Nok, Igbo, Ife, Benin, Ojo, Joruba, Nigeria
4. tysiąclecie p.n.e. - Nad dolnym Nigrem i Benue współistnieją kopieniaczy rolnicy z północy (sorgo, proso głównie do wyrobu piwa) i miejscowi zbieracze, którzy korzystają z takich leśnych roślin jak jams, dynie, palmy i rafia dostarczająca włókien piasawa. Pojawia się ceramika (na przykład w Afikpo i Szum Laka).
Od IX w. p.n.e. - Stałe handlowe kontakty ze wschodnią Afryką (szlak przez sawanny Sudanu).
Początek neolitycznej kultury Nok: kamienne budowle, narzędzia z kamienia i drewna, terakota.
V w. p.n.e. - Grek Hekateus pisze o wielkiej rzece zwanej Niger.
IV - I w. p.n.e. - Szczytowy okres rozwoju kultury Nok.
Rozwijają się dalekosiężne kontakty handlowe z Doliną Nilu i rejonem Jeziora Wiktorii.
Rozwija się hutnictwo żelaza częściowo wzorowane na Kartaginie i Egipcie (osady Taruga i Nsukka w rejonie dolnej Benue): upowszechniają się wyroby żelazne, zwłaszcza siekiery. Postępuje rozwarstwienie społeczeństwa ze względu na zamożność. Kształtuje się więc warstwa arystokratów spędzających dzień na nadzorowaniu innych oraz plebs pracujący na polach lub wytwarzający przedmioty codziennego użytku.
Rolnictwo opiera się na corocznych opadach deszczu i wykorzystuje wody Nigru. Często jednak pola i osady ulegają zniszczeniu przez powodzie lub gwałtowne opady, co powoduje, że osiedla ludzkie przesuwają się z miejsca na miejsce lub powstają od nowa. Upowszechnia się uprawa palmy olejowej (Elaeis guineensis) znanej potem w całej tropikalnej Afryce.
II w. p.n.e. - W ramach kultury Nok powstaje osada Dżenne. W przyszłości ważny ośrodek miejski.
Do III w. n.e. - Stopniowy zanik kultury Nok rozpływającej się w młodszych grupach ludności. Jej tradycje przyjmują jednak nowe formy. Rozwijają się zwłaszcza charakterystyczna rzeźba w terakocie oraz zaawansowana metalurgia. Wszystkie te umiejętności i stare zwyczaje przejmują potem rolnicze plemiona Joruba.
Do VIII w. - Joruba tworzą własną kulturę Igbo nazwaną tak od głównego miasta Igbo.
Jej charakterystyczną cechą jest wysoki poziom odlewnictwa w brązie, które powtarza i rozwija motywy znane z dawniejszych dzieł z terakoty. Podstawą gospodarki jest rolnictwo, hodowla bydła (dzień zaczyna się od wygnania kóz i krów na pastwisko, a kończy przyprowadzeniem zwierząt do domu) i handel (kupcy zaopatrują ludność w wyroby rzemiosła i żywność). Większość żywności produkują samodzielne gospodarstwa rodzinne.
Miastem Igbo rządzą władcy tytułowani Ogiso (Pan Nieba). Najbogatsi tworzą warstwę arystokratów i kapłanów. Na ich użytek działają też artyści metalurdzy. O kunszcie artystów tego kraju świadczą zabytki odkrywane przez archeologów. Na przykład grób arystokraty w Igbo Ukwu z IX w. zawiera drewnianą obudowę, w której umieszczono zwłoki w pozycji stojącej. Zdobią je perły, paciorki, wspaniała miedziana korona, dodatkowe ozdoby z miedzi na piersiach i rękach, miedziany talerz oraz ciosy słonia. Nad grobem leżą zwłoki pięciu strażników i sług złożonych w ofierze, aby towarzyszyli zmarłemu panu.
- IX w. - Szlakami handlowymi przez Sudan przybywa nad Niger plemię z rejonu Jeziora Wiktorii. Przybysze podbijają miejscowych Joruba i wtapiają się w nich, a ich legendarny wódz Kisra zakłada dynastię władców tytułowanych Oni z siedzibą w mieście Ife.
Zaczyna się nowy etap dziejów rolniczej cywilizacji nad Nigrem. Rozwój handlu, rzemiosła, rzeźby w terakocie i brązie. Najeźdźcy przejmują zwyczaje Igbo. Organizują wiele niewielkich monarchii (na przykład w Owo). Każdą rządzi król-bóg, którego wybiera się na siedem lat, a następnie rytualnie zabija (ofiara). W ten sposób odnawia się energię plemienia i zapewnia żyzność ziemi. Wraz z monarchą są grzebani jego słudzy, żony, niewolnicy i wojownicy.
Miasto Ife jest duchową i kulturalną stolicą miast-państw Joruba, a król Ife, zwany Oni, jest przywódcą federacji. Przez kilkaset lat federacja będzie strukturą polityczną typową dla Joruba. Miasta wasalne wysyłają do Ife symboliczną głowę władcy, czyli fragment jego ciała: włosy, paznokcie itp. W zamian otrzymują z Ife brązową rzeźbę-portret zmarłego króla. W Ife działa też wyrocznia ifa. Patronem i założycielem tej instytucji jest bóg Edszu przedstawiany zazwyczaj z palcem w ustach, lub plujący ogniem, z długim warkoczem i nago, lecz bez genitaliów na znak wolności od dualizmu ludzkiej natury.
