niepodległego państwa, zwłaszcza po podboju Hiszpanii przez Napoleona. Pierwsze miasta, które występują przeciw hiszpańskiej władzy to Ciudad de la Plata Nuevo Toledo i La Paz. Hiszpanie tłumią bunt a Ciudad de la Plata Nuevo Toledo czynią swoją główną bazą militarną. Mimo to partyzanckie walki przeciw władzy Madrytu będą trwały kilkanaście lat.

  • 1824 r. - Po zwycięskiej bitwie z Hiszpanami stoczonej pod Ayacucho przez generała Antonio José de Sucre zaczyna się proces usamodzielniania Górnego Peru. Powstańcy pod wodzą Simona Bolivara i armia Wielkiej Kolumbii dowodzona przez de Sucre wypierają wojska hiszpańskie ze środkowych Andów.

  • 1825 r. - Górne Peru odrywa się od Peru, proklamuje niepodległość (6 VIII) i przyjmuje nazwę Republiki Bolivara, a później Bolivii (Boliwii) na cześć Simona Bolivara, pierwszego prezydenta (1825) i autora konstytucji (1826). Najwyższym odznaczeniem państwowym będzie potem Order Bolivara.

Stolicą Boliwii zostaje La Paz. Językiem urzędowym nowego państwa jest hiszpański, chociaż większość ludności stanowią Indianie. Od samego początku trwa walka o władzę między klerem i konserwatywnymi posiadaczami ziemskimi z jednej strony a liberalną burżuazją z drugiej. W tej sytuacji Bolivar stopniowo przekształca swój urząd prezydenta w oświeconą dyktaturę zdolną opanować sprzeczne tendencje.

  • Od 1825 r. - Likwidacja comunidad, czyli rolniczych wspólnot Indian. Małe działki rodzinne nie są zdolne wyżywić całych rodzin, co powoduje wyprzedaż ziemi w ręce najbogatszych, białych posiadaczy. Powstają więc wielkie latyfundia, a ludność ubożeje. Rządzący krajem konserwatyści mają jednak nadzieję, że wielcy posiadacze będą ich popierać.

  • 1826 - 1828 r. - Generał Antonio José de Sucre (1795-1830) jest drugim prezydentem Boliwii, przejmując urząd po swoim bliskim przyjacielu Bolivarze.

De Sucre urodził się w Wenezueli w arystokratycznej rodzinie mającej korzenie we Flandrii. W 1813 r. przyłączył się do armii Simona Bolivara walczącej o wyzwolenie Ameryki Łacińskiej.

  • 1830 r. - Powstaje uniwersytet w La Paz (następny zacznie działać dopiero w 1966 r.).

  • 1832 r. - Bitwa pod Curuyugiu. Indianie Guarani ostatecznie przegrywają po 300 latach walk z kolonizatorami.

  • 1836 r. - Prezydent Boliwii Kreol Andres de Santa Cruz (1792-1865) najeżdża Peru i narzuca mu federację.

  • 1836 - 1837 r. - Wojna z Chile żądającym zwrotu peruwiańskich długów oraz z Argentyną pragnącą zająć Boliwię. Boliwijczycy rozbijają wyprawę argentyńską, a potem pokonują Chilijczyków na polach Paucarpata pod Arequipa. Wojnę kończy pokój podpisany w Paucarpata.

  • 1838 r. - Prezydent Santa Cruz zrywa pokój jako niezadowalający, ponieważ federacja ma spłacać peruwiańskie długi. Tym razem jednak Boliwia ponosi klęskę pod Yungay. W gtej sytuacji federacja rozpada się (1838), a Santa Cruz ucieka do Ekwadoru.

Pozostawia kraj osłabiony i nieprzygotowany do rządów cywilnych. W rezultacie przez następnych kilkadziesiąt lat Boliwią rządzą wojskowi dyktatorzy nazywający się prezydentami.

  • 1839 r. - Ciudad de la Plata Nuevo Toledo zostaje przemianowane na Sucre, żeby uczcić wielkiego generała.

  • 1841 r. - Prezydent Peru Gamarra najeżdża Boliwię, aby odtworzyć federację, lecz tym razem pod peruwiańską flagą. Ponosi jednak klęskę pod Ingavi (20 XI) i sam ginie w bitwie. W odwecie za najazd generał J. Bolivian zajmuje peruwiański port Arica na wybrzeżu Pacyfiku. W ten sposób Boliwia uzyskuje dostęp do oceanu.

  • 1864 r. - Bolivano zastępuje reala jako oficjalna waluta. W 1963 r. jego miejsce zajmie boliwijskie peso.

  • 1865 - 1866 r. - Boliwia, Chile i Ekwador wspierają Peru w zwycięskiej wojnie z Hiszpanią o wyspy Chincha.

  • 1866 r. - Ustalenie granicy z Chile na pustyni Atacama.

  • Od 1866 r. - Kolejny zakaz istnienia comunidades ostatecznie niszczy ekonomicznie Indian.

  • 16 VIII 1868 r. - Trzęsienie ziemi o magnitudzie 8,5-9,0 w skali Richtera wywołuje potężne tsunami, które uderza w rejon miasta Arica, jedynego portu Boliwii: ginie ok. 70 tysięcy ludzi, w tym 25 tysięcy w samym mieście.

  • Po 1870 r. - Druzgocąca klęska Paragwaju w wojnie przeciwko Brazylii, Argentynie i Urugwajowi pozwala Boliwii bezkarnie zająć przygraniczną paragwajską prowincję.

  • 10 V 1877 r. - Kolejne trzęsienie ziemi i tsunami niszczą dużą część miasta Arica.

  • 1879 r. - Chile zajmuje tereny na południu Boliwii ze złożami saletry oraz port Arica. To oznacza początek wojny o saletrę między Chile oraz sprzymierzonymi siłami Boliwii i Peru.

Boliwia nie potrafi odebrać zajętych ziem i traci dostęp do Pacyfiku. Rozejm z Chile (1884) kończy wojnę o saletrę, chociaż Boliwia uzna chilijską okupację swoich południowych ziem dopiero w latach 1895 i 1904.

  • 1880 - 1884 r. - Prezydentura N. Campero oznacza osłabienie pozycji armii i wprowadzenie władz cywilnych. Kształtują się dwie partie polityczne konserwatywno-katolicka i liberalna. Konserwatyści rządzą krajem do roku 1898.

  • 1898 - 1899 r. - Wojna domowa wywołana przez konflikt interesów rządzącej konserwatywnej oligarchii i kleru z jednej strony oraz bardziej liberalnej burżuazji z drugiej. Upada rząd konserwatystów i do 1920 r. rządzą prezydenci o poglądach umiarkowanie liberalnych: Manuel Pando (w latach 1899-1904), Ismael Montes (w latach 1904-1909 i 1913-1917), Elliodoro Villazón (w latach 1909-1913) i José Gutierez (1917-1920).

  • 1899 - 1901 r. - Bogata w lasy kauczukowe prowincja Acre próbuje oderwać się od Boliwii przy poparciu Brazylii (Brazylia chce osłabić konkurencję na rynku kauczuku). Co prawda, w wyniku wojny rząd z La Paz odzyskuje nominalną władzę w zbuntowanej części kraju, ale nie potrafi jej utrzymać i w 1903 r. ostatecznie odstąpi Acre Brazylii.

  • XX w. - Wielki wzrost wydobycia cyny zwłaszcza dzięki dużym złożom w okolicach Llallagua odkrytym w ostatniej dekadzie XIX w. Boliwia, do niedawna potentat w wydobyciu srebra, staje się potęgą na międzynarodowym rynku cyny. Górnictwo cyny opanowuje kilka wielkich koncernów jak na przykład S. Patiño.

Dzięki dochodom z górnictwa oraz odszkodowaniu zapłaconemu przez Brazylię za zajęte Acre Boliwia rozbudowuje sieć linii kolejowych łączących wszystkie ważniejsze miasta na terenie kraju oraz porty Antofagasta i Arica w Chile.

  • 1912 r. - Wprowadzenie cywilnych małżeństw. Jest to jeden z wielu elementów modernizacji kraju i zmniejszania roli Kościoła katolickiego mającego dotąd ogromny wpływ na politykę i całe życie kraju.

  • 1913 r. - Boliwijski rząd podpisuje pakt wojskowy z Argentyną. Jest on skierowany głównie przeciw Brazylii, pragnącej dominować na kontynencie Ameryki Południowej i zająć Boliwię jako część dawnej La Platy.