W czasie wojen wśród Joruba zazwyczaj są przestrzegane określone reguły honorowe: walki powinny dotyczyć wyłącznie mężczyzn, kobiety i dzieci walczących stron bez przeszkód spotykają się na targowisku, a wybrane miejscowości są wyłączone z działań wojennych jako miejsca azylu dla uciekinierów i osób neutralnych.
Ok. 1170 r. - Według tradycyjnych przekazów Oni władający Ife zakłada wasalne miasto Ile Ibinu, czyli Benin.
Od końca XII w. - Ife słabnie. Zanikają dawne zwyczaje, a miasta wasalne stają się bardziej samodzielne.
XII/XIII w. - Coraz bogatszy i silniejszy Benin odmawia dalszego uznawania dominacji Ife.
Oni Ife musi więc uśmierzyć bunt i wysyła tam wodza imieniem Oronmijon, który faktycznie pacyfikuje Benin, a potem żeni się z córką miejscowego dostojnika. W ten sposób do pewnego stopnia legitymizuje swoją władzę nad miastem. Jego syn wstąpi później na tron Beninu jako Oba (król) Eweka I i będzie panował do ok. 1246 r.
1246 - 1274 r. - Władcy Beninu Uwakhuahen, Ehenmihen i Ewedo (buduje pałac używany do 1897 r.) formalnie są wasalami Ife, chociaż w rzeczywistości cieszą się pełną niezawisłością. Ewedo centralizuje władzę rezerwując sobie prawo przydzielania tytułów lokalnym wodzom (pogłębia więc ich zależność) i wprowadza ceremonialny miecz Ada jako symbol władców Beninu używany odtąd przez kilkaset lat. Drugim symbolem oba Beninu jest ozdobny skórzany wachlarz, którego nie ma prawa używać nikt poza władcą.
Koniec XIII - XV w. - Mimo tradycyjnej dominacji Ife w rejonie Nigru rośnie znaczenie Beninu, między innymi dzięki takim władcom, jak Oba Oguola (1274-1287). Dążąc do umocnienia swojej władzy Oba Oguola każe wykopać obronną fosę wokół miasta. Poza tym pozwala sobie na czyn niebywały, za który kiedyś groziłaby surowa kara. Otóż prosi Oni z Ife o prawo do wykonywania brązowego portretu władców w Beninie. Dotychczas była to wyłączna prerogatywa Ife i znak dominacji Ife. Z drugiej strony Benin zachowuje pozory, bo nie odrzuca formalnego zwierzchnictwa Ife. O słabości tego zwierzchnictwa dobitnie świadczy reakcja Ife: wysyła do Beninu sławnego rzemieślnika Iguehae, twórcę rzeźb w brązie. W przyszłości będzie czczony jako bóg-patron odlewników. Odtąd portrety władców Beninu są wytwarzane na miejscu, choć nadal utrzymuje się zwyczaj wysyłania części ciała zmarłych monarchów do Ife jako symbol ich dawnego poddaństwa.
Koniec XIII - Pierwsza połowa XV w. - Benin jest najsilniejszym miastem ludu Joruba. W tym czasie panują Edoni (1287-1292), Udagbedo (1292-1329), Ohen (1329-1366, częściowo sparaliżowany, ukamienowany za zabójstwo), Ogbeka (1366-1397) i Orobiru (1397-1434).
Koniec XIV w. - Podczas zbrojnej wyprawy z Ife wybucha spór między dowodzącymi braćmi Oronjang i Adimu. Książę Oronjang opuszcza obóz i osiada w Ojo ponad 80 km na północny wschód od Ife (gdzie rządzi Adimu). Oronjang przyjmuje tytuł Alaafin (Władca), lecz zniechęca do siebie poddanych. Wbrew zwyczajowi bowiem ma tylko jedną żonę Jemodię z ludu Nupe i okazuje się słabym wojownikiem, co sprzyja buntom.
Alaafini są wybierani przez zgromadzenie Ojo Mesi i rządzą poprzez ilari (wyznaczonych ministrów) oraz lokalnych przywódców. Nieodpowiedni Alaafin może być zmuszony do samobójstwa.
- Początek XV w. - Niepopularny Oronjang zostaje usunięty. Tron Ojo otrzymuje jego syn Adżaka, lecz Szango, mający magiczną moc po dziadku Adya Ganti, odbiera władzę bratu. Nowy władca jest jednak nienawidzony jako brutalny tyran i w końcu zostaje zmuszony do samobójstwa przez powieszenie. Według mitów Szango wstępuje do nieba, aby zostać bogiem piorunów podróżującym na ognistym koniu i sprowadzającym życiodajny deszcz. Jego żoną jest Oja, czyli rzeka Niger, dzieci to inne rzeki, a kozioł stanowi święte zwierzę Szanga.
Tron Ojo zaś znów zajmuje Adżaka, a po nim do końca XV w. panują kolejno Agandżu, Kori i Oluaso, czyniąc z Ojo lokalną potęgę. Stołeczne miasto Ojo (zwane też Katungą) słynie z rozległego pałacu władcy i wielkiego targowiska.
- 1434 - 1440 r. - W Beninie panuje Uwaifiokun. Wybrali go lokalni wodzowie uzame, mimo że zgodnie z regułami starszeństwa tron powinien otrzymać książę Ogun, brat Uwaifiokuna. Ogun zostaje wypędzony i odwiedza wiele okolicznych plemiennych państw, zapoznając się zarówno z ich sytuacją polityczną, jak też poznając ich kulturę.
Ogun zdobywa dużą wiedzę o leczniczych roślinach i praktykach magicznych, które w rzeczywistości są często tożsame ze sztuką leczenia. Według legendy Ogun wyświadczył przysługę duchowi dżungli, zyskując jego przychylność i otrzymał od niego magiczną torbę Agbavboko. Torba wyglądała zwyczajnie, lecz miała nieograniczoną pojemność, dzięki czemu Ogun mógł do niej zabrać wszystko, czego zapragnął.
Któregoś razu książę Ogun zasnął pod świętym drzewem uloko znanym też jako loko lub iroko (Milicia excelsa). Drzewo powiedziało mu żeby wracał do Beninu i odzyskał tron. Tradycja głosi, że pewnego ranka Ogun wyruszył do rodzinnego miasta. Po drodze zaś spotkał cierpiącego lwa. Zwierzę wbiło sobie cierń w łapę i wszystko wskazywało, że jest skazane na śmierć z powodu infekcji. Na szczęście Ogun użył swojej wiedzy medycznej, usunął cierń, oczyścił ranę i ocalił lwa. W nagrodę otrzymał od niego talizman, który może pomóc w każdej trudnej sytuacji. Tak wyposażony Ogun dotarł do Beninu.
- 1440 r. - Przeciwko panującemu w Beninie Uwaifiokunowi występuje jego brat Ogun wracający z wygnania. Niekoniecznie zgodnie z legendą przybył nie tylko z talizmanem, lecz na czele grupy zaprawionych w bojach wojowników. Przybysz żąda dla siebie tronu nieprawnie zajmowanego przez Uwaifiokuna.
Wybucha bezlitosna walka, która okazuje się trudniejsza, niż Ogun mógł przypuszczać. Uwaifiokun dysponuje dużymi siłami, więc zmagania są wyczerpujące. Oddziały walczących niszczą dużą część miasta Benin, zanim Ogun zdołał opanować sytuację.
- 1440 - 1473 r. - W Beninie panuje Ogun, który przyjmuje imię Ewuare (to znaczy trudności przeminęły). Odbudowuje stolicę zniszczoną w trakcie walk o władzę, dodając między innymi reprezentacyjną ulicę Akpakpava oraz dodatkową wewnętrzną linię murów. Reformuje administrację i umacnia władzę króla, ograniczając wpływy lokalnych wodzów uzame, którzy niegdyś odsunęli go od władzy. Wprowadza dodatkowych urzędników zarządzających w jego imieniu poszczególnymi miejscowościami i prowincjami. Ustanawia też sztywną zasadę, że tron może przejąć tylko najstarszy syn. Nazywa Benin królestwem Edo (lub Eda). Władca jest nie tylko podróżnikiem, czarownikiem i lekarzem, lecz także świetnym wojownikiem. Znacząco rozszerza granice państwa, które w jego czasach ogarnia całą deltę Nigru i obszar na południe od dolnego Nigru do Zatoki Gwinejskiej, a na zachodzie do laguny Lagos. Zasługą tego władcy jest także rozpowszechnienie rzeźby w kości słoniowej i brązie.
Nawiązuje kontakt z Europejczykami poszukującymi kości słoniowej, złota i niewolników.
- Od połowy XV w. - Europejczycy pływają do Zatoki Gwinejskiej. Szukają drogi do Indii. Portugalscy handlarze niewolnikami i kością słoniową wprowadzają nazwy Górna Gwinea (między Przylądkiem Zielonym i ujściem Nigru) oraz Dolna Gwinea (do pustyni Namib). Do XIX w. będą to obszary najbrutalniejszej kolonialnej eksploatacji.
Wielkim portem handlowym, przez który Afrykanie eksportują niewolników staje się miasto-państwo Calabar nad Zatoką Biafra.
1473 r. - Ewuare Wielki zostaje pochowany w Esi koło Beninu. Jego najstarszy syn Ezoti powinien objąć tron, lecz ginie zamordowany i państwo wchodzi w okres zaburzeń politycznych. Tron obejmuje drugi syn zmarłego władcy Olua, lecz nie potrafi sobie poradzić ze zbuntowanymi wodzami uzame i w końcu traci władzę. Ostatecznie na tron wstępuje Okpame, brat obalonego Olua.
Ok. 1485 r. - Portugalczycy opisują Benin jako bogate miasto, choć jego władcy Oba Ezoti (1473-1475), Oba Olua (1475-1480) i Okpame, czyli Oba Ozolua, nominalnie są nadal zależni od Ife.
Europejscy kronikarze odnotowują, że całe państwo jest doskonale rozwinięte. Wymieniają między innymi bogate miasto Owo (100 km na północ od Beninu) wasalne wobec Beninu.
1483 - 1514 r. - W Beninie rządzi trzeci syn Ewuare Wielkiego książę Okpame znany pod królewskim imienem Oba Ozolua. Podbija okoliczne plemiona, rozszerzając granice Beninu.
Koniec XV w. - Portugalczycy organizują faktorię handlową w nadmorskiej osadzie Eko i nazywają ją Lagos na pamiątkę miasta Lagos w Portugalii.
1514 - 1547 r. - Po śmierci Oba Ozolua wybucha walka o władzę między jego dwoma synami. Według legendy Ozolua chciał wyznaczyć Arualana na zarządcę miejscowości Udo, lecz pomylił się i uznano, że dał mu władzę nad Edo, czyli całym państwem. Tego oczywiście nie akceptuje jego brat Eisigie i zbiera sporą armię, żeby zdobyć stołeczne miasto Benin.