  • 1917 r. - Boliwia zrywa stosunki dyplomatyczne z Niemcami.

  • 1920 - 1921 r. - Proamerykańska junta rządzi krajem.

  • 1922 r. - Amerykańska kompania naftowa Standard Oil Company otrzymuje koncesję zezwalającą jej na działalność gospodarczą w Boliwii. Jest to kolejny element uzależniający gospodarkę od USA.

  • 1925 r. - Powstaje ważna linia kolejowa La Paz - Buenos Aires oraz Boliwijskie Towarzystwo Lotnicze.

  • 1928 r. - Odkrycie złóż ropy naftowej w Gran Chaco u stóp Andów.

  • 1928, 1930 r. - Powstania indiańskich chłopów skierowane przeciw dominacji wielkich latyfundiów.

  • 1932 - 1935 r. - Wojna z Paragwajem o złoża ropy naftowej w Gran Chaco: kończy się klęską i utratą tego terytorium. Ostatecznie jednak okazuje się, że ropy jest zbyt mało, aby ją wydobywać.

Światowy kryzys i spadek cen cyny oraz przegrana wojna o Gran Chaco powodują załamanie gospodarcze. Rządy cywilne spotykają się z ostrą krytyką i dochodzi do przewrotu, w wyniku którego władzę przejmuje wojsko (1936). Generałowie zaczynają reformować państwo, aby dostosować się do nowych warunków. To jednak spotyka się z oporem konserwatystów pragnących utrzymać dotychczasowe dochody, nawet kosztem coraz większego ubożenia społeczeństwa.

  • 1936 - 1937 r. - Rząd usuwa z kraju Standard Oil Company. Państwo przejmuje kontrolę nad przemysłem naftowym, górnictwem i bankami. Ułatwia to sprawowanie rządów przez wojskowych dyktatorów w ciągu następnych dziesięcioleci.

  • 1939 r. - Konserwatyści, których reprezentują prezydenci Carlos Quintanilla (w latach 1939-1940) i Enrique Peñaranda (rządzi w latach 1940-1943), odbierają władzę wojskowym i zatrzymują reformy socjalne.

  • 1939 r. - W górach na zachodniej granicy Boliwii zostaje ustanowiony jeden z pierwszych boliwijskich parków narodowych nazwany Sajama od znajdującego się tam wielkiego wulkanu.

  • 1942 r. - Victor Paz Estensorro zakłada Narodowy Ruch Rewolucyjny stawiający sobie za cel obalenie kapitalizmu.

  • 1943 - 1946 r. - W wyniku zamachu stanu władzę przejmuje prezydent Gualberto Villaroel reprezentujący lewicowy odłam armii. Znów rusza program przebudowy gospodarki w taki sposób, by zapewnić społeczeństwu większą ochronę socjalną.

  • 1943 r. - Boliwia wypowiada wojnę państwom Osi, choć nie bierze udziału w walkach.

  • 1946 r. - Kolejny pucz obala lewicowy rząd i władzę zdobywa wojskowa junta reprezentująca interesy konserwatystów.

  • Po 1946 r. - Intensywne uprzemysłowienie kraju, zwłaszcza wydobycie ropy naftowej, gazu ziemnego, cyny, cynku i innych metali, mimo rządów wojskowych junt. Rozwój nie wpływa jednak na poziom życia ludności, ponieważ dochody skupiają się w ręku kilku rodzin i głównie amerykańskiego, kapitału. Powoduje to wzrost nastrojów lewicowych i w 1950 r. powstaje Komunistyczna Partia Boliwii.

Tradycyjnie uprawiana koka, powszechnie używana jako składnik posiłków i używka, staje się podstawowym źródłem dochodów dla wielu ubogich rodzin. Jednak zakaz handlu narkotykami stwarza szansę dla organizacji przestępczych. Zaczyna się produkcja narkotyku pod nadzorem bandytów, którzy szmuglują kokainę do Ameryki Północnej i Europy. Bardzo ważnym działem gospodarki jest produkcja i eksport kawy.

Linia kolejowa z Brazylii (1954) stymuluje szybki rozwój miasta Santa Cruz de la Sierra.