Jedna z legend utrzymuje, że Arualan nakazał swoim zwolennikom, aby wrzucili do jeziora cały jego dobytek, jeżeli przegra bitwę o Benin; nie chciał, by jego bogactwa wpadły w ręce Eisigie. Tymczasem oddziały konkurenta podobno uciekły z pola bitwy, nie dając Arualanowi szansy na efektowne zwycięstwo. Arualan był tak bardzo rozczarowany łatwym triumfem, że wyglądał na pokonanego. Kiedy wracał, jego ludzie uznali, że przegrał i wrzucili jego dobytek do wody. Wtedy Arualan także skoczył do jeziora (może chciał coś jeszcze ratować?) i nigdy więcej nie pojawił się na brzegu. Tym sposobem, przynajmniej w ludowej legendzie, Eisigie okazuje się zwycięzcą.
W każdym razie Eisigie pokonuje potem Atę rządzącego Igalą i wspomagany przez swoją matkę i zarazem czarownicę Idię zdobywa tron Beninu. W podzięce ustanawia instytucję Królowej Matki - drugiej osoby w państwie, symbolu płodności.
Za panowania Eisigie słabnie handel z północną i wschodnią Afryką, a rośnie znaczenie handlu z zachodnim wybrzeżem, usadowili się tam bowiem Europejczycy i dostarczają metal do wytwarzania brązu. Nowe szlaki handlowe zwiększają dochody Beninu, położonego bliżej Zatoki Gwinejskiej iosłabiają Ife (w końcu zajęte przez Nupe).
Benin staje się główną ekonomiczną potęgą nad dolnym Nigrem. Benińscy kupcy handlują metalem, niewolnikami, kością słoniową i wytworami rzemiosła transportowanymi do wybrzeża przez karawany zwierząt lub tragarzy dźwigających towary.
1516 r. - Duarte Pires pisze list do portugalskiego króla, sugerując, że władca Beninu chętnie podporządkuje się Lizbonie. W istocie Beninowi zależy tylko na wymianie handlowej, lecz dla Portugalczyków handel to wstęp do planowanego podboju.
Lata 1530. - Oddziały Nupe zdobywają stolicę Ojo, łupią ją i okupują przez ok. 80 lat. Alaafin Onigbogi ucieka do państwa Borgu.
Do 1540 r. - Alaafin Ofirin, następca Onigbogiego, odbija kraj z rąk Nupe i buduje nowe miasto Ojo.
Następni władcy budują potęgę Ojo: Alaafin Eguguodżo podbija większość terytoriów Joruba, a Alaafin Orompoto pustoszy atakami tereny Nupe. Ojo staje się lokalnym imperium.
- Od ok. 1540 r. - Rosną portugalskie wpływy w Beninie.
Po śmierci Oba Eisigie kolejno panują Oba Orhogbua (1547-1580, wykształcony przez Portugalczyków), Oba Ehengbuda (1580-1602, czarownik), Oba Ohuan (1602-1656), Oba Ahenzae (1656-1661, popiera portugalskich misjonarzy), Oba Akenzae (1661-1669, popiera misjonarzy), Oba Akengboi (1669-1675), Oba Akenkpaye (1675-1684) i Oba Akengbedo (1684-1689, szerzy katolicyzm).
Koniec XVI w. - Ojo bezskutecznie próbuje podbić Benin, co kończy się rozejmem i ustaleniem stref wpływów obu lokalnych potęg.
XVII - XIX w. - Kraje Joruba są najbardziej zurbanizowanym obszarem Afryki: ok. 20% ludności mieszka tu w miastach.
XVII w. - Część dynastii wygnanej z Ojo przez Nupe zakłada miasto-państwo z centrum w Owo (trwa jeszcze w XX w.).
XVII w. - Złoty okres Ojo. Rządzą w nim Abipa (kończy budowę nowej stolicy), Obalokun, Oluodo, Adżagbo, Odarawu, Kanran, Dżajin, Ajibi oraz Osijago. Od roku 1682 władcy Ojo ekspandują na południe w stronę Agbome.
Od drugiej połowy XVII w. - Panują Oba Oreoghenen (1689-1700), Oba Ewakpe (1700-1712, wprowadza prawo, że władzę dziedziczy tylko najstarszy syn) i Oba Ozuere (1712-1713). Coraz intensywniej rozwija się handel Beninu z Europejczykami.
Dominującą pozycję w życiu Beninu zdobywa tajna organizacja Ogboni, grupująca wpływowe osobistości Joruba. Ogboni decyduje często o polityce, narzuca swoją wolę władcom, a czasem zmusza ich do abdykacji lub nawet samobójstwa. Przypisuje się im wiele morderstw, zwłaszcza politycznych. Organizacja straci znaczenie i zaniknie dopiero w XX w.
- 1713 - 1735 r. - Oba Akenzua I zakłada nową dynastię Ogiso w Beninie.
Rządy Akenzuy są ostatnim okresem dobrobytu i potęgi Beninu oraz rozkwitu benińskiego odlewnictwa w brązie. Za jego następców (Oba Eresonyen, 1735-1750; Oba Akengbuda, 1750-1804; Oba Obanosa, 1804-1816; Oba Ogbebo, 1816) ogromnie rosną wpływy Europejczyków.
Od 1728 r. - Kolejni władcy Ojo - Odżigi, Gberu (do 1746 r.), Amuniwaije i Onisile (1746-1754) - najeżdżają Danhome (Abgome). Ojo zwycięża po czterodniowej bitwie (1728), choć umocnienia i karabiny Danhome zmuszają kawalerię Ojo do walki pieszo. Walki będą jednak trwały łącznie 20 lat (siedem najazdów z Ojo), zanim Danhome uzna w końcu władzę Ojo (1748).
Ok. 1745 - 1801 r. - Olaudah Equiano. Urodził się koło miasta Benin. Schwytany przez handlarzy niewolników i sprzedany do Nowej Anglii jest robotnikiem na plantacji, służącym i fryzjerem. W 1766 r. otrzymuje wolność. Jako kupiec i żeglarz pływa do Arktyki, Londynu, Hondurasu i Turcji. Swoje wspomnienia wydaje po angielsku w latach 1780.
1764 r. - Armia Madżeogbe (1754-1770) z Ojo i Danhome pokonuje Aszanti, przesuwając granicę Ojo na zachód.
Ok. 1770 - 1789 r. - Abiodun doprowadza Ojo do szczytu potęgi.
Dzięki podbojowi korytarza Egbado władza Abioduna sięga aż po rzekę Mono. Jednak jego następca i syn Awole (1789-1796) przez intrygi osłabia państwo, które traci zdobyte terytoria. W prowincji Illorin wódz Afondża podnosi bunt, a w korytarzu Egbado wódz Liszabi wyrzyna armię Ojo.
W rezultacie władca Ojo traci autorytet i w latach 1797-1802 trwa wyniszczająca wojna domowa o tron.
- 1795 - 1797 r. - Pracujący dla Towarzystwa Afrykańskiego szkocki lekarz, przyrodnik i podróżnik Mungo Park (1771-1806) bada bieg rzek Niger i Gambia. Zastępuje Daniela Houghtona który cztery lata wcześniej wyruszył na poszukiwanie źródeł Nigru i zginął na Saharze. Park jednak odnajduje poszukiwane źródła.
Odnotowuje poza tym, że kwitnie tu handel niewolnikami, a ludzie sprzedawani na targach na ogół spodziewają się, że zostaną zjedzeni. I rzeczywiście większość niewolników zakupionych przez Afrykanów trafia do kanibali.
Od 1798 r. - Europejscy geografowie wierzą w istnienie potężnego pasma górskiego Kong od momentu, gdy narysował je na swojej mapie Brytyjczyk James Rennell. Hipotetyczne góry znikną z map po relacji francuskiego podróżnika Louisa Gustave’a Bingera z 1889 r.
XIX w. - Benin słabnie za Oba Osemwede (panuje w latach 1816-1848) i Oba Adolo (panuje w latach1848-1888. Oba Adolo zakłada miasto Ekiadolo.
1802 - 1835 r. - Stopniowy upadek Ojo: Madżotu (panuje w latach 1802-1830) traci Danhome, a Amodo (panuje w latach 1830-1833) i Oluewu (panuje w latach 1833-1835) ulegają Fulbe. Pod wpływem tych klęsk Alaafin Atiba Atobatele (panuje w latach 1837-1859) przenosi się do Ago d’Ojo, gdzie dynastia przetrwa do roku 1905.
1805 r. - Mungo Park, znudzony spokojnym, rodzinnym życiem w Wielkiej Brytanii, wyrusza na drugą wyprawę do Afryki, żeby z ramienia brytyjskiego rządu badać bieg Nigru. Pragnie między innymi sprawdzić, czy istnieje połączenie między Nigrem i Kongo. Niestety, do Nigru dociera jedynie 11 osób, ponieważ niemal ¾ uczestników umiera wcześniej na febrę i dyzenterię. Mimo to podróżnicy płyną z Bamako w dół rzeki. Poniżej Segou Park pisze list, który dzięki przewodnikowi Isaaco z plemienia Mandingo trafia przez Gambię do Anglii. Od tej chwili Park milczy i nikt nie wie, co się z nim dzieje. Rodzi się podejrzenie, że spotkało go nieszczęście, więc brytyjski rząd zleca Isaaco odszukanie zaginionej wyprawy.
Isaaco idący śladem zaginionej ekspedycji odkrywa, że łódź Mungo Parka była często napadana przez miejscową ludność, na przykład w Dżenne i Timbuktu, a potem utknęła na skałach koło miasta Bussa. Tam tubylcy zaatakowali strzałami z łuków i włóczniami, a podróżnicy wskoczyli do wody i utonęli. Przeżył tylko jeden czarnoskóry niewolnik.
Nigdy nie odnaleziono dziennika Parka (będzie go poszukiwał między innymi R. L. Lander). W roku 1827 syn badacza, Thomas Park, podejmie próbę odnalezienia ojca rzekomo więzionego w Gwinei i dotrze do Bussy, lecz tam zabije go febra. Allison Park, żona Mungo Parka, umrze w Wielkiej Brytanii w roku 1840.
1807 r. - Brytyjczycy zajmują portugalskie Lagos (1807 r.) i Wybrzeże Niewolników (1851-1861 r., na zachód od ujścia Nigru). Oficjalnym pretekstem jest walka z kwitnącym tu handlem niewolnikami, chociaż w rzeczywistości chodzi o podbój tych ziem. Zwycięzcy Brytyjczycy tworzą Protektorat Biafry rozciągający się na wschód od ujścia Nigru. Lagos zaś jest odrębna jednostką administracyjną chociaż także podległą Wielkiej Brytanii.