  • 1952 - 1956 r. - W wyniku zbrojnego powstania władzę przejmuje prezydent Victor Paz Estensorro, przedstawiciel Narodowego Ruchu Rewolucyjnego (założonego w roku 1941).

Przeprowadza nacjonalizację kopalni cyny i ogranicza obecność kapitału amerykańskiego, co osłabia gospodarkę i zwiększa inflację. Częściowa reforma rolna daje ziemię chłopom („rewolucja boliwijska”). Po raz pierwszy w dziejach Boliwii chłopi otrzymują pełne prawa wyborcze i stają się ważnym elementem polityki.

  • 1955 r. - Wprowadzenie obowiązku bezpłatnego nauczania dzieci w wieku od 7 do 14 lat i projekt budowy sieci szkół na wsi. Mimo to 10 lat później ponad 1/3 Boliwijczyków wciąż nie potrafi czytać, ponieważ brakuje szkół państwowych, a większość istniejących szkół jest płatna i pozostaje w rękach kleru katolickiego.

  • 1956 - 1960 r. - Prezydent Hernan Siles Zuazo ponownie wprowadza kapitał USA, aby ożywić gospodarkę.

  • 1960 - 1964 r. - Znów wybrany V. P. Estenssoro doprowadza do załamania gospodarki (korupcja, nepotyzm, lewicowe eksperymenty ekonomiczne). Wybucha strajk powszechny, wojsko i policja walczą z robotnikami.

  • 22 V 1960 r. - Valdivia zostaje zniszczona przez potężne trzęsienie ziemi (ok. 9,5 w skali Richtera). Chile jest bardzo często nawiedzane przez trzęsienia ziemi, ponieważ leży wzdłuż potężnego rowu tektonicznego stanowiącego część Ognistego Pierścienia Pacyfiku.

  • 1964 r. - Kolejny przewrót wojskowy przerywa polityczny i ekonomiczny chaos. Zaczynają się rządy proamerykańskiej junty, represje wobec lewicy i zwalczanie związków zawodowych.

  • 1966 - 1969 r. - Prezydent generał R. Barrientos Ortuño zaczyna okres prawicowych wojskowych dyktatur (do 1982 r.). Jest to czas przewrotów i zamachów stanu, co ułatwia penetrację obcego kapitału, głównie amerykańskiego. Z drugiej strony rosną polityczne wpływy ZSRS. Powstaje lewicowa partyzancka Armia Wyzwolenia Narodowego (1967 r.) pod wodzą E. Che Guevary. W rzeczywistości nominalna armia to nieliczna grupa awanturników, która nie zyskuje poparcia chłopów i stosunkowo łatwo zostaje rozbita. Po serii klęsk Guevara ucieka do dżungli i w końcu poddaje się ścigającej go boliwijskiej armii. Zostaje skazany na śmierć i zastrzelony w górskiej chacie. Dowództwo popełnia jednak błąd, bo postanawia pokazać martwego watażkę okolicznym wieśniakom. Zwłoki zostają obmyte z brudu i kału (w obliczu śmierci Guevarze puściły zwieracze), a oczyszczona twarz zabitego wydaje się uduchowiona. To początek pośmiertnej legendy Che, którego wizerunek staje się symbolem walki o prawa człowieka, wolność i pokój, chociaż on sam przynosił wojnę i komunistyczną dyktaturę.

  • 1970 r. - Po wojskowym zamachu prezydentem-dyktatorem zostaje lewicowy J. J. Torres Gonzales (poparty przez związki zawodowe). Obala go kolejny wojskowy zamach w 1971 r. i nowym prezydentem-dyktatorem zostaje H. B. Súarez (do 1978 r.). Kolejne przewroty tylko na krótko w 1980 r. przerywa wybór cywilnego prezydenta H. Silesa Zuazo, który jednak zostaje obalony („kokainowy pucz”) przez armię jeszcze w tym samym roku.

Boliwia pod rządami prawicy jest mocno związana z USA i aktywnie uczestniczy w tajnej operacji Kondor (od 1975 r.), której celem jest wymordowanie zwolenników lewicy w całej Ameryce Łacińskiej. W kraju działają szwadrony śmierci, czyli tajne skrajnie prawicowe oddziały zbrojne dokonujące mordów na przeciwnikach politycznych.