1861 r. - Brytyjczycy łączą Protektorat Biafry z Protektoratem Zatoki Benin (przyszła Nigeria).
1868 r. - Brytyjskie władze kolonialne zakładają cmentarz Atan w Lagos. W przyszłości będzie to jedna z kilku najważniejszych nekropolii w rejonie Nigru.
1884 r. - Na podstawie narzuconego przez Brytyjczyków układu miasto-królestwo Calabar w ujściu Nigru uznaje brytyjski protektorat.
Do 1885 r. - Brytyjczycy podbijają dolinę Nigru do ujścia Benue.
Od 1885 r. - Benin pozostaje pod brytyjskim protektoratem, chociaż formalnie nadal panuje miejsciwa dynastia.
1886 - 1902 r. - Wielka Brytania podbija rejon rzeki Benue i tereny na północ od niej.
1894 - 1898 r. - Brytyjczycy i Francuzi toczą spór o rejon miasta Bussa, zakończony włączeniem tych ziem do brytyjskich posiadłości w Nigerii.
9 IX 1897 r. - Brytyjska armia burzy armatami miasto Benin i pałac władcy. Oba Ovonrramwen Nogbaisi (rządzi w latach 1888 -1914) ostatecznie traci władzę i zostaje brytyjskim zakładnikiem na wygnaniu w mieście Calabar. Ziemie Jorubów wchodzą w skład brytyjskiej Nigerii.
1900 r. - Lagos zostaje włączone do brytyjskiej Nigerii.
Lata 1905 - 1906, 1908 - 1913, 1918 i 1923 - W Nigerii powtarzają się zbrojne antybrytyjskie powstania i zamieszki. Powstają antykolonialne organizacje polityczne, a w roku 1944 pierwsza ogólnokrajowa Rada Narodowa Nigerii i Kamerunu.
1913 r. - Umowa niemiecko-brytyjska ustala granicę kolonialnych posiadłości w rejonie ujścia Nigru. Wkrótce potem oficjalnie powstaje brytyjska kolonia Nigeria (1914).
1914 r. 24 VII r. - 1933 r. - Oba Eweka II rządzi w Beninie jako brytyjski wasal. Buduje nowy pałac królewski i przywraca dynastię Ogiso podległą Brytyjczykom.
Po nim panują Oba Akenzua II (1933-1978) i Oba Erediauwa, uznający Benin za część Nigerii.
1917 - 1994 r. - Odinigwe Bendict Chukwukadibia Enwonwu znany jako Ben Enwonwu. Najwybitniejszy nigeryjski plastyk, propagator sztuki afrykańskiej. Kształci się w Londynie i Oksfordzie, potem pracuje między innymi w Beninie, a wystawy jego prac są organizowane w wielu miastach na całym świecie.
1929 r. - Wśród licznych w tym czasie wizjonerów i charyzmatyków wyróżnia się J. O. Oshitelu, który zakłada nigeryjski Kościół Aladura, głoszący niezależność afrykańskiego chrześcijaństwa.
1934 r. - Znawca i zbieracz ustnej tradycji Beninu Jacob Egharevba publikuje książkę zawierającą opracowane przez niego materiały etnograficzne. Praca stanie się jednym z najważniejszych źródeł dla badaczy historii i kultury dawnego Beninu.
1951, 1954, 1957 r. - Kolejne brytyjskie konstytucje dopuszczają miejscowe ludy do rządzenia Nigerią.
1959 r. - W Nigerii powstaje pierwsza zachodnioafrykańska telewizja.
1960 r. - Pod naciskiem partyzantów Brytyjczycy uznają niepodległość Nigerii, która do 1963 r. jest zarządzana przez gubernatora generalnego reprezentującego monarchię Wielkiej Brytanii.
Nowe państwo jest federacją ze stolicą w Lagos (do 1991 r.), największym mieście Afryki po Kairze. Nigerię tworzy kilkaset plemiennych monarchii i miast (Kebbi, Sokoto, Katsina, Ife, Benin, Abudża, Gombe na wschodzie). Kraj zamieszkują liczne ludy i plemiona. Na przykład Ibo, Idżo, Ibibio i Ekoi mieszkają na wschód od ujścia Nigru; Nok nad rzeką Benue; Benin i Bini na zachód od ujścia Nigru a Ife i Joruba jeszcze dalej na zachód. Północno-zachodnią część kraju zamieszkują Hausa i Fulbe, a w okolicy jeziora Czad plemię Massa. Językiem urzędowym jest angielski ze względu na ok. 300 miejscowych języków, z których żaden nie jest powszechnie znany. Kraj jest potencjalnie ogromnie bogaty, co znajdzie odbicie w nigeryjskim godle, w którym czarna tarcza symbolizuje żyzne ziemie, a łączące się srebrne linie to wielkie rzeki Niger i Benue.
Bogaty w ropę naftową półwysep Bakassi jest przedmiotem wieloletniego sporu z Kamerunem, który w końcu zostanie rozstrzygnięty przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (2002) na korzyść Kamerunu. Nigeria opuści sporny teren w roku 2006.
1962 r. - Spis ludności Nigerii daje rezultaty tak bardzo odbiegające od oczekiwań, że zostaje powtórzony rok później; okazuje się, że dokładniejsze liczenie daje liczbę Nigeryjczyków wyższą o 10 milionów.
1962 r. - W Lagos powstaje pierwszy a potem również największy nigeryjski uniwersytet.
1963 r. - Prezydentem Nigerii zostaje dotychczasowy gubernator generalny Nnamdi Azikiwe (1904-1996), a premierem Abubakar Tafawa Balewa (1912-1966). Azikiwe wydaje się właściwym człowiekiem na stanowisku prezydenta: mówi kilkoma językami spośród kilkuset używanych w Nigerii, studiował w USA, a po powrocie do kraju w roku 1934 został dziennikarzem, co pozwoliło mu dobrze zapoznać z sytuacją społeczną i polityczną.
1966 r. - Dwa kolejne zamachy stanu w Nigerii odsuwają Azikiwe i oddają władzę w ręce armii. Po drugim przewrocie wojskowym dyktatorem zostaje Yakubu Gowon. Rośnie napięcie między plemionami.
1967 - 1970 r. - Plemię Ibo pod wodzą pułkownika Ojukwu ogłasza secesję od Nigerii i proklamuje niepodległość jako Biafra. Przy okazji wkroczenia wojsk Biafry do miasta Benin zostaje tam proklamowane minipaństewko Benin, które jednak trwa zaledwie kilka miesięcy od 9 sierpnia do 19 września 1967 roku.
Ostatecznie, kosztem ok. 100 tysięcy zabitych i krwawych rozpraw międzyplemiennych Nigeria zapobiega oderwaniu się wschodniej części państwa. Do władzy dochodzą popierane przez Sowietów wojskowe ugrupowania lewicowe, które wprowadzają dyktaturę oraz system monopartyjny i próbują nacjonalizować gospodarkę.
1968 r. - Na Nigrze powstaje wielka tama Kainji i elektrownia. Pod spiętrzonymi wodami rzeki znikają wodospady i miasto Bussa. Mieszkańcy przenoszą się do zbudowanego w pobliżu miasta New Bussa.
1973 r. - Fela Anikulapo Kuti po 14 latach emigracji, studiach w Cambridge i pobycie w USA wraca do Nigerii. Tutaj staje się największym afrykańskim wykonawcą muzyki rozrywkowej i symbolem awansu Afryki. Dlatego też dyktatura wojskowych rządząca Nigerią akceptuje Felę jako widomy znak oporu wobec wpływów euroamerykańskich. Umiera na AIDS w 1997 r.
1975 r. - M. Muhammad przeprowadza kolejny wojskowy przewrót w Nigerii i obala Y. Gowona.
1976 r. - Pucz, w którym ginie M. Muhammad daje władzę następnemu przedstawicielowi wojska O. Obasanjo, który formalnie znosi zakaz partii politycznych (1978). Później pozornie zniesie też dyktaturę, a na czele państwa stanie prezydent Shehu Shagari (1979-1983). W rzeczywistości jednak wojskowi nadal rządzą krajem, a zmiany władzy odbywają się w drodze kolejnych zamachów stanu.
1987 r. - Wole Soyinka (ur. 1934) z Nigerii jako pierwszy Afrykanin otrzymuje literacką Nagrodę Nobla. Pochodzi z Joruba, jest protestantem. W 1960 r. założył pierwszy nigeryjski zespół teatralny. Wykłada na uniwersytecie w Ibadanie.
Po 1990 r. - Przywódca Jorubów, nigeryjski milioner i ekscentryk Mashood K. O. Abiola zaczyna kampanię o wypłatę odszkodowań za niewolnictwo i kolonializm, które wyniszczyły Afrykę i w opinii Abioli zablokowały jej cywilizacyjny rozwój.
1991 r. - We wschodniej części Nigerii powstaje park narodowy Yankari. Jest to największy obszar ochrony przyrody na terenie Nigerii i jeden z najpopularniejszych celów turystycznych. W zachodniej części kraju zaś powstaje park Old Oyo obejmujący pogranicze puszczy i sawanny oraz ruiny miasta z czasów Oyo.
Rok później, w 1992 r. władze powołują do istnienia park Cross River na granicy z Kamerunem i mający kontynuację na obszarze Kamerunu. Cross River jest szczególnie ceniony za względu na licznie występujące tam ptaki.
1991 r. - Stolicą Nigerii zostaje położona w centrum kraju Abudża mająca 378 700 mieszkańców. Decyzję o opuszczeniu przeludnionego Lagos władze Nigerii rozważały już od roku 1976.
1996 r. - W lesie Falgore (północna Nigeria) zostaje znaleziony dwuletni Belo, którego porzucili rodzice ze względu na jego niedorozwój. Wychowały go szympansy. Chłopiec już nigdy nie nauczy się ludzkich zwyczajów.
1999 - 2007 r. - Okusegun Obasanjo wygrywa wybory (po śmierci dyktatora Saniego Abachy) i potrafi utrzymać stanowisko prezydenta Nigerii przez dwie kolejne kadencje bez uciekania się do wojskowego zamachu stanu. Zaczyna się demokratyzacja kraju, co jednak wywołuje opór islamistów.
Nigeria ma ponad 127 milionów mieszkańców (w 2000 r. dziewiąte miejsce na świecie wraz z Japonią i pierwsze w Afryce). Ludność wyznaje islam i protestantyzm (głównie anglikanizm), co prowadzi do powtarzających się krwawych masakr dokonywanych przez obie strony. Dodatkową inspiracją dla napaści są różnice plemienne i ambicje lokalnych wodzów. Rośnie znaczenie islamu; kolejne stany (prowincje) w północnej Nigerii przyjmują prawne zasady szariatu (od 1999 r.), co przekłada się na rozstrzygnięcia typowe dla islamu, na przykład obcięcie ręki jako kara za kradzież, śmierć za próbę porzucenia islamu, ukamienowanie kobiety za małżeńską zdradę lub popełniony na niej gwałt, a także za niepodporządkowanie się woli ojca, męża czy brata.