  • 1971 r. - Serge Klarsfeld identyfikuje hitlerowca Klausa Barbiego ukrywającego się w Boliwii. Barbie jest Niemcem, wychowankiem katolickiej szkoły i niedoszłym księdzem. Zasłynął jako sadysta odpowiedzialny za torturowanie i śmierć tysięcy ludzi w Lyonie, zwłaszcza Żydów. Dzięki pomocy księdza Draganovicia i amerykańskiego wywiadu, którego był agentem, zbrodniarz uciekł do Argentyny pod opiekę J. Peróna, a potem do Boliwii, gdzie chroni go prawicowa dyktatura. Dopiero po zmianie władzy w Boliwii Barbie zostaje oddany w ręce Francji (1983) i skazany na dożywocie.

  • 1980 r. - Krwawy pucz zwany kokainowym (189. zbrojny przewrót polityczny w dziejach niepodległej Boliwii). Władzę prezydencką w Boliwii przejmuje słynący z brutalności generał Luis Garcia Meza Tejada, który zapowiada wytępienie lewicowców. Rządy terroru wywołują opór i w końcu armia zmusza go do ustąpienia (1981). Okazuje się potem, że na wielką skalę handluje narkotykami, a w roku 1982 zostaje oskarżony o defraudację 50 milionów dolarów. Ucieka do Argentyny, lecz zostaje deportowany (1984) iw roku 1993 skazany na 30 lat więzienia.

  • 1982 r. - Po rządach junty wojskowych H. Siles Zuazo znów zostaje prezydentem i przywraca w Boliwii władzę cywilną. Niewiele to jednak zmienia w sferze gospodarczej - Boliwia jest najbiedniejszym krajem Ameryki Południowej, jeśli nie liczyć Gujany. Szerzy się korupcja i bezwzględny wyzysk.

Co więcej, próby reform napotykają opór niewykształconej ludności, jak na przykład projekty kolejnego prezydenta S. de Lozady (1993-1997). W 1993 r. proponuje on oddanie w ręce prywatne 50% przedsiębiorstw, aby zwiększyć ich wydajność, zachowując kontrolę boliwijskiego rządu, lecz projekt upada. Równie źle zostaje przyjęta akcja przeciw uprawom koki, ponieważ kokaina zapewnia dochody, choć uzależnia ludność od narkotykowych karteli.

  • 1997 r. - H. Banzer Súarez jako pierwszy latynoamerykański dyktator wraca do władzy w wyniku legalnych wyborów. Jest to początek serii demokratycznie wybieranych prezydentów Boliwii i początek normalizacji stosunków społecznych w kraju. Mimo to na początku XXI wieku boliwijskie władze muszą zmagać się z masowymi protestami przeciw uzależnieniu gospodarki od zagranicznych konsorcjów, głównie z USA, Hiszpanii i Chile. Dotyczy to zwłaszcza wydobycia ropy naftowej i gazu. Natomiast ludność indiańska żąda legalizacji tradycyjnych upraw koki, ponieważ w wielu regionach jest to jedyne źródło dochodu.

  • 2006 r. - Oficjalnie zostaje potwierdzone istnienie kilku niewielkich plemion, które żyją w pełnej izolacji od świata zewnętrznego: Ayoreo w parku narodowym Kaa-lya, Mbya-Yuqui w rezerwacie Yuqui i nad Rio Usurinta, Yurakare w Santa Cruz i Beni, Pacahuara w rezerwacie Chacobo, Toromona w parku narodowym Madidi oraz Araona w rezerwacie Araona. Wszystkie te plemiona liczą sobie od kilkudziesięciu do 200 osób i stoją na granicy wymarcia ze względu na kontakty ze światem zewnętrznym, skąd docierają nieznane im epidemie, szkodliwe używki i kulturowo obce sposoby zachowania. Niebagatelnym czynnikiem zagrażającym ich trwaniu są też częste międzyplemienne potyczki.

  • 2014 r. - Susza oraz celowe podpalenia doprowadzają do serii pożarów. Ogień niszczy teren o powierzchni 1,6 miliona ha.

  • 2020 r. - Na ubogą ludność Boliwii cierpiącą z braku edukacji i skrajnych nieróności społecznych spada epidemia Covid-19, która okazuje się zabójcza w warunkach braku powszechnej opieki medycznej, zwłaszcza w oddalonych od centrów wioskach w górach i lasach.