2002 r. - W Maiduguri, stolicy stanu Borno na północnym wschodzie Nigerii, muzułmański fanatyk Ustaz Mohammed Yusuf zakłada fundamentalistyczną organizację Boko Haram (boko to zmodyfikowany alfabet łaciński, a haram to zakazany, co oznacza zakaz zachodniej oświaty). Grupa żąda wprowadzenia szariatu, odrzucenia wpływów zachodniej kultury i zniesienie wyborów. W 2010 r. zmienia nazwę na Sunnickie Stowarzyszenie na Rzecz Nawracania na Islam i Dżihadu. Utrzymuje kontakty z innymi muzułmańskimi ugrupowaniami terrorystycznymi w zachodniej Afryce, Maroku, Somalii a nawet w Afganistanie.
26 XII 2006 r. - Pod Lagos, gdzie ludność kradła ropę z naftociągu dochodzi do silnego wybuchu i śmierci ponad 260 osób. Trwający od kilku lat spór o zyski z ropy naftowej wydobywanej w delcie Nigru doprowadza do wojny z rebeliantami próbującymi oderwać deltę od reszty państwa.
2008 r. - Powstaje projekt metra dla Lagos. Budowa zaczyna się już rok później, ale przewidywana data otwarcia pierwszej linii jest stale przesuwana ze względu na trudności finansowe i organizacyjne.
Od 2007 r. - Kolejni prezydenci Nigerii, którzy dochodzą do władzy w drodze wyborów, a nie zbrojnych przewrotów: Umaru Yar’Adua (2007-2010) i Goodluck Jonathan.
Od 2009 r. - Terrorystyczna organizacja Boko Haram przeprowadza szereg ataków na instytucje państwa i ludzi, którzy nie chcą narzucić szariatu całej Nigerii. Walka z fundamentalistami przeradza się w wojnę z użyciem armii, samolotów i artylerii. Do połowy 2013 r. walka pochłonie 3000 ofiar.
Islamscy fanatycy zakazują alkoholu i niszczą symbole innych wyznań. Czasem dochodzi do wręcz groteskowych sytuacji, kiedy na przykład z okrzykami „Allah akbar!” (Allah jest wielki!) niszczą buldożerami tysiące butelek piwa i wina palmowego. Zwykle jednak fanatyzm prowadzi do zbrodni: na przykład muzułmańscy Fulani napadają i mordują całe niemuzułmańskie wsie, zabijają kobiety uznane za niemoralne i zwolenników demokratyzacji państwa.
Ok. 2010 r. - Lagos z prawie 10 milionami mieszkańców jest jednym z trzech największych miast Afryki obok Kairu i Kinszasy.
2010 r. - W Nigerii wybucha epidemia cholery, kilka tysięcy osób choruje, a kilkaset umiera.
2013 r. - W maju dochodzi do zadziwiającego wydarzenia. Nagle tonie holownik i osiada na dnie u wybrzeży Nigerii. Katastrofę przeżywa tylko jeden członek 12-osobowej załogi kucharz okrętowy Harrison Okene z Nigerii: zostaje uwięziony pod obróconym kadłubem statku zamknięty w bąblu powietrza. Po dwóch dobach spędzonych w całkowitej ciemności i ze świadomością, że ubywa tlenu Okene zostaje przypadkowo odnaleziony przez nurka. Przetrwał, ponieważ, jak mówi, modlitwa uchroniła go od szaleństwa.
2014 r. - Bojówka Boko Haram porywa 219 dziewcząt ze szkoły w Chibok na północnym wschodzie Nigerii, ponieważ islamiści nie chcą, żeby kobiety się kształciły (i tak Nigeria ma najniższy w świecie procent uczących się kobiet). Ogłaszają, że porwane dziewczyny zostaną sprzedane lub wydane za mąż. To wywołuje powszechne oburzenie i protesty na całym świecie. Jedna z porwanych zostanie odnaleziona po dwóch latach i opowie o gwałtach, ciążach nastolatek i śmierci kilku dziewcząt.
Do 2018 r. - Liczba ofiar Boko Haram oraz wojny prowadzonej z terrorystami w północnej Nigerii przekracza 20 tysięcy, a 2,6 miliona osób zostało zmuszonych do ucieczki.
2020 r. - Pandemia Covid-19 zabija tysiące ludzi, lecz w warunkach słabości nigeryjskiej medycyny i ciągłej wojny nikt się tym nie przejmuje. Szczepionki są sprowadzane z Europy i Stanów Zjednoczonych, a od 2022 r. zaczyna się ich produkcja w Nigerii.
2021 r. - Benin wprowadza prawo zezwalające na aborcję w określonych okolicznościach. W innych krajach zachodniej Aftyki przerywanie ciąży zgodnie z założeniami islamu nadal jest uznawane za zbrodnię.
Tymczasem Nigeria ma 224 miliony mieszkańców, czyli jest najludniejszym krajem Afryki z niebezpiecznie dużym przyrostem naturalnym. Demografowie szacują bowiem, że przy aktualnym tempie wzrostu liczba Nigeryjczyków w połowy stulecia może osiągnąć 377 milionów. To oznacza brak żywności, czystej wody, energii i praktycznie wszystkich surowców, a nawet miejsca do zamieszkania.